PODZIAŁ DOCHODU I

PRODUKTU NARODOWEGO

Cel:

• Student powinien istotę podziału

dochodów społeczeństwa jako
całości a nie poszczególnych
jednostek

• Umieć posługiwać się kategorią

PNB obok PKB

• Znać rolę państwa w podziale

dochodu narodowego i PNB

ZAGADNIENIA:

1. Ruch okrężny dochodów i
wydatków.
2. Dochód narodowy
3. Ścieżki podziału.
4. Fazy podziału.
5. Budżet państwa w podziale
dochodu.
6. Od oszczędności do inwestycji.

Literatura :

 D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Ekonomia,

t.2, PWE , Warszawa 1995. s. 15-44, 232-256;

 D.R. Kamerschen, R.B. Mc Kenzie, C.

Nardinelli, Ekonomia, Gdańsk 1991, s. 107-
126, 136-160, 251- 268;

 M. Nasiłowski. System rynkowy, Warszawa

1993, s. 123- 133, 193- 197, 262- 275, 313-
337;

 Elementy makro i mikro ekonomii dla

inżynierów, p. red . S. Marciniaka , Warszawa
1994, s. 171- 218;

 Rocznik statystycznyRP GUS z lat 1996-

1999.

Elementarne zagadnienia ekonomii,
pod red. R. Milewskiego,
PWN Warszawa 1995, s.188- 209.

P.A. Samuelson, W. D. Nordhaus,
Ekonomia, PWN, Warszawa 1995, t. 1:
( s. 88- 96,170- 199,230- 241, 293
324), t. 2 :( s. 209 285, 346- 411);

E. Kwella ,Teoria ekonomii, t. 1, Wyd.
U.G., Gdańsk 1994, s. 113- 138;

M. Burda, C. Wyplosz,
Makroekonomia , PWE, Warszawa
1995, s.38- 54;

L. Próchnicki, Makroekonomia,
Szczecin 1993, s.69- 82.

RYNEK

CZYNNIKÓW

PRODUKCJI

Dobra fin. i
usługi

Dobra fin. i
usługi

Czynniki
prod.

Praca, ziemia,
kapitał

Dochod
y

Płace, inne rodz.
Renty ek

Wydatki
gospodarstw

Wpł. ze
sprzedaży

Oszczędności

Inwestycje

BANKI

Rynek

Finansowy

RYNEK

TOWARÓW

FINALNYCH

I USŁUG

Pożycz.
Pań.

Wydatki
państw
owe

Poda
tki

Poda
tki

Model makrogospodarki

PAŃSTWO

GOSPODARSTWA

DOMOWE

PRZEDSIĘBIORSTWO

Subsy
dia

Transf
ery

RYNEK

CZYNNIKÓW

PRODUKCJI

Dobra finalne i
usługi

Dobra finalne i
usługi

Czynniki
produkcji

Praca, ziemia,
kapitał

Płace, czynsze,

dywidendy itp

.

Wydatki
gospodarstw

Wpł. ze
sprzedaży

Oszczędności

Inwestycje

BANKI

Rynek

Finansowy

Pożyczki
państwo
we

Wydatki
państwo
we

Podat
ki

Podat
ki

PAŃSTWO

GOSPODARSTWA

DOMOWE

PRZEDSIĘBIORSTWO

Subsy
dia

Transf
ery

ZAGRANICA

Imp.

RYNEK

TOWARÓW

FINALNYCH

I USŁUG

Eksp.

Docho
dy

Gospodarka

Otwarta

Równowaga rynkowa jest tym stanem, w którym

gospodarka albo się już znajduje, albo do którego zmierza.

Oznacza ten stan, że wytworzone przez firmy dobra finalne

i dostarczone na rynek zostaną zaakceptowane przez

społeczeństwo, czyli zakupione.

Posługując się znanymi pojęciami podaż globalna

(AS) i popyt globalny (AD) – globalną równowagę rynkową

należy zdefiniować jako równość pomiędzy globalną

podażą i globalny popytem

.

AS

=

AD

Warunek pierwszy

Wartość dóbr finalnych wytworzonych przez firmy (UF) równać się

musi wartości zużytych do ich do ich wytworzenia czynników produkcji.

Zaznaczone na rysunku :

DO = UF

Warunek ten stwierdza równocześnie, że wartość wytworzonej produkcji

określana jest przez skalę ponoszonych przez firmy kosztów.

Dokładny związek funkcyjny ukazujący szczegółowo tę zależność

zobrazowana jest jak już wiemy w formule funkcji produkcji, czy to Cobba-

Douglasa, czy Solowa: Dla przypomnienia:

Q = AK



L

1- 

i Q= A + K + (1-) L , gdzie: = K/Q

Warunek drugi

Dochody otrzymane przez społeczeństwo ( DO) muszą

koniecznie w całości zostać wydane.

Warunek ten stwierdza, że wartość poczynionych przez

społeczeństwo zakupów ( dochody wydane ) (DW) musi być

równa dochodom jakie społeczeństwo otrzymało za swe

uczestnictwo w procesie wytwarzania dóbr i usług, czyli:

DO = DW

Równość ta nie jest dana - tak jak poprzednia- z racji definicji.

Jej zaistnienie wymaga spełnienia całego szeregu

uwarunkowań- do tego wrócimy- taka była teza z ostanich

naszych zajęć .

` 1

Rynek

dóbr

i usług

Gospodarstwa

domowe

Przedsiębiorstwa

firmy

WYDATKI

SPOŁECZEŃSTWA

2

3

6

5

4

Doc
hod
hody

U
F

DOCHODY
SPOŁECZEŃSTWA

RZĄD

DOCH. ZE
SPRZEDAŻY

B

To suma należności wypłacona w danym roku
przez firmy podmiotom współuczestniczącym w
tworzeniu tegorocznego produktu narodowego.

Dochód

narodowy

PKB

PNN

W cenach
cz. Pr.

Jest to określenie Dochodu Narodowego w myśl RPiDN, a nie w

rozumieniu GUS w naszym kraju.

W tym ostatnim przypadku tworzona jest kategoria Dochodu

Narodowego Brutto,

która jest równa sumie dochodów pierwotnych

brutto wszystkich sektorów własności albo wszystkich krajowych

sektorów instytucjonalnych;

stanowi on sumę produktu krajowego

brutto i dochodu netto z zagranicy> ( por. Rocz. Statyst. GUS

–

2000) – to jest w naszym rozumieniu PNB.

Należności te są zapłatą tylko i wyłącznie za

dostarczone w danym roku firmom czynniki

produkcji, Liczony jest w cenach czynników produkcji

a nie rynkowej wartości produktu narodowego.

Oznacza to, że dla firm jest to

wartość

zakupionego a jednocześnie zużytego w całości –

wkładu do produkcji

; dla tych, którzy wkład ten

dostarczyli – są to

ich dochody.

Zestawienie tych dochodów w oparciu o

kryterium „ Za co” a nie

„ Komu”- to definicyjny sposób obliczania

DOCHODU NARODOWEGO.

Tak

określony

DOCHÓD

NARODOWY

obejmuje :

1. Dochody z pracy - PŁACE BRUTTO.

Płace brutto- obejmują dochody z pracy

zarobkowej , niezależnie czy wynajmują

oni czynnik praca w sektorze prywatnym,

czy w sektorze publicznym, w tym

przypadku w skład tej pozycji wchodzą

wynagrodzenia pracowników sfery

budżetowej.

Płace wszystkich sektorów wykazywane są w

dochodzie narodowym łącznie- jako płace brutto.

Obejmują one należność bezpośrednio wypłacaną

pracownikom, jak również tę ich część, która jest

odprowadzana przez firmę( pośrednika) w postaci

podatku ubezpieczeniowego do budżetu państwa.

Ten

podatek finansuje wszelkie świadczenia społeczne ale do

tego jeszcze wrócimy, tym czasem nazwijmy te

świadczenia transferem- oznaczaliśmy to „Ps”- polityka

socjalna.

2. Pozostałe dochody

-

to dochody osiągane

z tytułu

własności innych czynników wytwórczych niż praca-

wiemy , że jest to kapitał.

Dochody firm

to ich

zyski brutto

.

Ulegają one podziałowi na:



zyski przekazywane

akcjonariuszom ( w

spółkach akcyjnych),

tzw.

dywidendy



oraz na

zyski pozostawione

spółkach

( nie rozdzielone

zyski).

Te podlegają dalszemu podziałowi na

:



podatki od nie rozdzielonych zysków



oraz nie rozdzielone zyski netto spółek

akcyjnych.

Przeznaczenie tej części dochodu związane jest z

potrzebami rozwojowymi firm.

Te dochody są miernikiem skali

samofinansowania rozwoju

spółek akcyjnych.

Dawcami kapitału mogą być inne

grupy osób:

akcjonariusze ale także grupy tworzące spółdzielnie, państwo, gmina

{ w tych przypadkach zysk jest dzielony na

dwie części :

1

. zysk do podziału :

- wypłaty dla załogi

- i fundusz socjalny

2.

oraz zysk pozostający w przedsiębiorstwie:

- na cele rozwojowe,

- podwyższenie funduszu przedsiębiorstwa,

- rezerwy celowe. }

Jeżeli właścicielem firmy jest osoba indywidualna to decyzje o podziale

są poza instytucjonalne.

Tak określony DOCHÓD NARODOWY obejmuje :

1. Dochody z pracy - PŁACE BRUTTO.

2. Reszta czyli - Dochody z kapitału spółek:

- dywidendy

- nie rozdzielone zyski spółek

- dochody z kapitału sektora nie

skorporowanego:



czynsze



zyski firm nie będących spółkami

(przedsiębiorstwa państwowe, komunalne i

osób indywidualnych)



procenty bankowe pobierane przez

wszystkich właścicieli depozytów ( kapitału

pieniężnego) w banku w postaci tzw.

procentów od depozytów.

Patrząc na zaprezentowany wykaz -

poniesionych kosztów ( wypłaconych

dochodów) nie dostrzega się

wydatków na

surowce, półfabrykaty materiały, czyli na tzw.

dobra pośrednie.

Te wartości w bezpośredni sposób w stronie

dochodowo- kosztowej nie występują.

Właśnie

drogą wartości dodanej wprowadzone są w obręb

płac i zysków.

Zatem dochód narodowy jest pełnym

wykazem kosztów poniesionych na wytworzenie

dóbr finalnych.

Płace wszystkich sektorów wykazywane są

w dochodzie narodowym łącznie- jako płace

brutto.

Obejmują one należność:



bezpośrednio wypłacaną pracownikom,



jak również tę ich część, która jest

odprowadzana przez firmę( pośrednika)

w postaci podatku ubezpieczeniowego

do

budżetu państwa.

Ten podatek finansuje

wszelkie świadczenia społeczne ale do

tego jeszcze wrócimy.

Dzięki takiemu manewrowi w ostatecznym rachunku-

możemy powiedzieć jakimi funduszami dysponowały tuż

przed dokonaniem zakupów określone podmioty :

gospodarstwa domowe , firmy, rząd.

Twórcy podręczników do makroekonomii nazywają te

zjawiska pierwotnym i wtórnym podziałem dochodu

narodowego

Znajomość tych funduszy ma zasadnicze znaczenie

dla analizy makroekonomicznej.

Pozwala ona bowiem odpowiedzieć na pytanie,

dlaczego np. firmy wydały taką a nie inną kwotę na

inwestycje, dlaczego konsumpcja kształtowała się na

określonym a nie innym poziomie.

Można powiedzieć, że redystrybucja dochodu

narodowego obejmuje początkowo dwa strumienie :

a) strumień dochodów firm,

b) strumień dochodów gospodarstw domowych

( prywatnych).

DW

(C

,

I

,

G

,

En

)

DO

T

Ti

Ts Tf Tp

A Sp

Sf

banki

Zf

Dd

DN

Ps Bd

Strumień dochodów

firm

DS

Strumień

dochodów

prywatnych

Strumień dochodów firm

– obejmuje tylko

nierozdzielone zyski („ Zf”)

, a więc te, które pozostały

firmom po wypłaceniu dywidend, jeśli chodzi o spółki

akcyjne – i po

rozdzieleniu zysków

załogom

przedsiębiorstw i członkom spółdzielni także po

potrąceniu z nich udziałów w funduszach socjalnych.

Zyski te podlegają tak jak inne dochody

opodatkowaniu

( zaznaczmy podatek od

nierozdzielonych zysków symbolem

„Tf”

)

, a pozostała

kwota wykazywana jest jako

oszczędności firm (Sf)

.

Inaczej to ujmując przy pomocy opisanych symboli

możemy ukazać to w postaci prostego wyrażenia:

Zf = Tf + Sf

Strumień dochodów gospodarstw domowych –tworzą

jedynie dochody osób fizycznych.

W tym strumieniu znajdujemy zupełnie nową kategorię

– często nazywaną

dochodem osobistym

albo dochodem

prywatnym- „DS.”

Jest to kategoria, która grupuje

wszystkie przychody

pieniężne gospodarstw domowych

. Pochodzą one z dwóch

źródeł:

1. Podstawowym źródłem-

są dochody obywateli

otrzymywane za ich uczestnictwo w procesie

tworzenia PNB.

Tworzą je wszystkie – poza nierozdzielonymi zyskami

firm- dochody figurujące w dochodzie narodowym

pomniejszone dodatkowo o podatek na ubezpieczenia

społeczne „Ts”,

który odprowadzany jest przez firmę

do budżetu państwa-

jest to pierwsze włączenie się

budżetu państwa do dochodu narodowego.

Wynikowo wielkość dochodu płynącego z

dochodu narodowego

do dochodu prywatnego

moglibyśmy zapisać następująco:

DS = DN - ( Zf + Ts)

2. Drugim źródłem zasilania dochodu osobistego są

tzw.

transfery rządowe

. Tworzą je :

- Świadczenia społeczne „ Ps”.

- Procenty od obligacji rządowych

„Bd”.

To włączenie się rządu do strumienia dochodów-

(

pobieranie podatku od zysku firm, od społeczeństwa

przez firmy Ts i wyżej wymienione działania

)

nazywane jest w literaturze

wtórnym podziałem

Dochodu Narodowego

Dochód prywatny ( osobisty) jako wielkość

statystyczna dostarcza bardzo cennych informacji –

pozwala w oparciu o badanie zmian jego wielkości-

objaśniać zmiany w poziomie konsumpcji. Pomiędzy

tymi dwoma wielkościami dostrzega się ścisłą

zależność:

gdy Ds. to C

Zależność ta jest jeszcze silniejsza jeśli od dochodu

osobistego odejmiemy podatek.

Tak powstaje

kategoria : Dochód do dyspozycji

gospodarstwa

domowego.

Składane przez każdego obywatela

oświadczenie o uzyskanych dochodach jest

podstawą naliczenia mu przez urząd

skarbowy- w oparciu o ustawę podatkową

( taryfikator)

„ podatku dochodowego” (Tp)

Dochód jaki pozostaje po opłaceniu tego podatku

nazywamy dochodem do dyspozycji.

Dd = Ds. -

Tp

Jak z tego widać państwo znów włącza się do

strumienia dochodów gospodarstw domowych-

znów

mamy do czynienia z wtórnym podziałem dochodu

narodowego.

Podział

dochodów prywatnych

Ścieżka zysków firm

Ścieżka dochodów osób

p

f

p

f

S

S

T

DN

C

T







 







Jeśli posłużymy się symbolami podzielenia dochodów prywatnych to możemy

to zapisać:

Dochody prywatne

Podatek

Dochód do

dyspozycji

Konsum

pcja

Oszczędności

Naturalną konsekwencją wprowadzenia do

modelu zysków firm jest pojawienie się także

OSZCZĘDNOŚCI

firm oraz płaconych przez firmy

PODATKÓW.

Oznacza to, że w

systemie bankowym

do ich

dyspozycji ( banków) znajdują się oszczędności

prywatne oraz firm.

Podobna sytuacja jest z budżetem, który zasilany

jest przez gospodarstwa domowe ( osoby

prywatne) i firmy oraz .....jeszcze raz przez

gospodarstwa domowe jako konsumentów

produktów, na które nałożono podatek pośredni

DN = C + Tf + Tp + Sf + Sp





To

Sn

Gdzie:

- To- podatki dochodowe

- Sn- oszczędności netto

DN = C + To + Sn

To równanie jest zapisem

OSTATECZNEGO

ROZDYSPONOWANIA dochodu narodowego.

Jest to zapis ukazujący:

JAKIE FUNDUSZE Z

TYCH, KTÓRE ZGROMADZONO W

DOCHODZIE NARODOWYM

są przeznaczone

- na konsumpcję,

- jakie na zakupy rządowe,

- jakie mogą być skierowane na

inwestycje.

Podział Dochodu Otrzymanego możemy
zapisać następująco:
DO = Ti + A + C + To + Sn

 DN = PNN w cenach cz prod



TU WLICZONE SĄ TAKŻE

DOCHODY Z TYTUŁU
WŁASNOŚCI CZYNNIKÓW
PRODUKCJI UŻYTE ZA
GRANICĄ

Dd = C + Sp

Dochodem tym społeczeństwo rozporządza

już bez żadnych ograniczeń instytucjonalnych.

Dalsze jego rozdysponowanie polega głównie na

zakupie dóbr i usług.

Nie wydaną na konsumpcję część dochodów

nazywamy

oszczędnościami gospodarstw domowych

„

Sp”i definiujemy jako różnicę pomiędzy dochodem do

dyspozycji a konsumpcją:

Sp = Dd - C

Dochód do dyspozycji ulega podziałowi na

dwie części i w takiej właśnie kolejności:

Dd = C + Sp

Łącząc podatki dochodowe i pośrednie w jedną grupę podatkową i

oznaczając je przez „ T” uzyskamy podatek ogółem:

T = Ti + To

Jeżeli podobnie postąpimy z amortyzacją (Am )( przecież jest to

kwota na jakiś czas odłożona na koncie w banku) i oszczędnościami,

wówczas uzyskamy tzw. OSZCZĘDNOŚCI BRUTTO sektora

prywatnego, czyli firm i gospodarstw domowych

( Sf+Sp)

.

Sp

B

= Sn + Am

Jeśli to wszystko wstawimy do dochodów

otrzymanych czyli do DO to uzyskamy:

DO = C + T + Sp

B

JEST TO OSTATECZNY PODZIAŁ

DOCHODÓW OTRZYMANYCH ,

„C”

- informuje nas o tym jakie dochody

gospodarstwa domowe skierowały na rynek dla

zakupu dóbr konsumpcyjnych.

Wymowa pozostałych pozycji nie wiele nam

jeszcze mówi.

Można powiedzieć na razie, że „ T + Sp

B

” to

fundusze własne, którymi dysponowały firmy i

rząd .

Nie wiemy w tej chwili jednak sprawy

najważniejszej.

Nie potrafimy odpowiedzieć na

pytanie , jaka wartość tych środków wydana

zostanie

przez firmy

a jaka

przez rząd.

Dlaczego nie wiemy ?

Chodzi o to , że rząd może zaciągnąć pożyczkę i przez

to wydać na zakupy dóbr i usług wydać więcej niż

wskazują na to wpływy podatkowe.

Podobnie firmy- nie muszą wszystkich środków

wydać na inwestycje, część środków mogą ulokować

zagranicą, część pożyczyć rządowi.

W tym przypadku potrzebna jest dodatkowa

informacja – informacja

o skali dobrowolnego

przesunięcia dochodów , która dokonała się pomiędzy

tymi sektorami.

W rachunku według SNA informację tę uzyskuje

się poprzez porównanie

sum wydanych już przez

poszczególne podmioty na rynku

z funduszami

własnymi , jakimi pierwotnie dysponowały.

Różnica , jaka zachodzi pomiędzy tymi

wielkościami, to właśnie poszukiwana informacja o

skali przepływu dochodu z sektora do sektora.

Budżet państwa składa się więc z

wpływów

:

( Ti+ Tf+ Ts + Tp)

i wydatków

:

( G + Ps + Bd)

Jeśli wpływy podatkowe równoważą wydatki,

mówimy wówczas o zrównoważonym budżecie

państwa. Co oznacza, że rząd wydaje dokładnie

tyle ile otrzymuje z osiąganych kwot

podatkowych.

T – ( G + Ps + Bd) = 0 budżet zrównoważony

Ujemne oszczędności :

T- ( G + Ps + Bd) = - Sg

wskazują, że rząd

musi sięgnąć do poza podatkowych źródeł zasilania budżetu.

Może tego dokonać poprzez przepompowanie części

oszczędności sektora prywatnego do sektora rządowego. Dokonuje

tego przez emisję obligacji skarbu państwa (

ΔB)

czyli tworzenie

długu narodowego.

Może także sięgnąć po dodatkową emisję pieniądza (

ΔM),

Takie zjawisko nazywamy rentą senioralną

- jest

to wprawdzie bardzo specyficzny i rzadko

spotykany środek zasilania budżetu- daje bowiem

rządowi „

darmową

” niejako możliwość sięgania

do dóbr stworzonych przez sektor prywatny.

Dlatego taka oryginalna nazwa tego zjawiska.

Sp

B

AKCJE

DEPOZYTY

OBLIGACJE

I

B

Sg

Obligacje odciągają oszczędności od inwestycji

TO ZJAWISKO NAZYWAMY
WYPYCHANIEM INWESTYCJI PRZEZ

DEFICYT

I jeszcze jedna uwaga w tym względzie. Informacje o wysokości sum

przekazanych przez sektor prywatny rządowi w postaci części

oszczędności nie są wyrażone w RPiDN w sposób bezpośredni,

źródłem wiedzy o nich jest równanie :

oszczędności prywatne brutto

minus wartość dokonanych inwestycji.

To zestawienie nazywane jest RÓWNANIEM ZGODY, czyli

porównanie ze sobą rachunku

metodą wydatkową i

dochodowo-

kosztową

Równanie zgody w SNA

Zestawienie poczynionych zakupów z funduszami

własnymi to porównanie z sobą strony dochodowej ze

stroną wydatkową, czyli :

DW = DO

C + I

B

+ G + En = C + T + Sp

B

Po lewej stronie „C” występuje w postaci środków

wydanych przez gospodarstwa domowe na dobra i usługi, a

po prawej odzwierciedla ono środki jakimi na ten cel

dysponowały. Można zatem równanie skrócić i w efekcie

uzyskać postać:

I

B

+ G + En =

T + Sp

B

Jeśli przyjąć, że eksport netto =0, to:

I

B

- S

B

p

=

T + G

Wielkość funduszy kierowana przez firmy na

inwestycje moglibyśmy zapisać

: S

B

p – ΔB = I

B

Problem polega na tym, że w rachunku SNA

informacje o wysokości sum przekazanych przez

sektor prywatny rządowi nie są wyrażone w

sposób bezpośredni.

Źródłem wiedzy o nich jest równanie:

oszczędności prywatne brutto - wartość

zakupionych inwestycji.

Występujące dysproporcje pomiędzy tymi

wielkościami w faktycznie funkcjonującej

gospodarce towarzyszy analogiczna dysproporcja

w rozliczeniach z zagranicą. W tym ostatnim

przypadku dochodzi do

odpływu

bądź

napływu

kapitału

z zagranicy, co jednocześnie przywraca

równowagę na rynku krajowym.

Gdy eksport netto jest ujemny ma miejsce

napływ obcego kapitału.

Gdy eksport netto jest dodatni, występuje

odpływ krajowych oszczędności za granicę.

Oszczędności krajowe w zależności od znaku

salda bilansu handlowego są albo

powiększone albo pomniejszone.

Tę zmianę oszczędności krajowych pod

wpływem stanu bilansu handlu zagranicznego

nazywamy oszczędnościami zagranicznymi

oznaczymy to „Sr”

Sr = - En

Jeżeli tę tożsamość wstawimy do

poprzedniego równania , możemy otrzymać

wielkość środków jakie firmy skierują na

inwestycje:

I

B

= (T-G) – En + S

B

p

I

B

= S

B

p + Sg + Sr

To równanie stwierdza prawidłowość, że

w

procesie przekształcania się oszczędności w

inwestycje- oszczędności sektora prywatnego

krajowego muszą koniecznie zostać skorygowane

o oszczędności rządu i oszczędności zagraniczne.

Znajomość wielkości tych czynników , czyli

czynników, które determinują poziom inwestycji,

pozwala w sposób empiryczny objaśniać

przyczyny zmian w poziomie potencjału

wytwórczego.

W dalszych spotkaniach spróbujemy te

czynniki zidentyfikować i określić od czego zależy

ich wielkość.