1

Zaburzenia psychiczne

związane z nadużywaniem

alkoholu

Materiały dla studentów

UniMed w Łodzi

KLINIKA PSYCHIATRII WIEKU
PODESZŁEGO
I ZABURZEŃ PSYCHOTYCZNYCH
UNIWERSYTET MEDYCZNY W ŁODZI

2

Spożycie w statystyce

• W PL ok.. 10 l czystego spirytusu

na 1 mieszkańca na rok (1980’)

• 50,000 hospitalizowanych rocznie z

powodu uzależnienia od alkoholu

• Liczba uzależnionych 600-800 tys.
• Szkodliwie używających - podobnie

3

ICD-10

• F 10- Zaburzenia psychiczne i zachowania

spowodowane używaniem alkoholu

• F 10.0- Ostre zatrucie
• F 10.1- Używanie szkodliwe
• F 10.2- Zespół uzależnienia (kontrolowany, aktywny)
• F 10.3- Zespół abstynencyjny
• F 10.4- Zespół abstynencyjny z majaczeniem
• F 10.5- Zaburzenia psychotyczne
• F 10.6- Zespół amnestyczny
• F 10.7- Rezydualne i późne zaburzenia psychotyczne-

flashbacks

4

Ryzykowne używanie

• Takie używanie substancji

psychoaktywnych, które naraża na
powstawanie

szkód zdrowotnych

,

np.:

– prowadzenie samochodu po spożyciu
– obsługiwanie maszyn
– prace na wysokościach

5

Upojenie zwykłe

• Faza podchmielenia- ekscytacji
• Faza właściwego upojenia
• Faza głębokiego upojenia

Postacie:

euforyczna, maniakalna, depresyjna,

dysforyczno-eksplozywna, histeryczna.

6

Ostre zatrucie alkoholem

• obraz jest atypowy, zmienny, zależny od wielu czynników
• działanie depresyjne na OUN poprzez hamowanie funkcji

receptorów NMDA

• Małe stężenie alkoholu- działanie na młodsze

filogenetycznie struktury OUN (podniecenie, wzmożona
aktywność)

• Im większe stężenie tym działanie na starsze

filogenetycznie struktury, bardziej odporne na działanie
alkoholu, aż po ośrodki podstawowych czynności
życiowych

• Większość ostrych zatruć nie wymaga pomocy lekarza

7

Patologiczne reakcje na alkohol

• Reakcja Hoffa –

nienormalna reakcja na alkohol, gł. u

osób z osobowością psychopatyczną,

niezwiązana

z

uchwytnymi zmianami organicznymi w OUN, może

występować po stosunkowo niewielkiej dawce alkoholu.

• Objawy: agresja, brutalność w stosunku do otoczenia,

demolowanie pomieszczeń, zachowania aspołeczne,

zachowana lub nieznacznie zaburzona pamięć wydarzeń po

ustąpieniu.

• wszystkie typowe objawy stanu upojenia alkoholowego, a ww.

objawy są wyolbrzymieniem stale istniejących tendencji,

które w życiu codziennym są częściowo ukrywane lub

hamowane.

• Reakcja ta stereotypowo powtarza się i jest podobna do

dysforyczno-eksplozywnej postaci upojenia zwykłego.

8

Patologiczne reakcje na alkohol

• Reakcja Bindera –

upojenie powikłane:

• większe nasilenie zaburzeń psychicznych w stosunku

do ilości spożytego alkoholu niż przeciętnie. Zaburzenia

te dotyczą najbardziej zachowania się, mowa bełkotliwa

i chwiejny chód są jedynie miernie nasilone.

• OBJAWY: narastanie pobudzenia, nieadekwatna do

sytuacji agresywność, gwałtowne zachowania,

wypowiadanie przekonań podobnych do urojeń krzywd,

zwykle wyspy pamięciowe po ustąpieniu.

• Wg części autorów z reakcji tej dochodzi do

odhamowania istniejących „tendencji kompleksowych”.

9

Patologiczne reakcje na alkohol

• Upojenie na podłożu patologicznym –

u osób z

chorobami psychicznymi, padaczką, w zmianach
organicznych w OUN (pozapalne, pourazowe,
miażdżycy).

• Poza typowymi objawami upojenia zwykłego dochodzi

do nasilenia objawów psychotycznych lub innych
istniejących poprzednio zaburzeń psychicznych
(zaburzeń świadomości, urojeń, omamów), których nie
było w okresie bezpośrednio poprzedzającym spożycie.

• Występuje po małych dawkach alkoholu, co jest

wyrazem jego zmniejszonej tolerancji u tych osób.

10

Patologiczne reakcje na alkohol

• Upojenie na podłożu patologicznym c.d.-

• Ten rodzaj upojenia występuje też w przypadku osób

zachowujących się w życiu codziennym tak jak ludzie
normalni i przez otoczenie uważanych za zdrowe
psychicznie, u których na skutek zmian organicznych oun
(zapalenie, uraz, miażdżyca, padaczka) istnieje
zmniejszona tolerancja alkoholu. Osoby te, gdy są
trzeźwe, nie wykazują żadnych zaburzeń.

• nasilone objawy upojenia zwykłego nawet po małej dawce

alkoholu, głębokie zaburzenia świadomości
nieproporcjonalne do ilości spożytego alkoholu, stany
paranoidalne z agresją i pobudzeniem- przy obecności
typowych objawów upojenia zwykłego (chwiejny chód itd.)

11

Patologiczne reakcje na alkohol cd.

Upojenie patologiczne –

ostry, krótkotrwały stan

psychotyczny trwający od kilku minut do kilku godzin,
niezależny od ilości spożytego alkoholu (zwykle małej).
Występuje u ludzi zdrowych, po dłuższej bezsenności, po
przykrych przeżyciach psychicznych, w upalne dni, po
spożyciu alkoholu na czczo. Objawy: czyny zaskakujące,
brutalność z całkowitą zmianą osobowości, brak objawów
upojenia zwykłego (chwiejny chód, bełkotliwa mowa).

• Postać epileptoidalna

(zaburzenia świadomości z

pobudzeniem)

• Postać paranoidalna

(urojenia prześladowcze, lęk,

niepokój, poczucie zagrożenia, tendencja do ucieczki
przed domniemanymi wrogami lub ich atakowanie)

12

Patologiczne reakcje na alkohol

cd.

Upojenie patologiczne cd.:

• Objawy pojawiają się nagle, a kończą snem

terminalnym.

• Po ustąpieniu: niepamięć całkowita (postać

epileptoidalna) lub pamięć ograniczona do
fragmentów przeżyć lub epizodów (postać
paranoidalna)

• Występuje bardzo rzadko.

13

Szkodliwe picie alkoholu

• przyczynia się znacząco lub

prowadzi

do wystąpienia szkód zdrowotnych

.

• Nie zawsze prowadzi do uzależnienia
• Najczęstsze następstwa

psychopatologiczne: obniżony nastrój,
drażliwość, zmiany osobowości i
upośledzone funkcjonowanie społeczne

14

Uzależnienie

• Silna potrzeba zażycia substancji
• Trudności z zachowaniem kontroli
• Zespół abstynencyjny
• Tolerancja
• Postępujące zaniedbywanie zainteresowań
• Przyjmowanie substancji mimo wiedzy o

szkodliwości jej stosowania

15

Uzależnienie

• Zależność fizyczna:

brak substancji

powoduje zespół abstynencyjny

• Zależność psychiczna:

nieodparta

potrzeba zażycia substancji celem
uniknięcia dyskomfortu

• Zależność fizyczna nigdy nie występuje

sama

• Alkohol uzależnia fizycznie i psychicznie

16

Uzależnienie

• 40-60% udział czynników genetycznych
• 80% hospitalizowanych z powodu uzależnienia

od alkoholu ma uzależnionych wśród krewnych
1-go stopnia

• U bliźniąt jednojajowych 4-5 x większe ryzyko

uzależnienia lub nadużywania

• Osoby z mniejszą aktywnością dehydrogenazy

aldehydowej rzadziej się uzależniają ?

17

Typ I alkoholizmu wg Cloningera

• uwarunkowany środowiskowo
• częstszy u kobiet
• osobowość przedchorobowa: introwertyczna,

neurotyczna, depresyjna, bierna, zależna,
lękowa, skłonna do wycofywania się

• początek po 25 rż.
• przebieg remitujący z poczuciem winy, szybkie

uzależnienie

• Depresyjnie zwiększony krytycyzm do picia w

okresach abstynencji

18

Typ II alkoholizmu wg Cloningera

• uwarunkowanie głównie genetyczne –

dziedziczenie po linii męskiej

• osobowość z cechami antyspołecznymi i

ekstrawertywnymi

• picie problemowe ok. 16 rż.
• intensywne, długotrwałe, bez remisji
• późno – szkody zdrowotne
• Jedynie powierzchowny krytycyzm

19

Alkoholizm a układy

neuroprzekaźnikowe

• DA = uzależnienie od wzmocnień
• NA = zapotrzebowanie na

stymulacje

• 5HT = unikanie sytuacji stresowych

Stymulacja układu DA-ergicznego wiązany jest z

mechanizmami motywującymi do poszukiwania
substancji psychoaktywnych (faza apetytywna)

20

Alkoholizm a układy

neuroprzekaźnikowe

• Układ opioidowy- mechanizmy nagradzające

(faza konsumacyjna)

• U części uzależnionych- obniżenie aktywności 5-

HT odpowiedzialnego za warunkowanie
negatywne i kontrolę impulsów (próby
stosowania SSRI)

• Zmiany adaptacyjne OUN przy przewlekłym piciu

to: zmiany aktywności GABA i receptorów NMDA.

21

Fazy rozwoju uzależnienia od

alkoholu

1.

Wstępna –

szukanie

okazji, picie ma charakter

obyczaju towarzyskiego, alkohol przynosi ulgę i
zapomnienie.

2.

Ostrzegawcza –

alkohol staje się „lekarstwem”, utrata

kontroli ilości wypijanego alkoholu,

palimpsesty

alkoholowe

(zespół zaburzeń świadomości z

czynnościami złożonymi, których później osoba nie
pamięta). Zespoły te nie świadczą o uzależnieniu, są
jedynie ostrzeżeniem.

3.

Uzależnienie

4.

Przewlekła –

spadek tolerancji, alkohole niespożywcze,

psychozy alkoholowe

22

Alkoholowy zespół

abstynencyjny

• Powstaje u osób uzależnionych

po odstawieniu

lub zmniejszeniu dawki alkoholu

• Zwykle po kilku godzinach od ostatniego

spożycia

• Przewlekłe picie powoduje zmiany w układzie GABA i

receptorach NMDA. Po odstawieniu alkoholu zmiany te

zamiast utrzymywać homeostazę, stają się przyczyną

zwiększenia pobudliwości neuronów, co z kolei wywołuje

objawy wegetatywne i psychopatologiczne

• AZA ROZPOZNAJEMY TYLKO W PRZYPADKU, GDY OBJAWY

WYNIKAJĄ Z PRZERWANIA INTENSYWNEGO PICIA LUB

ZNACZNEGO ZREDUKOWANIA ILOŚCI ALKOHOLU!!!

23

Alkoholowy zespół

abstynencyjny

• drżenie języka, powiek, dłoni
• wzmożona potliwość
• nudności/wymioty
• tachykardia/nadciścnienie
• pobudzenie psychoruchowe
• bóle głowy
• zab. snu
• złe samopoczucie, osłabienie
• zwiewne omamy dotykowe, słuchowe, wzrokowe

24

Alkoholowy zespół

abstynencyjny

• Trwa godziny lub dni i przemija bez leczenia,

ewentualnie jest przerwany przez nawrót picia
lub przyjmowania środków działających
podobnie jak alkohol (BZD, barbiturany)

• Leczenie ambulatoryjne
• Hospitalizacja: BZD o średnio-długim lub

długim czasie działania (Relanium do 40
mg/dobę) + płyny + witamina B, przy
znacznym uszkodzeniu wątroby- Lorazepam, w
przypadku alkoholemii- BB.

25

Psychozy alkoholowe

• Majaczenie drżenne

• Halucynoza alkoholowa
• Zespół Wernickego-Korsakowa
• Paranoja alkoholowa

26

Majaczenie drżenne

(delirium tremens)

Trwająca od kilku godzin do kilku dni

ostra

psychoza

przebiegająca

z

zaburzeniami

świadomości,

spostrzegania,

podnieceniem

psychoruchowym i lękiem, której
towarzy-szą potencjalnie zagrażające
życiu ciężkie zaburzenia somatyczne.

27

Majaczenie drżenne

(delirium tremens)

Objawy zwiastunowe- stany predeliryjne:
• objawy AZA,
• zmiana sposobu picia (zwiększenie dawek

alkoholu lub nagłe zaprzestanie picia),

• drażliwość,
• chwiejność uczuciowa,
• roztargnienie,
• koszmary nocne,
• budzenie się z lękiem.

28

Kryteria diagnostyczne

• Zaprzestanie picia/redukcja dawki
• Typowe objawy

– zaburzenia świadomości (dezorientacja cz/p)
– omamy i złudzenia: wzr (mnogie mikroptyczne), dot,

słuch., zachowany częściowy krytycyzm

– Lęk

– Objaw Lithmana – ucisk gałek ocznych wyzwala

halucynacje

– Objaw Reicherta – objaw czystej kartki
– Zaburzenia świadomości o charakterze falującym

(nasilenie wieczorem, ustąpienie rano)

29

Kryteria diagnostyczne cd.

– UROJENIA (dziania się, prześladowcze)
– zaburzenia rytmu dobowego
– podniecenie psychoruchowe
– Objawy somatyczne - nadaktywność ukł.

Autonomicznego (drżenie mięśni, skoki
ciśnienia, tachykardia, niewydolność
krążenia, obfite poty itd.

Powyższe objawy bez związku z odst. innej

substancji psychoaktywnej

30

Leczenie majaczenia

drżennego

• Relanium 1 amp. i.m. co 6-8 h
• Monitorowanie gospodarki wodno-mineralnej

(r-ry glukozy)

• Tranxene, kokarboksylaza
• Hemineuryna
• Leki uspokajające

• Zakaz podawania neuroleptyków !!!

• Trwa 2-7 dni, zejściem są wyspy pamięciowe

31

Halucynoza alkoholowa

(omamica alkoholowa)

• Ostra –

trwa od kilku dni do kilku tygodni, jeśli

dłużej może skończyć się utrwalonymi
urojeniami ksobnymi i prześladowczymi

• Podostra –

kilka m-cy

• Przewlekła –

wymaga różnicowania ze

schizofrenią paranoidalną, występuje po
intensywnym wieloletnim piciu, częściej u osób
przyjmujących także inne środki
psychoaktywne

32

Halucynoza alkoholowa

• Patogeneza:

wzrost aktywności układu DA,

zmiana aktywności układu 5-HT-ergicznego,
zmiana struktury błon neuronów

• Obraz kliniczny:

dominują omamy słuchowe

(dialog głosów o charakterze sądu nad
zachowaniem pacjenta), wtórne urojenia gł.
prześladowcze

• Nie występują zaburzenia świadomości !!!

33

Zespół Wernickiego-Korsakowa

• Synonimy: alkoholowy zespół amnestyczny,

psychoza Korsakowa

• Etiologia:

niedobór witaminy B

1

• W obrazie patomorfologicznym zmiany

zapalno-krwotoczno-zwyrodnieniowe neuronów
w okolicy komory trzeciej, czwartej,
wodociągu, ciał suteczkowatych i wzgórza,
uszkodzenie przewodnictwa ACh i NA

34

Zespół Wernickiego-Korsakowa

• Obraz kliniczny:

całkowita niemożność

zapamiętywania (obustronne uszkodzenie
obwodów Papeza), luki pamięciowe są
wypełnione konfabulacjami (zmyśleniami)

• Zmyślenia ta mogą całkowicie odbiegać od

realności lub czasami wydają się
prawdopodobne (pseudoreminiscencje).

35

Zespół Wernickiego-Korsakowa

• W postaciach zaawansowanych objawy

neurologiczne związane z uszkodzeniem
nerwów czaszkowych (zwł. III) + zaburzenia
świadomości + drgawki

• Rokowanie dobre w postaciach mniej

zaawansowanych

• Leczenie:

wyrównywanie niedoborów witaminy

B

1

, dbałość o ogólny stan zdrowia, próby

stosowania leków nootropowych

36

Paranoja alkoholowa

(obłęd opilczy, alkoholowy zespół Otella, alkoholowy obłęd

zazdrości)

• Prawie wyłącznie u mężczyzn
• Cechy osobowości sprzyjające wystąpieniu:

zwiększona podejrzliwość, „ponadprzeciętna”
zazdrość o partnera, upór

• Zespół usystematyzowanych urojeń niewiary

małżeńskiej –

bezwzględne wskazanie do

hospitalizacji !!!

• Przebieg przewlekły

37

Paranoja alkoholowa

• Leczenie mało skuteczne
• Główne leki to neuroleptyki
• Wyrównywanie niedoborów pokarmowych
• Terapia partnerki, która zwykle wykazuje cechy

współuzależnienia

• Chorzy z reguły znęcają się fizycznie i moralnie

nad swoimi partnerkami

38

Model Minnesota

• Alkoholizm to choroba:

– pierwotna
– niezawiniona
– postępująca
– śmiertelna
– przewlekła
– o wieloczynnikowej etiologii

39

Cele leczenia:

• Dożywotnia abstynencja od

wszelkich substancji
psychoaktywnych

• Porządkowanie sfery uczuciowej i relacji

społecznych

• Zmiana miejsca kontroli zachowań z

zewnętrznej na wewnętrzną

• Weryfikacja motywów z zewnętrznych na

wewnętrzne

40

Założenia Modelu

Minnesota

• Wstępna motywacja nie decyduje o

powodzeniu

• Niezbędny jest aktywny udział

najbliższych w procesie
terapeutycznym

• Najważniejszy objaw to zaprzeczanie
• Identyfikacja z objawem jest niezbędna

do wykształcenia potrzeby zmiany

41

Program 12 kroków

1. Przyznaliśmy, że jesteśmy

bezsilni

wobec alkoholu i że przestaliśmy kiero-
wać swoim życiem.

2. Uwierzyliśmy, że

Siła Większa

od nas

samych może przywrócić nam zdrowie.

3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę

i nasze życie

opiece Boga

, jakkolwiek Go

pojmujemy.

4. Zrobiliśmy gruntowny i odważny

obra-

chunek moralny

.

5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i drugiemu

człowiekowi istotę naszych

błędów

.

42

6. Staliśmy się całkowicie gotowi, aby

Bóg

uwolnił

nas od wszystkich wad charak-

teru.

7.

Zwróciliśmy się do Niego w pokorze

,

aby usunął nasze braki.

8. Zrobiliśmy listę osób, które skrzyw-

dziliśmy i staliśmy się gotowi

zadość-

uczynić

im wszystkim.

9.

Zadośćuczyniliśmy

osobiście wszyst-

kim, wobec których było to możliwe,

z wyjątkiem przypadków, gdy zraniłoby

to ich lub innych.

43

10. Prowadziliśmy

nadal obrachunek

moralny, z miejsca przyznając się do
popełnionych błędów.

11. Dążyliśmy poprzez modlitwę i medy-

tację do coraz większej

więzi z Bogiem

,

jakkolwiek Go pojmujemy, prosząc
jedynie o poznanie Jego woli wobec nas
oraz o siłę do jej spełnienia.

12.

Przebudzeni duchowo

w rezultacie

tych kroków, staraliśmy się nieść
posłanie innym alkoholikom i stosować
te zasady we wszystkich naszych
poczynaniach.