GOSPODARKA OTWARTA
Źródła handlu międzynarodowego
„(…)Korzyści z handlu międzynarodowego to efektywne wykorzystanie zasobów świata (…)”.
Gospodarka uczestnicząca w handlu międzynarodowym to gospodarka otwarta.
Źródła handlu międzynarodowego
Źródła międzynarodowego handlu towarami i usługami:
Zróżnicowanie w wyposażenie w zasoby naturalne.
Różnice gustów.
Malejące koszty.
Racjonalne wykorzystanie zasobów czynników produkcji i rozszerzenie rynku zbytu.
Efektywna alokacja zasobów i obniżka społecznych kosztów alternatywnych.
Dostęp do szerszej i bardziej zróżnicowanej oferty towarów oraz dopływ nowych technologii.
Oszczędność zasobów.
Wzrost dobrobytu poszczególnych krajów.
Teoria kosztów komparatywnych Davida Ricardo
U podłoża wszelkiego handlu leży zasada korzyści/kosztów komparatywnych: „kraj może osiągnąć korzyści z handlu nawet wówczas, gdy jest bezwzględnie bardziej wydajny niż inne kraje w produkcji wszystkich towarów objętych ta wymianą”.
Każdy kraj odniesie korzyści, jeśli będzie się specjalizował w produkcji i eksporcie tych towarów, które może wytworzyć przy stosunkowo niższym koszcie.
Koszt komparatywny to koszt wytworzenia jednego towaru, wyrażony w koszcie produkcji innego towaru.
Teoria kosztów komparatywnych obwarowana jest kilkoma założeniami:
Są 2 kraje i 2 towary.
Jedynym czynnikiem produkcji jest praca.
Istnieje doskonała mobilność czynników produkcji z gałęzi do gałęzi.
Istnieje doskonała konkurencja.
Cena każdego dobra jest równa jego kosztowi krańcowemu.
Istnieje pełne zatrudnienie.
Przykład: proszę wyobrazić sobie, że analizujemy 2 dobra: sukno i wino, produkowane, odpowiednio, w Anglii i Portugalii.Jednak w Portugalii jednostka wina wymaga mniejszych nakładów na produkcje niż jednostka sukna - odwrotnie jest w Anglii.Portugalia ma bezwzględną przewagę, bo oba dobra może wyprodukować taniej niż Anglia. Oba kraje potrzebują po 5 jednostek każdego dobra.
Jednostka wina wyrażona w suknie jest tańsza w Portugalii (1 wino = 0,66 sukna) niż w Anglii (1 wino = 1,25 sukna).Jednostka sukna wyrażona w winie jest droższa w Portugalii (1 sukno = 1,5 wina) niż w Anglii (1 sukno = 0,8 wina).
Ta różnica we względnej cenie dwóch dóbr w Anglii i Portugalii stanowi istotę kosztów komparatywnych: Anglii opłaca się wymienić jednostkę sukna za jednostkę wina, ponieważ w Anglii sukno jest tańsze od wina.
Jednocześnie Portugalii opłaca się oddać jednostkę wina w zamian za jednostkę sukna, bo w Portugalii wino jest tańsze od sukna.
Jeśli oba kraje zdecydują się wyspecjalizować w produkcji dobra o niższym koszcie komparatywnym i produkować dodatkowe jednostki z przeznaczeniem na wymianę na dobra o wyższym koszcie komparatywnym, wówczas będą mogły skorzystać na wymianie handlowej.
Globalna produkcja się nie zmieni, zatem Portugalia wyprodukuje 10 jednostek wina w zamian za 5 jednostek sukna. Anglia wyprodukuje 10 jednostek sukna, z czego 5 jednostek wymieni za 5 jednostek wina.
Po wymianie 5 jednostek wina za 5 jednostek sukna oba kraje zaspokajają swoje potrzeby na oba produkty. Jednocześnie, w porównaniu do sytuacji, gdy kraje produkowały wyłącznie na własny użytek, wymiana pozwoliła na obniżenie nakładów na produkcje.
Cztery wnioski wynikające z teorii Ricarda:
W warunkach wolnego handlu kraje przenoszą produkcję do dziedzin, w których mają przewagę komparatywną.
Jeśli każdy kraj w warunkach wolnego handlu koncentruje się na produktach, w których dysponuje przewaga komparatywna, to jego sytuacja materialna będzie lepsza niż w sytuacji, gdy tego handlu nie ma.
W warunkach wolnego handlu i wolnych rynków świat jest w stanie osiągnąć granicę swoich możliwości produkcyjnych.
KURS WALUTOWY
Rynek walutowy to taki rynek międzynarodowy, na którym jedna waluta krajowa może być wymieniana na inną.
Kurs walutowy to cena jednej waluty wyrażona w jednostkach innej waluty.
W przypadku spadku ceny jednej waluty wyrażonej w innej walucie mamy do czynienie z deprecjacją.
W sytuacji odwrotnej, gdy następuje wzrost ceny waluty wyrażonej w innej walucie, mówimy o aprecjacji.
Jeśli państwo oficjalnie samo obniży kurs swojej waluty, mamy do czynie z dewaluacją waluty.
Gdy zaś podwyższy kur waluty, to oznacza, że dokonało rewaluacji.
System kursu walutowego to określenie warunków i zasad ustalania przez rząd danego kraju kursu walutowego.
System stałych kursów walutowych występuje wtedy, gdy rządy określają relację, po której ich waluta będzie wymieniana na inną walutę, np. system waluty złotej Breton Woods.
Waluta jest wymienialna, jeśli rząd za pośrednictwem Banku Centralnego, zobowiązuje się do skupu lub sprzedaży waluty, jaka zostanie zgłoszona do sprzedaży (zakupu) na rynku.
Rezerwy dewizowe o zasób walut obcych przechowywanych przez Bank Centralny.
Jeśli następuje nadwyżka popytu na krajową walutę (aprecjacja PLN do np. $), Bank Centralny interweniuje i dostarcza określona ilość waluty krajowej w zamian za np. $ (następuje przez to deprecjacja PLN do np. $
Gdy jednak popyt na walutę krajową jest za mały (deprecjacja PLN do np. $), Bank Centralny wyprzedaje część swoich rezerw dewizowych (czyli $ - następuje aprecjacja PLN do np. $).
Płynny kurs walutowy to taki system kursowy, w którym kurs może osiągać równowagę wolnorynkową bez jakichkolwiek interwencji państwa wykorzystującego rezerwy dewizowe.
Zwykle mamy do czynienia z ograniczona płynnością kursu walutowego, czyli do interwencji państwa dochodzi tylko wówczas, gdy trzeba zapobiec zbyt dużym lub zbyt gwałtownym przesunięciom krzywych popytu i podaży w krótkim okresie.
Czynniki wpływające na kurs walutowy:
Ekonomiczne:
Krajowa podaż i popyt na waluty obce
Stan bilansu handlowego i płatniczego.
Różnice stóp %.
Różnice w poziomie cen krajowych.
Przepływy kapitału między krajami.
Określona polityka pieniężna, walutowa i gospodarcza kraju.
Polityczne:
Wojny, międzynarodowe kryzysy finansowe.
Psychologiczne:
Przewidywania określonej koniunktury gospodarczej.
Wykorzystywanie przewidywań do spekulacji.
Skutki zmian kursu walutowego na gospodarkę
Dewaluacja waluty:
W wyniku dewaluacji waluty eksport z kraju, który jej dokonał, staje się tańszy, a import droższy.
Wskutek dewaluacji rosną też bezpośrednio ceny towarów importowanych i pośrednio ceny towarów krajowych wytwarzanych na rynek wewnętrzny.
W małym kraju po przeprowadzonej dewaluacji następować może zbliżony do stopnia dewaluacji wzrost cen krajowych.
W dużym kraju ceny wewnętrzne rosną wolniej od stopnia dewaluacji.
Z dewaluacją wiąże się zjawisko opóźniania i przyśpieszania zapłat.
Polega to na tym, że eksporterzy opóźniają otrzymywanie należności za eksport w oczekiwaniu, że po dewaluacji waluty uzyskają za należną im walutę obcą więcej jednostek waluty krajowej.
Importerzy natomiast przyśpieszają regulowanie zobowiązań z tytułu importu po to, aby po dewaluacji nie płacić więcej jednostek waluty krajowej za swoje zobowiązania dewizowe z tytułu importu.
Korzystny wpływ dewaluacji na bilans handlowy (dopiero po upływie kilku miesięcy) jest określony w czasie przez tempo wzrostu cen krajowych.
Im szybsze jest tempo ich wzrostu tym wcześniej zanika faza poprawy bilansu handlowego.
Jeśli tempo wzrostu cen krajowych osiągnie taki poziom, jak stopień dewaluacji waluty, to pozytywne wpływ dewaluacji na bilans handlowy zaniknie.
W wyniku dewaluacji zmieniają się relacje cen towarów na rynku krajowym i cen towarów w handlu zagranicznym.
Inflacja:
Zmiany kursów walut wywierają wpływ na powstanie inflacji i jej przenoszenie z kraju do kraju poprzez jej eksport i import.
W tym kontekście można wyodrębnić dwa rodzaje inflacji:
Inflację występującą w danym kraju (,,inflacja własnego chowu").
Inflację importowaną.
Bezpośredni wpływ na handel zagraniczny danego kraju wywiera poziom i tempo inflacji w kraju eksportera i importera. Znajduje ono wyraz w oferowanych cenach w eksporcie i płaconych w imporcie.
Ruchy tych cen, z reguły zwyżkowe, znajdują w dalszej konsekwencji wyraz w poziomie aktywności gospodarczej danego kraju, w szczególności w sektorach nastawionych na produkcję eksportową i uzależnionych silnie od importu.Zwyżka cen wewnętrznych w danym kraju pobudza import, osłabia natomiast eksport.
Skutki ekspansywnej i restrykcyjnej polityki budżetowej w gospodarce otwartej
Na wszystkich trzech rynkach jest równowaga w punkcie A.
Rząd zdecydował się na restrykcję fiskalną (spadek wydatków rządowych G).
W wyniku tego działania spada ogólny popyt w gospodarce i produkcja Y – IS przesuwa się w lewo.
Gospodarka nie potrzebuje już tylu pieniędzy co wcześniej (spada popyt transakcyjny na pieniądz) – dlatego spada również stopa procentowa i, a gospodarka znajduje się w przejściowym punkcie B.
Punkt B leży pod krzywą BP – mamy tu deficyt BP.Jest on spowodowany tym, że inwestorzy zagraniczni zniechęceni spadkiem stopy procentowej wycofali swe kapitały z kraju, zatem popyt na dewizy przewyższa ich podaż na rynku.
Bank centralny zmuszony do obrony stałego nominalnego kursu walutowego skupuje pieniądz krajowy, a sprzedaje dewizy wchodzące w skład rezerw i podaż pieniądza krajowego na rynku się zmniejsza – następuje przesunięcie krzywej LM w lewo.
Gospodarka znajduje się w nowym punkcie równowagi C.
Restrykcyjna polityka fiskalna w warunkach kursów stałych jest skuteczna – spada produkcja, a stopa procentowa spada nieznacznie (w warunkach doskonałej mobilności kapitału, czyli poziomej BP stopa procentowa pozostałaby niezmieniona).
Odwrotne od omówionych skutki spowoduje ekspansywna polityka fiskalna. W warunkach kursów płynnych restrykcyjna polityka fiskalna spowoduje następujące skutki: przesunięcie IS w lewo do pozycji IS2 (spadek produkcji Y i stopy procentowej).
Nowy punkt równowagi rynków ISLM leży w obszarze deficytu BP spowodowanego odpływem kapitałów zagranicznych, co wywołało popyt na dewizy nie zaspokojony nawet wyższym popytem na dewizy ze strony importu (spadek importu).
Bank centralny nie musi w tym przypadku interweniować.
Zwiększony popyt na dewizy zwiększy po prostu ich cenę – wzrośnie kurs dewiz, osłabi się waluta krajowa, co spowoduje zwiększenie opłacalności eksportu, a zmniejszenie importu.
Wskutek tego zwiększy się wartość eksportu netto w ogólnej wartości popytu, co przesunie krzywą IS z powrotem ku górze do pozycji IS3(wzrost eksportu spowoduje wzrost produkcji i stopy %).
Nowy punkt równowagi C leży ciągle w obszarze deficytu BP, jednak wzrost kursu walut obcych spowoduje przesunięcie krzywej BP w dół aż do przecięcia punktu równowagi trzech rynków C.
Zwiększenie podaży pieniądza w gospodarce przesunie krzywą LM w prawo do nowego położenia LM’.
Więcej pieniędzy na rynku skutkuje spadkiem ceny pieniądza –stopy procentowej, co z kolei ma odzwierciedlenie we wzroście produkcji.
Nowy punkt równowagi rynku ISLM to E2 - punkt ten leży na obszarze deficytu BP.
Deficyt ten został spowodowany odejściem obcych inwestorów z rynku krajowego (spadła stopa %), co powoduje zwiększone zapotrzebowanie na dewizy.
Dodatkowy popyt na walutę obcą kreuje wzrost importu.
Bank centralny zmuszony do obrony stałego kursu walutowego musi sprzedać na rynek pożądaną ilość walut obcych otrzymując w zamian walutę krajową.
Powoduje to spadek podaży waluty krajowej i powrót do punktu wyjścia, bo skup waluty krajowej podziała jak restrykcyjna polityka monetarna.
Polityka monetarna w gospodarce otwartej okazuje się całkowicie nieskuteczna.
Przyczyną tej nieskuteczności jest związanie rynku pieniężnego z rynkiem obrotów z zagranicą: deficyt bilansu płatniczego to wymuszona niejako automatyczna restrykcja monetarna, zaś nadwyżka bilansu płatniczego wymuszona ekspansja monetarna. W tej sytuacji państwo (bank centralny) nie może prowadzić własnej, niezależnej polityki monetarnej.
Powyższe uwagi o nieskuteczności polityki monetarnej dotyczą wyłącznie gospodarki, w której obowiązuje stały, sztywny kurs walutowy -w takiej sytuacji bank centralny zmuszony jest do zakupu bądź sprzedaży walut obcych czyli do silnej interwencji na rynku walutowym.
W gospodarce, w której nie obowiązuje sztywność kursu, tj. kurs walutowy jest płynny, nie musi być takich interwencji walutowych państwa, nie musi być takiego związku pomiędzy rynkiem pieniężnym a rynkiem obrotów z zagranicą - polityka monetarna może być skuteczna.
Ostatecznym skutkiem ekspansji monetarnej w gospodarce otwartej o zmiennym kursie walutowym jest wzrost produkcji i obniżenie stopy procentowej.
Kurs walut obcych wzrósł, co jest zgodne z wynikami gry podaży i popytu na rynku walutowym - dodatkowy strumień waluty krajowej doprowadził do podrożenia walut obcych.