Wskaźniki kwasowo-

zasadowe

to związki, które w zależności od odczynu roztworu

zmieniają barwę.

Wskaźniki

Wskaźniki są to przeważnie słabe kwasy lub zasady

organiczne, których cząsteczka w postaci

niezdysocjowanej ma inne zabarwienie niż

powstający w wyniku dysocjacji produkt

są ogólnie słabymi kwasami lub słabymi zasadami

organicznymi. Zmiana barwy wskaźnika ze zmianą

pH roztworu nie jest ostra, lecz następuje w

zakresie jednej lub dwóch jednostek pH. Wynika to

z istnienia równowagi chemicznej między dwiema

różnie zabarwionymi postaciami wskaźnika. Na

przykład wskaźnik będący słabym kwasem o

ogólnym wzorze HIn w zależności od środowiska

będzie miał postać kwasową lub zasadową.

Przykłady kilku indykatorów oraz

odpowiadające im zakresy zmiany

zabarwienia.

Błękit tymolowy

to chemiczny wskaźnik pH, który przybiera barwę

od czerwonej do żółtej w zakresie pH 1,2 - 2,8 i od

żółtej do niebieskiej w zakresie pH 8,0 - 9,6. Dwa

zakresy zmiany barwy tego wskaźnika związane

są z dwoma etapami jego dysocjacji.

Oranż metylowy

postać niezdysocjowana ma kolor czerwony, a postać

zdysocjowana żółty:

HR

      H

+

  +  R

-

W środowisku  kwaśnym równowaga będzie przesunięta

w lewo i roztwór zabarwi się na czerwono. W

środowisku zasadowym równowaga przesunie się w

kierunku odwrotnym – w kierunku żółtego zabarwienia

Błękit bromofenylowy

Poniżej pH 3,0 ma barwę żółtą, zaś powyżej

wartości 4,6 staje się niebiesko-fioletowy. Barwnik

ten jest stosowany w alkacymetrii, a także jako

marker do kontroli procesu elektroforezy żelowej

z użyciem agaru oraz poliakrylamidów

Czerwień metylowa

W temperaturze pokojowej jest to ciemnoczerwone,

krystaliczne ciało stałe.Zmienia barwę od

ciemnoczerwonej do jasnożółtej w zakresie pH od 4,2

do 6,3. Czerwień metylowa, podobnie jak oranż

metylowy jest stosowana w alkacymetrii. Oprócz tego

stosuje się ją w mikrobiologii do detekcji zmiany pH

zachodzącej w czasie fermentacji glukozy.

Lakmus

Postać kwasowa HIn lakmusu ma zabarwienie

czerwone, a postać niebieska opisana wzorem In

-

ma zabarwienie niebieskie. Działanie wskaźnika

jest następujące;

w roztworach kwaśnych, w których stężenie [H

+

] jest

duże, równowaga przesuwa się w lewo, wskaźnik

przybiera postać kwasową (zabarwienie wskaźnika

jest czerwone)

w roztworach zasadowych, o małym stężeniu [H

+

],

równowaga jest przesunięta w prawo, a wskaźnik

przechodzi niemal całkowicie w postać zasadową

(zabarwienie wskaźnika jest niebieskie).

Błękit bromotymolowy

Czerwony proszek, rozpuszczalny w alkoholu

etylowym, słabo rozpuszczalny w wodzie, który

przybiera w środowisku kwaśnym barwę żółtą, w

zasadowym błękitną, a w środowisku obojętnym

zieloną. Zakres zmiany barwy pH 6,2–7,6.

Powstaje w wyniku bromowania błękitu

tymolowego w środowisku kwasu octowego

Błękit tymolowy

przybiera barwę od czerwonej do żółtej w zakresie

pH 1,2 - 2,8 i od żółtej do niebieskiej w zakresie

pH 8,0 - 9,6. Dwa zakresy zmiany barwy tego

wskaźnika związane są z dwoma etapami jego

dysocjacji.

Fenoloftaleina

zmienia formę z bezbarwnej w środowisku kwaśnym

lub obojętnym na malinowoczerwoną w

środowisku zasadowym. Służy głównie do

miareczkowania roztworów o odczynie

zasadowym. Jest też stosowana przy produkcji tzw.

papierków uniwersalnych. Zakres pH zmiany

barwy: 8,3 – 10,0. W skrajnych wartościach pH

zachodzą dodatkowe zmiany barwy: w roztworach

silnie kwaśnych (pH<0) fenoloftaleina przybiera

kolor pomarańczowy wskutek przejścia w formę

karbokationu trytylowego, natomiast w środowisku

silnie zasadowym (pH>12) staje się bezbarwna

Fenoloftaleina

Ciekawostki

Najczęściej spotykanymi w naszym otoczeniu

wskaźnikami są: esencja herbaciana, wywar z

czerwonej kapusty, wywar z czerwonych buraków czy

sok z czarnych jagód.

Na przykład fioletowe zabarwienie wywaru z czerwonej

kapusty zmienia się na różowe w obecności kwasu.

Fenoloftaleina w lecznictwie stosowana niekiedy jako

środek przeczyszczający. Stosowana także w produkcji

znikających tuszy. Tu zmieszana jest z wodorotlenkiem

sodu (NaOH), który reaguje w powietrzu z

dwutlenkiem węgla, tworząc węglan sodu (Na2CO3).

Zmiana pH powoduje zanik zabarwienia.