CHOROBY CYWILIZACYJNE

CHOROBY CYWILIZACYJNE

CHOROBY CYWILIZACYJNE – CHOROBY O MASOWYM ZASIĘGU

CZYNNIKI RYZYKA:

Wady żywieniowe
Nadmierne obciążenie emocjonalno-
psychiczne
Stosowanie używek
Pogarszające się warunki ekologiczne

PODZIAŁ CHORÓB CYWILIZACYJNYCH

I. Z nadmiernego stresu:

Choroba niedokrwienna
serca
Nadciśnienie
Cukrzyca typu II
Otyłość
Hiperkinezja
Przeciążenie sensoryczne
Zmiany neurasteniczne
Zmiany psychotyczne

II. Z niedoboru naturalnych bodźców:

Hipokinezja
Hipowitaminozy – niedobory
pokarmowe
Deprywacja sensoryczna
Choroba sieroca

III. Zanieczyszczenie środowiska:

Subkliniczne i kliniczne zmiany
wywołane czynnikami:
fizycznymi, chemicznymi i
biologicznymi

Schorzenia środowiskowe

IV. Praca zawodowa:

Choroby zawodowe
Choroby związane z
zawodem
Choroby parazawodowe

V. Urazy:

Wypadki przy pracy
Wypadki
komunikacyjne
Urazy wojenne

GRUPA SCHORZEŃ
ŚRODOWISKOWYCH:

I. Zanieczyszczenia środowiska:

Przewlekłe niespecyficzne choroby dróg oddechowych
Wieloczynnikowa nadreaktywność chemiczna
Schorzenia związane z budownictwem:
Legionelloza, Gorączka nawilżaczowa, Gorączka z Pontiac,
Nadreaktywne zapalenie płuc, Nadreaktywny nieżyt górnych
dróg oddechowych
Schorzenia zależne od budownictwa:
Zespół złego budownictwa

II. Przeciążenie układu immunologicznego:

Zespół przewlekłego zmęczenia
Zespół zatoki Perskiej

III. Zanieczyszczenie żywności i niewłaściwe żywienie:

Toksyczny zespół oleju jadalnego
Nabyty zespół upośledzenia immunologicznego pochodzenia
żywieniowego

IV. Inne przyczyny:

Zespół długu
czasowego

AKTYWNOŚĆ

FIZYCZNA

AKTYWNOŚĆ

FIZYCZNA

AKTYWNOŚĆ

FIZYCZNA

AKTYWNOŚĆ

FIZYCZNA

AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

jest ważnym czynnikiem stymulującym

rozwój:
Zwiększa zdolności adaptacyjne organizmu
Sprzyja rozwojowi i polepszeniu stanu zdrowia
Zwiększenie wydolności organizmu
Zwiększa zdolność do pracy umysłowej
Znosi napięcia nerwowe i stresy

Regularna aktywność fizyczna:

Wzrost lipoprotein przeciwmiażdżycowych – HDL
Obniżenie we krwi cholesterolu całkowitego
Obniżenie we krwi LDL lipoprotein
Poprawia tolerancję glukozy
Obniżenie stężenia insuliny we krwi
Redukcja wolnych rodników i nadtlenków lipidowych
Wzrost dysmutazy nadtlenkowej – hamowanie rozwoju
miażdżycy
Przywracanie równowagi neurowegetatywnej w układzie
sercowo-naczyniowym

Ustawa o kulturze
fizycznej

Dz. U. 1996 r. nr 25, poz.
113

Aktywność fizyczna

poprawia stan zdrowia na różne sposoby:

zmniejsza czynność mięśnia sercowego,
obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych,
zwiększa ilość masy kostnej,
chroni przed osteoporozą,
nasila spalanie kalorii,
sprzyja obniżeniu masy ciała i utrzymaniu pożądanej wagi,
prowadzi do wzrostu podstawowej przemiany materii,
zmniejsza apetyt,
pomaga w redukcji masy tłuszczowej ciała.

Układ krążenia:
►

zaopatrywanie tkanek w tlen oraz transport dwutlenku węgla w

przeciwnym

kierunku,

►

dystrybucja energii cieplnej i ochrona organizmu przed przegrzaniem,

►

transport substratów energetycznych z tkanki tłuszczowej i wątroby do

mózgu i mięśni,

►

transport metabolitów z tkanek,

►

transport hormonów i innych związków biologicznie czynnych.

Kalorie

Organizm posiada pewne zasoby energetyczne - najliczniejsze są zasoby
tłuszczowe, przewyższają węglowadany - najłatwiej dostępne, ponieważ
wszystkie tkanki mogą je wykorzystywać natomiast nie wszystkie tkanki
mają zdolność wykorzystywania kwasów tłuszczowych. Mechanizmy
regulujące metabolizm poszczególnych rodzajów substratów decydują o
kolejności w jakiej poszczególne zasoby energetyczne będą poddawane
utlenianiu. Najbardziej korzystne dla organizmu jest wykorzystywanie w
pierszej kolejności rezerw tłuszczowych. Wśród czynników stymulujących
utlenianie tłuszczów znajdują się dostępność tlenu oraz szybkość zużycia
energii.

PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA

Aktywność fizyczna

może spowodować

wzrost tempa metabolizmu kwasów
tłuszczowych, przyczyniając się do
zredukowania tkanki tłuszczowej.
Utrzymywanie się nasilonego tempa
przemiany materii jeszcze przez 48 godzin
po zakończeniu wysiłku. Jest to związane z
działaniem hormonów wydzielanych w
czasie wysiłku, m.in. insuliny. Stężenie tego
hormonu zmniejsza się w czasie
długotrwałej aktywności fizycznej nawet o
20- 30%. Skutkiem tego jest zmniejszenie
zużycia glukozy przez niektóre tkanki, np.
tłuszczową co pozwala na zaoszczędzienie
tego substratu na potrzeby mózgu i mięśni
pracujących.

Regularna aktywność ruchowa może uchronić nas
od problemów zdrowotnych:

Chorób serca i udaru mózgu
Nadciśnienia tętniczego
Cukrzycy typu II
Otyłości- odpowiednio dobrane ćwiczenia fizyczne
wraz z dietą stanowią podstawę terapii
Bóli kręgosłupa i dolegliwości stawowych
Osteoporozy
Żylaków kończyn dolnych
Raka piersi
Przeziębień

PROFILAKTYKA

UZALEŻNIEŃ

PROFILAKTYKA

UZALEŻNIEŃ

Grupa substancji prowadząca do uzależnienia fizjologicznego:

nikotyna – nikotynizm – najpowszechniejsze uzależnienie na
świecie
alkohol etylowy – alkoholizm
opioidy – między innymi heroina i morfina
niektóre steroidy – zwane niesłusznie sterydami
barbiturany – pochodne kwasu barbiturowego, stosowane jako
leki nasenne.

Uzależnienie fizjologiczne

–

fizyczne

– to nabyta silna potrzeba

stałego zażywania jakiejś substancji – zaprzestanie jej zażywania -

odstawienie

prowadzi do wystąpienia zespołu objawów, które

określa się jako

zespół abstynencyjny

.

W leczeniu uzależnienia fizjologicznego stosowana jest

detoksykacja

– odtrucie

.

Do uzależnienia fizjologicznego nie prowadzą:

LSD, kofeina,

amfetamina – zdania badaczy są podzielone, THC ani wiele innych
substancji psychoaktywnych.

Zależność fizjologiczną przy braku psychicznej

wywołują niektóre

pochodne steroidów – zależność ta jest na tyle silna, iż leków tych
nie można odstawić nagle, gdyż może zagrozić to życiu pacjenta.

Walka – stosuje się środki pomocnicze

– zapobiegające

negatywnym efektom i zmniejszające ból – na czas kuracji i powoli
zmniejsza się dawkę danej substancji.

Nagłe odstawienie

niektórych substancji może być niebezpieczne - w przypadku
alkoholu

może

prowadzić

do

delirium

tremens

.

Zmiany

receptorowe, przepuszczalność błon komórkowych, produkcja
enzymów i neuroprzekaźników potrafią dość szybko się cofać do
stanu

prawidłowej

homeostazy.

Niemożliwa

jest

sytuacja

wystąpienia objawów zależności fizycznej przy braku uzależnienia
psychicznego, często natomiast zdarza się sytuacja odwrotna.

Uzależnienie psychiczne cechuje:

wzrost

napędu

związanego

z

poszukiwaniem

środka

uzależniającego
wzrost tolerancji na działanie środka – obniżenie efektu
przyjemnosci kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego
zdrowia oraz otoczenia
osłabienie woli
obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i
nawracające nawet po wieloletniej abstynencji
samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej
czynności – związane z psychologicznymi mechanizmami
obronnymi
fizyczne

wyniszczenie,

brak

zainteresowania

otoczeniem

niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem
wypalenie emocjonalne prowadzące do samobójstwa

Uzależnienie psychiczne

–

psychologiczne

, to nabyta silna potrzeba

stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś
substancji.

Zależność psychiczna

– osoba dotknięta tą chorobą nie potrafi bez

pomocy z zewnątrz przerwać zachowań kompulsywnych związanych
ze zdobywaniem i konsumpcją.

Nieleczona zależnośc psychiczna

od substancji chemicznych

prowadzi najczęściej do więzienia, szpitala psychiatrycznego, a w
końcu i śmierci.
Na dzień dzisiejszy nie są znane skuteczne metody leczenia
uzależnienia psychicznego od substancji chemicznych.
Możliwe jest zatrzymanie kompulsywnych zachowań ale

nie

całkowite wyleczenie

.

Uzależnienie psychiczne

ma

fizyczne – neurologiczne

podłoże i jest

tak samo realne jak uzależnienie fizjologiczne z tą różnicą, że
zmiany które powoduje nie cofają się samoistnie, albo cofają się
bardzo wolno w skali życia osobnika.

Aktywny wybór samopodawania

prowadzi do wbudowania się tej

czynności w układ nagrody a w konsekwencji do choroby mózgu -

uzależnienia

.

Osoba uzależniona,

w miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z

ważnych dla siebie wcześniej aktywności, wypada z ról
społecznych:
utrata pracy
usunięcie ze szkoły
konflikty w rodzinie
zanik zainteresowań
zawężenie kontaktów do grupy narkomańskiej

Następuje coraz większa marginalizacja i najczęściej również
kryminalizacja środowiska, w którym obraca się uzależniony.

Uzależnienie społeczne

-

socjologiczne

, wiąże się z zażywaniem

środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w grupie
ludzi podobnych do siebie (np. hippisów), w kręgach młodzieży z tzw.
subkultur.
Istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za
sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i
obyczajów.

Uzależnienia to:

Brak odporności na stres, nudę i frustrację
Niedojrzałość psychiczna - przede wszystkim emocjonalna
Niezdolność do podejmowania dojrzałych decyzji
Brak odpowiedzialności za życie swoje oraz najbliższych
Nieumiejętność konstruktywnego planowania i skutecznej
realizacji przedsięwzięć
Brak umiejętności rozpoznawania objawów i skutków
uzależnienia - zaprzeczanie
Nie możność powstrzymania się od krzywdzących
zachowań pomimo realnych strat
Mały wachlarz sposobów na spędzanie wolnego czasu,
rozrywkę
Utrata sensu życia, zainteresowań, codziennych radości,
przyjaźni i miłości
Mała skuteczność dbania o zdrowie fizyczne psychiczne i
duchowe
Spadek kondycji psychicznej i fizycznej
Degradacja życia rodzinnego, społecznego i zawodowego

NIKOTYNIZM: Dz.U. z 1996 r., nr 10, poz 55 i Dz.U. z 1997 r., nr 109,
poz 713

ALKOHOLIZM: Dz.U. z 1982 r., nr 35, poz 230 i Dz.U. z 1998 r., nr
37, poz 216

NARKOMANIA: Dz.U. z 1997 r., nr 75, poz 268

NIKOTYNIZM

NIKOTYNIZM

Procesy fizykochemiczne:

destylacja, sublimacja, kondensacja,

redukcja, utlenianie i piroliza.

Substancje karcinogenne

– inicjatory lub promotory nowotworów –

w fazie początkowej dochodzi do uszkodzenia DNA

Substancje drażniące

– pobudzają gruczoły oskrzelowe do produkcji

śluzu, powodują wzrost przepuszczalności nabłonka płucnego

i upośledzają ruch rzęsek w drzewie oskrzelowym

Tlenek węgla

– karboksyhemoglobina

Nikotyna

– główny alkaloid tytoniu – silne powinowactwo do

receptorów cholinergicznych w rdzeniu nadnerczy, płytce nerwowo-
mięśniowej i w ośrodkowym układzie nerwowym.

Uzależnienie

– fizyczne i psychiczne – lekozależność - utrzymanie

optymalnego stężenia nikotyny we krwi – zespół odstawienia
nikotyny.

Dym tytoniowy systematycznie niszczy pęcherzyki
płucne !!!

Płuca zdrowego człowieka zbudowane są z około 300 milionów
pęcherzyków. Dym tytoniowy niszczy pęcherzyki płucne - jeden po
drugim. Po około 30 latach choroby zniszczona jest około połowa
pęcherzyków i chory, który na co dzień nie ma okazji wykonywania
cięższych prac, zaczyna odczuwać brak tchu podczas wysiłku, który
dotychczas nie sprawiał mu trudności. Choroba jest już bardzo
zaawansowana. Odtąd każdy dalszy ubytek pęcherzyków jest
odczuwalny. Kiedy w płucach zostało tylko 100 milionów
pęcherzyków pacjent ma duszność podczas niewielkiego wysiłku.
Przy 75 milionach pęcherzyków większość cierpiących na POCHP
musi stale oddychać tlenem aby utrzymać się przy życiu.

NIKOTYNIZM

NIKOTYNIZM

Nikotynizm prowadzi do trwałych zmian narządów i układów,

wywołuje różne dolegliwości:
nieżyt dróg oddechowych i pokarmowych
podwyższenie ciśnienia krwi
bóle głowy
osłabienie pamięci
osłabienie wzroku
zapalenie nerwów wzrokowych
bóle dławicowe
choroby serca
nadprodukcja adrenaliny
podwyższenie ciśnienia krwi
nowotwory: płuc, oskrzeli, warg, trzustki i pęcherza moczowego.

Najbardziej szkodliwy – ponieważ jest najpowszechniejszy –

odruchy psychomotoryczne.

W dymie tytoniowym – znajdują się: tlenek węgla, związki
pirydynowe

i krezolowe, substancje smoliste, wolne

rodniki.

W przypadku raka płuca palacze stanowią prawie 90% chorych.
Zagrożeniem dla zdrowia jest nie tylko palenie papierosów, ale także
przebywanie w zadymionych pomieszczeniach, czyli tzw. palenie
bierne.

ALKOHOLIZM

ALKOHOLIZM

CZYNNIKI:

1. BIOLOGICZNE:

A – Genetyczne:

krewni I stopnia, dzieci,

dziedziczenie, gen warunkujący uzależnienie;

B –

Biochemiczne:

dehydrogenaza aldehydowa - ALDH –

metabolizm aldehydu octowego → nadmiar → wytworzenie
alkaloidów: TIQ, THBC i SAL – wpływ na O.U.N. → potrzeba picia
alkoholu

2. PSYCHOLOGICZNE:

niedojrzałość emocjonalna, poczucie

izolacji, niska samoocena, zmienny stosunek do autorytetów,
poczucie winy i inne….

3. SPOŁECZNE I EKONOMICZNE:

Kulturowe, Środowisko rodzinne,

Sytuacja polityczna i ekonomiczna, Dostępność napojów
alkoholowych

SKUTKI ZDROWOTNE

ALKOHOLIZMU:

Biochemiczny wykładnik

toksycznego działania alkoholu
to metabolity:
Aldehyd octowy
Kwas octowy
NADH
Jony wodorowe

Znaczne zużycie tlenu
Zamartwica komórek –
O.U.N.
Hamowanie
gllukoneogenezy
Utlenianie kwasów
tłuszczowych

EFEKTY:

Hipoglikemia
↑ stężenia amin
katecholowych
Triglicerydów i tłuszczów
Kwasica
O.U.N. – działanie
narkotyczne
i degeneracyjne

ALKOHOL –

wchłania się szybko w jamie ustnej, żołądku i jelicie

cienkim –
z krwią jest rozprowadzany po całym organizmie. Alkohol osłabia
sprawność układu nerwowego i zakłóca bądź zmniejsza aktywność
mózgu,

działa depresyjnie na O.U.N.

ALKOHOLIZM

ALKOHOLIZM

Alkoholizm

jest wynikiem długotrwałego nadużywania alkoholu,

co powoduje rozwój zmian chorobowych w różnych tkankach i
narządach, a także do psychodegradacji alkoholowej i w
następstwie do degradacji społecznej.

PROWADZI DO:

Stanów zapalnych błony śluzowej
przewodu pokarmowego
Choroby wrzodowej
Zespołu złego wchłaniania
Raka wątroby i przełyku
Zapalenia trzustki
Kardiomiopatii i niewydolności krążenia
Nadciśnienia tęniczego
Zaburzeń hormonalnych
Zwiększonej podatności na zakażenia
Przedwczesnych porodów i poronień
FAS – alkoholowego zespołu płodowego
Polineuropatii – uszkodzenie nerwu
wzrokowego i zaniku móżdżku
Zaburzeń psychicznych
Wypadków i inwalidztwa
Nadumieralności ludzi młodych

DZIAŁANIE NARKOTYCZNE
I DEGENERACYJNE NA

O.U.N.:
Zmiany osobowości
Zanik intelektu
Zanik uczuć wyższych

NARKOMANIA

NARKOMANIA

TOKSYKOMANIA – KOMITET EKSPERTÓW WHO:

1. Typ morfinowy

– silna zależność psychiczna i fizyczna oraz

zwiększenie tolerancji i objawy abstynencji.

2. Typ barbituranowo – alkoholowy

– zależność psychiczna i różna

fizyczna, zwiększenie tolerancji i objawów abstynencji – nałóg.

3. Typ kokainowy

– silna zależność psychiczna, słabsza fizyczna,

zwiększenie tolerancji i objawów abstynencji.

4. Typ cannabis

– alkaloidy konopii – silna zależność psychiczna, brak

zależności fizycznej, brak objawów abstynencji i niewielka
tolerancja.

5. Typ amfetaminowy

– zależność psychiczna i brak fizycznej,

zwiększenie tolerancji.

6. Typ khat – katyna – pochodna efedryny

– zależność psychiczna i

słaba fizyczna.

7. Typ substancji halucynogennych

– słaba zależność psychiczna,

brak zależności fizycznej i tolerancji.

8. Typ lotnych rozpuszczalników

– wziewna – słaba zależność

psychiczna ale bardzo

silne

objawy toksyczne.

ZESPÓŁ ABSTYNENCYJNY

– zespół odstawienia, głód

narkotyczny:

Ślinotok
Czkawka
Pocenie się
Bezsenność

Bóle głowy
Bóle mięśniowe
Pobudzenie ruchowe
Niepokój

NARKOMANIA

NARKOMANIA

MORFINA I JEJ
POCHODNE:

Heroina –
diacetylomorfina
Dionina – etylomorfina
Dicodid – hydrokodon
Hydromorfon – dilaudid
Kodeina
Eukodal – oksykodon
Leworfanol
Tebaina

Związki tej grupy są
pochodnymi morfinanu
zawierającego pierścień
fenantrenowy –
są organicznymi zasadami –
III rzędowa grupa aminowa z
kwasami tworzy sole.

TOKSYCZNOŚĆ – narkomania :

Suchość błon śluzowych
Nerwobóle
Parestezje
Bóle mięśniowe
Zaparcia i biegunki
Wyniszczenie organizmu
Zwyrodnienie narządów
miąższowych
Marskość wątroby i nerek
Poraża ośrodek oddechowy

HALUCYNACJE – OMAMY

Wrażenia zmysłowe – objawy depersonifikacji, lęku i niepokoju, wizje
wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe, węchowe, zmiana
nastrojów i błogostan – doprowadzają do zmian
charakterologicznych.

NARKOMANIA

NARKOMANIA

ŚRODKI POBUDZAJĄCE O.U.N.

KOKAINA

– powoduje ogólne pobudzenie z euforią, podniecenie

psychiczne i motoryczne, niepokój, strach i omamy – zamroczenie z
napadami szału i drgawek padaczkowych → senność i utrata
przytomności → zgon wskutek porażenia ośrodka oddechowego i
czynności serca

ŚRODKI HALUCYNOGENNE

LSD – PSYLOCYNA – PSYLOCYBINA – DIMETYLOTRYPTAMINA - STP

zaburzenia psychiczne – pobudzenie, zmiany nastroju, euforia,
depresja lub uczucie lęku. Halucynacje połączone z dezorientacją
czasu i przestrzeni, zmianą osobowości – depersonifikacja –
rozdwojenie jaźni jak u schizofreników.

MESKALINA

– długotrwałe odurzenie – zniekształcenie odbioru

wrażeń, wrażliwość zmysłowa, synestezja – równoczesne
współdziałanie wszystkich zmysłów, rozdwojenie jaźni z
pozbawieniem osobowości.

KONOPIE
INDYJSKIE:

Kanabinol – CBN
Tetrahydrokanabinol –
THC
Kanabidiol – CBD
Kwas kanabidiolowy –
CBDA

Silne odhamowanie O.U.N. :

1) Faza euforii – zadowolenia, śmiechu,

gadulstwa

2) Faza halucynacji – wizje optyczne → sen

TOKSYCZNOŚĆ:

suchość w ustach,
zawroty głowy, częstomocz,
bladość skóry
obniżenie intelektu i zanik uczuć
wyższych