Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Mechanizmy makreokonomiczne w gospodarce otwartej

(Dr Bazyli Czyżewski - Wykłady z makroekonomii)

Katedra Makroekonomii i Gospodarki Żywnościowej

Plan zajęć

1.

Podstawowe pojęcia

2.

Kurs walutowy

3.

Przebieg zmian w mechanizmie kursowym w Polsce

4.

Teorie kursu walutowego

5.

Metody zabezpieczania się przed ryzykiem kursowym

6.

Instrumenty pochodne

7.

Kontrakty futures i opcje

8.

Bilans płatniczy

9.

Determinanty salda bilansu

10.

Polityka kursowa a saldo bilansu

11.

Polityka fiskalna i monetarna, a system kursu

walutowego

Kurs walutowy jest to cena waluty jednego kraju

wyrażona w walucie innego kraju

I. Rodzaje kursów
walutowych (mechanizmy
kursowe)



Kurs arbitralny (sztywny)



Kurs stały



adjustable peg (dewaluacja/rewaluacja skokowa)



crawling peg (dewaluacja/rewaluacja pełzająca)



Kurs zmienny



dirty floating (kontrolowany),



clear floating (niekontrolowany)

Rodzaje kursów walutowych-
cd

Przebieg zmian w
mechanizmie kursowym w
Polsce- cd

1990 r.



1) 1 stycznia ustalono kurs sztywny dolara USA na poziomie

9500 zł za 1 dolara USA.

1991 r.



1) 16 maja 1991 r. po blisko półtorarocznym obowiązywaniu

kursu dolara USA na poziomie 9500 zł za 1 dolara, dokonano

skokowej dewaluacji złotego o

16, 8% podwyższając kurs oficjalny dolara do poziomu 11100 zł.



Jednocześnie w celu pewnego uelastycznienia wskaźników

kursowych powiązano je z koszykiem

walutowym odzwierciedlającym płatniczą i geograficzną

strukturę naszego handlu zagranicznego. Koszyk walutowy

składa się w 45% z dolara USA, w 35% z marki niemieckiej, w

10% z funta brytyjskiego, w 5% z franka francuskiego i w 5% z

franka szwajcarskiego.

Przebieg zmian w mechanizmie
kursowym w Polsce - cd



Następnie w październiku 1991 r. dokonano dalszej

modyfikacji

polityki

kursowej,

a

mianowicie

16

października

wprowadzono

zasadę

pełzającej

dewaluacji złotego w stosunku do koszyka walutowego o

1,8% średniomiesięcznie, w wyniku czego dolar wzrósł w

NBP do końca grudnia 1991 r. o dalsze 4,3%



Przedział dopuszczalnego wahania kursu złotego na

rynku międzybankowym w stosunku do kursu centralnego

wyznaczanego przez NBP na podstawie zasady pełzającej

dewaluacji ustalono na poziomie +/- 0, 5%, co w praktyce

oznaczało, że NBP był zobowiązany do natychmiastowego

skupowania walut od banków komercyjnych.

Przebieg zmian w
mechanizmie kursowym w
Polsce - cd

1992 r



W 1992 r. utrzymano zasadę pełzającej dewaluacji

złotego o 1, 8% miesięcznie w stosunku do koszyka

walut, przy czym w końcu lutego dokonano jednorazowej

korekcyjnej dewaluacji złotego o 10, 7% w stosunku do

koszyka walut.

1993 r.



27 sierpnia dokonano zmniejszenia dewaluacji

pełzającej z 1, 8% do 1, 6% miesięcznie w stosunku do

koszyka walut z jednoczesnym dokonaniem dewaluacji

skokowej złotego o 7, 4% w stosunku do koszyka walut.

Przebieg zmian w
mechanizmie kursowym w
Polsce - cd

1994 r.



nie było już dewaluacji skokowej złotego.



dokonano obniżenia dewaluacji
pełzającej dwukrotnie:



13 września z 1, 6% do 1, 5% w stosunku do
koszyka walut,



30 listopada z 1, 5% do 1, 4% w stosunku do
koszyka walut.

Przebieg zmian w
mechanizmie kursowym w
Polsce - cd

1995 r.



16 lutego dokonano obniżenia dewaluacji pełzającej z 1, 4% do

1,2% miesięcznie w stosunku do koszyka walut. Rozszerzono

przedział dopuszczalnego wahania

kursu na rynku międzybankowym w stosunku do centralnego kursu

NBP z+ /- 0.5% do 2%.



16 maja 1995 r. dokonano radykalnej zmiany w mechanizmie

kursowym. Kurs centralny ustalany każdego dnia przez NBP dla

dolara USA i marki niemieckiej nie ma już charakteru

obowiązującego, którego naruszenie byłoby prawnie niedozwolone,

lecz ma charakter jedynie inicjujący (referencyjny) w grze

rynkowej, której Uczestnikami są z jednej strony NBP, z drugiej banki

komercyjne. Przy tym NBP zobowiązał się (w ustaleniach z rządem)

do utrzymania kursu rynkowego złotego w stosunku do koszyka

walutowego na międzybankowym rynku dewizowym w granicach+ /-

7% od kursu centralnego wyznaczanego przez NBP według

dotychczasowych zasad pełzającej dewaluacji złotego, co oznaczało,

że NBP ma obowiązek interweniować na rynku

międzybankowym jeśli kurs rynkowy dolara USA i marki

niemieckiej odchyla się o więcej niż o 7% od kursu

centralnego.

Przebieg zmian w
mechanizmie kursowym w
Polsce - cd

1996 r.



8 stycznia NBP obniża tempo
dewaluacji kroczącej złotego z 1, 2% do
1% miesięcznie w stosunku do koszyka
walut.

1997 r.



Nie było zmian w stosunku do roku
poprzedniego.

Przebieg zmian w
mechanizmie kursowym w
Polsce - cd

1998 r.



26 lutego Rada Polityki Pieniężnej obniża tempo

dewaluacji kroczącej złotego z 1% do 0, 8% miesięcznie

w stosunku do koszyka walut i rozszerza zakres przedziału

wahań kursu rynkowego od centralnego z+/-7% do+ /-

10%.



16 lipca 1998 r. Rada Polityki Pieniężnej zmniejsza

tempo miesięcznej dewaluacji złotego z 0,8% do 0,

65% utrzymując zakres wahań kursu rynkowego od

centralnego na poziomie+ /-10%.



9 września 1998 r. Rada Polityki Pieniężnej dokonała

dalszego ograniczenia tempa miesięcznej dewaluacji

złotego w stosunku do koszyka walut do poziomu 0, 5%.

Przebieg zmian w
mechanizmie kursowym w
Polsce - cd

1999 r.



W marcu 1999 r. rozszerzono pasmo
dopuszczalnych wahań kursu złotego do
30%



W czerwcu 1999 r. NBP zaprzestał
organizowania tzw. fixingu transakcyjnego

2000 r.



12 kwietnia 2000 r. kurs złotego został
całkowicie upłynniony.



Kurs nominalny



Kurs realny złotego (notowanego pośrednio):



Kurs efektywny nominalny



kurs średni ważony obliczany w stosunku do walut głównych

partnerów handlowych danego kraju. Informuje o ile więcej, lub mniej,

walut głównych partnerów handlowych można nabyć za jednostkę

waluty krajowej w stosunku do wybranego okresu bazowego



Kurs efektywny realny



wskazuje, o ile więcej lub mniej towarów zagranicznych można

uzyskać za pewien wolumen towarów krajowych, reprezentowany

przez jednostkę waluty krajowej, w stosunku do okresu bazowego

Rodzaje kursów walutowych
(siła nabywcza)

k

z

n

r

P

P









Zagadnienia na ćwiczenia

1.

Przyporządkuj właściwy mechanizm kursowy do
kolejnych okresów polskiej transformacji

2.

Określ kierunki zmian realnego kursu złotówki
dolara USD w roku 1991 w Polsce, zakładając że
inflacja w USA wynosiła 0,5% miesięcznie – za
okres bazowy przyjąć styczeń 1991

Ćwiczenie
2



Kurs kasowy



Kurs terminowy



Notowanie pośrednie (europejskie)



Notowanie bezpośrednie (amerykańskie)



Notowanie z premią



Notowanie z dyskontem

Rodzaje kursów
walutowych
(rynki i notowania)

Kurs terminowy – Kurs kasowy

Kurs kasowy

12

n

*

100

*

Premie/dyskonto waluty terminowej

(notowanie bezpośrednie)

Premie/dyskonto waluty terminowej

(notowanie pośrednie)

Kurs kasowy – Kurs terminowy

Kurs terminowy

12

n

*

100

=

=

Rodzaje kursów walutowych

(rynki i notowania)-przykład

Rodzaje kursów walutowych-
cd



Kurs podwartościowy – kurs rynkowy niższy od
kursu równowagi długookresowej



Kurs nadwartościowy - kurs rynkowy wyższy od
kursu równowagi długookresowej

P.Bożyk, J.Misala, M.Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa
1999.

II. Teorie kursu walutowego – w jaki sposób
przewidywać zmiany kursowe, czyli tzw. parytet
kursu walut na rynkach międzynarodowych?



Na konkurencyjnych rynkach identyczne towary, usługi i aktywa
finansowe muszą osiągać te same ceny rynkowe, przy zachowaniu
tylko niewielkich różnic będących efektem kosztów transakcyjnych.
Jest to tzw. prawo jednej ceny



Zmiany kursów walutowych są powodowane ciągłym wyrównywaniem
się relacji między stopami inflacji a stopami procentowymi oraz
relacji między kasowymi i terminowymi kursami waluty

Warunki parytetu :
Parytet względnej siły nabywczej
Efekt Fishera
Parytet stopy procentowej
Parytet kursu terminowego

Spadek siły nabywczej waluty
oznacza …………………… jej
kursu.

Wzrost siły nabywczej waluty
oznacza………………………

jej

kursu.

Przykład działania prawa jednej
ceny



Jeśli w Polsce za 2 zł można nabyć kilogram

chleba, to za te same 2 zł powinno się go

także nabyć w wielkiej Brytanii, Holandii czy

we Francji. To oznacza że jest zachowany

parytet siły nabywczej



Jeśli w Polsce stopa od jednorocznych

pożyczek pieniężnych wynosi 6%, oznacza to

że dzisiejsza złotówka będzie mogła zostać

wymieniona na 1,06 złotego po upływie roku.

Względna teoria parytetu siły
nabywczej



Parytet siły nabywczej zostaje utrzymany, gdy zmiana stopy
wymiany waluty krajowej na walutę zagraniczną w sposób
samoczynny przystosowuje się do względnego tempa zmian
cen krajowych i zagranicznych

Przykład :

Jeśli stopa inflacji w Polsce wynosi 4%, a w Niemczech – 2% to w celu
wyrównania cen towarów i usług w złotych między tymi krajami
wartość złotówki w relacji do euro musi obniżyć się o 2%

Względna teoria parytetu siły nabywczej -
cd



Przewidywane

relatywne

zmiany

kursu

kasowego waluty zagranicznej powinny być

równe różnicy w stopie oczekiwanej inflacji

krajowej i zagranicznej w tym samym okresie



Zamiany kursów i cen nie powinny wpływać

na pozycje konkurencyjna firm krajowych i

zagranicznych

Względna teoria parytetu siły nabywczej -
cd

Efekt Fishera



Nominalna stopa procentowa obejmuje wymaganą
realną stopę zwrotu i stopę oczekiwanej inflacji krajowej



Oznacza to, że nominalne stopy procentowe w różnych
krajach odzwierciedlają zróżnicowane stopy inflacji w
tych krajach, powiększone o realne stopy procentowe,
które

zostają

jednakże

wyrównane

w

skali

międzynarodowej za pomocą mechanizmu arbitrażu

1 + i

h

= ( 1 + r ) ( 1 + p

h

)

i

h

– krajowa stopa procentowa

r – realna stopa zwrotu
p

h

– stopa infacji oczekiwanej

Efekt Fishera - przykład



Jeśli stopa inflacji w Polsce wynosi 2%,
a w USA 4%, to stopa procentowa w
USA powinna być o 2% wyższa w USA
niż w Polsce

Efekt Fishera a parytet siły
nabywczej – tzw. międzynarodowy
efekt Fishera



Względny wzrost stopy inflacji w kraju, prowadzi
do obniżenia wartości waluty krajowej, przy
jednoczesnym wzroście stopy procentowej w kraju
w relacji do stóp zagranicznych

Parytet stopy procentowej



Realna stopa procentowa w skali międzynarodowej nie ulega

zmianie, a więc dochód uzyskany z jednostki jest identyczny.

Nominalne stopy procentowe odzwierciedlają natomiast

oczekiwania inwestorów związane z przyszłą inflacją w

poszczególnych krajach.



Dlatego też względne zróżnicowanie kursu terminowego wobec

kasowego musi być związane z różnicami miedzy nominalnymi

stopami procentowymi w poszczególnych krajach



W sytuacji konkurencyjnego i zrównoważonego rynku walutowego,

przy zerowych kosztach transakcji, różnica między kursem

terminowym i kasowym powinna dokładnie odpowiadać różnicy

między stopą procentową w kraju i za granicą. Niższa stopa

procentowa oznacza kurs terminowy z premią w porównaniu

z kursem kraju oferującego wyższą stopę parocentową

Parytet stopy procentowej – przykład

f

0

- kurs terminowy

s

0

- kurs kasowy

i

h

- krajowa stopa procentowa

i

f

- zagraniczna stopa

procentowa

Jeśli roczna stopa procentowa WIBOR wynosi 4,3%, a roczna stopa
procentowa EURIBOR wynosi 3,3% przy obecnym kursie 3,8 PLN/EUR to
jaki można przewidywać kurs PLN/EUR za trzy miesiące, zakładając że
jest zachowany parytet stóp procentowych?

8457

,

3

4

033

,

0

1

4

043

,

0

1

8362

,

3

90











f

Parytet kursu terminowego



Jest to efekt niezamierzonej predykcji kursu

kasowego na podstawie kursu terminowego



Oczekiwania na deprecjacje lub aprecjację

waluty

krajowej

znajdują

swoje

odzwierciedlenie

w

obecnym

kursie

terminowym, który okazuje się dobrą

prognozą przyszłego kursu kasowego

IV. Metody zabezpieczania się
przed ryzykiem kursowym



Ryzyko kursowe polega na tym że w
związku z niekorzystnymi zmianami kursów
walutowych może nastąpić zmniejszenie
należności

lub

wzrost

zobowiązań

w

transakcjach zagranicznych w przeliczeniu na
walutę krajową

Metody zabezpieczania się
przed ryzykiem kursowym -
cd



Metoda przezorności – przeznaczenie części

środków obrotowych na rezerwy



Metoda ograniczania ryzyka – wykorzystanie

koszyków walutowych i płatności zaliczkowych



Metody podziału ryzyka – rozłożenia ryzyka

między różne operacje



Metoda przeniesienia ryzyka – ustalenie ceny

sprzedaży w walucie narodowej



Metoda przyrzucenia ryzyka – transfer ryzyka

na inne podmioty instytucjonalne



Metody kompensaty ryzyka – transakcje

terminowe lub opcyjnie

Metody kompensaty ryzyka –
kontrakt walutowy futures



Kontrakt

walutowy

futures

jest

porozumieniem zobowiązującym strony do

sprzedaży lub zakupu standardowej ilości waluty

zagranicznej na określony termin w przyszłości

Kontrakty futures i forward:



Porozumienie

zobowiązujące

strony

do

sprzedaży lub zakupu standardowej ilości
specyficznego towaru masowego na
określony termin w przyszłości po cenie
giełdowej uzgodnionej w trakcie sesji
handlowej

Przykład: Sezon 1998/99 -
asekuracja sprzedażowa

Kontrakt na grudzień 1998

Dane dostępne dla producenta w maju 1998:



Zamiar sprzedaży 20 ton pszenicy 15 sierpnia



Ceny realne w III kwartale 1997– 502 zł



Cena terminowa w maju – 549 zł, rzeczywista 532 zł

Działanie:



Obrona ceny 532 zł/t=10640 zł



Sprzedaż 1 kontraktu w maju po cenie 549 zł/t=10.980 zł



Kupno 1 kontraktu w sierpniu po cenie 500 zł/t=10.000 zł



Sprzedaż w skupie interwencyjnym 20 ton pszenicy po
510zł/t=10200 zł



Zysk na kontraktach terminowych=980 zł



Strata na rynku rzeczywistym= 440 zł



WYNIK: sprzedaż realnie po 559 zł

Metody kompensaty
ryzyka – opcja walutowa



Opcja

walutowa

jest

instrumentem

finansowym, który daje jego posiadaczowi

prawo (ale bez zobowiązania) do sprzedaży

(put) lub zakupu (call) innego instrumentu

finansowego po ustalonej cenie na z góry

ustalony termin

Opcja walutowa kupna (call)
-przykład



Polski importer szkockiej whisky ma zobowiązanie płatnicze w kwocie 31 250 GBP,

które musi uregulować za dwa miesiące. Chcąc zabezpieczyć się przed ryzykiem

kursowym (deprecjacją złotego) decyduje się nabyć opcję walutową kupna funtów.

Cena opcji (premia) kupna 1 funta wynosi 0,08 PLN, a cena realizacji kontraktu 5,80

PLN/GBP

Opcja walutowa sprzedaży (put)
-przykład



Eksporter polskiej wieprzowiny ma należność płatniczą w kwocie 31 250 GBP,

którą otrzyma za dwa miesiące. Chcąc zabezpieczyć się przed ryzykiem kursowym

(aprecjajcją złotego) decyduje się nabyć opcję walutową sprzedaży funtów. Cena

opcji (premia) sprzedaży 1 funta wynosi 0,08 PLN, a cena realizacji kontraktu

5,80 PLN/GBP

Bilans płatniczy

Bilans płatniczy – usystematyzowane zestawienie

wszystkich transakcji dokonanych przez mieszkańców

kraju z zagranicą



Bilans obrotów bieżących



bilans handlowy



bilans obrotu usługami



bilans procentów dywidend



bilans transferów nieodpłatnych



Bilans obrotów kapitałowych



bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi



bilans obrotów kapitałami długoterminowymi



Bilans obrotów wyrównawczych

?

Determinanty wysokości eksportu
netto



Wielkość produkcji w kraju



Wielkość produkcji za granicą (popyt
zagranicy)



Realny kurs walutowy

r

v

Y

KSI

X

NX













X-wielkość eksportu (niezależna od wielkości krajowej)

Y – produkcja krajowa

KSI – krańcowa skłonność do importu

V – parametr określający wrażliwość eksportu i importu na zmiany kursu

ε

r

- realny kurs waluty

Determinanty wysokości eksportu netto -
cd

Determinanty salda bilansu
płatniczego

)

(

)

,

,

(

z

r

z

i

i

CF

Y

Y

NX

BP









Polityka kursu walutowego a bilans
płatniczy



Dewaluacja może spowodować poprawę
bilansu

płatniczego

i

ożywienie

koniunktury w kraju, ponieważ jej
wynikiem

jest

wzrost

zdolności

konkurencyjnej

dóbr

krajowych

w

stosunku do zagranicznych

Terms of trade

- cenowe:

)

0

(

)

1

(

)

0

(

)

1

(

)

0

(

)

0

(

)

1

(

)

1

(

t

im

t

im

t

ex

t

ex

t

im

t

ex

t

im

t

ex

tot

P

P

P

P

P

P

P

P

N









Terms of trade
- ilościowe (realne)

N

tot-

wol.

=

)

0

(

)

0

(

)

1

(

)

1

(

t

im

t

ex

t

im

t

ex

Q

Q

Q

Q



Czynniki obniżające skuteczność
dewaluacji



Dewaluacja walut zagranicznych



Polityka

cenowa

eksporterów

krajowych

i

zagranicznych



Podniesienie poziomu cen wewnętrznych



Pogorszenie cenowych terms of trade

Twierdzenie Marshalla-
Lernera



Dewaluacja waluty krajowej wywiera pozytywny
wpływ na bilans handlowy tylko wtedy, gdy suma
elastyczności popytu krajowego na import i
popytu zagranicznego na eksport jest większa
od jedności

1





z

k





Współczynniki elastyczności cenowej i dochodowej wydatków na wybrane produkty
rolne w Wielkiej Brytanii*

Produkty

Elastyczność cenowa

popytu

Elastyczność

dochodowa

popytu

Mleko

-0,01

-0,40

Ser

-1,19

0,22

Mięso

-1,17

-0,01

Ziemniaki

-0,16

- 0,48

Chleb

-0,16

- 0,25

Produkty

Elastyczność cenowa

Elastyczność

dochodowa

chleb

-0,56 do -0,85

1,56-1,66

mięsa

-0,36 do - 0,57

0,98-1,01

ziemniaki

-0,15 do -0,29

-0,55 do -0,58

mleko

-0,25 do -0,48

0,90-0,93

sery

-0,35 do -0,64

1,19-1,27

jajka

-0,21 do-0,40

0,75-0,80

olej roślinny

-0,32 do -0,38

0,72

masło

-0,32 do -0,73

1,38-1.50

Współczynniki elastyczności cenowej i dochodowej popytu w Polsce
(1999r.)

Ćwiczenie:

Czy dewaluacja złotego może poprawić saldo

wymiany w zakresie artykułów rolno-żywnościowych ?



Dewaluacja może poprawić bilans
handlowy jeśli popyt zagraniczny
na eksport z Polski i popyt
krajowy na import cechują się
wysoką elastycznością

Polityka fiskalna i monetarna, a
system stałego kursu walutowego

M

D

– popyt na pieniądz, M

S

– podaż pieniądza, AE – zagregowane wydatki

CF – saldo obrotów kapitałowych, i – stopa procentowa, Y – produkcja, G –
wydatki rządowe, NT - podatki

Polityka fiskalna i monetarna, a
system płynnego kursu
walutowego

aprecjacj
a złotego

deprecjacj
a złotego

Literatura



E. Najlepszy, Zarządzanie finansami międzynarodowymi, PWE,

Warszawa 2000



P.Bożyk, J.Misala, M.Puławski, Międzynarodowe stosunki

ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999



B.Czarny, R.Rapacki, Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa

2002.