WYBRANE ZAGADNIENIA Z

FIZJOTERAPII



1. Podstawy rehabilitacji



Podstawowa terminologia, działy, cele i

zadania rehabilitacji. Przyczyny i klasyfikacja

niepełnosprawności. Ograniczenia związane

z niepełnosprawnością Psychologiczne i

społeczne asekty niepełnosprawności. Cele i

zadania rehabilitacj osób niewidomych oraz

słabo widzących. Aktywność osób

niewidomych w życiu społecznym. Model

polskiej szkoły rehabilitacji. Rola kinezyerapii

i fizykoterapii w procesie rehabilitacji. Rola

masażysty w zespole rehablitacyjnym.

Rehabilitacja



Według definicji WHO rehabilitacja to kompleksowe

postępowanie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych

fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie pełnej

lub możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej i

psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania oraz zdolności

do brania czynnego udziału w życiu społecznym.



Rehabilitacja jest procesem medyczno – społecznym, który

dąży najogólniej mówiąc do poprawy jakości życia osób

niepełnosprawnych.



Rozwój rehabilitacji jako jednej ze specjalności medycznych

rozpoczął się po II wojnie światowej – uznano ją wtedy za

integralną 3 fazę procesu terapeutycznego (obok

diagnozowania i leczenia

).

Rehabilitacja wyłoniła się w rozwiniętych

społeczeństwach z nieszczęść ludzkich i katastrof, za które społeczność czy państwo

poczuły się odpowiedzialne. Były to początkowo wojny i epidemie, jak choroba

Heinego – Medina, kalectwo wrodzone, a później nieszczęśliwe wypadki, choroby

okaleczające różne narządy ciała, zaburzenia umysłowe itd. Skutki tych nieszczęść

wprowadziły osoby nimi dotknięte w impas życiowy. One same nie pozwoliły się

wyzwolić, a pomoc lekarska nie zdołała usunąć kalectwa. Wynikła więc utrata

sprawności fizycznych, psychicznych, społecznych czy zawodowych.

Model polskiej rehabilitacji



W polskim modelu rehabilitacji osób niepełnosprawnych występują dwie definicje:

1. rehabilitacja jest to przywracanie sprawności

2. wg prof. Rask`a rehabilitacja- to prosty program, którego celem jest leczenie

ludzi, a nie choroby.

Współczesny model rehabilitacji został opracowany w Polsce w latach 60-tych .

Weiss i Hulek opracowali model, który w roku 1970 został uznany przez WHO jako

wzorcowy na całym świecie. Głównymi twórcami rehabilitacji medycznej w Polsce

byli prof. Wiktor Dega, prof. Adam Gruca, prof. Kazimiera Milanowska oraz prof.

Marian Weiss. Dzięki ich zaangażowaniu i olbrzymiej wiedzy uznawanej na całym

świecie powstała w Polsce idea rehabilitacji oparta na 4 zasadach:

- powszechności;

- kompleksowości;

- wczesności;

- ciągłości;



Powszechność - każdy ma prawo do rehabilitacji, niezależnie od

rozpoznania, wieku i rokowania.



Wczesność (zapoczątkowania) - powinna być rozpoczęta jak najwcześniej.



Kompleksowość - działanie prowadzone przez zespół specjalistów

kierowane na wszystkie sfery pacjenta (fizyczne, psychiczne, duchowe,

zachowania społeczne itd.) przy użyciu wielu terapii i technik.



Ciągłość - rehabilitacja jest procesem ciągłym, rozpoczęty proces

rehabilitacji jest kontynuowany do końca.

Zespół terapeutyczny



Zgodnie z zasadą kompleksowości powstało pojęcie zespołu

terapeutycznego. Jest to grupa specjalistów reprezentujących

różne dziedziny medycyny oraz nauk pokrewnych

wykorzystywanych w terapii, którzy współpracują ze sobą i

tworzą oraz modyfikują wielopłaszczyznowy program

rehabilitacji.

W skład zespołu terapeutycznego wchodzą:

lekarz specjalista rehabilitacji medycznej;

lekarze innych specjalności (neurolog, ortopeda, reumatolog,

kardiolog, urolog, pediatra lub inni);

fizjoterapeuci;

terapeuta zajęciowy;

terapeuta mowy;

pielęgniarki;

psycholog, neuropsycholog;

inni w zależności od potrzeb (technik ortopedyczny, pracownik

socjalny).

Podziały rehabilitacji



W szeroko pojmowanym procesie rehabilitacji wyróżnia

się rehabilitację medyczną, społeczną i zawodową.



Na rehabilitację medyczną (fizjoterapię) składają się:

- kinezyterapia

- fizykoterapia

- masaż leczniczy



A. Rehabilitacja lecznicza (medyczna) – ukierunkowana jest przede

wszystkim na wykorzystanie biologicznych metod oddziaływania na osobę

z dysfunkcją organizmu w celu poprawy jej stanu zdrowia lub ograniczenia

somatycznych skutków urazu ciała.

B.Rehabilitacja społeczna – ma na celu przywracanie możliwości

normalnego sposobu życia w naturalnym środowisku. Rehabilitacja

społeczna realizowana jest przede wszystkim przez:

1. wyrabianie zaradności osobistej i pobudzanie aktywności społecznej

osoby niepełnosprawnej,

2. wyrabianie umiejętności samodzielnego wypełniania ról społecznych,

3. likwidację barier w szczególności architektonicznych, urbanistycznych,

transportowych, technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do

informacji,

4. kształtowanie w społeczeństwie właściwych postaw i zachowań

sprzyjających integracji z osobami niepełnosprawnymi.

C. Rehabilitacja zawodowa - ma na celu ułatwienie osobie

niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i

awansu zawodowego, przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa

zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy.

D. Rehabilitacja pedagogiczna – rozumie się przez nią realizację

procesu nauczania dostosowanego do możliwości i ograniczeń tych osób .

Kinezyterapia



-

czyli leczenie ruchem to podstawowa i najważniejsza gałąź rehabilitacji.

Wśród ćwiczeń wyróżniamy te o działaniu miejscowym – dotyczące

miejsca gdzie zlokalizowane jest schorzenie oraz te o działaniu

ogólnoustrojowym – gdzie do ćwiczeń wykorzystuje się zdrowe, nie objęte

procesem chorobowym części ciała i narządy, co powoduje poprawę

wydolności ogólnej, która decyduje o końcowym efekcie leczenia.

Wśród metod kinezyterapeutycznych wyróżniamy:

metody mechaniczne (np. McKenzie, Cyriaxa, Karskiego, Kaltenborna –

Evientha)

- zasadniczym celem wykorzystania czynnika ruchu jest bezpośrednia i

lokalna zmiana właściwości tych tkanek narządu ruchu, które są

związane z zaburzeniem czynności organizmu

metody neurofizjologiczne (np. PNF, Vojty, NDT Bobath)

- do nauki nowych wzorców ruchowych wykorzystuje się głównie odruchy

warunkowe, czego efektem jest hamowanie odruchów patologicznych i

wyzwalanie reakcji fizjologicznych

metody edukacyjne

- oprócz powyższych dwóch czynników konieczne staję się włączenie

świadomości, woli i determinacji usprawnianego

Fizykoterapia



- to stosowanie w celach leczniczych różnego rodzaju energii

wytwarzanej za pomocą aparatury (elektroterapia, ultradźwięki,

magnetoterapia, laseroterapia, światłolecznictwo,

ciepłolecznictwo, krioterapia)

Należy zaznaczyć, że pełni ona w leczeniu usprawniającym rolę

pomocniczą i rzadko stosuje się ją jako zabieg podstawowy.

Wspomaga ona niejako ćwiczenia ruchowe, ma działanie

łagodzące ból i tzw bodźcowe.

Masaż leczniczy



- to wykorzystanie bodźców

mechanicznych głównie w postaci ucisku

na tkanki w celu wywołania odczynów

fizjologicznych. Jest to zespół technik

manualnych stosowanych w odpowiedniej

kolejności, które przez powierzchnię ciała

wywierają wpływ na skórę, tkankę

podskórną, mięśnie, torebki i więzadła

stawowe, a także w postaci zmian

odruchowych na układ krążenia, nerwowy

i wewnątrzwydzielniczy.



Zasadniczym celem rehabilitacji jest odtworzenie lub

kompensacja funkcji utraconych w wyniku choroby tak,

aby pacjent mógł maksymalnie samodzielnie realizować

swoje potrzeby życiowe.

Efekty terapii w dużej mierze zależą od systematyczności i

zaangażowania usprawnianego. Ważne jest więc

stworzenie odpowiedniego modelu współpracy między

terapeutą a pacjentem.

Cele rehabilitacji powinny być tak określone, aby były

optymalne dla pacjenta, aby chory je rozumiał i

akceptował.

Jeśli postawimy przed chorym nieadekwatnie wygórowane

cele i ich osiągnięcie będzie niemożliwe, wystąpi

zniechęcenie i brak motywacji do dalszych ćwiczeń.

Dlatego też proces rehabilitacji powinien być planowany

wspólnie z pacjentem i jego rodziną, a członkowie rodziny

powinni być czynnie włączani w proces usprawniania.

W Polsce odpowiedzialność za rehabilitację przyjęło Ministerstwo

Zdrowia i Opieki Społecznej co miało ogromne znaczenie dla osób

niepełnosprawnych jak również dla dalszego rozwoju tej nauki.



Elementy procesu rehabilitacji:

- diagnoza funkcjonalna

- ustalenie wstępnych celów rehabilitacji

- określenie rokowania

- ocena skuteczności rehabilitacji

- ewentualna modyfikacja celów i metod rehabilitacji



Należy również uwzględnić :

- leczenia chorób współistniejących

- zapobieganie skutkom unieruchomienia



Znaczenie procesu rehabilitacji w systemie opieki

zdrowotnej ciągle rośnie. Wiąże się to ze wzrostem liczby

osób wymagających rehabilitacji, z wydłużaniem się

średniej długości życia oraz ze zmianą spojrzenia na

miejsce osób niepełnosprawnych w społeczeństwie.

Niepełnosprawność



długotrwały stan, w którym występują pewne ograniczenia w

prawidłowym funkcjonowaniu

człowieka

. Ograniczenia te

spowodowane są na skutek obniżenia sprawności funkcji

fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli

utrata lub wada

psychiczna

,

fizjologiczna

,

anatomiczna

struktury

organizmu

. Utrata ta może być całkowita, częściowa,

trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta, ustabilizowana lub

progresywna.



Niepełnosprawność jest jednym z ważniejszych problemów

współczesnego świata. Wynika to z powszechności i rozmiaru

tego zjawiska. Z niepełnosprawnością fizyczną wiąże się

ponadto zazwyczaj tzw.

niepełnosprawność społeczna

, czyli

niemożność pełnego funkcjonowania w

społeczeństwie

. Rok

2003

ogłoszono rokiem niepełnosprawnych.



Do grupy osób z niepełnosprawnością społeczną zaliczamy

również ludzi, którzy z różnych przyczyn nie są w stanie

samodzielnie lub prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.

Zaliczamy do tej grupy m.in. narkomanów, alkoholików czy

więźniów.



Definicja niepełnosprawności, którą można uznać za obecnie obowiązującą

w naszym kraju, głosi: „Niepełnosprawną jest osoba, której stan zdrowia

psychicznego lub fizycznego powoduje trwałe lub długotrwałe utrudnienie,

ograniczenie lub uniemożliwienie udziału w stosunkach społecznych i

wypełnianie ról wg przyjętych kryteriów i obowiązujących norm”



Podstawę procesu rehabilitacji stanowią generalne zasady dotyczące

powszechnie ludzi niepełnosprawnych. Są to :

- ruch i praca, które są (poza odpowiednim leczeniem) czynnikami

przyśpieszającymi powrót chorego do zdrowia i maksymalnej sprawności

- uwzględnienie występowania związku, jaki dotyczy powrotu do zdrowia, ze

środowiskiem społecznym, z którego człowiek niepełnosprawny przychodzi

do ośrodka rehabilitacyjnego i do którego powróci po zakończeniu leczenia

- występowanie związku między poprawą stanu zdrowia, postępami w

szkoleniu i wydajnością pracy, a stanem psychicznym niepełnosprawnych

- każda osoba pomimo upośledzenia zachowuje nadal określone sprawności

fizyczne, psychiczne i w zakresie technik społecznego zachowania

- nie ma takiej pracy, która stawiałaby jej wykonawcy wszystkie wymagania

w zakresie sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej

- konieczność rozpatrywania potrzeb niepełnosprawnych nie w oderwaniu,

lecz zawsze w ich związku z całokształtem życia i pracy.

.



Jak piszą Ewa Wapiennik i Radosław Piotrowicz w publikacji Niepełnosprawny

- pełnoprawny obywatel Europy, w krajach Unii Europejskiej coraz

popularniejsza staje się idea niezależnego życia (Independent Living). Kilka

krajów już uznało w swych ustawach prawo osób nie pełnosprawnych do

niezależnego życia. Coraz bardziej odchodzą one od zinstytucjonalizowanych

form opieki na rzecz działań, które pozwalają osobie niepełnosprawnej na

życie w warunkach domowych. W Szwecji np. domy opieki i specjalne

szpitale dla osób z upośledzeniem umysłowym zostały prawie całkowicie

zlikwidowane, a ponad 6000 ludzi przeniesiono do własnych domów lub

mieszkań chronionych, gdzie liczyć mogą na pomoc. W Danii już w 1998 roku

całkowicie zrezygnowano z koncepcji opieki sprawowanej przez duże

instytucje na rzecz idei niezależnego Życia. Co ciekawe, w większości

sprawami tymi zajmuje się nie Ministerstwo Spraw Społecznych, a

Ministerstwo ds. Mieszkalnictwa i Urbanistyki. Ludzie niepełnosprawni żyją

tam samodzielnie lub z rodziną, albo w mieszkaniach czy domach

grupowych, zwykle po 4-6 osób. Wymagającym największej opieki zapewnia

się pomoc i odpowiednie indywidualne wsparcie. Mieszkańcy płacą, jak

wszyscy obywatele, za czynsz i swoje osobiste wydatki, jedzenie, ubranie).

Nie ponoszą kosztów wynagrodzenia wspierającego ich asystenta. Wielka

Brytania, nie chcąc przenosić osób niepełnosprawnych do domów opieki,

przeznacza środki finansowe na poprawę ich warunków domowych, tak by

mogły dłużej zostać w społeczności lokalnej. Jedynie osoby z poważnymi

zaburzeniami psychicznymi umieszczane są w szpitalach psychiatrycznych.



Podstawowym celem pomocy jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb

życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w

warunkach odpowiadających godności człowieka. Dotyczy to

umożliwiania tym osobom przezwyciężania trudnych sytuacji

życiowych, w których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując

własne środki i możliwości. Jedną z takich form jest zaopatrzenie

ortopedyczne (protezowanie i aparatowanie) . Pomaga to w leczeniu,

w odzyskaniu sprawności, ułatwia wykonywanie podstawowych

czynności życia codziennego. Wraz z postępem technicznym tego

rodzaju zaopatrzenie ustawicznie się unowocześnia i jest coraz

bardziej skuteczne w działaniu. Dotyczy to szczególnie krajów

wysoko rozwiniętych. W Polsce występują w tej dziedzinie znaczne

opóźnienia.



Dalszą pomoc stanowi rehabilitacja zawodowa. Składa się na nią

wiele działań w tym szczególnie poradnictwo, przygotowanie do

pracy, zatrudnienie i opieka nad niepełnosprawnymi w zakładach

pracy. Warunkami właściwego zatrudnienia niepełnosprawnych są:

dobranie dla niego pracy zgodnej ze stanem zdrowia i kwalifikacjami,

odpowiednie zorganizowanie stanowiska pracy, życzliwy stosunek do

niego ze strony współpracowników, a także sprawowanie opieki w

czasie zatrudnienia. Istotną formę stanowią tu zakłady pracy

chronionej. Jednak w ramach przeobrażeń w systemie gospodarczym

w Polsce odczuwają one znaczne trudności przystosowania do

ogólnych warunków ekonomicznych i większość z nich ulega

likwidacji, co jest nieraz tragiczne w skutkach dla zatrudnionych tam

niepełnosprawnych.



Ważną sprawą jest także adoptowanie mieszkań dla

niepełnosprawnych (poruszających się o kulach i na wózkach

inwalidzkich), by umożliwić im samodzielne dostanie się do

budynku mieszkalnego. Dotyczy to także ułatwienia przejść

podziemnych poprzez uwzględnienie tych zagadnień w

zagospodarowaniu przestrzennym osiedli. Wobec powyższego

zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Administracji Gospodarki

Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 3 lipca 1980r „w sprawie

warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki”

zawiera wymóg dostępności budynków użyteczności publicznej i

mieszkalnych dla osób niepełnosprawnych. Budynki takie powinny

być wyposażone w odpowiednie podjazdy i dźwigi, a także

odpowiednio szerokie drzwi. Nie można tutaj zapomnieć o poręczy

umocowanej na odpowiedniej wysokości.



Obecnie w Polsce instytucjami obsługującymi takie osoby są:

Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, Narodowy Fundusz Zdrowia,

Zakłady Opieki Zdrowotnej.



Niepełnosprawni mają możliwość korzystania z takich form pomocy

jak:

- warsztaty terapii zajęciowej

- turnusy rehabilitacyjne

- ćwiczenia fizyczne usprawniające psychoruchowo, zgodnie z

potrzebami osób niepełnosprawnych

Warsztat terapii zajęciowej oznacza wyodrębnioną organizacyjnie i

finansowo placówkę stwarzającą niepełnosprawnym, z upośledzeniem

uniemożliwiającym aktualnie podjęcie pracy, możliwość udziału w

rehabilitacji społecznej i zawodowej przez terapię zajęciową.

Turnus rehabilitacyjny oznacza formę aktywnej rehabilitacji, połączonej

z elementami wypoczynku, mającej na celu przede wszystkim ogólną

poprawę sprawności, wyrobienie zaradności, pobudzanie i rozwijanie

zainteresowań osób niepełnosprawnych.

Zespoły ćwiczeń fizycznych usprawniających psychoruchowo, zgodnie

z potrzebami osób niepełnosprawnych. Są to np. poradnie

psychologiczne czy gabinety fizjoterapeutyczne.



W zrealizowaniu programów pomocy osobom niepełnosprawnym stoją

bariery, często trudne lub niemożliwe do pokonania dla osoby

niepełnosprawnej. Taką barierą jest bariera architektoniczna, która

uniemożliwia dostęp do wszelkich kontaktów ze światem zewnętrznym i

poruszaniem się w nim . Jest ona bardzo ważna dla normalnego

funkcjonowania osób niepełnosprawnych i jest najłatwiejszą do pokonania ze

wszystkich barier.

„Bariery architektoniczne nie są produktem słabości osób niepełnosprawnych,

ale raczej „niepełnosprawnością” architektury, która nie jest w stanie

odpowiedzieć na potrzeby pewnej części społeczeństwa.” (A. Ostrowska).

Kolejną barierą są bariery prawne .Wynikają one z określonych regulacji

prawnych, np. opinia lekarska o wyglądzie.

Bariery ekonomiczne - środki materialne nie pozwalają na korzystanie z

wszelkich możliwych sposobów rehabilitacji, leczenia, terapii. Jest to bariera

dyskusyjna, gdyż wiele osób nie będących niepełnosprawnymi również nie

posiada wystarczających środków na leczenie.

Bariery świadomościowe - wynikają z uprzedzeń społeczeństwa do osób

niepełnosprawnych, ale ciągle ulegają zmianie, ewolucji.

Bariery psychiczne - człowiek niepełnosprawny czuje się odrzucony,

niepotrzebny. Tacy ludzie zamykają się w sobie i odcinają się od świata

zewnętrznego, zaczynają żyć w sposób wegetujący.



Sposobem na wzmocnienie pomocy i efektywne działanie

rehabilitacji jest:

- obniżenie kosztów społecznych rehabilitacji

- aktywację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych

- należyte gospodarowanie środkami publicznymi

- skuteczny i bardziej celowy sposób orzekania o

niepełnosprawności dla celów rentowych i poza rentowych

- likwidację barier architektonicznych, transportowych i

komunikacji osób niepełnosprawnych

- likwidację barier w placówkach edukacyjnych i ośrodkach

zdrowia

- podwyższenie kwalifikacji zawodowych osób

niepełnosprawnych

- wyposażenie obiektów służących rehabilitacji osób

niepełnosprawnych w sprzęt rehabilitacyjny

- tworzenie fundacji, stowarzyszeń lub innych organizacji

pozarządowych na rzecz osób niepełnosprawnych

- utworzenie placówek pomocy psychologicznej osobom

niepełnosprawnym

- korzystanie z funduszy Unii Europejskiej

- wspomaganie realizacji planu przez nagłaśnianie w mediach

Rodzaje niepełnosprawności



Obniżona sprawność sensoryczna (

zmysłowa

) – brak, uszkodzenie

lub zaburzenie funkcji analizatorów zmysłowych (są to m.in. osoby

niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące, z zaburzeniami

percepcji wzrokowej i słuchowej)



Obniżona sprawność intelektualna –

upośledzenie umysłowe

,

demencja starcza



Obniżona sprawność funkcjonowania społecznego – zaburzenia

równowagi nerwowej,

emocjonalnej

oraz

zdrowia psychicznego



Obniżona sprawność komunikowania się – utrudniony kontakt

słowny (zaburzenia mowy,

autyzm

,

jąkanie się

)



Obniżona sprawność ruchowa – osoby z dysfunkcją narządu ruchu

(wrodzoną lub nabytą)



Mózgowe porażenie dziecięce



Obniżona sprawność psychofizyczna z powodu chorób

somatycznych – np.

nowotwory

,

guz mózgu

,

cukrzyca

,

rak

)



Najczęstsze przyczyny

niepełnosprawności:



Wady wrodzone



Choroby przewlekłe (80%)



Nagłe – wypadki, urazy,

zatrucia

Definicje niepełnosprawności



Definicja ogólna (medyczna)



Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny (i) lub

psychiczny, trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub

uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról

społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.



Osoba niepełnosprawna jest jednostką w pełni swych praw

znajdującą się w sytuacji upośledzającej ją stworzonej

przez bariery środowiskowe, ekonomiczne i społeczne,

których nie może tak jak inni ludzie przezwyciężyć w

skutek występujących w niej uszkodzeń



Definicja dla określonych celów



Osoby niepełnosprawne określa się jako osoby, których

stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub

okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia

wypełnienie ról społecznych, a w szczególności

zdolności do wykonywania pracy zawodowej jeżeli

uzyskały orzeczenie o zakwalifikowaniu przez organy do

jednego z trzech stopni niepełnosprawności (znacznego,

umiarkowanego, lekkiego) oraz o niezdolności do pracy.