Marek Grzybicki

1

Toksykologiczne źródła

informacji

2

Źródła informacji o niebezpiecznych

czynnikach chemicznych, zagrożeniach i

warunkach bezpiecznego stosowania

•

Rozporządzenie MZ z 28.09.2005r. w sprawie wykazu

substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i

oznakowaniem

(Dz. U. nr 201, poz.

1674);

•

Rozporządzenie MZ z 2.09.2003r. w sprawie kryteriów i

sposobu klasyfikacji substancji preparatów chemicznych

(Dz. U. nr 171, poz. 1666 ze zm.,

ostatnia Dz. 174,

poz.1222 z 2007r

),

•

Rozporządzenie MZ z 2.09.2003r. w sprawie oznakowania

opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów

niebezpiecznych

(Dz. U. Nr 173, poz. 1679 ze zm. Dz. U. z

2004r. Nr 260, poz. 2595),

•

Rozporządzenie MZ z 13.11.2007 w sprawie karty

charakterystyki

(Dz. U. nr 215, poz. 1588);

3

Wzór karty charakterystyki

1.

Identyfikacja substancji / preparatu. Identyfikacja

producenta, importera lub dystrybutora.

2.

Skład i informacja o składnikach

3.

Identyfikacja zagrożeń

4.

Pierwsza pomoc

5.

Postępowanie w przypadku pożaru

6.

Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia

do środowiska

7.

Postępowanie z substancją / preparatem i jego

magazynowanie

8.

Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej

4

Wzór karty charakterystyki

c.d.

9.

Własności fizykochemiczne

10. Stabilność i reaktywność

11. Informacje toksykologiczne

12. Informacje ekologiczne

13. Postępowanie z odpadami

14. Informacje o transporcie

15. Informacje dotyczące przepisów prawnych

16. Inne informacje (wykaz zwrotów R oraz ich pełnego

brzmienia, niezbędne szkolenia, źródła danych, zmian w

przypadku aktualizacji

5

Dostarczanie karty

charakterystyki

• Karta charakterystyki dostarczana jest w formie

pisemnej lub w formie przekazu elektronicznego
albo na elektronicznych nośnikach danych.

• Karta charakterystyki

nie musi być dostarczana

w

przypadku substancji lub preparatów sprzedawanych
w handlu detalicznym, dostępnych dla wszystkich
konsumentów, jeżeli użytkownikom tym zapewnia
się dostateczną informację pozwalającą na
bezpieczne stosowanie tej substancji lub preparatu.

• Jednak na żądanie kupującego,

który ma zamiar

zastosować taką substancję lub preparat w
zawodowej działalności produkcyjnej lub usługowej

dostarcza się kartę charakterystyki.

6

Karty charakterystyki dla preparatów

nie zakwalifikowanych jako

niebezpieczne

Obecnie istnieje grupa 133 niebezpiecznych substancji

chemicznych, których zawartość w preparatach, w

stężeniach wynoszących

≥ 1%

wagowy w przypadku

preparatów nie będących gazami lub

≥ 0,2%

objętościowy

w przypadku preparatów występujących w postaci gazu

powoduje

konieczność opracowania i dostarczenia karty

charakterystyki.

Rozporządzenie MZ z dnia 14.08.2002r w sprawie obowiązku

dostarczania karty charakterystyki niektórych preparatów

niezakwalifikowanych jako niebezpieczne

(Dz. U. Nr 142,

poz.1194)

Uchylone

Substancje wymieniono w załączniku do rozporządzenia

(dwutlenek węgla, fluorki, miedź, mangan i ich związki i

inne).

7

Klasyfikacja i oznakowanie czynników
chemicznych

Zagrożenie

Symbol zagrożenia

s

ubstancje i preparaty wybuchowe

E

substancje i preparaty utleniające

O

substancje i preparaty skrajnie łatwo palne

F+

substancje i preparaty wysoce łatwo palne

F

substancje i preparaty bardzo toksyczne

T+

substancje i preparaty toksyczne

T

substancje i preparaty szkodliwe

Xn

substancje i preparaty żrące

C

substancje i preparaty drażniące

Xi

substancje i preparaty uczulające

Xn lub Xi

substancje i preparaty rakotwórcze

T lub Xn

substancje i preparaty mutagenne

T lub Xn

substancje i preparaty działające na rozrodczość

T lub Xn

substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska

N

R

– zwrot określający rodzaj zagrożenia,

S

– zwrot określający warunki bezpiecznego stosowania

8

Przykład oznakowania

Tlenek węgla:

Nr indeksowy OO6-001-00-2

Oznakowanie:

F+; T, R: 61-12-23-48/23, S: 53-45,

• F+

- produkt skrajnie łatwopalny,

• T

– toksyczny,

• R: 61-12-23-48/23

może działać szkodliwie na dziecko w łonie

matki (61), produkt skrajnie łatwopalny w temperaturze

otoczenia i pod ciśnieniem atmosferycznym (12), działa

toksycznie przez drogi oddechowe (23), stwarza poważne

zagrożenia w następstwie długotrwałego narażenia (48/23)

• S: 53-45

unikać narażenia – przed użyciem zapoznać się z

instrukcją (53), w przypadku awarii lub jeżeli się źle

poczujesz, niezwłocznie zasięgnij porady lekarza, jeżeli to

możliwe pokaż etykietę (45).

Rozporządzenie MZ z 28.09.2005r. w sprawie wykazu substancji

niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem

(Dz. U. nr 201, poz. 1674 ze zm.,

ostatnia Dz.

174, poz.1222 z 2007r

),

9

10

Niebezpieczne substancje

chemiczne o działaniu wysoce

łatwopalnym

•

Metan (

CH

4

), znany także jako gaz błotny i gaz

kopalniany. Zastosowanie metanu: jako paliwo do

silników, jako surowiec do otrzymywania tworzyw

sztucznych, w przemyśle energetycznym.

• Tlenek węgla (

CO

), nazwa zwyczajowa czad,

jest gazem palnym w naturze występuje w
gazach kopalnianych. Ma zastosowanie w
wielu procesach przemysłowych.

11

Niebezpieczne substancje

chemiczne o działaniu

wybuchowym

•

Azotowodór (H N

3

),

zwany też kwasem

azotowodorowym jest bezbarwną, łatwo parującą,

toksyczna cieczą, silnie wybuchową. Używa się go

do produkcji spłonek w nabojach karabinowych.

• Hydrazyna (N

2

H

4

) - jest to bezbarwna,

łatwopalna, żrąca substancja, gwałtownie
wybuchająca w obecności utleniaczy jak i
metali. Zastosowanie: w produkcji nawozów
azotowych i włókien sztucznych, w przemyśle
barwnikarskim i przy produkcji leków.

12

Niebezpieczne substancje

chemiczne o działaniu silnie

toksycznym

• Fosforowodór (P H

3

), bezbarwny gaz, o zapachu czosnku, karbidu

lub zgniłych ryb. Skrajnie łatwopalny. W postaci oczyszczonej

zapala się w powietrzu przy temperaturze 100°C, natomiast w

postaci technicznej ulega samozapłonowi w temperaturze

pokojowej. Stosuje się go do gazowania szkodników w zbożach.

• Cyjanowodór (HCN), nazwa zwyczajowa:

kwas pruski, jest silnie toksycznym gazem o
zapachu gorzkich migdałów. Zastosowanie:
jako pestycyd, gaz bojowy, a także w
laboratoriach chemicznych.

13

Niebezpieczne substancje

chemiczne o działaniu żrącym

• Kwas octowy (CH

3

COOH), jest bezbarwną, żrącą

cieczą. Stosowany do produkcji sztucznego jedwabiu,

leków (aspiryny), niepalnej taśmy filmowej, w

technice grzewczej oraz do konserwacji żywności.

• Kwas mrówkowy (HCOOH), naturalnie

występuje m.in. we włoskach parzących
pokrzyw oraz w jadzie mrówek. Stosowany
jako składnik preparatów grzybobójczych, w
pszczelarstwie jest stosowany do zwalczania
roztoczy, w przemyśle spożywczym jako
konserwant.

14

Niebezpieczne substancje

chemiczne o działaniu

drażniącym

• Chlorek amonu (NH

4

Cl), nazwa zwyczajowa:

salmiak, to biały proszek lub bezbarwne, krystaliczne

ciało stałe. Stosuje się go jako lek wykrztuśny,

dodatek do paszy dla bydła oraz składnik szamponu.

• Chlorek potasu (KCl) to białe, bezwonne,

krystaliczne ciało stałe. Jest używany jako lek,
składnik nawozów sztucznych oraz jako
składnik mieszaniny soli do posypywania dróg
w zimie.

15

Niebezpieczne substancje

chemiczne o działaniu

rakotwórczym

• Benzen (C

6

H

6

) to bezbarwna ciecz o intensywnym słodkawym

zapachu. Służy m.in. do produkcji tworzyw sztucznych, włókien

syntetycznych, barwników, leków, detergentów, pestycydów.

Powoduje ostre zatrucia poprzez wchłanianie par przez układ

oddechowy oraz absorpcję skórną. Wywołuje białaczkę.

• Chlorek winylu (VC, VCM) to bezbarwny gaz

o przyjemnym słodkawym zapachu. Stosowany
głównie do otrzymywania polichlorku winylu.
Stosowany w tej postaci w budownictwie,
medycynie, energetyce, do wyrobu opakowań,
kart ID czy jako igielit. Silnie trujący i
karcynogenny. Wywołuje raka
wątrobowokomórkowego.

Marek Grzybicki

16

Niebezpieczne substancje

chemiczne o działaniu

mutagennym

• Kwas azotowy (HNO

3

)

to

bezbarwna, przejrzysta ciecz.

Ma silne własności żrące, jest silnym utleniaczem (może

zapalić drewno). Stosowany w przemyśle chemicznym

(nitowanie, barwniki), farmacji oraz do produkcji

nawozów sztucznych.

• Hydroksyloamina (H

2

N-OH) to bezbarwna

higroskopijne, krystaliczne ciało stałe.
Stosowana jako środek redukujący i odczynnik
w procesach chemicznych.