Historia

instytucji

politycznych

dr hab. Arkady Rzegocki

[e-mail]

Instytucja polityczna



Instytucja polityczna - to stała część systemu
politycznego i społecznego.



a) wyodrębniony ludzki zespół dysponujący
określonym zasobem materialnym i organizacyjnym,
umożliwiającym uczestniczenie w życiu politycznym.



W najszerszym znaczeniu to każdy zorganizowany aktor
polityczny taki jak:



państwo,



konkretny organ państwowy (np. parlament, rząd, sąd,
ministerstwo),



partia lub ruch społeczny,



formalna grupa nacisku (np. związek zawodowy),



wspólnota samorządowa.

Instytucje polityczne c.d.



b) zespół norm prawnych lub obyczajowych dotyczący
organizacji jakieś dziedziny życia (np. prawo wyborcze,
referendum, inicjatywa ludowa, votum nieufności).



c) zespół urządzeń, w których wybrani członkowie
gromadzący się otrzymują uprawnienia do
wykonywania określonych publicznych, czynności (np.
zgromadzenia ludowe w starożytnej Grecji).



d) to role społeczne istotne dla danej społeczności (np.
Rzecznik Praw Obywatelskich).

Por. A.Antoszewski, R.Herbut (red.), Leksykon politologii, Wrocław 1996.

Richard Weaver,

Idee mają konsekwencje,

1948:



„Każdy uczestniczący w kulturze człowiek posiada trzy
poziomy świadomej refleksji: swe specyficzne idee o
rzeczach, swe generalne wierzenia i przeświadczenia oraz
swe metafizyczne marzenia o świecie”



„Nadrzędne (…), a więc znajdujące się ponad wszystkim
jest intuicyjne przeświadczenie o immanentnej naturze
rzeczywistości. (…) Bez tego metafizycznego marzenia
niemożliwe jest, by ludzie przez dłuższy czas żyli razem w
harmonii. To marzenie właśnie niesie ze sobą zdolność do
oceny, która jest więzią duchowej wspólnoty”



„Mitologia, poezja przedstawień, która opisuje świat
idealny, jest wielką spoistą siłą wiążącą całe narody poprzez
akceptację jednego wzoru i łączącą wyobraźnię wielu ludzi”

przeł. B. Bubula

Geneza państwa

wybrane koncepcje

-

Państwo jako byt naturalny
(Arystoteles)

-

Boskie pochodzenie władzy i państwa

-

Teoria podboju (L. Gumplowicz)

-

Umowa społeczna (T. Hobbes, J.
Locke, J.J. Rousseau, J. Rawls)

-

Teoria marksistowska

Państwo wg Georga

Jellinka (1851 – 1911)



Państwo składa się z:



terytorium, ludności, władzy

„państwo jest korporacją osiadłego ludu,

wyposażoną w bezpośrednią,
samorodną władzę zwierzchnią”.

„Samorodna władza zwierzchnia” – to

władza „od żadnej innej władzy nie
pochodząca” a więc władza suwerenna.

Suwerenność

„pierwszym znamieniem suwerenności

księcia jest możność wydawania ustaw,
obowiązujących wszystkich w ogólności
i każdego z osobna. Lecz to nie
wystarcza, gdyż trzeba dodać, że chodzi
o wydawanie ustaw bez zgody
wyższego, równego i niższego od
siebie”

Jean Bodin, Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej, XVI wiek

Państwo wg Maxa Webera

(1864-1920)

„Państwo jest taką wspólnotą

ludzką, która w obrębie

określonego terytorium – owo

terytorium stanowi jej wyróżnik –

rości sobie

(z powodzeniem) prawo monopolu

na wywieranie prawomocnej

przemocy fizycznej”.

Państwo ?

polis - civitas
Imperium Romanum
Cesarstwo
Regnum - Królestwo
Res publica - republika
Rzeczpospolita
lo stato – stan
Dominus – dominium
Государ – государство
Pan - Państwo

„

Wszystkie państwa, wszelkie rządy, które miały lub mają władzę

nad ludźmi, bywają republikami, albo księstwami”.

N. Machiavelli, Książę, 1532

P. Kaczorowski (red.), Nauka o państwie,

Wydawnictwo SGH, Warszawa 2006



„Oprócz monarchii [przede wszystkim absolutnej – przyp. ARz]
istniały również w ówczesnej Europie republiki. We Włoszech były
one głównie republikami miejskimi, w których władzę sprawował
przeważnie organ kolegialny, zwykle wybieralny. Większymi
republikami były Szwajcaria, która niezależność od Cesarstwa
Niemieckiego uzyskała w roku 1499, oraz Republika Zjednoczonych
Prowincji Niderlandów, która z kolei niezależność od monarchii
Habsburgów wywalczyła sobie w roku 1609”. (s. 32)



„Po kongresie wiedeńskim większość państw posiadało konstytucję,
chociaż nie miały jej, o czym trzeba pamiętać, trzy główne państwa
Europy Środkowej i Wschodniej: Prusy, Austria, Rosja (…)”. (s. 36)



Konstytucja 3 Maja 1791, Konstytucja Księstwa Warszawskiego
1807, Konstytucja Królestwa Polskiego 1815, Konstytucja Wolnego
Miasta Krakowa 1815, 1818, 1833; Statut organiczny dla Królestwa
Polskiego 1833; Statut Krajowy dla Królestwa Galicji i Lodomerii z
Wielkim Księstwem Krakowskim 1861

Definicje polityki:



dążenie do udziału we władzy albo
do wywierania wpływu na władzę;



Roztropna troska o dobro wspólne.

Co to jest polityka?



dążenie do:



realizacji idei Dobra (Platon),



osiągnięcia szczęścia pojmowanego jako eudajmonia
(Arystoteles),



zdobycia, zachowania i umocnienia władzy (N. Machiavelli),



wprowadzenia i utrzymania stanu pokoju społecznego (XVI-
wieczni francuscy les politiques),



realizacji dobra wspólnego (nowożytna tradycja republikańska),



jako działanie podmiotu zbiorowego w sytuacji zagrożenia ze
strony wroga (C. Schmitt),



umiejętność osiągania kompromisu przez grupy kreujące
sytuację społeczną.

P. Kaczorowski, Encyklopedia PWN

Typologie państw



„demokratyczne – niedemokratyczne”



Arystoteles:

dobre – złe ustroje
Monarchia – Tyrania
Arystokracja – Oligarchia
Politeja – Demokracja

Państwa:



Niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne,
komunistyczne



Preindustrialne – industrialne –
postindustrailne



Kapitalistyczne – socjalistyczne (demokracji
ludowej) – trzeciego świata, ew.
niezaangażowane



Rozwinięte – rozwijające się – „zwijające się”



Przednowoczesne – nowoczesne –
ponowoczesne (R. Cooper)



Państwa upadłe (np. F. Fukuyama)

Państwa:



Monarchia – republika –
monarchia mixta



Parlamentarne – prezydenckie



Unitarne – federacyjne



Demokratyczne – autorytarne –
totalitarne



Demokracja - republika

Tematyka zajęć:



Państwo i instytucje polityczne. Prawidłowości
związane z ewolucją państw od starożytności do
współczesności.



Starożytność: państwo despotyczne, polis,
państwo hellenistyczne, ewolucja ustroju
starożytnego Rzymu.



Średniowiecze: Państwa „barbarzyńskie”,
Imperia średniowieczne, System feudalny, spór o
uniwersalizm, monarchia patrymonialna,
monarchia stanowa



Państwo renesansowe: monarchia – republika



Absolutyzm, Absolutyzm oświecony

Tematyka c.d



Republika, ustrój mieszany, państwo
Jagiellonów, Rzeczpospolita Obojga Narodów



Państwo liberalne



Państwo demokratyczne; demokracja liberalna



Państwo autorytarne i totalitarne



Ewolucja ustrojów po II wojnie światowej;
demokracja liberalna, państwa demokracji
ludowej

Literatura:



Literatura obowiązkowa:



J. Baszkiewicz, Powszechna historia

J. Baszkiewicz, Powszechna historia

ustrojów państwowych, Wydawnictwo

ustrojów państwowych, Wydawnictwo

Arche, Gdańsk 2002.

Arche, Gdańsk 2002.

Wybrana literatura
dodatkowa:



S. Grodziski, Porównawcza historia ustrojów
państwowych, Wydawnictwo Universitas, Kraków
1998.



B. Szlachta (red.), Słownik społeczny, Wydawnictwo
WAM, Kraków 2004.



M. Jaskólski (red.), Słownik historii doktryn
politycznych, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997
-.



P. Kaczorowski (red.), Nauka o państwie, SGH,
Warszawa 2006.



M. Bankowicz, J.W. Tkaczyński, Oblicza współczesnego
państwa, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2003.



A. Rzegocki (red.), Państwo jako wyzwanie, OMP,
Kraków 2000.

Warunki zaliczenia



Egzamin pisemny:



Pytania testowe



Pytanie otwarte

Historia

instytucji

politycznych

dr hab. Arkady Rzegocki

[e-mail]