Temperamentalne

Temperamentalne

uwarunkowania ryzykownych

uwarunkowania ryzykownych

zachowań u kierowców

zachowań u kierowców

Antoni Wontorczyk

Antoni Wontorczyk

Instytut Psychologii Stosowanej

Instytut Psychologii Stosowanej

Uniwersytet Jagielloński

Uniwersytet Jagielloński

Hipokrates –Galen II wiek

Hipokrates –Galen II wiek

p.n.e

p.n.e

Sangwinik - krew

Sangwinik - krew

Choleryk - żółć

Choleryk - żółć

Melancholik - czarna żółć

Melancholik - czarna żółć

Flegmatyk - flegma, śluz

Flegmatyk - flegma, śluz

Teoria PEN Hansa Eysencka

Teoria PEN Hansa Eysencka

(1994)

(1994)

Osobowość ma dwa składniki –

Osobowość ma dwa składniki –

inteligencję i temperament

inteligencję i temperament

Temperament (osobowość)

Temperament (osobowość)

Psychotyczność (P)

Psychotyczność (P)

Ekstrawersja (E)

Ekstrawersja (E)

Neurotyczność (N)

Neurotyczność (N)

Biologiczne podłoże –

Biologiczne podłoże –

Psychotyczności, Ekstrawersji i

Psychotyczności, Ekstrawersji i

Neurotyczności

Neurotyczności

Mervin Zuckerman (2000)

Mervin Zuckerman (2000)

Ludzie różnią się między sobą pod

Ludzie różnią się między sobą pod

względem odporności na deprywację

względem odporności na deprywację

sensoryczną

sensoryczną

Każdy człowiek dąży do osiągnięcia

Każdy człowiek dąży do osiągnięcia

optymalnego poziomu stymulacji –

optymalnego poziomu stymulacji –

pozytywny stan emocjonalny

pozytywny stan emocjonalny

Czynniki genetyczne- reaktywność

Czynniki genetyczne- reaktywność

ośrodkowego i autonomicznego układu

ośrodkowego i autonomicznego układu

nerwowego decydują o względnie stałych

nerwowego decydują o względnie stałych

różnicach w zapotrzebowaniu na stymulację

różnicach w zapotrzebowaniu na stymulację

Poszukiwanie doznań – tendencja do

Poszukiwanie doznań – tendencja do

poszukiwania lub unikania stymulacji

poszukiwania lub unikania stymulacji

Temperament

Temperament

(Strelau,2001)

(Strelau,2001)

Przejawia się w zachowaniu – stanowi zatem składową

Przejawia się w zachowaniu – stanowi zatem składową

osobowości

osobowości

W porównaniu z innymi zjawiskami psychicznymi

W porównaniu z innymi zjawiskami psychicznymi

charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia

charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia

Ma podłoże biologiczne (mechanizmy fizjologiczne i

Ma podłoże biologiczne (mechanizmy fizjologiczne i

biochemiczne)

biochemiczne)

Różnice indywidualne w cechach temperamentu są

Różnice indywidualne w cechach temperamentu są

częściowo genetycznie determinowane

częściowo genetycznie determinowane

Cechy temperamentu należą do charakterystyk

Cechy temperamentu należą do charakterystyk

psychicznych, które w postaci pierwotnych emocji i

psychicznych, które w postaci pierwotnych emocji i

motoryki obecne są już od wczesnego niemowlęctwa

motoryki obecne są już od wczesnego niemowlęctwa

Cechy temperamentu takie jak (lek emocjonalność,

Cechy temperamentu takie jak (lek emocjonalność,

poszukiwanie stymulacji, żwawość, aktywność) występują u

poszukiwanie stymulacji, żwawość, aktywność) występują u

zwierząt

zwierząt

Temperament jako pojęcie odnoszące się do formalnych

Temperament jako pojęcie odnoszące się do formalnych

cech zachowania

cech zachowania

Zachowania ryzykowne

Zachowania ryzykowne

Potencjalne reakcje behavioralne,

Potencjalne reakcje behavioralne,

mające uwarunkowania

mające uwarunkowania

temperamentalne, które w sytuacji

temperamentalne, które w sytuacji

ruchu drogowego mogą narazić

ruchu drogowego mogą narazić

kierowcę lub innych użytkowników

kierowcę lub innych użytkowników

drogi na zagrożenie życia lub

drogi na zagrożenie życia lub

poniesienie szkody

poniesienie szkody

Ryzykowne zachowania

Ryzykowne zachowania

uwarunkowane

uwarunkowane

temperamentalne

temperamentalne

Ryzyko podmiotowe

Ryzyko podmiotowe

- kierowcy

- kierowcy

Ryzyko procesualne

Ryzyko procesualne

– innych

– innych

użytkowników drogi

użytkowników drogi

Czynniki tempramentalne

Czynniki tempramentalne

Model pożądany

Model pożądany

Czynniki tempramentalne

Czynniki tempramentalne

Ryzyko procesualne

Ryzyko procesualne

Obszar ryzyka

podmiotoweg

o

Czynniki tempramentalne

Czynniki tempramentalne

Ryzyko podmiotowe

Ryzyko podmiotowe

Obszar

Ryzyka

podmiotowe

go

Zależności

Zależności

Ryzyko

podmiotowe

Ryzyko
procesualne

Ryzyko
podmiotowe

Ryzyko procesualne

Narzędzia badawcze

Narzędzia badawcze

Skala SSS M. Zuckerman

Skala SSS M. Zuckerman

FCZ-KT Strelau, Zawadzki

FCZ-KT Strelau, Zawadzki

EPQ-R Eysenck

EPQ-R Eysenck

Osoby badane

Osoby badane

437 - osób

437 - osób

30 - kierowcy rajdowi

30 - kierowcy rajdowi

82 - osoby (kierowcy ze zdarzeniami)

82 - osoby (kierowcy ze zdarzeniami)

Czynniki temperamentalne

Czynniki temperamentalne

kierowcy ze zdarzeniami

kierowcy ze zdarzeniami

Ryzyko

podmiotowe

Ryzyko
procesualne

Ryzyko podmiotowe

Ryzyko procesualne

Kierowcy

z

wypadka

mi

Czynniki temperamentalne

Czynniki temperamentalne

Kierowcy rajdowi

Kierowcy rajdowi

Kierowcy

rajdowi

Wnioski

Wnioski

Cechy temperamentalne mają związek z potencjalnym

Cechy temperamentalne mają związek z potencjalnym

podejmowaniem ryzyka

podejmowaniem ryzyka

Interakcja ryzyka podmiotowego i procesualnego stwarza

Interakcja ryzyka podmiotowego i procesualnego stwarza

wysokie prawdopodobieństwo zagrożenia życia lub

wysokie prawdopodobieństwo zagrożenia życia lub

poniesienia szkody

poniesienia szkody

Warunki środowiska (droga, samochód) i interakcja

Warunki środowiska (droga, samochód) i interakcja

społeczna niesprzyjające uwarunkowaniom ryzyka

społeczna niesprzyjające uwarunkowaniom ryzyka

podmiotowego i procesualnego zwiększają zagrożenie życia

podmiotowego i procesualnego zwiększają zagrożenie życia

lub poniesienia szkody w ruchu drogowym

lub poniesienia szkody w ruchu drogowym

(stan

(stan

niedopasowania)

niedopasowania)

W sprzyjających okolicznościach

W sprzyjających okolicznościach

(dobrostan interakcyjny)

(dobrostan interakcyjny)

ryzyko podmiotowe lub procesualne nie musi prowadzić do

ryzyko podmiotowe lub procesualne nie musi prowadzić do

zagrożenia życia lub poniesienia szkody

zagrożenia życia lub poniesienia szkody

Warunki dobrostanu interakcyjnego

Warunki dobrostanu interakcyjnego