Wykład III

BUDŻET PUBLICZNY

I SKARB PAŃSTWA

I. Rozwój instytucji budżetu.
II. Pojęcie budżetu i Skarbu Państwa.
III. Mienie Skarbu Państwa.
IV. Budżet w ustawie o finansach publicznych.
V. Środki publiczne w ustawie o finansach

publicznych.

VI. Prawo Wagnera.

Etapy historii budżetu państwa w Polsce

• 1374 – Król Ludwik Węgierski wprowadza do paktów koszyckich zasadę, że bez
zezwolenia reprezentacji podatników (stanów) nie można nakładać nowych danin.

• 1504 – Podczas obrad sejmu w Piotrkowie następuje rozdział skarbu królewskiego i
publicznego.

• 1590 – Za czasów Zygmunta III Wazy opracowano budżet obejmujący całość dochodów
i wydatków państwowych.

• 1768 – Ustawa sejmowa, wedle której nałożenie nowych podatków lub podwyższenie
istniejących wymaga opracowania całego budżetu z uwzględnieniem źródeł
dochodów i rodzajów wydatków oraz jednomyślnego przyjęcia przez sejm.

• 1791 – Konstytucja 3 maja reguluje w sposób pełny sprawy budżetu państwa;
reprezentacja narodu ma prawo zatwierdzania dochodów i wydatków na każdy
następny rok.

• 1997 – Przyjęcie konstytucyjnego zakazu finansowania deficytu budżetowego przez
bank centralny; przyjęcie zasady ograniczania długu publicznego do wysokości
3/5 PKB.

Źródło: S. Owsiak, Finanse Publiczne. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 1999, s. 99.

Pojęcie budżetu w teorii

•

Plan finansowy dochodów i wydatków państwa dotyczący

zwykle okresu roku. W obecnej postaci budżet tworzą

również przychody i rozchody.

•

Akt prawny na podstawie, którego możliwe jest uzyskiwanie

określonych dochodów i dokonywanie wydatków. W Polsce

budżet jest uchwalany w formie ustawy budżetowej, która

autoryzuje możliwość dokonywania wydatków i uzyskiwania

dochodów. Budżet nie jest jednak tożsamy z ustawą

budżetową, która oprócz budżetu zawiera jeszcze inne

elementy (np. plany finansowe państwowych funduszy

celowych czy agencji publicznych).

•

Fundusz, a więc określony zasób pieniężny. Dochody i

wydatki budżetu są realizowane jednocześnie w ciągu całego

roku budżetowego z różnym natężeniem, dlatego też

wielkości dochodów i wydatków zapisane w ustawie

budżetowej stanowią jedynie wielkości zasobów pieniężnych,

które powinny przepłynąć przez rachunki budżetowe.

Środki znajdujące się na rachunkach budżetowych stanowią

element majątku Skarbu Państwa.

Pojęcie Skarbu w teorii

Znaczenie podmiotowe. Skarb Państwa jest osobą prawną
(art.33 k.c.), która jest podmiotem praw i obowiązków, w
tym w szczególności majątkowych. Skarb Państwa jest w
tym znaczeniu właścicielem (tzw. sfera dominium) majątku
ogólnonarodowego

nieoddanego

w

zarząd

innym

państwowym osobom prawnym.
Znaczenie przedmiotowe. Skarb państwa to mienie
państwowe (własność i inne prawa majątkowe) należące do
państwa. Majątek ten ma różnorodną postać: gruntów,
budynków, rzeczy ruchomych (np. dzieła sztuki), praw
majątkowych, papierów wartościowych, dewiz, środków
pieniężnych, należności itd.
Znaczenie instytucjonalne. Instytucją powołaną w Polsce
do nadzorowania i zarządzania majątkiem Skarbu Państwa
jest Ministerstwo Skarbu Państwa. Ustawowym zadaniem
Ministra Skarbu Państwa jest inicjowanie polityki państwa
w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa oraz
państwowych osób prawnych. W szczególności oznacza to
prywatyzację tego mienia i ochronę interesów Skarbu
Państwa. W procesach sądowych SP reprezentuje
Prokuratoria Generalna.

ZWIĄZKI POJĘCIE BUDŻETU

I SKARBU PAŃSTWA

I. Środki znajdujące się w danym momencie na

rachunkach budżetowych stanowią element majątku
Skarbu Państwa.

II. Poszczególni dysponenci budżetu państwa, ściągający

dochody i realizujący wydatki, występują w imieniu

Skarbu Państwa

.

III. Odpowiedzialność odszkodowawczą za błędne decyzje

podjęte przez urzędników państwowych, oraz niektóre
inne podmioty, ponosi Skarb Państwa. Odszkodowania
te, o ile zostaną zasądzone, są wypłacane ze środków
budżetowych.

I. Wpływy ze sprzedaży majątku Skarbu Państwa

stanowią przychód budżetu państwa.

I. Ze środków budżetu państwa finansuje się koszty

utrzymania majątku SP (np. wydatki na utrzymanie
muzeów).

ZESTAWIENIE ZBIORCZE MIENIA

SKARBU PAŃSTWA 2005

Przyjęte zasady wyceny powodują niewspółmierność
poszczególnych kwot, a w związku z tym odstępuje się od
podawania łącznej wartości mienia Skarbu Państwa wyrażonej w
jednej kwocie.

Jeśli zignorować to ograniczenie, mienie SP pod koniec 2004
roku miała szacunkową wartość 665 mld zł

.

Szacunkowa struktura

przedmiotowa mienia Skarbu

Państwa w 2002 roku

Szacunkowa struktura

przedmiotowa mienia Skarbu

Państwa w 2005 roku

2005

2005

Największe pakiety akcji spółek

publicznych należących do Skarbu

Państwa

Art. 96 UOFP

DOCHODY

BUDŻETU

•podatki i opłaty,

•cła;

•wpłaty z zysku
przedsiębiorstw
państwowych oraz
jednoosobowych
spółek Skarbu
Państwa;

•wpłaty z tytułu
dywidendy;

•wpłaty z zysku
Narodowego Banku
Polskiego;

•dochody pobierane
przez państwowe
jednostki budżetowe,

•środki pochodzące
z budżetu UE.

Art. UOFP 95

Budżet państwa jest ROCZNYM

PLANEM :

dochodów i wydatków oraz
przychodów i rozchodów:
1) organów władzy publicznej,
w tym organów administracji
rządowej, organów kontroli i
ochrony prawa;

2) sądów i trybunałów.

Budżet państwa jest uchwalany
w:

FORMIE USTAWY BUDŻETOWEJ

Ustawa budżetowa stanowi podstawę

gospodarki finansowej państwa w roku

budżetowym.

Art. 97

WYDATKI

1) utrzymanie i funkcjonowanie
organów władzy publicznej,
kontroli i ochrony prawa;
2) zadania wykonywane przez
administrację rządową;
3) funkcjonowanie sądów i
trybunałów;
4) subwencje ogólne dla
jednostek samorządu
terytorialnego;
5) dotacje dla jednostek
samorządu terytorialnego;
6) środki wpłacane do budżetu
Unii Europejskiej, zwane dalej
"środkami własnymi Unii
Europejskiej";
7) subwencje dla partii
politycznych;
8) dotacje na zadania określone
odrębnymi ustawami;
9) obsługę długu
publicznego;
10) finansowanie programów i
projektów, na realizację których
uzyskano środki pochodzące z
budżetu Unii Europejskiej,
zwane dalej
"współfinansowaniem";
11) realizację Wspólnej
Polityki Rolnej.

ELEMENTY

OBLIGATORYJNE

ELEMENTY FAKULTATYWNE

ŚRODKI

PUBLICZNE

Budżet Państwa w ustawie o finansach
publicznych

Dochody budżetu państwa w

UOFP

1) podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów jst,
przychodów funduszów celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;
2) cła;
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu
Państwa;
4) wpłaty z tytułu dywidendy;
5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
6) wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych,
nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku
gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne
przepisy nie stanowią inaczej;
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące
składników majątkowych Skarbu Państwa, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
9) odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych,
o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na
centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;
11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie
stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;
13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy (..)
15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;
16) środki pochodzące z budżetu UE przeznaczone na finansowanie programów i
projektów realizowanych przez administrację rządową.

OBLIGATORYJNE ELEMENTY

USTAWY BUDŻETOWEJ

I

1) określa prognozę dochodów budżetu państwa oraz
limit wydatków budżetu państwa;
2) ustala:

a) deficyt budżetu państwa oraz źródła jego
pokrycia,
b) limity zatrudnienia osób objętych
mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w
państwowych jednostkach budżetowych,
c) przychody i rozchody budżetu państwa,
d) rozchody obejmujące prefinansowanie zadań
przewidzianych do finansowania ze środków Unii
Europejskiej,
e) dotacje celowe dla jednostek samorządu
terytorialnego na realizację zadań z zakresu
administracji rządowej, zadań inspekcji i straży oraz
innych zadań zleconych odrębnymi ustawami,
f) zakres i kwoty dotacji przedmiotowych.

OBLIGATORYJNE ELEMENTY

USTAWY BUDŻETOWEJ

II

Ustawa budżetowa zawiera także:
1) zestawienie przychodów i wydatków zakładów
budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek
budżetowych;
2) plany finansowe państwowych funduszy celowych;
3) plany finansowe jednostek podsektora rządowego,
które mogą być ujęte w ustawie budżetowej;
4) wykaz programów wieloletnich;
5) wykaz inwestycji wieloletnich;
6) wykaz wydatków budżetu państwa na
współfinansowaniem programów i projektów,
realizowanych z udziałem środków z UE i bezzwrotnych
zagranicznych;
7) wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i
celowe oraz kwoty dotacji;
8) wykaz wieloletnich limitów zobowiązań w kolejnych
latach realizacji NSRO oraz wykaz wieloletnich limitów
wydatków w kolejnych latach realizacji NSRO;
(........................)

Środki publiczne w ustawie o

finansach publicznych

DOCHODY

PUBLICZNE

+

środki pochodzące z budżetu Unii
Europejskiej;
środki pochodzące ze źródeł
zagranicznych, niepodlegające
zwrotowi;

PRZYCHODY

• ze sprzedaży papierów
wartościowych
oraz z innych operacji
finansowych,

• z otrzymanych pożyczek i
kredytów,

• ze spłat pożyczek udzielonych
ze
środków publicznych,

• z prywatyzacji majątku Skarbu
Państwa
oraz majątku JST,

ROZCHODY

PUBLICZNE

• wykup papierów wartościowych,

• spłaty otrzymanych pożyczek i
kredytów,

• udzielone pożyczki,

• płatności wynikające z odrębnych
ustaw,
których źródłem finansowania są
przychody z
prywatyzacji,

• pożyczki udzielone na finansowanie
przejściowe zadań realizowanych z
udziałem środków pochodzących z
budżetu UE

• inne operacje finansowe związane z
zarządzaniem długiem publicznym i
płynnością.

WYDATKI PUBLICZNE

SOCJOLOGICZNE

wzrost wydatków jako przejaw

ekspansji i rozwoju organizacji

społecznych

.

HISTORYCZNE

• konieczność zaciągania pożyczek w
sytuacjach nadzwyczajnych

• tendencja do narastanie długu
publicznego,

• problem sukcesji długów,

POLITYCZNE

- zmiana modelu państwa
- nowe techniki wyborcze,
- nowe techniki podatkowe,

EKONOMICZNO

SPOŁECZNE

- postęp techniczny,
- postęp cywilizacyjny,

POLITYCZNE

- integracja ekonomiczna i
wojskowa,

- wydatki publiczne jako
instrument
finansowy

- wydatki publiczne jako element
programów wyborczych

FINANSOWE

- problem optymalnej stopy
redystrybucji (Laffer)

NAUKOWE

- finansowe podejście do badania
instytucji

,

PRAWO WAGNERA

Prawo nieustającego wzrostu

wydatków publicznych