Zasady kształcenia

Zasady kształcenia

Definicja zasad kształcenia

Definicja zasad kształcenia

B. Nawroczyński określa zasady

B. Nawroczyński określa zasady

nauczania jako:

nauczania jako:

„

„

normy wytyczające

normy wytyczające

nauczycielowi metodę

nauczycielowi metodę

pracy dydaktycznej”

pracy dydaktycznej”

Przyjmijmy, że …

Przyjmijmy, że …

„

„

Zasady kształceni określamy jako

Zasady kształceni określamy jako

ogólne

ogólne

normy postępowania

normy postępowania

dydaktycznego nauczyciela i

dydaktycznego nauczyciela i

działalności uczniów

działalności uczniów

wynikające z

wynikające z

podstawowych prawidłowości

podstawowych prawidłowości

procesu dydaktycznego, których

procesu dydaktycznego, których

przestrzeganie zapewni lepszą

przestrzeganie zapewni lepszą

realizację zakładanych celów

realizację zakładanych celów

kształcenia ogólnego”

kształcenia ogólnego”

(F. Bereźnicki)

(F. Bereźnicki)

Klasyfikacja zasad kształcenia

Klasyfikacja zasad kształcenia

W. Okoń

C. Kupisiewicz

J. Półturzycki

1. Zasada

systematyczności

2. Zasada

poglądowości

3. Zasada

samodzielności

4. Zasada związku

teorii z praktyką

5. Zasada efektywności

6. Zasada

przystępności

7. Zasada

indywidualizacji i

uspołecznienia

1. Zasada

poglądowości

2. Zasada

przystępności w

nauczaniu

3. Zasada świadomego

i aktywnego udziału

uczniów

4. Zasada

systematyczności

5. Zasada trwałości

wiedzy uczniów

6. Zasada

operatywności

wiedzy uczniów

7. Zasada wiązania

teorii z praktyką

1. Zasada

poglądowości

2. Zasada

przystępności

3. Zasada

systematyczności

4. Zasada świadomego

i aktywnego

uczestnictwa

uczniów

5. Zasada

kształtowania

umiejętności

uczenia się

6. Zasada łączenia

teorii z praktyką

7. Zasada

indywidualizacji i

zespołowości

8. Zasada trwałości

wiedzy

9. Zasada

ustawiczności

kształcenia

Charakterystyka zasad

Charakterystyka zasad

kształcenia

kształcenia

Zasada świadomej aktywności

Zasada świadomej aktywności

uczniów

uczniów

Zasada sprowadza się do

Zasada sprowadza się do

uświadomienia i wyjaśnienia

uświadomienia i wyjaśnienia

celów

celów

zadań i znaczenia nauki danego

zadań i znaczenia nauki danego

przedmiotu szkolnego oraz każdego

przedmiotu szkolnego oraz każdego

tematu zajęć.

tematu zajęć.

Ten cel należy podawać uczniom w

Ten cel należy podawać uczniom w

przystępnej i zrozumiałej dla nich

przystępnej i zrozumiałej dla nich

formie.

formie.

Wg W. Okonia należy uwzględnić takie

Wg W. Okonia należy uwzględnić takie

czynniki jak:

czynniki jak:

Świadomy stosunek do celów uczenia

Świadomy stosunek do celów uczenia

się;

się;

Świadomy i aktywny udział uczniów

Świadomy i aktywny udział uczniów

w nabywaniu wiadomości i

w nabywaniu wiadomości i

umiejętności

umiejętności

;

;

Świadomą i aktywną autokontrolę i

Świadomą i aktywną autokontrolę i

samoocenę osiąganych efektów

samoocenę osiąganych efektów

uczenia się.

uczenia się.

Świadomy i aktywny udział uczących się

Świadomy i aktywny udział uczących się

można osiągnąć gdy nauczyciel:

można osiągnąć gdy nauczyciel:

odwołuje się do doświadczeń życiowych,

odwołuje się do doświadczeń życiowych,

potrzeb i zainteresowań poznawczych

potrzeb i zainteresowań poznawczych

uczniów oraz umiejętnie wykorzystuje je w

uczniów oraz umiejętnie wykorzystuje je w

procesie kształcenia;

procesie kształcenia;

wywołuje pozytywną motywację do nauki,

wywołuje pozytywną motywację do nauki,

zachęca i mobilizuje uczniów do wysiłku;

zachęca i mobilizuje uczniów do wysiłku;

stosuje metody kształcenia wdrażające

stosuje metody kształcenia wdrażające

uczniów do samodzielnego zdobywania

uczniów do samodzielnego zdobywania

wiedzy oraz do samodzielnego myślenia i

wiedzy oraz do samodzielnego myślenia i

działania;

działania;

systematycznie uświadamia uczniom ich

systematycznie uświadamia uczniom ich

postępy w realizacji celów kształcenia.

postępy w realizacji celów kształcenia.

Zasada poglądowości

Zasada poglądowości

Zasada ta akcentuje

Zasada ta akcentuje

wielozmysłowy kontakt ucznia z

wielozmysłowy kontakt ucznia z

poznawaną rzeczywistością.

poznawaną rzeczywistością.

Powoduje powstawanie w

Powoduje powstawanie w

świadomości zmysłowego obrazu

świadomości zmysłowego obrazu

zjawisk w postaci spostrzeżeń i

zjawisk w postaci spostrzeżeń i

wyobrażeń, na który składają się

wyobrażeń, na który składają się

wrażenia wzrokowe, węchowe,

wrażenia wzrokowe, węchowe,

smakowe, i dotykowe.

smakowe, i dotykowe.

…

…

Zasada ta podkreśla konieczność

Zasada ta podkreśla konieczność

zdobywania wiedzy o rzeczywistości

zdobywania wiedzy o rzeczywistości

poprzez

poprzez

bezpośrednie

bezpośrednie

poznanie

poznanie

rzeczy, zjawisk i procesów lub

rzeczy, zjawisk i procesów lub

pośrednie

pośrednie

ich poznanie w postaci

ich poznanie w postaci

środków dydaktycznych, takich jak

środków dydaktycznych, takich jak

obrazy, modele, wykresy, tabele itp.

obrazy, modele, wykresy, tabele itp.

Funkcje poglądowości

Funkcje poglądowości

A) poglądowość ilustratywna

A) poglądowość ilustratywna

B) poglądowość operatywna

B) poglądowość operatywna

C) poglądowość reprezentatywna

C) poglądowość reprezentatywna

D) poglądowość symbolizująca

D) poglądowość symbolizująca

A) Poglądowość ilustratywna

A) Poglądowość ilustratywna

Polega ona na samym przekazywaniu

Polega ona na samym przekazywaniu

uczniom rzeczy, ich modeli lub

uczniom rzeczy, ich modeli lub

rysunkowych przedstawień

rysunkowych przedstawień

, co wiąże

, co wiąże

się z mniejszą lub większą biernością

się z mniejszą lub większą biernością

uczniów.

uczniów.

B) Poglądowość operatywna

B) Poglądowość operatywna

Nie ogranicza się ona do pokazu, lecz

Nie ogranicza się ona do pokazu, lecz

opiera się na działaniu samych

opiera się na działaniu samych

uczniów

uczniów

.

.

Występuje ona gdy uczniowie

Występuje ona gdy uczniowie

zamiast oglądać rzeczy, modele,

zamiast oglądać rzeczy, modele,

eksperymenty itp. sami je wykonują

eksperymenty itp. sami je wykonują

lub sami prowadzą obserwacje.

lub sami prowadzą obserwacje.

C) Poglądowość

C) Poglądowość

reprezentatywna

reprezentatywna

Gdy uczniowie nie znają zjawisk w ich

Gdy uczniowie nie znają zjawisk w ich

naturalnym przebiegu

naturalnym przebiegu

ta zasada

ta zasada

pozwala na uzupełnienie znajomości

pozwala na uzupełnienie znajomości

konkretnej rzeczywistości poprzez

konkretnej rzeczywistości poprzez

środki zastępcze, takie jak: okazy,

środki zastępcze, takie jak: okazy,

modele, obrazy, filmy

modele, obrazy, filmy

D) Poglądowość

D) Poglądowość

symbolizująca

symbolizująca

Polega na ułatwianiu zrozumienia i

Polega na ułatwianiu zrozumienia i

zapamiętania wyników myśli

zapamiętania wyników myśli

naukowej, uogólnień, praw itp.

naukowej, uogólnień, praw itp.

poprzez

poprzez

graficzne lub innego rodzaju

graficzne lub innego rodzaju

symboliczne przedstawienia

symboliczne przedstawienia

abstrakcji.

abstrakcji.

Uwaga

Uwaga

Podstawowym sposobem realizacji

Podstawowym sposobem realizacji

zasady poglądowości jest

zasady poglądowości jest

obserwacja.

obserwacja.

Obserwacja Powinna spełniać

Obserwacja Powinna spełniać

następujące warunki:

następujące warunki:

Obserwacja musi mieć cel, określone

Obserwacja musi mieć cel, określone

zadania oraz plan;

zadania oraz plan;

Obserwacja powinna być wnikliwa,

Obserwacja powinna być wnikliwa,

wyczerpująca i zmierzająca do

wyczerpująca i zmierzająca do

związków i zależności między

związków i zależności między

zjawiskami;

zjawiskami;

Wyniki obserwacji są lepsze, gdy

Wyniki obserwacji są lepsze, gdy

uczniowie prowadzą notatki.

uczniowie prowadzą notatki.

Zasada przystępności

Zasada przystępności

(stopniowania trudności)

(stopniowania trudności)

Oznacza konieczność dostosowania

Oznacza konieczność dostosowania

materiału nauczania, metod

materiału nauczania, metod

kształcenia i środków dydaktycznych

kształcenia i środków dydaktycznych

do poziomu rozwoju i możliwości

do poziomu rozwoju i możliwości

psychofizycznych uczniów

psychofizycznych uczniów

, dzięki

, dzięki

czemu opanowują oni wiadomości i

czemu opanowują oni wiadomości i

umiejętności przy wysiłku

umiejętności przy wysiłku

dostosowanym do ich możliwości.

dostosowanym do ich możliwości.

Uwaga

Uwaga

Realizując zasadę przystępności,

Realizując zasadę przystępności,

dobieramy sposób ujęcia treści i

dobieramy sposób ujęcia treści i

środków dydaktycznych do poziomu

środków dydaktycznych do poziomu

rozwoju umysłowego uczniów całej

rozwoju umysłowego uczniów całej

klasy, do ich dotychczasowego

klasy, do ich dotychczasowego

doświadczenia życiowego i

doświadczenia życiowego i

możliwości opanowania przez nich

możliwości opanowania przez nich

materiału.

materiału.

Reguły obowiązujące przy

Reguły obowiązujące przy

zasadzie przystępności

zasadzie przystępności

Realizację treści rozpoczynać od tego co jest

Realizację treści rozpoczynać od tego co jest

uczniom znane, bliskie do tego co jest nieznane i

uczniom znane, bliskie do tego co jest nieznane i

dalekie;

dalekie;

Przechodzić w procesie kształcenia od tego, co

Przechodzić w procesie kształcenia od tego, co

jest dla uczniów łatwiejsze, do tego, co

jest dla uczniów łatwiejsze, do tego, co

trudniejsze;

trudniejsze;

W procesie nauczania - uczenia się uwzględnić

W procesie nauczania - uczenia się uwzględnić

różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania

różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania

poszczególnych uczniów;

poszczególnych uczniów;

W procesie kształcenia należy brać pod uwagę

W procesie kształcenia należy brać pod uwagę

poziom całej klasy i nie przeciążać uczniów

poziom całej klasy i nie przeciążać uczniów

nadmiarem zadań.

nadmiarem zadań.

Zasada systematyczności

Zasada systematyczności

Zasada ta podkreśla konieczność realizacji

Zasada ta podkreśla konieczność realizacji

procesu nauczania-uczenia się w ściśle

procesu nauczania-uczenia się w ściśle

logicznym porządku i odnosi się do pracy

logicznym porządku i odnosi się do pracy

nauczyciela i uczniów.

nauczyciela i uczniów.

Nauczyciel powinien konsekwentnie kierować

Nauczyciel powinien konsekwentnie kierować

pracą uczniów w celu opanowania przez nich

pracą uczniów w celu opanowania przez nich

wiedzy i umiejętności.

wiedzy i umiejętności.

Uczeń w procesie kształcenia powinien

Uczeń w procesie kształcenia powinien

systematycznie przyswajać wiadomości i

systematycznie przyswajać wiadomości i

umiejętności oraz systematycznie je utrwalać

umiejętności oraz systematycznie je utrwalać

.

.

Reguły do zasady

Reguły do zasady

systematyczności

systematyczności

Treści kształcenia należy realizować we

Treści kształcenia należy realizować we

właściwej kolejności, zgodnie z logiką

właściwej kolejności, zgodnie z logiką

przedmiotu;

przedmiotu;

Stale nawiązywać do materiału

Stale nawiązywać do materiału

opanowanego, wiązać jego poszczególne

opanowanego, wiązać jego poszczególne

partie w całość w celu zintegrowania

partie w całość w celu zintegrowania

wiedzy w świadomości uczniów;

wiedzy w świadomości uczniów;

Podkreślać zagadnienia główne i istotne,

Podkreślać zagadnienia główne i istotne,

co pozwoli uczniom uzyskać podstawy

co pozwoli uczniom uzyskać podstawy

szerszego systemu wiedzy;

szerszego systemu wiedzy;

…

…

Należy dążyć do usystematyzowania

Należy dążyć do usystematyzowania

materiału nauczania przez respektowanie

materiału nauczania przez respektowanie

związków rzeczowych i logicznych oraz

związków rzeczowych i logicznych oraz

odpowiednią ich hierarchizację;

odpowiednią ich hierarchizację;

Należy umożliwić uczniom poznanie

Należy umożliwić uczniom poznanie

struktury omawianego zagadnienia

struktury omawianego zagadnienia

poprzez podzielenie materiału na

poprzez podzielenie materiału na

sensowne fragmenty i kolejnego ich

sensowne fragmenty i kolejnego ich

opanowywania w ciągłym nawiązaniu do

opanowywania w ciągłym nawiązaniu do

jakichś całości;

jakichś całości;

…

…

Należy przechodzić do opracowania

Należy przechodzić do opracowania

nowego materiału po gruntownym

nowego materiału po gruntownym

przyswojeniu poprzedniego materiału;

przyswojeniu poprzedniego materiału;

Na każdym etapie przyswajania

Na każdym etapie przyswajania

wiadomości należy systematyzować i

wiadomości należy systematyzować i

uogólniać, głównie przy końcu tematu i na

uogólniać, głównie przy końcu tematu i na

końcu działu programu nauczania;

końcu działu programu nauczania;

Należy wdrażać uczniów do pracy

Należy wdrażać uczniów do pracy

samodzielnej oraz stwarzać im możliwości

samodzielnej oraz stwarzać im możliwości

wykonywania zadań wymagających

wykonywania zadań wymagających

dłuższego i systematycznego wysiłku.

dłuższego i systematycznego wysiłku.

Uwaga

Uwaga

Z zasady systematyczności wynika

Z zasady systematyczności wynika

zasada systemowości, czyli

zasada systemowości, czyli

porządkowania wiedzy w głowie

porządkowania wiedzy w głowie

uczniów

uczniów

„

„

Świat jest uwarunkowanym

Świat jest uwarunkowanym

przyczynowo systemem rzeczy i

przyczynowo systemem rzeczy i

zjawisk”

zjawisk”

Zasada łączenia teorii z

Zasada łączenia teorii z

praktyką

praktyką

Wiązanie teorii z praktyką wyrabia u

Wiązanie teorii z praktyką wyrabia u

uczniów przekonanie o użyteczności

uczniów przekonanie o użyteczności

wiedzy, a jednocześnie wywołuje

wiedzy, a jednocześnie wywołuje

pozytywne motywacje uczącego się i

pozytywne motywacje uczącego się i

wpływa na jego aktywność.

wpływa na jego aktywność.

Odwołanie się do praktyki czyni

Odwołanie się do praktyki czyni

wiedzę teoretyczną bardziej

wiedzę teoretyczną bardziej

zrozumiałą i potrzebną, a również

zrozumiałą i potrzebną, a również

bardziej trwałą.

bardziej trwałą.

Uwaga

Uwaga

Tej zasadzie sprzyjają zajęcia

Tej zasadzie sprzyjają zajęcia

pozalekcyjne, koła zainteresowań,

pozalekcyjne, koła zainteresowań,

zajęcia pozaszkolne, jak również

zajęcia pozaszkolne, jak również

praca domowa.

praca domowa.

Zasada dotyczy nie tylko

Zasada dotyczy nie tylko

przedmiotów matematyczno –

przedmiotów matematyczno –

przyrodniczych ale również

przyrodniczych ale również

humanistycznych.

humanistycznych.

Z omawianej zasady

Z omawianej zasady

wynika:

wynika:

Działania praktyczne uczniów powinny

Działania praktyczne uczniów powinny

być poprzedzone przekazaniem im

być poprzedzone przekazaniem im

określonej porcji wiadomości;

określonej porcji wiadomości;

Reguły, zasady, definicje i prawa

Reguły, zasady, definicje i prawa

leżące u podstaw uczniowskich

leżące u podstaw uczniowskich

działań powinny być produktem

działań powinny być produktem

własnej aktywności uczniów;

własnej aktywności uczniów;

Operacje praktyczne uczniów powinny

Operacje praktyczne uczniów powinny

być kształcące;

być kształcące;

…

…

Powiązanie działań uczniów z

Powiązanie działań uczniów z

efektywnym przekształceniem

efektywnym przekształceniem

rzeczywistości powinno mieć miejsce

rzeczywistości powinno mieć miejsce

wszędzie tam gdzie istnieją ku temu

wszędzie tam gdzie istnieją ku temu

warunki.

warunki.

Zasada trwałości wiedzy i

Zasada trwałości wiedzy i

umiejętności

umiejętności

Zasada trwałości przyswajania wiedzy i

Zasada trwałości przyswajania wiedzy i

umiejętności przez uczniów wskazuje na

umiejętności przez uczniów wskazuje na

potrzebę takiego organizowania przez

potrzebę takiego organizowania przez

nauczyciela procesu kształcenia, jaki

nauczyciela procesu kształcenia, jaki

umożliwi uczniom

umożliwi uczniom

gruntowne opanowanie

gruntowne opanowanie

zasadniczego materiału nauczania, tak że

zasadniczego materiału nauczania, tak że

będą oni w stanie zawsze odtworzyć go z

będą oni w stanie zawsze odtworzyć go z

pamięci i posługiwać się nim zarówno dla

pamięci i posługiwać się nim zarówno dla

celów szkolnych jak i pozaszkolnych

celów szkolnych jak i pozaszkolnych

.

.

Uwaga

Uwaga

Utrwalanie nowego materiału wiąże

Utrwalanie nowego materiału wiąże

się z systematyzacją i powtarzaniem.

się z systematyzacją i powtarzaniem.

Wytyczne do zasady wg C.

Wytyczne do zasady wg C.

Kupisiewicza

Kupisiewicza

Należy odpowiednio ukierunkować

Należy odpowiednio ukierunkować

zainteresowania uczniów do nowego

zainteresowania uczniów do nowego

materiału, wytworzyć pozytywne motywy

materiału, wytworzyć pozytywne motywy

uczenia się;

uczenia się;

Zajęcia powinny pozwalać uczniom na

Zajęcia powinny pozwalać uczniom na

aktywny w nich udział;

aktywny w nich udział;

Ćwiczenia mające na celu utrwalenie

Ćwiczenia mające na celu utrwalenie

przerobionego materiału należy stosować

przerobionego materiału należy stosować

po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie go

po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie go

zrozumieli;

zrozumieli;

…

…

Częstotliwość powtórzeń powinna być

Częstotliwość powtórzeń powinna być

największa bezpośrednio po

największa bezpośrednio po

zaznajomieniu uczniów z nowym

zaznajomieniu uczniów z nowym

materiałem, powinna stopniowo

materiałem, powinna stopniowo

maleć, ale nie zanikać całkowicie;

maleć, ale nie zanikać całkowicie;

Przekazywanie informacji należy

Przekazywanie informacji należy

łączyć w układy logiczne, a uczniów

łączyć w układy logiczne, a uczniów

trzeba wdrażać do naukowej

trzeba wdrażać do naukowej

weryfikacji praw, zasad, i reguł;

weryfikacji praw, zasad, i reguł;

…

…

Należy stosować systematyczną

Należy stosować systematyczną

kontrolę wyników nauczania i oceny

kontrolę wyników nauczania i oceny

pracy ucznia, co wpływa korzystnie

pracy ucznia, co wpływa korzystnie

na trwałość jego wiedzy.

na trwałość jego wiedzy.

Zasada indywidualizacji i

Zasada indywidualizacji i

zespołowości

zespołowości

Zasada sprowadza się do takiego

Zasada sprowadza się do takiego

organizowania procesu nauczania –

organizowania procesu nauczania –

uczenia się, w którym z jednej strony

uczenia się, w którym z jednej strony

uwzględnione są indywidualne

uwzględnione są indywidualne

możliwości każdego ucznia, z drugiej

możliwości każdego ucznia, z drugiej

zaś współpraca i współdziałanie

zaś współpraca i współdziałanie

wszystkich uczniów w klasie.

wszystkich uczniów w klasie.

Uwaga

Uwaga

Zasada ta postuluje konieczność

Zasada ta postuluje konieczność

zachowania indywidualnego podejścia do

zachowania indywidualnego podejścia do

ucznia w warunkach pracy zespołowej

ucznia w warunkach pracy zespołowej

;

;

Indywidualne możliwości mogą

Indywidualne możliwości mogą

obejmować właściwości psychiczne

obejmować właściwości psychiczne

ucznia (wyobraźnia, spostrzegawczość,

ucznia (wyobraźnia, spostrzegawczość,

myślenie pamięć), jego możliwości

myślenie pamięć), jego możliwości

intelektualne, fizyczne i emocjonalne,

intelektualne, fizyczne i emocjonalne,

postawę, stopień aktywności itp.

postawę, stopień aktywności itp.

…

…

Dobra znajomość uczniów pozwala

Dobra znajomość uczniów pozwala

nauczycielowi określić poziom ich

nauczycielowi określić poziom ich

rozwoju i możliwości psychofizyczne

rozwoju i możliwości psychofizyczne

oraz dostosować treści i wymagania

oraz dostosować treści i wymagania

pod względem zakresu i jakości.

pod względem zakresu i jakości.

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę