UZALEŻNIENIA

A ZABURZENIA NERWICOWE

DROGA DO UZALEŻNIENIA

I MECHANIZMY UZALEŻNIENIA

SCHORZENIEM NASZYCH CZASÓW STAŁY SIĘ

UZALEŻNIENIA, NAZYWANE CZĘSTO W

JĘZYKU POTOCZNYM NAŁOGAMI

• Najbardziej znane związane są z zażywaniem

substancji chemicznych, które wywierają wpływ
na stany psychiczne, jak np.

alkohol etylowy,

heroina, kokaina, amfetamina, marihuana,
nikotyna, leki uspokajające lub pobudzające

• Uzależnienie rozumiane jako niebezpieczne

zaburzenie zdrowia jednostki może pojawić się
także na obszarze wielu

zachowań, które należą

do normalnego sposobu postępowania.

• Nałogową formę mogą przyjmować zachowania

związane z

odżywianiem się, życiem

seksualnym, z wykonywaniem pracy, z
ćwiczeniami fizycznymi, a nawet z uprawianiem
gier.

Nałogi i życie emocjonalne

• Nadmierne eksploatowanie narzędzi służących do

uzyskania panowania nad stanem własnych uczuć

mogą się przekształcać w pułapki nałogów.

•

Uporczywe sięganie po przyjemność prowadzi

człowieka do cierpienia

, którego nie można uniknąć

inaczej, jak przez powtarzanie czynności, które mu
cierpienie sprawia.

•

Dążenie do bezpośredniego kontrolowania swojego

szczęścia

powoduje, że ludzie tracą kontrolę nie tylko

nad tym narzędziem, przy pomocy którego chcieli
kontrolować życie, ale także nad całą resztą swojego
życia, które wymknęło spod kontroli.

• Gdy człowiek zbyt uporczywie używa tych narzędzi do

konsumowania przyjemności, to

może stać się ich

niewolnikiem.

Istnieją indywidualne preferencje do

określonych rodzajów doświadczeń

tworzących poczucie dobrostanu - poprzez

relaksację, ekscytację i fantazjowanie.

 Poszukiwanie dobrostanu przez relaksację i uspokojenie,

-

przy pomocy jedzenia, koczowania przed telewizorem lub
przez picie alkoholu i zażywanie chemicznych substancji o
właściwościach tłumiąco-hamujących jak np. heroina.

 poszukiwanie dobrostanu przez pobudzenie i ekscytację.

Dążenie do aktywnej konfrontacji z różnymi wyzwaniami
sytuacyjnym, podejmowanie czynności ryzykownych,
przygód seksualnych lub zażywanie środków
pobudzających jak kokaina czy amfetamina.

 poszukiwania dobrostanu przez zanurzanie się w fantazję.

Pociągają tajemnicze lub dziwne wyobrażenia,
fantazjowanie, mistyczne doświadczenia, wschodnie
rytuały itd. Sięganie po substancje chemiczne torujące
drogę do tego typu doświadczeń jak np. LSD, marihuana
czy inne substancje halucynogenne.

UZALEŻNIENIA – wspólne

elementy

1.

Obecność

uporczywego dążenia

do zażywania

danej substancji lub do wykonywania określonych

czynności, którego siła daje subiektywne poczucie

nieodpartego przymusu wewnętrznego.

2.

Uporczywe

powtarzanie tych zachowań mimo

szkód,

które powodują a w przypadku

podejmowanych przez człowieka prób powstrzymania

się od tego, co szkodzi, doznawanie niepowodzeń i

załamywanie się kontroli

nad tym postępowaniem.

3.

Pojawianie się bardzo

przykrych stanów

psychicznych

i dolegliwości fizycznych wtedy

, gdy

przedłuża się okres przerwy

w zażywaniu

substancji lub powstrzymywania się od nałogowych

czynności oraz następnie

doznawanie ulgi

, po

zakończeniu przerwy.

Kryteria uzależnienia wg. ICD 10

1. Silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia

substancji

2. Trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z

zażywaniem substancji (rozpoczynanie, kończenie i
rozmiary zażywania)

3. Fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące gdy

zażywanie substancji zostało przerwane lub zmniejszone,
oraz zażywanie tej samej lub podobnej substancji w celu
złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych

4. Stwierdzenie tolerancji (potrzeby zażywania zwiększonej

dawki substancji w celu uzyskania efektów poprzednio
osiąganych przy pomocy mniejszych dawek)

5. Narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności

lub zainteresowań z powodu zażywania danej substancji

6. Zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych

następstw

INTEGRUJĄCY MODEL

UZALEŻNIENIA

Destrukcyjne używanie substancji lub czynności prowadzi do

rozwoju trzech podstawowych mechanizmów uzależnienia:

- mechanizm nałogowego regulowania emocji

- mechanizm iluzji i zaprzeczania

- mechanizm dezintegracji Ja

które odpowiadają za:
a)Brak zdolności do skutecznej samokontroli

powstrzymującej zachowanie nałogowe i powtarzające się

niepowodzenia przy próbach zaprzestawania

b)Występowanie tzw. „głodu”, czyli pragnienie zażywania

substancji lub wykonywania czynności o dużym nasileniu,

dające poczucie przymusu wewnętrznego

c) Postępujące samoniszczenie osoby uzależnionej,

nasilający się stan cierpienia, osamotnienia i bezradności

d) Koncentrację życia osobistego wokół zażywania substancji

lub wykonywania czynności

e) Głębokie uszkodzenie i rozerwanie podstawowych

kontaktów społecznych pacjenta

f) Gotowość do naruszania norm społecznych i wartości w

sytuacji ich konfliktu z potrzebą zażywania substancji,

wykonywania czynności nałogowej

MECHANIZM NAŁOGOWEJ REGULACJI

EMOCJI

1

. Stres i przykre stany emocjonalne uruchamiają

automatyczne poszukiwanie ulgi i są doświadczane są

jako pragnienie alkoholu/narkotyku

2. Przykre stany emocjonalne coraz wcześniej wzbudzają

reakcję panicznego lęku przed cierpieniem - lękowe stany

paniki są wzmacniane przez pokusę przyjemności

3. Stany paniki zawężają świadomość i powodują „tunelowe

widzenie” skoncentrowane wokół alkoholu jako środka

uśmierzającego

4. Kontrolowanie własnych stanów emocjonalnych nabiera

charakteru przymusu

5. Osłabia się zdolność do odraczania gratyfikacji i rośnie

impulsywne poszukiwanie bezpośredniego uśmierzania

przykrości

6. Chemiczna regulacja procesów emocjonalnych osłabia

więź z realiami życia

7. Biegunowość procesów emocjonalnych; między

przykrością i uśmierzeniem oraz między pobudzeniem i

uspokojeniem

Mechanizm nałogowego

regulowania emocji

Jest odpowiedzialny za automatyzm transformacji

różnych stanów emocjonalnych w nałogowe
pragnienia. U osób uzależnionych: a) stopniowo
zmniejsza się zdolność do doświadczania
różnorodnych stanów emocjonalnych

b) osłabia się świadomość ich obecności
c) maleje zdolność do rozpoznawania ich źródeł i

znaczenia

d) rośnie intensywność napięcia i niepokoju jako

podstawowej treści życia emocjonalnego

e) zwiększa się gotowość do szybkiego

łagodzenia przykrych reakcji emocjonalnych

MECHANIZM ILUZJI I

ZAPRZECZANIA

1. Intensywność i częstość pragnień substancji oraz niepokój

związany z przewidywaną bezradnością wobec cierpienia

aktywizują magiczno – życzeniowe funkcje umysłu i

upośledzają funkcje poznawcze

2. Nałogowe zaburzenia pracy umysłu obejmują przede wszystkim:

- selektywną percepcję faktów związanych z destrukcją

wprowadzaną przez uzależnienie

- fałszywe i irracjonalne przekonania i nałogowe sposoby

rozumowania

- Złudne wyobrażenia dotyczące przeszłości, przyszłości i

aktualnego życia

3. Percepcja i zapamiętywanie faktów ma charakter

wybiórczy i jest bardziej skoncentrowane na tym, co kojarzy się z

przyjemnymi i atrakcyjnymi aspektami uzależnienia. Tworzy to

zniekształcenia poznawcze już w momencie rejestrowania faktów,

które mogłyby wskazywać na konieczność ograniczenia picia

4. W myśleniu wokół uzależnienia dominującą rolę odgrywa system

przekonań, dotyczących: atrakcyjności i użyteczności alkoholu,

konieczności picia i niemożności rozstania się z nim, nadziei na

poradzenie sobie z problemami życiowymi, negowania

uzależnienia i jego wpływu na trudności życiowe

Mechanizm iluzji i

zaprzeczania

5. Utrwalony zbiór przekonań tworzy specyficzny obraz życia i

świata, „nałogową logikę”, zawierający w szczególności
myśli dotyczące:

a) przyczyn zdarzeń i unikania odpowiedzialności
b) manipulowania czasem
c) negacji faktów
d) magicznej zmiany realiów – „jakoś to będzie”
6. Mechanizm iluzji i zaprzeczania chroni przed

dostrzeganiem szkód wynikających z uzależnienia.

7. Aktywizuje się okresowo i wybiórczo – włącza się wówczas,

gdy nasila się dążenie do uśmierzenia przykrych stanów
emocjonalnych

8. Odgrywa istotną rolę w tworzeniu i podtrzymywaniu

złudzeń o własnej wartości, szczególną rolę odgrywają tu
fantazje dotyczące mocy i kontroli oraz wizje lepszej
przyszłości

MECHANIZM ROZDWAJANIA I

ROZPRASZANIA JA

1. Zaburzenia systemu Ja obejmują zarówno zjawiska związane

ze strukturą treści Ja oraz z organizacją funkcjonowania Ja.

Obejmują:

-

Uszkodzenia organizacji Ja dotyczące przede wszystkim

rozpraszania, rozszczepienia i wydrążenia Ja

-

Zaburzenia struktury treściowej Ja dotyczące wartościowania,

standardów moralnych, poczucia tożsamości i sprawczości

2. Powtarzalność doświadczeń rozmywania poczucia Ja podczas

„odlotów” wytwarza tendencję do łatwego rozpraszania i

rozluźniania granic Ja

3. Ekstremalność doświadczeń z własnym Ja prowadzi do

utworzenia się biegunowych wersji Ja. Rozszczepiają one

słabo zintegrowaną strukturę Ja

4. Rozpraszanie granic Ja i rozdwajanie przez biegunowe wersje

powodują, że aktywność psychiczna ma miejsce głównie na

peryferiach. Powstaje zatem „próżnia psychiczna”, brakuje

trwałych i znaczących treści wokół których mogłaby się

organizować struktura Ja

MECHANIZM ROZDWAJANIA I

ROZPRASZANIA JA

5. Przeciwstawne wersje własnej osoby

uniemożliwiają odpowiedź na pytanie „kim jestem”
– dezintegrują poczucie tożsamości,
pozbawiają wewnętrznego oparcia w
konstruktywnych aspektach obrazu własnej osoby

6. Osoba uzależniona traci poczucie wpływu na bieg

własnego życia ale tym bardziej pragnie
sprawować kontrolę nad swoimi emocjami za
pomocą substancji

7. Mechanizm rozdwajania i rozpraszania Ja

koncentruje osobę uzależnioną na jej
wewnętrznym świecie, w którym dominuje chaos
i równocześnie odizolowuje od zewnętrznego
świata, przynosi osamotnienie i utratę nadziei na
pomoc z zewnątrz

Oprócz psychopatologicznych mechanizmów

uzależnienia mamy do czynienia z innymi

zjawiskami, które

aktywizują te mechanizmy:

1. Uszkodzenia organizmu, schorzenia

somatyczne i psychiczne

2. Destrukcyjna orientacja życiowa

utrwalona w osobowości

3. Deficyty umiejętności życiowych
4. Sytuacyjnie i środowiskowo

uwarunkowane źródła stresu

5. Problemy osobiste

Obszary funkcjonowania pacjenta i przebieg

procesu psychoterapii tworzą układ odniesienia dla

strategii terapeutycznych

• Deficyty umiejętności życiowych

• Problemy zdrowotne osoby uzależnionej

• DESTRUKCYJNA ORIENTACJA ŻYCIOWA



M. NAŁOGOWEGO

REGULOWANIA EMOCJI



M. ILUZJI I

ZAPRZECZANIA



M. ROZPRASZANIA I

ROZDWAJANIA JA

najbliższe środowisko społeczne

ZACHOWANIE

I POSTAWY

PACJENTA

ZACHOWANI
E I POSTAWY
PACJENTA

ZACHOWANIE

I POSTAWY

PACJENTA

ZACHOWANIE

I POSTAWY

PACJENTA

MECHANIZMY

UZALEŻNIENIA

Podstawowe cele i formy pomagania

osobie uzależnionej

Podstawowe cele pomocy osobie

uzależnionej obejmują:

- Zwiększenie zdolności do trwałego utrzymywania

abstynencji

- Zwiększenie zdolności do rozwiązywania

problemów osobistych

- Zwiększenie zdolności do prowadzenia zdrowego

i konstruktywnego życia

- Usuwanie zaburzeń somatycznych i psychicznych
- Usuwanie zaburzeń życia rodzinnego

spowodowanych uzależnieniem

Podstawowe cele i formy pomagania

osobie uzależnionej

Różnym celom odpowiadają odmienne formy

pomocy osobie uzależnionej. Należą do nich
głównie:

- Diagnozowanie i leczenie zaburzeń somatycznych
- Psychoterapia uzależnienia
- Pogłębiona psychoterapia zaburzeń emocjonalnych
- Praca informacyjno-edukacyjna z rodziną
- Programy i środowiska samopomocowe
- Konsultacje i poradnictwo przygotowujące do terapii

Podstawowe cele i formy pomagania

osobie uzależnionej

Miejsce psychoterapii:
- zajmuje się przede wszystkim celami

związanymi z utrzymanie abstynencji,
funkcjonowaniem psychospołecznym i zdrowiem
psychicznym pacjenta – powinna odgrywać
kluczową rolę w całym systemie pomocy

Jest ukierunkowana na zmianę

patologicznych mechanizmów
decydujących o podtrzymywaniu
uzależnienia, które jest podstawą i
źródłem innych problemów.

Praca terapeutyczna – rozbrajanie

mechanizmów nałogowych

Mechanizm nałogowego regulowania emocji:

-

Pomoc pacjentowi w bardziej bezpośrednim kontakcie z
uczuciami, wcześniej maskowanymi przez pragnienie
substancji, czynności nałogowej

-

Zwiększanie jego wrażliwości na doznawane uczucia

-

Zwiększanie jego zdolności do radzenia sobie z przykrymi
uczuciami (zwiększanie tolerancji na frustrację)

-

Tworzyć okazję do doświadczania przez pacjenta pozytywnych
uczuć w środowisku terapeutycznym: bliskości, więzi, zaufania,
nadziei, poczucia bezpieczeństwa

-

Rozwijać umiejętność rozpoznawania różnych stanów
emocjonalnych oraz odkrywania ich związku z treścią myśli,
wyobrażeń itp.

-

Pomoc w rozpoznawaniu, w jaki sposób emocje wpływają na
zachowanie oraz w uczeniu się bardziej konstruktywnego
sposobu ich wyrażania

Praca terapeutyczna – rozbrajanie

mechanizmów nałogowych

Praca terapeutyczna nad rozbrajaniem mechanizmu

iluzji i zaprzeczania powinna:

1. Obejmować bezpośrednią i dyrektywnie ukierunkowaną zmianę

przekonań pacjenta dotyczących własnego uzależnienia

2. Prowadzić do uznania obecności mechanizmu iluzji i

zaprzeczania

3. Rozwijać umiejętność rozpoznawania i korygowania typowych

zniekształceń poznawczych i złudzeń dotyczących zachowań i
sytuacji związanych z nałogiem

4. Uczyć kontrolowania przejawów „nałogowej logiki”, która

powoduje, że nawet gdy pacjent jest w stanie prawidłowo
spostrzegać fakty to nadal wyciąga z nich fałszywe wnioski

5. Rozwijać zdolność do skupiania i koncentracji uwagi oraz do

powstrzymywania się od „odlotów” świadomości

6. Tworzyć warunki do uczenia się przez pacjenta planowania

własnych działań oraz do realistycznego rozumowania
przyczynowo-skutkowego