WPŁYW

ULTRAFIOLETU NA

SKÓRĘ I JEJ

PRZYDATKI

JADWIGA WOJTANOWSKA

PROMIENIOWANIE UV

Promieniowanie nadfioletowe (ultrafiolet,
UV) to promieniowanie elektromagnetyczne o
długości fali od 10 do 400 nm. U człowieka nie
wywołuje wrażeń wzrokowych.

Wywołuje ono szereg zjawisk fotoelektrycznych
oraz fotochemicznych ( np. fotoluminescencje).

Promieniowanie UV wykorzystuje się jako
uzupełnienie

terapii

wielu

jednostek

dermatologicznych. Działa ono na skórę
przeciwzapalnie,

miejscowo

immunosupersyjnie.

PROMIENIOWANIE UV

Najsilniejszym i naturalnym źródłem promieniowania UV jest
słońce.

Światło słoneczne, ze względu na różne oddziaływanie na
człowieka, zostało podzielona na kilka zakresów.
Jednym z nich jest promieniowanie ultrafioletowe, które ma
najistotniejszy wpływ na naszą skórę oraz proces opalania.

Promieniowanie UV dzieli się na cztery rodzaje:



Nadfiolet próżniowy o długości fali od 1 do 200 nm – bardzo
silnie pochłaniany przez powietrze, badany tylko w próżni,



UVC o długości fali od 200 do 280 nm,



UVB o długości fali od 280 do 320 nm,



UVA o długości fali od 320 do 400 nm.

PROMIENIOWANIE UV - C

Jest to najbardziej energetyczne i niebezpieczne dla
człowieka promieniowanie. Długa ekspozycja na to
promieniowanie może powodować zwiększoną częstotliwość
występowania nowotworu złośliwego skóry – czerniaka.

Jest to promieniowanie prawie całkowicie pochłaniane przez
warstwę ozonową atmosfery.

Jeśli jednak dotrze do skóry, w 99%, jest absorbowane przez
warstwę rogową naskórka.

Pozostała ilość energii, która przeniknie do wnętrza naskórka
wystarcza, by promieniowanie to doprowadziło najpierw do
oparzeń skóry, a później do raka skóry.

Ponadto, może powodować uszkodzenia łańcuchów DNA,
w wyniku czego dochodzi do mutacji.

PROMIENIOWANIE UV - C

W warunkach prawidłowych większość uszkodzeń DNA jest
usuwana przez systemy naprawcze. Osoby obarczone
wadami tych systemów naprawy bardzo często chorują na
nowotwory skóry.

Także

osób

bez

szczególnych

predyspozycji,

promieniowanie UV-C zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów
skóry.

Promieniowanie to jest silnie rumiotwórcze.
Może powodować uszkodzenie rogówki (świetlne zapalenie
rogówki).
Ma działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne, przez co
wykorzystywane

jest

stosowanych

praktyce

dermatologicznej:

lampach,

np.

typu

psori-lux

(wykorzystywanych w leczeniu łuszczycy) lub
lampach kwarcowych.

PROMIENIOWANIE UV - C

Ponadto, znajduje także zastosowanie w
lampach bakteriobójczych do wyjaławiania
pomieszczeń, jak również w urządzeniach
służących

sterylizacji

sprzętów

medycznych.

Promieniowanie to nie przechodzi przez szkło
okienne.

PROMIENIOWANIE UV - B

Promieniowanie to stanowi około 5% całego
promieniowania UV docierającego do Ziemi.

Jest to tzw. średnie promieniowanie UV lub
promieniowanie

rumieniotwórcze.

Działa

najsilniej. Przenika przez naskórek aż do komórek
warstwy podstawnej, uszkadza je, prowadząc w
efekcie do zmian przednowotworowych. Uszkadza
także DNA komórek skóry tworząc nadtlenki
kwasów tłuszczowych, z których powstają wolne
rodniki.

Promienie te uważane są za najbardziej szkodliwe
dla skóry, gdyż to właśnie one powodują
poparzenia słoneczne.

PROMIENIOWANIE UV - B

Najgroźniejsze jest w południe, gdy słońce
znajduje się wysoko na niebie, mniej groźne rano i
późnym popołudniem, gdy dociera do powierzchni
Ziemi przez grubszą warstwę atmosfery.

Promieniowanie to bierze udział w syntezie
barwnika skóry i wytwarzaniu witaminy D
w skórze. Nie przechodzi przez szkło
okienne, penetruje szkło kwarcowe i wodę.
Mokre

ubranie

nie

stanowi

żadnego

zabezpieczenia przed tym promieniowaniem,
wręcz przeciwnie może doprowadzić do poparzeń
słonecznych (dzieci bawiące się na plaży w
mokrych podkoszulkach).

PROMIENIOWANIE UV - B

Powoduje immunosupresje, czyli zwiększa
skłonność infekcji wirusowych (opryszczka)
i bakteryjnych. Promuje rozwój
nowotworów skóry.

Przyspiesza proces starzenia się skóry
i powstawania zwyrodnień
słonecznych.

PROMIENIOWANIE UV - A

Promieniowanie to stanowi około 95% całego
promieniowania UV docierającego do Ziemi.

Promieniowanie UV-A dzieli się na:



UV-A1 – promieniowanie długofalowe, wnika
głęboko w skórę, nie szkodzi skórze.



UV-A2

–

promieniowanie

krótkofalowe,

porównywalne do promieniowania UV-B, ale ma
silniejsze działanie rakotwórcze.

Promieniowanie

UV-A

jest

dużo

mniej

szkodliwe niż promieniowanie UV-B.
Nie powoduje rumienia i poparzeń,
natomiast

odpowiedzialne

jest

pigmentację skóry, czyli opaleniznę.

PROMIENIOWANIE UV - A

Powoduje ono:



przebarwienia – intensywne i długotrwałe,



odczyny

fototoksyczne

będące

następstwem

jednoczesnego działania substancji światłouczulającej i
promieniowania UV-A. Takimi substancjami mogą
być kosmetyki (perfumy, kremy, dezodoranty itp.),
lekarstwa stosowane miejscowo lub doustnie (antybiotyki,
psoraleny,

leki

antykoncepcyjne,

hormonalne,

przeciwgrzybiczne itp.), rośliny (pietruszka, koper,
dziurawiec,

kasztanowiec).

Wyglądem

przypominają

oparzenie słoneczne – rumień, obrzęk, pęcherze. Zmiany te
zlokalizowane są w miejscach, które miały kontakt z
substancją światłouczulającą i były wystawione na działanie
promieniowania.



odczyny fotoalergiczne będące następstwem podania
miejscowego

bądź

doustnego

preparatu

światłouczulającego. Zmiany skórne przypominają wyprysk i
nie są ściśle ograniczone do okolic eksponowanych na
promieniowanie. Nie pozostawiają przebarwień.

PORÓWNANIE REAKCJI

FOTOTOKSYCZNYCH

I FOTOALERGICZNYCH

PROMIENIOWANIE UV - A

Promieniowanie to wykorzystuje się w:



lecznictwie dermatologicznym - fotochemioterapii,
tzw. PUVA – polegająca na zastosowaniu promieniowania
UV-A połączonego z podawaniem, miejscowym
bądź ogólnym, leków z grupy psoralenów. Pacjenci
nie mogą w trakcie leczenia korzystać z solarium bądź
eksponować skóry na słońce.
Najczęściej stosuje się ją w schorzeniach:



Łuszczycy,



AZS – Atopowe Zapalenie Skóry,



Bielactwo,



Łysienie,



Liszaj płaski i wielu innych.



kosmetyce – solaria – emitują promieniowanie UVA z
niewielką dawką UVB. Nie emitują UVC. Solarium utrwala
lub nasila już istniejące przebarwienia. Nie może być
używane do leczenia chorób skóry . Poprawiają nastrój.

PROMIENIOWANIE UV - A

Promieniowanie UV-A jest główną przyczyną fotostarzenia się
skóry. Jego efektem jest skóra:



gruba,



sucha,



szorstka i zrogowaciała,
ponieważ promieniowanie pobudza komórki skóry do podziału, a co
za tym idzie, przyspiesza proces rogowacenia skóry.

Promienie UV-A przyczyniają się do powstania głębokich
zmarszczek skóry oraz utraty jej jędrności
i sprężystości.

Ponadto, przyczynić się one mogą do powstania teleangiektazji lub
do zaostrzenia zmian już istniejących.

Promieniowanie UV-A „postarza”, gdyż wnika w głąb skóry
właściwej, a nawet tkanki podskórnej, gdzie uszkadza włókna
kolagenowe i sprężyste, powodując spadek elastyczności skóry i
powstawanie zmarszczek.

PROMIENIOWANIE UV - A

W wyniku nadmiernego przebywania na
słońcu bądź w solarium, bez odpowiedniego
zabezpieczenia, dochodzi do zaburzeń
w procesie melanogenezy.

Pojawiają się różnego koloru plamy:



ciemniejsze na twarzy, szyi, dekoldzie,
dłoniach – miejscach najbardziej
eksponowanych na słońce,



jaśniejsze – niemal białe plamki – miejsca,
gdzie występuje mniej pigmentu w skórze.

PORÓWNANIE PROMIENIOWANIA

UV-A, UV-B, UV-C

RUMIEŃ

Jest jednym z bezpośrednich skutków działania

promieniowania słonecznego. Wywoływany jest głównie
przez promieniowanie UV-B.

Pojawia się po 2 do 6 godzin po ekspozycji na słońce, a
nasila po około 12 do 24 godzinach. Ustępuje do
72 godzin.

Związany jest on z uszkodzeniem i rozszerzeniem
naczyń krwionośnych.

Szybciej można zauważyć rumień u dzieci i osób
z jasną karnacją. Zmiany rumieniowe ustępują,
złuszczając

się,

często

jednak

pozostawiają

przebarwienia.

Po działaniu promieniowania UV-A pozostaje lekkie
zaczerwienie skóry.

RUMIEŃ

PRÓBA RUMIENIOWA

Najprostsza próba rumieniowa polega na:



przygotowaniu 2 pasków z tektury o
wymiarach 25x12 cm. Jeden pasek
pozostawić cały, w drugim wyciąć 4 otwory o
średnicy 2,5 cm.



pasek z otworami przykleić na pośladku,
pod spód położyć cały pasek.



stopniowo wysuwać dolny (cały) pasek i
kolejno naświetlać:



1 otwór przez 2 min,



2 otwór przez 1 minutę 30 sekund,



3 otwór przez 1 minutę,



4 otwór przez 30 sekund.

Następnego dnia należy odczytać wyniki.

STOPNIE NASILENIA ODCZYNU

RUMIENIOWEGO

W zależności od stopnia nasilenia odczynu
rumieniowego rozróżnić można:

Odczyn rumieniowy progowy – jest to
najsłabszy stopień odczynu. Występuje tu
łagodne zaczerwienie skóry, które znika w
ciągu doby. Nie powoduje podrażnień i jest
niebolesny. Nie występuje tu łuszczenie
naskórka.

Odczyn rumieniowy pierwszego stopnia
– objawia się zaróżowieniem skóry bez
objawów podrażnienia. Nie występuje tu
łuszczenie

naskórka.

Nie

powoduje

podrażnień i jest niebolesny.

STOPNIE NASILENIA ODCZYNU

RUMIENIOWEGO

Odczyn rumieniowy drugiego stopnia –
silniejsze zaróżowienie skóry, wyraźnie
odcinające się od skóry nie naświetlanej.
Czasami towarzyszy mu lekka bolesność,
pieczenie

oraz

zwiększona

ciepłota

powierzchni

naświetlanej.

jego

ustąpieniu, około 2-3 dniach, następuje
łuszczenie naskórka.

Odczyn rumieniowy trzeciego stopnia –
skóra jest żywoczerwona, napięta i bolesna.
Występuje wyraźny odczyn zapalny i
obrzęk. Okres odczynu trwa około 5 dni –
nasilenie przypada na 3 dzień. Występuje tu
silne łuszczenie naskórka.

STOPNIE NASILENIA ODCZYNU

RUMIENIOWEGO

Odczyn rumieniowy czwartego stopnia
to klasyczny obraz oparzenia skóry –
odczyn pęcherzowy. Skóra jest silnie
zaczerwieniona, bolesna i obrzęknięta.
Występują pęcherze wypełnione płynem
surowiczym. Rumień trwa około 10 dni, po
czym następuje bardzo silne złuszczanie
naskórka.

Odczyn rumieniowy piątego stopnia –
MARTWICA TKANEK.

ODCZYNY POSŁONECZNE

U ZDROWYCH OSÓB

Bezpośrednie skutki biologiczne działania
słońca to:



rumień,



oparzenie słoneczne,



opalenizna.

Rumień posłoneczny – wywołany jest
głównie przez promieniowanie UVB. Pojawia
się po 2-6 godzinach ekspozycji, a nasila po
12-24 godzinach. Ustępuje po 72 godzinach.
Związany

jest

rozszerzeniem

uszkodzeniem naczyń krwionośnych.

ODCZYNY POSŁONECZNE

U ZDROWYCH OSÓB

Oparzenie słoneczne – wywoływane jest
intensywną

ekspozycją

widmo

rumieniotwórcze, czyli promieniowanie UVB.
Zmiany te obserwuje się od kilku do kilkunastu
godzin po nasłonecznieniu.
Przypominają oparzenie II stopnia.

Obecny jest:



obrzęk,



rumień,



liczne pęcherzyki,



pieczenie i silny świąd skóry.

Zaleca się podawanie dużej ilości płynów oraz
miejscowo zalecane są leki przeciwzapalne.

ODCZYNY POSŁONECZNE

U ZDROWYCH OSÓB

Opalenizna szybciej występuje u osób
o ciemniejszej karnacji.

Wyróżnia się:

opaleniznę

wczesną

–

przebarwienie

natychmiastowe,

opaleniznę właściwą.

Opalenizna

wczesna

pigmentacja

bezpośrednia

wywołana

głównie

przez

promieniowanie UVA. Związana jest
z uwolnieniem melaniny z melanocytów –
zjawisko Meirowskiego. Ten rodzaj opalenizny
jest jednak nietrwały, utrzymuje się krótko.
Najczęściej obserwuje się ją po opalaniu
w solarium, także na słońcu oraz PUVA.

ODCZYNY POSŁONECZNE

U ZDROWYCH OSÓB

Opalenizna właściwa to pigmentacja
pośrednia,

głównie

działaniu

promieniowania UVB. Dochodzi w niej do
wzrostu liczby aktywnych melanocytów i
pobudzenia

procesu

melanogenezy.

Ciemniejsze zabarwienie skóry utrzymuje się
od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy.

Opalenizna stanowi ochronę dla komórek
warstwy

podstawnej

przed

działaniem

promieniowania UV.

FOTOSTARZENIE

Skutkami działania promieniowania słonecznego na
skórę

jest

przede

wszystkim

fotostarzenie

(photoaging).

Charakterystyczny obraz skóry starczej obserwuje się na
karku – w okolicy eksponowanej na słońce.

Główne cechy to:



pobruzdowanie,



zaczerwienienie,



zgrubienie,



pojawienie się plam soczewicowatych na dłoniach,
twarzy, ramionach,

Zmarszczki na tylnej powierzchni szyi tworzą romb,
skóra staje się szorstka, zaczerwieniona, pobruzdowana
i twarda – skóra romboidalna karku.

FOTOSTARZENIE

Zmiany posłoneczne zlokalizowane na twarzy,
policzkach

oraz

okolicach

oczu,

zażółceniem, pobruzdowaniem i zgrubieniem
oraz z licznymi zaskórnikami i torbielami
nazywamy skórą cytrynową – zespołem
Favre-Racuchota – jedno z najpoważniejszych
uszkodzeń posłonecznych skóry.

Cechą starzenia się skóry jest także skłonność
do powstawania zmian przednowotworowych
(rogowacenie słoneczne) i
nowotworów skóry.

FOTOSTARZENIE

Ponadto, wystąpić mogą:



zaburzenia pigmentacji – odbarwienia, przebarwienia,
plamy soczewicowate),



zmarszczki głębokie – skóra sucha i szorstka,



zmniejszenie elastyczności skóry,



teleangiektazje,



wybroczyny,



przerost gruczołów łojowych – tworzenie dużych
zaskórników,



nadmierne rogowacenie – rogowacenie starcze,



ostuda – w okresie menopauzalnym, u kobiet w ciąży
lub przyjmujących doustne leki antykoncepcyjne.

Nasilenie powyższych zmian jest różne
u poszczególnych osób. Zależy to od
osobniczych cech związanych ze zdolnością do
naprawy zmian posłonecznych w skórze.

OBJAWY HISTOLOGICZNE

STARZENIA

ZEWNĄTRZPOCHODNEGO

Najbardziej charakterystycznym objawem
jest ELASTOZA - definiowana jest jako
nagromadzenie

skórze

właściwej

nieprawidłowych włókien elastynowych.

Drugim z objawów jest STARZENIE
WŁÓKIEN KOLAGENOWYCH – zmniejszenie
ilości tych włókien oraz ich degradacja.

OBJAWY HISTOLOGICZNE

STARZENIA

ZEWNĄTRZPOCHODNEGO

Kolejnymi są:



uszkodzenie naczyń krwionośnych – wiele naczyń
ulega zanikowi, a w innych dochodzi do zarastania
światła lub jego poszerzenia – teleangiektazje.



zmiany w naskórku – ulega on zgrubieniu – duża
ilość

melanocytów

natomiast

mało

komórek

Langerhansa

odpowiedzialnych

prawidłowe

funkcjonowanie układu immunologicznego skóry –
sprzyja onkogenezie.



kancerogeneza związana z UV – tworzenie się
zmian przednowotworowych i nowotworów skóry.
Związany z mutagennym działaniem promieniowania,
głównie UVB – charakterystyczne zmiany
w strukturze DNA.

FOTOTYPY SKÓRY

Fototypy skóry zostały opracowane przez
Fitzapatricka i współpracowników w 1988
roku.

Fototyp jest to osobnicza, indywidualna
odpowiedź na działanie promieniowania
słonecznego. Określony kolor skóry, włosów i
oczu warunkuje reakcje na UV.

Wyróżnia się sześć głównych fototypów
skóry oraz tzw. fototyp zerowy.

FOTOTYPY SKÓRY – I.

Osoby należące do fototypu I – TYP CELTYCKI -
mają:



bardzo jasną karnację,



włosy bardzo jasny blond lub rude,



liczne piegi,



jasnoniebieskie oczy lub lekka zieleń,



bardzo duża wrażliwość na działanie promieniowania
UV.

Po ekspozycji na UV pojawia się zawsze rumień lub
oparzenie słoneczne.
Osoby z fototypem I nie uzyskują przyciemnienia
skóry.
Ponadto, częściej pojawiają się zmiany o charakterze
przewlekłego uszkodzenia skóry słońcem. Występuje
więc duża skłonność do zmian przednowotworowych
oraz nowotworów skóry.

FOTOTYPY SKÓRY – II

Osoby należące do fototypu II – TYP
PÓŁNOCNOEUROPEJSKI – mają:



jasną karnację,



włosy jasne blond, bardzo rzadko ciemny blond,



oczy niebieskie, szare lub zielone,



występuje skłonność do piegów.

Po ekspozycji na UV pojawia się prawie zawsze
rumień lub oparzenie słoneczne.
Bardzo rzadko występuje lekka opalenizna.

Ponadto, częściej pojawiają się zmiany o
charakterze przewlekłego uszkodzenia skóry
słońcem. Występuje więc duża skłonność do zmian
przednowotworowych oraz nowotworów skóry.

FOTOTYPY SKÓRY - III

Osoby należące do fototypu III – TYP
ŚRODKOWOEUROPEJSKI – mają:



włosy w kolorze ciemnego blondu, jasnego
brązu



oczy brązowe, szare lub ciemnoniebieskie,



kolor skóry lekko śniady,



bardzo rzadka skłonność do występowania
piegów.

Po ekspozycji na słońce czasami dochodzi do
oparzenia, a ściemnienie skóry pojawia się
zawsze.

FOTOTYPY SKÓRY - IV

Osoby należące do fototypu IV – TYP
POŁUDNIOWOEUROPEJSKI – mają:



włosy w kolorze ciemnego brązu,



kolor skóry oliwkowo-brązowy, śniady



ciemne oczy – ciemnobrązowe lub czarne,



brak skłonności do występowania piegów.

Rzadko lub nigdy nie dochodzi do poparzenia
słonecznego.

Zawsze

obserwuje

się

ściemnienie skóry.

FOTOTYPY SKÓRY - V

Osoby należące do fototypu V mają:



włosy w kolorze ciemnego brązu,



ciemny kolor skóry,



ciemne oczy.

Należą do nich rdzenni Amerykanie, mieszkańcy
basenu Morza Śródziemnego oraz Hindusi.
Charakteryzuje się stałym zabarwieniem skóry
stanowiącym dobrą ochronę przed słońcem.

Bardzo rzadko występują tu poparzenia skóry.
Zawsze obserwuje się ściemnienie.

FOTOTYPY SKÓRY - VI

Osoby należące do fototypu VI – TYP
AFROAMERYKAŃSKI – mają:



czarny kolor włosów,



bardzo ciemny kolor skóry,



ciemny kolor oczu.

Skóra jest bardzo ciemna lub czarna– tu
należą głównie osoby rasy czarnej. Nigdy nie
obserwuje się oparzenia słonecznego, a
ściemnienie skóry praktycznie nie jest
widoczne.

FOTOTYPY SKÓRY

PODSUMOWANIE

Warto też wiedzieć,

że żadna skóra - nawet
należąca do fototypu V i VI -
nie ma całkowitej odporności
na poparzenie słoneczne, a
więc i nie dostaje od matki
natury

licencji

bezterminowe

bezkarne

opalanie.

FOTOTYPY SKÓRY

PODSUMOWANIE

DZIAŁANIE UV NA SKÓRĘ

- PODSUMOWANIE

Działanie miejscowe:



zwiększa czasową odporność skóry,



wzmożone wytwarzanie barwnika – ma za
zadanie

uchronienie

ustroju

przed

promieniowaniem świetlnym,



zbrunatnienie

skóry

–

polega

przetworzeniu melaniny jasnej, ubogiej w
tlen, w mielaninę ciemną, bogatą w tlen, a
nie wytworzenie barwnika,



pobudza ziarninowanie w trudno gojących się
ranach – miejscowe i łagodne zastosowanie
promieni UV.

DZIAŁANIE UV NA SKÓRĘ

- PODSUMOWANIE

Działanie ogólne:



wpływ promieniowania na przemianę materii,
tzn. wzmożenie przemiany gazowej ustroju,



obniżenie poziomu cukru we krwi w przypadkach,
w których występuje nieprawidłowe zwiększenie jego
zawartości,



wzmożenie reakcji chemicznych w tkankach,



wzmaga procesy oksydacyjne – przyspieszenie spalania
ciał tłuszczowych u otyłych, a wzrost wagi u szczupłych,



przekształcenie sterydów zawartych w skórze w witaminę
D2,



zwiększenie liczby krwinek czerwonych i hemoglobiny,



przejściowe powiększenie liczby krwinek białych,



na układ nerwowy – działanie uspokajające, a na psychikę –
pobudzające.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY OCHRONNE

W celu ochrony skóry przed szkodliwym
działaniem światła słonecznego stosuje się
preparaty chroniące przed promieniowaniem.

Zawierają one substancje zwane filtrami,
które ze względu na skład chemiczny i rodzaj
działania dzieli się na dwie grupy:

filtry chemiczne – organiczne,

filtry fizyczne – mineralne.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY

CHEMICZNE

Filtry chemiczne, inaczej organiczne
są wchłaniane przez wierzchnią
warstwę

naskórka.

Pochłaniają

energię

promieniowania nadfioletowego i zamieniają ja
w energię cieplną.

Należy pamiętać, iż efektywność niektórych
substancji chemicznych z tej grupy może
ulegać obniżeniu po czasie ekspozycji na
słońce, czyli ulegać fotodegradacji
– promieniowanie UV powoduje zmiany w
strukturze chemicznej, co sprawia, że
zdolności ochronne filtru zostają zmniejszone.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY CHEMICZNE

Dużym plusem filtrów chemicznych jest to,
iż mogą być stosowane w mniejszych
stężeniach niż filtry fizyczne, zapewniając
równocześnie odpowiednią fotoochronę.

Pozostają dłużej na skórze. Trudno jest je
zetrzeć. Niestety mogą być niestabilne pod
wpływem światła – prowadzone są badania
nad zwiększeniem fotostabilności tych filtrów.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY

CHEMICZNE

Wśród tych filtrów wyróżnia się tj.:



filtry syntetyczne – najbardziej aktywne,
podlegają odpowiednim normom ustawowym
i wpisane są na listę substancji dozwolonych.
Obecnie na tą listę wpisanych jest 26 filtrów
chemicznych.



filtry o wąskim spektrum – ochrona
przeciwsłoneczna

UVB

–

absorbują

promieniowanie w zakresie 280-320 nm.



filtry o szerokim spektrum działania –
ochrona przed UVA i UVB,



filtry o średnio szerokim spektrum
aktywności – fotoochrona przed UVA.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY

CHEMICZNE

Do filtrów chemicznych chroniących przed UVB

zalicza się takie substancje jak:



PABA – kwas paraaminobenzoesowy oraz jego ester 2-
etyloheksylowy,



estry

kwasu

zynamonowego,

np.

Octyl

Metoxycinnamate,



pochodne

kamfory,

4-metylobenzylidenokamfora,

Mexoryl SL, Benzylidene Camphor Sulfonic Acid,
Mexoryl SK,



estry kwasu salicylowego.
Do filtrów chemicznych chroniących przed UVA i
UVB zalicza się takie substancje jak:



Fenylobenzotriazole - Mexoryl XL,



Benzofenony (tylko 3, 4 i 5 są dopuszczone na rynek),



Triazynę – Tinosorb S.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY

CHEMICZNE

Do filtrów chemicznych chroniących przed UVA

zalicza się takie substancje jak:



Avobenzone = Parsol 1789,



Mexoryl SX.
Filtry te nie występują samodzielnie. Zazwyczaj
połączone są z filtrami chroniącymi przed UVB.



filtry pochodzenia naturalnego:
stosowanie olejków jest bardzo popularne jednak nie
posiadają one właściwości ochronnych.
Mogą powodować częściowe odbijanie
promieniowania poprzez połysk. Mają właściwości
natłuszczające, mogą dawać ulgę po ekspozycji
na słońce, ale nie działają zapobiegawczo.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY

CHEMICZNE

Filtrami tymi mogą być:



„tłuszcz z wazeliny” – to wazelina bez żadnych
właściwości ochronnych,



„monoi” to mieszanina oleju kokosowego i z
kwiatów tiary. Ma działanie ochronne w stosunku
do wody morskiej i zachowuje się jak preparat
natłuszczający, ale nie posiada właściwości
promienioochronnych,



kit pszczeli ma zdolność pochłaniania promieni
słonecznych. Jest to żywica wymieszana z
woskami. Jego skład jest zróżnicowany –
substancje pochłaniające promieniowanie UVB i
UVA

oraz

związki

antyseptyczne

przeciwzapalne. Wchodzi w skład
sztyftów ochronnych.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY

CHEMICZNE

Prócz powyższych zalicza się także do nich:



flawonoidy - działają jak środki antyoksydacyjne – wychwytujące
wolne rodniki,



wyciąg z rumianku,



wyciąg z dziurawca.



pochodne antracenowe:



wyciąg z aloesu,



aloina,



wyciąg z szakłaka,



arnika.



naftochinony – służą głównie jako barwniki:



juglon,



lawson.



oleje:



olej z oliwek,



olej jojoba,



masło Karite,



masło kakowe,



olej kokosowy – monoi,



olej sezamowy,



wazelina.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY FIZYCZNE

Filtry fizyczne lub mineralne są to substancje
pochodzenia

mineralnego

odbijające

promieniowanie z całego zakresu długości fal.
Są fotostabilne i nieuczulające. Tworzą na
powierzchni skóry warstwę ochronną przed
promieniowaniami UVA i UVB.
Można je stosować jako samodzielne filtry, ale
najlepiej jest wykorzystywać je razem, gdyż
doskonale się uzupełniają.
Nie wnikają w głąb naskórka, pozostają na jego
powierzchni pokrywając go warstwą izolującą przed
promieniowaniem UV. Działają jak mikrolustra –
odbijają lub rozpraszają promieniowanie słoneczne.

Zawierają głównie tlenek cynku i ditlenek tytanu.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY FIZYCZNE

Mogą być niewygodne w stosowaniu z powodu wielkości
cząsteczek, matowe, przez co mogą pozostawiać biały
podkład na powierzchni skóry. Właściwość ta znalazła
zastosowanie w kosmetykach do makijażu.

Są one zdolne do przepuszczania promieniowania
o długości powyżej 400 nm oraz pochłaniania i odbijania
innego promieniowania dzięki czemu tworzą transparentne
preparaty przeciwko UVA i UVB.

Pigmenty są rekomendowane w produktach słonecznych
zwłaszcza dla niemowląt, małych dzieci oraz skóry wrażliwej
lub alergicznej. Preparaty je zawierające mają konsystencje
na ogół kleistą.

Niektóre preparaty przeciwsłoneczne produkowane są tylko
na bazie filtrów fizycznych. Bardzo ważne jest utrzymanie
konsystencji mieszaniny w pierwotnym stanie.

OCHRONA PRZED UV

– FILTRY FIZYCZNE

Wadą tych filtrów jest łatwa ścieralność
z powierzchni skóry.

Filtry o dużych cząsteczkach mogą łatwo
zatykać pory, bielić skórę – szczególnie jeśli
występują w większym stężeniu.

Mikronizowane nie dają już takich efektów,
ale ich właściwości ochronne maleją.

FILTRY UV -

PODSUMOWANIE

Obecnie zauważa się tendencje do zwielokrotniania ilości
filtrów. W jednym preparacie łączy się 2, 3 lub 4 filtry o
maksymalnej właściwości absorpcyjnej dla różnej długości
fali, by:



zmniejszyć stężenie każdego z filtrów,



uzyskać wystarczający film ochronny w stosunku do
całego zakresu szkodliwego promieniowania,



zwiększyć możliwość ochrony przez łączenie filtrów
rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczach.

Wielu dermatologów uważa, iż należy ostrzegać przed
używaniem filtrów, gdyż przy ich stosowaniu
nie powstaje rumień, który jest sygnałem alarmowym
podrażnienia skóry.
Ponadto, połączenie ze środkiem przeciwzapalnym
jest także mało bezpieczne, gdyż zmniejsza rumień
i stwarza warunki dłuższej ekspozycji na słońce.

WSKAŹNIK OCHRONY

- SPF

Siłę działania preparatu chroniącego przed UV
określa się skrótem SPF (sun protector factor).

Określa on jak długo można być na słońcu po
zastosowaniu preparatu z filtrem do wystąpienia
odczynu rumieniowego, w porównaniu z takim
samym czasem ekspozycji na słońce bez ochrony
preparatem z filtrem.

Definiowany jest on jako stosunek dawki progowej
powodującej rumień skóry chronionej preparatem
do pozbawionej ochrony.

Im wyższy SPF tym ochrona przed UVB większa.

WSKAŹNIK OCHRONY

- SPF

Obecnie stosuje się najczęściej preparaty z filtrem
50+, chroniące do 98%. Preparaty z filtrami SPF 2
blokują do 50%, SPF 15 – 93,3%, SPF 30 – 96,7%.

Należy pamiętać, by nałożyć krem z filtrem około
20 minut przed wyjściem na słońce oraz powtarzać
tę czynność nie rzadziej niż raz na 1,5-2 godzin.

Przy stosowaniu kremu z filtrem znaczenie ma także
ilość nałożonego preparatu. W praktyce bardzo
powszechna jest metoda „łyżeczkowa”, tzn.:



na okolice grzbietu, klatki piersiowej, kończyn dolnych
należy aplikować łyżkę stołową kosmetyku.



na resztę okolic ciała nie mniej niż połowę małej
łyżeczki (twarz, szyja, dekolt, kończyny górne).

WSKAŹNIK OCHRONY

- SPF

Jeśli u danej osoby wystąpi rumień po
15 minutach ekspozycji, to
zastosowanie kremu z SPF 20 wydłuży czas
wystąpienia rumienia o 5 godzin,
gdyż:

15 minut x 20 = 300 minut, czyli 5 godzin 

Tabela obrazuje jakie wartości SPF powinny
posiadać kosmetyki odpowiednie do danego
fototypu skóry.

WSKAŹNIK OCHRONY

- SPF

FORMY PREPARATÓW

PRZECIWSŁONECZNYCH

Zróżnicowanie

preparatów

przeciwsłonecznych jest bardzo duże. Oblicza
się, iż na polskim rynku jest około 200
różnych preparatów. Każdy z nich
ma swoje zalety i wady.

odniesieniu

wszystkich

form

fizykochemicznych trzeba brać pod uwagę
czynniki stanowiące o skuteczności
filtru:



jego zdolność utrzymywania się na skórze,



stężenie,



współczynnik absorpcji.

FORMY PREPARATÓW

PRZECIWSŁONECZNYCH

Preparaty bezwodne:



sztyfty –

stosowane przeważnie do ochrony

ust, ale mogą służyć także jako preparaty do
ochrony części ciała najbardziej narażonych na
promieniowanie, np. nosa, kości policzkowych,
czoła czy znamion. Zawierają filtry chemiczne –
UVA i UVB – połączone z filtrami mineralnym.
W ich skład wchodzi mieszanina wosków i
tłustych estrów. Można do nich dodać środki
natłuszczające (awokado, lanolinę, masło karite
itp.).
Sztyfty

przeciwsłoneczne

bazie

kitu

pszczelego mogą mieć także zastosowanie w
leczeniu opryszczki wargowej.

FORMY PREPARATÓW

PRZECIWSŁONECZNYCH



oleje

– są produktami stosowanymi od dawna ze

względu na prosty skład i stosunkowo niską
cenę. Tworzą je mieszaniny olejów parafinowych,
długołańcuchowych estrów syntetycznych oraz
oleju roślinnego – z oliwy, z kokosa czy
sezamowego.
Mają słabsze działanie ochronne.
Zaletami są ich hydrofobowość oraz odporność
na zmywanie.
Wadami natomiast tendencja do rozlewania się
na powierzchni skóry oraz tworzenie bardzo
cienkiej, słabo chroniącej powłoki.

Gdy powłoka jest cieńsza – ochrona jest słabsza.

FORMY PREPARATÓW

PRZECIWSŁONECZNYCH

Emulsje



emulsje O/W

są to mleczka, pianki oraz kremy.

Pianki są emulsjami płynnymi, rozpylanymi przez gaz.
Dają na ogół bardzo słabą ochronę.
Emulsje o/w często zawierają ciekłą parafinę
pozwalającą utrzymać preparat na powierzchni skóry,
ale także estry tłuszczowe. Mogą zawierać filtry
mineralne, co umożliwia utrzymanie wysokiego
wskaźnika ochrony.
Zalety tych emulsji to ich nie tłusta konsystencja oraz
szerokie spektrum działania promieniochronnego.
Wady natomiast to możliwość krótkiego utrzymywania
się na skórze - zmywają się podczas kąpieli wraz z
potem.
Obecnie prowadzone są badania nad zawiesinami
silikonowymi pozwalającymi na dłuższe utrzymanie się
preparatu na powierzchni skóry.

FORMY PREPARATÓW

PRZECIWSŁONECZNYCH



emulsje w/o

są produktami hydrofobowymi o

dużej zdolności ochronnej. Stanowią podstawę
filtrów całkowicie nieprzepuszczalnych. Zawierają
więcej ilościowo składników tłuszczowych niż
emulsje o/w, ale znajduje się w nich wiele tych
samych składników.
Prócz filtrów syntetycznych obecne są filtry
mineralne, co pozwala na osiągnięcie bardzo
wysokiej ochrony przed słońcem. Najlepiej chronią
przed słońcem i wysuszeniem.



lipożele

– to formy fizykochemiczne między

żelem a ciekłą emulsją . Są to żele zawierające
bardzo małą ilość substancji tłuszczowych oraz
emulgator.

Obecność

substancji

tłuszczowej

zmniejsza naturalną ucieczkę wody ze skóry i
ogranicza efekt wysuszenia charakterystyczny dla
klasycznych żeli.

FORMY PREPARATÓW

PRZECIWSŁONECZNYCH



emulsje w aerozolu

– są to emulsje typu o/w,

w których wielkość rozproszonych
kropel jest mniejsza niż 1 mikrometr. Są one
półprzezroczyste lub opalizujące, niezwykle
płynne, rozpylane przez gaz rozpylający lub
systemy mechaniczne wykorzystujące powietrze
jako rozpylacz lub bez powietrza.

Produkty wodne:



żele –

nietłuste żele, na bazie hydrokoloidów są

często

kosmetykami

przeznaczonymi

dla

mężczyzn.

Są

produktami

bardzo

wysuszającymi, ochronnymi, tylko wtedy, gdy
zawierają składnik pozwalający na dobre
utrzymanie się na powierzchni
o zapewniające im pewną trwałość.

FORMY PREPARATÓW

PRZECIWSŁONECZNYCH



spraye

– atomizatory zawierają wodę, filtr

przeciwsłoneczny,

środek

utrwalający

oraz

zagęszczający. Bardzo dobrze utrzymują się na
powierzchni skóry, ale nie mają właściwości
nawilżających.

PRODUKTY PO OPALANIU:

Powinny zawierać:



składniki przeciwzapalne, - alantoina, bisabolol, beta
karoten, wyciągi roślinne zawierające flawonoidy, żel
z aloesu itp.



środek znieczulający,



substancje odświeżające – mentol, wyciągi roślinne,
glicerol, sorbitol itp.



składniki nawilżające – witaminy, olejki itp.



środek gojący – retinol, pantenol, witaminy E, B, PP.
Alantoina.

Występują w różnej formie – oliwek, żeli, żele-kremy,
kremów, emulsji, mleczek.

Substancje te łagodzą rumień – powinny być one jak
najbardziej płynne, łatwe do rozsmarowania na skórze
wrażliwej. Najlepsze są aerozole, gdyż ich aplikacja
nie wymaga mechanicznego rozprowadzenia na
skórze.

PORADY ZWIĄZANE

PRZEBYWANIEM NA SŁOŃCU

Przed urlopem nie korzystamy z zabiegów
kosmetycznych, które uwrażliwiają na promienie
UV (oczyszczanie, złuszczanie, peelingi).

Depilację ciała, zamykanie naczynek czy inne
zabiegi z użyciem laserów wykonujemy tydzień lub
dwa wcześniej.

Latem nie stosujemy kremów zawierających kwasy
AHA, witaminę C, retinol, preparaty wybielające –
odczyny fototoksyczne w postaci zmian
rumieniowo-zapalnych.

Latem unikamy kosmetyków na bazie alkoholu i
olejków eterycznych.

Podczas opalania nie stosujemy fluidów, pudrów,
różu czy innych upiększaczy skóry.

Ostrożnie z niektórymi lekami działający
fotoalergicznie.