Zatrucia grzybami

Uwagi ogólne

• Toksyczność grzybów jest problemem

znanym na całym świecie.

• Spożycie większości grzybów nie

wywołuje specyficznych objawów.

• Działanie potencjalnie letalne

niektórych grzybów powoduje
szczególne zainteresowanie nimi.

Podział zatruć

• Wg charakteru zatrucia:

– przypadkowe:

• nieznajomość gatunków zbieranych grzybów

• małe dzieci

– zamierzone:

• spożywanie grzybków halucynogennych

• osoby psychicznie niezrównoważone

• zatrucia samobójcze

• Wg drogi narażenia:

– spożycie doustne – największe znaczenie

– iniekcja iv. toksyn grzybowych

– wdychanie zarodników grzybów

Podział zatruć

• Toksydromy w zatruciach grzybami klasyfikuje

się wg specyficznych toksyn zawartych w

grzybach oraz obrazu klinicznego

• Wyróżnia się następujące klasy mykotoksyn:

– amatoksyny i falotoksyny (cyklopeptydy)
– orelanina
– gyromitryna (monometylhydrazyna)
– muskaryna
– kwas ibotenowy
– psylocybina
– kopryna

Uwaga!

• Niektóre grzyby wywołują tylko objawy

żołądkowo-jelitowe

• 90-95% zatruć śmiertelnych w Ameryce

Płn. wiąże się z zespołem sromotnikowym

(mycetismus choleriformis)

• Zatrucie może wynikać z działania jednego

gatunku lub być kombinacją działania kilku

gatunków grzybów

• Bardzo rzadko udaje się zidentyfikować

gatunek grzyba, który wywołał zatrucie –

3.4% narażeń (Trestrail JH, 1991)

Uwaga!

• Nawet mały kawałek spożytego grzyba

może spowodować śmiertelne zatrucie

• Gotowanie, duszenie, smażenie,

marynowanie, czy suszenie nie
inaktywują wszystkich toksyn
grzybowych

• Nawet opary z wywaru niektórych

gatunków grzybów mogą wywołać
zatrucie

Patofizjologia

• Każda grupa grzybów wywołuje efekty

toksyczne przez swoiste mechanizmy, a

pewne mykotoksyny wykazują predylekcję

narządową

• Amatoksyny (amanityny, amanina) i

falotoksyny (faloidyna, faloina, falizyna) 

hamowanie RNA polimerazy II w hepatocytach

 zahamowanie syntezy białek na poziomie

komórkowym  uszkodzenie hepatocytów

• Kwas ibotenowy i muscymol  wiązanie

odpowiednio z kwasem glutaminowym i

receptorami GABA  interferencja z

receptorami w CSN

Patofizjologia

• Monometylhydrazyna (MMH) (składnik

gyromitryny)  hamowanie

pirydoksynozależnych szlaków w syntezie

GABA  uszkodzenie gł. przewodu

pokarmowego, wątroby i nerek

• Muskaryna  aktywacja cholinergicznych

receptorów muskarynowych  stymulacja

przywspółczulnych neuronów pozazwojowych

• Kopryna  hamuje dehydrogenazę

aldehydową  reakcja disulfiramowa

(antabusowa) przy następczym spożyciu

alkoholu

Patofizjologia

• Psylocybina, psylocyna, beocystyna,

norbeocystyna  stymulacja

receptorów serotoninowych w CSN 

działanie halucynogenne

• Orelanina, orelina  hamowanie

fosfatazy alkalicznej w komórkach
cewek proksymalnych nerek 

działanie nefrotoksyczne

Wywiad chorobowy

• Zbierając wywiad należy ustalić:

– gatunek lub odmianę spożytych grzybów
– sposób przygotowania
– objętość spożytej potrawy z grzybów
– objawy u innych osób, które jadły tę samą

potrawę grzybową

• Na obraz kliniczny mogą wpływać:

– choroby współistniejące
– przyjmowane leki, uczulenia na leki
– przyjmowanie narkotyków
– nadużywanie alkoholu

Wywiad chorobowy

• Zależnie od czasu wystąpienia pierwszych

objawów wyróżnia się objawy:

– wczesne  krótki okres trwający 30 min – 3 h

– późne  długi okres trwający >6 h

• Objawy żołądkowo-jelitowe są niemal

uniwersalne i mogą występować w każdej z

ww. grup

• Objawy późne zwykle wiążą się z gorszym

rokowaniem (zagrożenie życia!)

• Wczesne objawy mogą występować przy

zatruciach mieszanych, zatem nie

wykluczają zatruć potencjalnie śmiertelnych

Wywiad chorobowy

• Objawy wczesne mogą być wywołane działaniem

grzybów zawierających:

– toksyny wywołujące wyłącznie objawy żołądkowo-

jelitowe

– kwas ibotenowy
– muskarynę
– psylocybinę
– koprynę

• Objawy późne mogą być wywołane działaniem

grzybów zawierających:

– amatoksyny
– orelaninę
– gyromitrynę

Zespół żołądkowo-jelitowy

• Wywołany gł. działaniem grzybów z rodzaju:

– pieczarka (Agaricus), borowik (Boletus), wieruszka

(Entoloma), maślanka (Hypholoma), mleczaj (Lactarius),

krowiak (Paxillus), gołąbek (Russula), tęgoskór

(Scleroderma), gąska (Tricholoma)

• Objawy:

– dyskomfort w jamie brzusznej
– kurczowe bóle brzucha
– nudności, wymioty
– +/- biegunka

• Najczęstszym powikłaniem jest odwodnienie
• Rokowanie na ogół pomyślne – większość objawów

ustępuje w ciągu 24 h

Zespół antycholinergiczny

• Po spożyciu grzybów zawierających kwas

ibotenowy i muscymol:

– muchomor czerwony (Amanita muscaria)

– muchomor plamisty (Amanita pantherina)

– muchomor narcyzowy (Amanita gemmata)

• Narząd krytyczny  CSN

• Objawy:

– bóle i zawroty głowy

– zaburzenia koordynacji ruchów, ataksja

– skurcze mięśniowe, drgawki

– halucynacje, pobudzenie psychiczne, delirium

– zaczerwienienie skóry

– rozszerzenie źrenic

Zespół muskarynowy

• Po spożyciu grzybów zawierających muskarynę:

– strzępiak (Inocybe), np.

• s. ceglasty (I. patouillardi), s. czerwony (I. godeyi)

– lejkówka (Clitocybe), np.

• l. odbielona (C. dealbata), l. ziemnozwrotna (C. geotropa)

– borowik (Boletus), np.

• b. szatański (B. satanas), b. ponury (B. luridus)

• Narząd krytyczny  autonomiczny układ nerwowy
• Objawy:

– wzmożone pocenie, ślinienie, łzawienie
– zwężenie źrenic, zamazane widzenie
– hipotonia, bradykardia
– zwężenie oskrzeli

Grzyby halucynogenne

• Należą tu grzyby zawierające związki

halucynogenne:

– psylocybinę (zatrucia psycholeptyczne):

• łysiczka lancetowata (Psilocybe semilanceata)

• stożkogłówka biała (Conocybe lactea)

• kołpaczek dzwonkowaty (Panaeolus sphinctrinus)

• pierścieniak grynszpanowy (Stropharia aeruginosa)

– kwas ibotenowy i muscymol (zatrucia

psychotoniczne):

• jak w zespole antycholinergicznym

• Narząd krytyczny  CSN

• Grzyby te bywają używane w celu

samoodurzenia

Grzyby halucynogenne

• Objawy:

– osłabienie mięśni, senność
– halucynacje, reakcje paniczne, ostre psychozy
– hiperkinezy, wzmożenie odruchów
– rozszerzenie źrenic
– tachykardia, wzrost ciśnienia

• Po iniekcjach iv. obserwowano:

– wymioty, gorączkę, kurcze mięśni i hipoksję

• Pacjenci mogą mieć objawy po przebudzeniu, a

następnie zapadają w sen na kilka godzin

• Rokowanie raczej pomyślne – objawy ustępują

zwykle w ciągu 24 h

Zespół antabusowy

• Po spożyciu grzybów zawierających koprynę i

następowym wypiciu alkoholu:

– czernidłak (Coprinus), np.

• c. pospolity (C. atramentarius), c. kołpakowaty (C.

comatus)

• Objawy:

– metaliczny smak w ustach, nudności, wymioty
– tachykardia, kołatanie serca, hipotonia
– parestezje
– pocenie się
– zaczerwienienie skóry twarzy

Zespół antabusowy

• Spożycie grzybów bez alkoholu nie

powoduje wystąpienia objawów

• Objawy występują, jeśli spożycie

alkoholu miało miejsce w 30 min do 5

dni od zjedzenia grzybów

• Czas trwania objawów – zwykle 2-4 h
• Jeśli picie alkoholu miało miejsce

jednocześnie ze spożywaniem

grzybów, objawy mogą nie wystąpić

Zespół sromotnikowy

• Po spożyciu grzybów zawierających

amatoksyny:

– muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)

– muchomor jadowity (Amanita virosa)

– muchomor wiosenny (Amanita verna)

– hełmówka (Galerina), np.

• h. rokietowa (G. hypnorum)

• Dawka śmiertelna amanityny 0,1 mg/kg mc.

• Spożycie grzyba o masie 50 g może

wywołać zatrucie śmiertelne

• Narząd krytyczny  wątroba

Zespół sromotnikowy

• Wyróżnia się 3 stadia kliniczne zatrucia:

–

faza objawów żołądkowo jelitowych:

• po okresie latencji trwającym 6-12 h

• kurczowe bóle brzucha; wymioty; obfita, wodnista biegunka

• utrata płynów zagraża odwodnieniem i zapaścią naczyniową

–

faza postępującego uszkodzenia wątroby:

• zwykle po 24 h i trwa do 2-3 dni

• poprawa stanu klinicznego pacjenta

• w badaniach laboratoryjnych –  AspAT,  AlAT, PT

–

faza klinicznie jawnej niewydolności wątroby i nerek:

• żółtaczka, objawy encefalopatii, podbiegnięcia krwawe

• może przejść w piorunujące zapalenie wątroby (hepatitis

fulminans)

• może dojść do zgonu w ciągu 3-7 dni

Kryteria ciężkości zatrucia w

zespole sromotnikowym

Wskaźnik

Norma

(N)

Zatrucie

Lekkie

Średnio-

ciężkie

Ciężkie

AspAT

do 18 U/l

poniżej 500

500 - 900

powyżej

900

AlAT

do 22 U/l

poniżej

1000

1000 - 2000

powyżej

2000

Protrombin

80 –

120%

powyżej

60%

35 – 60%

poniżej

35%

Bilirubina

4 – 18

μmol/l

N lub 

N lub

(stały

wzrost)

Mocznik

4.7 ± 2

mmol/l

N lub 

N lub

(stały

wzrost)

Zespół zasłonaka

• Po spożyciu grzybów zawierających orelaninę:

– zasłonak rudy (Cortinarius orellanus)
– zasłonak osłonięty (Cortinarius armillatus)
– zasłonak brodaty (Cortinarius traganus)

• Narząd krytyczny  nerki
• Objawy:

– początkowo objawy żołądkowo-jelitowe 24-48 h po

spożyciu grzybów

– ostra niewydolność nerek może wystąpić po 36 h – 2 tyg.

• ból w okolicach lędźwiowych
• polidypsja
• poliuria, oliguria
• osłabienie

Zespół piestrzenicowy

• Po spożyciu grzybów zawierających gyromitrynę:

– piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta)
– piestrzenica olbrzymia (Gyromitra gigas)

• Narząd krytyczny  CSN
• Objawy:

– objawy żołądkowo-jelitowe – zwykle 6-10 h po spożyciu

grzybów (czasem z opóźnieniem do 48 h)

– objawy odwodnienia
– uszkodzenie wątroby
– methemoglobinemia
– hemoliza śródnaczyniowa
– objawy z CSN:

• drżenia, mioklonie, delirium, drgawki, encefalopatia

Sytuacje szczególne

•

Objawy zatrucia grzybami mogą wystąpić także w wyniku:

–

spożycia grzybów zanieczyszczonych bakteriami

–

spożycia grzybów spryskanych pestycydami

–

jednoczesnego przyjmowania leków (np. fencyklidyny)

•

Reakcja idiosynkrazji:

–

u pacjentów z niedoborem trehalazy

–

niezdolność do trawienia trehalozy, tj. dwucukru
zawartego w grzybach

–

biegunka osmotyczna po spożyciu grzybów

Sytuacje szczególne

•

Reakcje immunologiczne (Paxillus syndrome, „zespół

krowiaka”):

–

nabyta odpowiedź typu nadwrażliwości po

powtarzanym spożywaniu pewnych grzybów

–

może prowadzić do przełomu hemolitycznego

–

najczęściej po spożyciu krowiaka podwiniętego (Paxillus

involutus)

–

obserwowany także po spożyciu maślaka żółtego

(Suillus luteus)

•

Zespół psychosomatyczny:

–

donoszono o rozwoju objawów związanych z lękiem u

osób, które dowiedziały się, że jadły dziko rosnące

grzyby

Badania dodatkowe

• Zabezpiecz próbki krwi, moczu lub treści żołądkowej do

badania mykologicznego

• Rozważ wykonanie następujących badań u pacjentów

objawowych:

– morfologia, badanie ogólne moczu
– badania koagulologiczne, fibrynogen
– jonogram, glukoza
– mocznik, kreatynina
– równowaga kwasowo-zasadowa
– haptoglobina, odczyn Coombsa – podejrzenie hemolizy
– methemoglobina – podejrzenie zatrucia piestrzenicą

Badania dodatkowe

• Podejrzenie zespołu sromotnikowego:

– ocena czynności wątroby:

• czas protrombinowy
• aminotransferazy (AspAT, AlAT)
• bilirubina, fosfataza alkaliczna

– morfologia
– odwodnienie w wyniku wymiotów i biegunki:

• jonogram, mocznik, kreatynina

– glikemia:

• dokładny monitoring w niewydolności wątroby

– badanie ogólne moczu:

• krwiomocz i białkomocz oznacza uszkodzenie nerek

– zapalenie trzustki:

• amylaza/lipaza

Badania dodatkowe

• Podejrzenie zespołu sromotnikowego (cd.):

– przyłóżkowy test Maixnera:

• jeśli dostępna jest próbka spożytych grzybów
• wyciśnij kroplę cieczy z próbki grzyba na papier
• po osuszeniu nałóż kroplę HCl
• niebieskie zabarwienie sugeruje obecność amatoksyn
• treść żołądkowa nie nadaje się do tego testu

– analiza mykologiczna zarodników grzyba
– oznaczenie -amanityny we krwi metodą RIA:

• tylko do 24 h od spożycia grzybów

– oznaczenie α- lub β-amanityny w moczu, surowicy