mjr dr Marek Bodziany

WYŻSZA SZKOŁA OFICERSKA WOJSK

LĄDOWYCH

Wydział Nauk o Bezpieczeństwie

WYŻSZA SZKOŁA OFICERSKA WOJSK

LĄDOWYCH

Wydział Nauk o Bezpieczeństwie

Temat 1. OBSZAR

ZAINTERESOWANIA SOCJOLOGII

JAKO NAUKI

Temat 1. OBSZAR

ZAINTERESOWANIA SOCJOLOGII

JAKO NAUKI

Literatur
a:

1. Turner Jonathan H., Socjologia. Koncepcje i ich

zastosowanie, Wyd. Zysk i S – ka, Poznań 2005.

2. Turner Jonathan, Struktura teorii socjologicznej,

PWN, Warszawa 2004.

3. Sztompka Piotr, Socjologia. Analiza

społeczeństwa, Wyd. ZNAK, Kraków 2007.

4. Szacka Barbara, Wprowadzenie do socjologii,

Oficyna Naukowa, Warszawa 2003.

5. Szacki Jerzy, Historia myśli socjologicznej, PWN,

Warszawa 2005.

6. Babbie Earl, Istota socjologii, WN PWN,

Warszawa 2007.

7. Giddens Anthony, Socjologia, PWN, Warszawa

2004.

1. Turner Jonathan H., Socjologia. Koncepcje i ich

zastosowanie, Wyd. Zysk i S – ka, Poznań 2005.

2. Turner Jonathan, Struktura teorii socjologicznej,

PWN, Warszawa 2004.

3. Sztompka Piotr, Socjologia. Analiza

społeczeństwa, Wyd. ZNAK, Kraków 2007.

4. Szacka Barbara, Wprowadzenie do socjologii,

Oficyna Naukowa, Warszawa 2003.

5. Szacki Jerzy, Historia myśli socjologicznej, PWN,

Warszawa 2005.

6. Babbie Earl, Istota socjologii, WN PWN,

Warszawa 2007.

7. Giddens Anthony, Socjologia, PWN, Warszawa

2004.

1. Wiedza przedsocjologiczna.
2. Kształtowanie się socjologii jako nauki.
3. Jednostka i społeczeństwo jako

przedmiot zainteresowania socjologii.

4. Typologie społeczeństw.
5. Klasycy socjologii i ich teorie.
6. Współczesne nurty socjologii.

1. Wiedza przedsocjologiczna.
2. Kształtowanie się socjologii jako nauki.
3. Jednostka i społeczeństwo jako

przedmiot zainteresowania socjologii.

4. Typologie społeczeństw.
5. Klasycy socjologii i ich teorie.
6. Współczesne nurty socjologii.

Zagadnieni
a:

Socjologia –

nauka o tym co łączy ludzi w

grupy -

nauka o społeczeństwie

Socio - logos

Societas (łączyć) – logos

(nauka)

Socjologia –

nauka o tym co łączy ludzi w

grupy -

nauka o społeczeństwie

Socio - logos

Societas (łączyć) – logos

(nauka)

Zag. 1. Wiedza przedsocjologiczna

Zag. 1. Wiedza przedsocjologiczna

Pierwsza rewolucja naukowa – narodziny

systemów filozoficznych , w ramach których

nastąpiło oddzielenie porządku ludzkiego od

porządku natury – starożytna Grecja (Platon,

Arystoteles, Sokrates)

Pierwsza rewolucja naukowa –

narodziny

systemów filozoficznych , w ramach których

nastąpiło oddzielenie porządku ludzkiego od

porządku natury – starożytna Grecja (Platon,

Arystoteles, Sokrates)

Życie gromadne stało się źródłem wiedzy opartej

na doświadczeniu i obserwacji zjawisk

zachodzących w stadzie oparte na wiedzy

intuicyjnej

Okres wiedzy przedsocjologicznej

Normatywny i finalistyczny punkt

widzenia - filozofów interesowało bardziej

to, jak być powinno, niż to jak jest (np.

projekt idealnego państwa wg. Platona).

Woluntaryzm - wiara we wszechmoc

władcy, uważano, że panujący władca

może w dowolny sposób kształtować

formę państwa i społeczeństwa, że

rzeczywistość społeczna jest całkowicie

nieprzewidywalna i można dokonywać jej

oceny tylko ex post, wierzono, że

Opatrzność może zmieniać bieg ludzkich

spraw.

Koncentracja uwagi na państwie i władzy

- społeczeństwo było utożsamiane z

państwem.

Normatywny i finalistyczny punkt

widzenia

- filozofów interesowało bardziej

to, jak być powinno, niż to jak jest (np.

projekt idealnego państwa wg. Platona).

Woluntaryzm

- wiara we wszechmoc

władcy, uważano, że panujący władca

może w dowolny sposób kształtować

formę państwa i społeczeństwa, że

rzeczywistość społeczna jest całkowicie

nieprzewidywalna i można dokonywać jej

oceny tylko ex post, wierzono, że

Opatrzność może zmieniać bieg ludzkich

spraw.

Koncentracja uwagi na państwie i władzy

- społeczeństwo było utożsamiane z

państwem.

Cechy wiedzy potocznej:

1.

Każdy człowiek rozporządza pewną wiedzą

o tym jak jest skonstruowany świat
społeczny go otaczający.

2. Na świat społeczny patrzymy z perspektywy

małego wycinka rzeczywistości, z jakim
mamy bezpośrednio do czynienia.

3. Tworzy się poprzez wymianę doświadczeń.
4. Opiera się na stereotypach, wartościowaniu

i uogólnieniach.

Cechy wiedzy potocznej:

1.

Każdy człowiek rozporządza pewną wiedzą

o tym jak jest skonstruowany świat
społeczny go otaczający.

2. Na świat społeczny patrzymy z perspektywy

małego wycinka rzeczywistości, z jakim
mamy bezpośrednio do czynienia.

3. Tworzy się poprzez wymianę doświadczeń.
4. Opiera się na stereotypach, wartościowaniu

i uogólnieniach.

Socjologiczna wiedza naukowa zawarta w

potocznej wiedzy wynikająca z przysłów

ludowych

O konformizmie i kontroli społecznej

Jak wejdziesz między wrony, musisz

krakać jak i one

Kruk krukowi oka nie wykole

Co człowiek, to drugiego sędzia;

O władzy i porządku społecznym

Gdy kota nie czują, myszy tańcują

Bagnetami można wojować, ale

trudno rządzić

PRAWDA

OBIEKTYWIZM

ŚCISŁOŚĆ

PRECYZJA

Chociaż Platon jest moim
przyjacielem, to większa
przyjaciółką jest dla mnie prawda.

Arystoteles

Narodziny socjologicznej wiedzy

naukowej

Cechy socjologicznej wiedzy naukowej

Cechy socjologicznej wiedzy naukowej

Niezadowolenie się samym opisem ale dążenie

do wyjaśnienia badanego zjawiska przy

wykorzystaniu istniejących teorii

Przestrzeganie reguł postępowania

badawczego:

- określenie problemu badań;

- zebranie danych i umożliwienie kontroli ich

rzetelności;

- odróżnienie twierdzeń opartych na faktach od

tych, które są tylko domysłami oraz
dopasowanie stopnia formułowanych
twierdzeń do zakresu danych stanowiących ich
podstawę.

Neutralność i powstrzymywanie się od

wartościowania (czy coś jest dobre czy zły tylko

że wpływa na określone procesy, zachowania).

Druga rewolucja naukowa:

•ukształtowanie się pojęcia

społeczeństwa, które przestało być

synonimem państwa;

•oddzielenie porządku społecznego

od porządku politycznego;

•odejście od wiedzy potocznej a

poszukiwanie wiedzy naukowej.

Druga rewolucja naukowa:

•ukształtowanie się pojęcia

społeczeństwa, które przestało być

synonimem państwa;

•oddzielenie porządku społecznego

od porządku politycznego;

•odejście od wiedzy potocznej a

poszukiwanie wiedzy naukowej.

Zag. 2. Kształtowanie się socjologii

jako nauki

Zag. 2. Kształtowanie się socjologii

jako nauki

Przyczyny makrospołeczne

Odkrycia

geograficzne

Rewolucja

przemysłowa

Zmiana paradygmatu

o wyłącznym istnieniu

europejskich form

życia,

odkrycie nowych kultur

wpłynęło na pojawienie

się dyskryminacji

Pojawienie się

wielkiego przemysłu

oraz kapitalizmu

spowodowało zmiany

struktury społecznej

i mobilność ludności ze

wsi do miast

Wpływ Rewolucji Francuskiej (1789-1799)

na powstanie socjologii

Obalenie burżuazyjnego systemu politycznego i

zmiana starego ładu społecznego ukazały

następujące zjawiska:

Spontaniczność działań społeczeństwa i brak

nad nim kontroli

Zniesienie przywilejów

i zagwarantowanie konstytucyjnej równości

obywateli nie kładzie kresu nierównościom

społecznym

Zmiana systemów politycznych nie wpływa na

likwidację problemów społecznych, co pozwoliło

dostrzec, że społeczeństwo jest tworem

odrębnym od państwa

POZYTYWISTYCZNA/SCJENTYSTYCZNA

HUMANISTYCZNA

SOCJOLOGIA

A. Comte tworząc koncepcje nauki

społecznej, uważał, iż

socjologia ma badać

fakty i tylko fakty, a na tej podstawie ma

formułować prawa ogólne

. W ten sposób

stworzył nurt socjologii pozytywistycznej.

Socjologia

scjentystyczna/pozytywistyczna

1.Zjawiska społeczne są ze sobą powiązane,

rządzą nimi określone prawidłowości oraz

obiektywne prawa.

2. Cechuje ją niechęć do metafizyki,

przywiązanie wagi do precyzji języka i nacisk

na empiryczną sprawdzalność wszelkich

twierdzeń teoretycznych.

3. Obowiązkiem badacza jest obiektywność

powinien on powstrzymywać się od

oceniania przedmiotu badań w kategoriach

dobry-zły.

Główne założenia

Socjologia humanistyczna

1. Świat nieustannie się tworzy, w procesie

interakcji podmiotów obdarzonych

świadomością, nie jest więc czymś

zewnętrznie danym.

2. Socjologia ta skupia uwagę na tym, jak

aktorzy widzą

i interpretują świat.

3. Podważa ona pojęcie obiektywnych praw

rządzących życiem społecznym, na

podobieństwo praw rządzących światem

przyrody.

4. Regularności występujące w życiu

społecznym to efekt funkcjonowania norm,

reguł i wzorów zachowań.

5. Nie jesteśmy na nic skazani, wiele zależy od

nas samych

i powinniśmy mieć świadomość istnienia

wielu potencjalnych możliwości.

Główne założenia

Redukcjonizm i holizm

Redukcjonizm -

zbiorowości społeczne są

pojmowane tylko i wyłącznie jako zbiory

pewnej liczby jednostek; uważa się, iż tylko

jednostki istnieją realnie i tylko one są

empirycznie uchwytne; wszystkie

twierdzenia

o zbiorowościach i zachodzących w nich

procesach można przełożyć na opis

zachowań, bądź świadomych działań

jednostek.

Holizm -

zbiorowości społeczne są

traktowane jako całości i nie da się ich

zredukować do tworzących je jednostek;

jednostki w grupie zachowują się inaczej, niż

zachowywałby się poza nią.

Rozwój socjologii

Rozwój socjologii

W USA wykłady z socjologii pojawiały się na

niektórych uniwersytetach już w latach 70.

XIX wieku, pierwsza katedra socjologii

powstała na uniwersytecie w Chicago w 1882

roku.

W Anglii Socjologia jako nauka praktycznie

nie rozwijała się aż do II wojny światowej.

W

USA

wykłady z socjologii pojawiały się na

niektórych uniwersytetach już w

latach 70.

XIX

wieku, pierwsza katedra socjologii

powstała na

uniwersytecie w Chicago w 1882

roku.

W Anglii Socjologia jako nauka praktycznie

nie rozwijała się aż do II wojny światowej.

W Polsce instytucjonalizacja socjologii

rozpoczęła się

w latach 20. XX wieku. W roku akademickim

1919-1920 powstała katedra socjologii na UW,

której kierownikiem został prof. Leon

Petreżycki, a w roku 1920 na UAM, gdzie jej

kierownictwo objął prof. Florian Znaniecki.

Socjologia jako odrębny kierunek studiów

została uznana

w 1930 roku. W tym samym roku powstał

„Przegląd Socjologiczny” i Polskie

Towarzystwo Socjologiczne.

W Polsce instytucjonalizacja socjologii

rozpoczęła się

w latach

20. XX wieku

. W roku akademickim

1919-1920 powstała katedra socjologii na UW,

której kierownikiem został

prof. Leon

Petreżycki

, a w

roku 1920

na UAM, gdzie jej

kierownictwo objął

prof. Florian Znaniecki

.

Socjologia jako odrębny kierunek studiów

została uznana

w 1930 roku. W tym samym roku powstał

„Przegląd Socjologiczny” i Polskie

Towarzystwo Socjologiczne.

Dominacja socjologii amerykańskiej:
1. Pojawienie się nurtu o nazwie

funkcjonalizm

strukturalny

związanego z nazwiskami

Talcota

Parsonsa (1902-1979) i Roberta Mertona (ur. 1910

r.).

Widoczna była wtedy perspektywa makrospołeczna

oparta na postrzeganiu społeczeństwa jako

zorganizowanego systemu, który jest czymś więcej niż

sumą jednostek społecznych ale pełni określone

funkcje. Funkcjonalizm niestety nie uwzględniał

zmiany społecznej.

Po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej

2. Drugi nurt dominujący w socjologii

amerykańskiej to

empiryzm logiczny,

którego

czołową postacią był

Paul Lazasrfeld (1901-1976).

Centrum uwagi tego nurtu skupiała metodologia

badań społecznych.

3. Trzeci nurt socjologii amerykańskiej to

marksizm,

bazujący na społeczeństwie widziany

jako całość uwikłaną w konflikty klasowe.

Polska socjologia po II wojnie

światowej

Polska socjologia po II wojnie

światowej

Dominacja

Uniwersytetu Łódzkiego

, na którym w

1946 roku

reaktywowano edukacją na kierunku

socjologia oraz wydawnictwo

Przeglądu

Socjologicznego

– kontynuacja socjologii

przedwojennej

W roku akademickim

1948/49

miał miejsce

ostatni nabór na tym kierunku, w miejsce

którego władze socjalistyczne nakazały edukacją

na kierunku marksizm-leninizm.

W

roku 1956

wznowiono rekrutację na kierunku

socjologia, której nadano nową nazwę:

socjologia

marksizmu

. W istocie był to wyłącznie kamuflaż

dla prawdziwej działalności katedr, które coraz

bardziej ulegały wpływom socjologii

amerykańskiej.

Trzecia rewolucja naukowa

Trzecia rewolucja naukowa

Cechy:

1. Przezwyciężenie ograniczeń wiedzy

potocznej.

2. Porzucenie finalistycznej i

woluntarystycznej perspektywy

postrzegania społeczeństwa.

3. Oddzielenie społeczeństwa od państwa.

Cechy:

1. Przezwyciężenie ograniczeń wiedzy

potocznej.

2. Porzucenie finalistycznej i

woluntarystycznej perspektywy

postrzegania społeczeństwa.

3. Oddzielenie społeczeństwa od państwa.

Pojawiły się poglądy, że społeczeństwem –

podobnie jak przyrodą – rządzą jakieś prawa.

Odrzucano jednak przekonania, że mądry

władca, który posiądzie wiedzę na temat tych

praw, stworzy idealne państwo złożone ze

społeczeństwa, w którym wszystkie procesy będą

podlegać ściśle określonym prawom.

Pojawiły się poglądy, że społeczeństwem –

podobnie jak przyrodą – rządzą jakieś prawa.

Odrzucano jednak przekonania, że mądry

władca, który posiądzie wiedzę na temat tych

praw, stworzy idealne państwo złożone ze

społeczeństwa, w którym wszystkie procesy będą

podlegać ściśle określonym prawom.

Narodziny wiedzy socjologicznej

Zag. 3. Jednostka i społeczeństwo jako

przedmiot zainteresowania socjologii

August Comte – ojciec socjologii

August Comte – ojciec socjologii

Francuski filozof żyjący w latach 1798-

1857, autor sześciotomowego dzieła

Kurs z filozofii pozytywnej z 1830 roku,

w którym dokonał syntezy

dotychczasowej wiedzy naukowej,

postulując rozszerzenia jej obszaru o

wiedzę na temat zjawisk społecznych.

Początkowo socjologię nazwał fizyką

społeczną

Francuski filozof żyjący w latach 1798-

1857, autor sześciotomowego dzieła

Kurs z filozofii pozytywnej

z 1830 roku,

w którym dokonał syntezy

dotychczasowej wiedzy naukowej,

postulując rozszerzenia jej obszaru o

wiedzę na temat zjawisk społecznych.

Początkowo socjologię nazwał

fizyką

społeczną

Według Comte’a świat przyrody i świat człowieka

stanowią jedność, dlatego socjologia musi być oparta

na tych samych prawach, jakie obowiązują w

przyrodzie, opartych na badaniach porównawczych.

Postrzegał on społeczeństwo jako wielki

skomplikowany organizm,

w którym anatomię powinna badać statyka społeczna,

a fizjologią – dynamika społeczna.

W jego poglądach podstawę społeczeństwa tworzą nie

jednostki – ludzie ale grupy społeczne, wśród których

najistotniejsza jest rodzina.

Dokonał również ustalenia hierarchii nauk, wśród

których socjologia znalazła się na jej szczycie.

Według Comte’a świat przyrody i świat człowieka

stanowią jedność, dlatego socjologia musi być oparta

na tych samych prawach, jakie obowiązują w

przyrodzie, opartych na badaniach porównawczych.

Postrzegał on społeczeństwo jako wielki

skomplikowany organizm,

w którym anatomię powinna badać

statyka społeczna

,

a fizjologią –

dynamika społeczna.

W jego poglądach podstawę społeczeństwa tworzą

nie

jednostki – ludzie ale grupy społeczne

, wśród których

najistotniejsza jest

rodzina

.

Dokonał również ustalenia hierarchii nauk, wśród

których socjologia znalazła się na jej szczycie.

Bazując na

doświadczeniach

Rewolucji

Francuskiej Comte

po raz pierwszy

zadał pytanie

dotyczące trwałości

społeczeństw:

Bazując na

doświadczeniach

Rewolucji

Francuskiej Comte

po raz pierwszy

zadał pytanie

dotyczące trwałości

społeczeństw:

Co sprawia, że społeczeństwo nie rozpada się, w

miarę jak staje się coraz większe, bardziej

złożone, zróżnicowane, wyspecjalizowane

i podzielone?

W odpowiedzi na to pytanie, stwierdził, że siłą

sprawczą trwałości i stabilności społeczeństw

są: wspólne, powszechnie uznawane idee i

przekonania, nazwane concencus universalis,

jako elementy nadające społeczeństwu

uniwersalną moralność oraz nadające symbolom

i kulturze siłę jednoczącą je.

Co sprawia, że społeczeństwo nie rozpada się, w

miarę jak staje się coraz większe, bardziej

złożone, zróżnicowane, wyspecjalizowane

i podzielone?

W odpowiedzi na to pytanie, stwierdził, że siłą

sprawczą trwałości i stabilności społeczeństw

są:

wspólne, powszechnie uznawane idee i

przekonania, nazwane

concencus universalis

,

jako elementy nadające społeczeństwu

uniwersalną moralność oraz nadające symbolom

i kulturze siłę jednoczącą je.

SPOŁECZEŃSTWO

SPOŁECZEŃSTWO

1. Wszelkie formy życia zbiorowego w ramach

jednego narodu czy państwa, oparte na
zasadzie odrębności, utrzymujące swój byt
przez dłuższy okres.

2. Ogół instytucji i urządzeń zapewniających

ludziom wspólne zaspokajanie potrzeb,
zorganizowane współżycie
i rozwój.

3. Społeczeństwo uważane jest także za system

grup społecznych wzajemnie zależnych,
podlegających przeobrażeniom.

1. Wszelkie formy życia zbiorowego w ramach

jednego narodu czy państwa, oparte na
zasadzie odrębności, utrzymujące swój byt
przez dłuższy okres.

2. Ogół instytucji i urządzeń zapewniających

ludziom wspólne zaspokajanie potrzeb,
zorganizowane współżycie
i rozwój.

3. Społeczeństwo uważane jest także za system

grup społecznych wzajemnie zależnych,
podlegających przeobrażeniom.

Przedmiot zainteresowania socjologii stanowi

społeczeństwo

w sensie ogólnym, a także

elementy je współtworzące:

INSTYTUCJE I ORGANIZACJE

INSTYTUCJE I ORGANIZACJE

ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE

(grupy społeczne, grupy zawodowe, klasy

społeczne, warstwy społeczne i segmenty

społeczeństwa)

ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE

(grupy społeczne, grupy zawodowe, klasy

społeczne, warstwy społeczne i segmenty

społeczeństwa)

ZJAWISKA I PROCESY SPOŁECZNE

(patologie społeczne, ruchliwość społeczną,

rozwój społeczny, zmianę społeczną, itd.)

ZJAWISKA I PROCESY SPOŁECZNE

(patologie społeczne, ruchliwość społeczną,

rozwój społeczny, zmianę społeczną, itd.)

STOSUNKI SPOŁECZNE

STOSUNKI SPOŁECZNE

ZJAWISKA KULTUROWE

ZJAWISKA KULTUROWE

RUCHY SPOŁECZNE

RUCHY SPOŁECZNE

ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA

ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA

Zag. 4. Typologia społeczeństw

1. Społeczeństwo tradycyjne i nowoczesne.

Społeczeństwo tradycyjne

(przedkapitalistyczne) -

cechy charakterystyczne:

• przewaga w strukturze produkcyjnej obszarów

nierozwiniętych;

• wielka liczba chłopskich gospodarstw

rodzinnych objętych przez stosunki
przedkapitalistyczne;

• oddziaływanie metropolii na peryferie –

rozkładanie gospodarki tradycyjnej i
hamowanie rozwoju kapitalizmu

Typ pierwszy - wschodni

Typ drugi - zachodni

Jakość życia oparta na

przynależności społecznej

do określonego

segmentu, warstwy oraz

na prestiżu. Związek życia

społecznego z religią.

Oparty na produkcji i

konsumpcji dóbr. Jakość

życia wiąże się z

akumulacją zasobów.

Religia raczej nie wpływa

na życie społeczne.

Społeczeństwo nowoczesne

Jego cechą charakterystyczną jest

modernizacja społeczna, czyli

przejście od społeczeństwa tradycyjnego

(przedkapitalistycznego) do nowoczesnego

(kapitalistycznego) industrialnego lub

postindustrialnego.

Cechy charakterystyczne modernizacji

społecznej:

•polega na uruchomieniu mechanizmów

racjonalizacji działalności gospodarczej;

•dominacja oparta jest na sile materialnej;

•wyraźne struktury klasowe i wyraźna

przynależność do nich.

Na

modernizację

wg Smelsera składają

się następujące powiązane ze sobą

procesy zachodzące w następujących

sferach :

W technologii – przejście od technik prostych i

tradycyjnych do wykorzystania wiedzy naukowej

W rolnictwie – od gospodarki naturalnej do

masowej produkcji płodów rolnych

W przemyśle – zastąpienie siły ludzkiej i

zwierzęcej, pracą ludzi przy napędzanych

energią maszynach (industrializacja)

W układach ekologicznych migracje wewnętrzne

ze wsi do miast

W społeczeństwach nowoczesnych zjawisko

modernizacji społecznej wpływa na

dyferencjację strukturalną

, czyli powstawanie

wyspecjalizowanych i autonomicznych

jednostek społecznych.

Cechy:

Funkcje oświatowe wypełniane przez rodzinę

przejmuje szkoła

Produkcja rodzinna zastępowana jest przez fabryczną

Wymiana oparta na zasadach nieekonomicznych

zastępowana jest przez rynek

Mniejsze znaczenie niż w społeczeństwach

tradycyjnych przypisuje się do pozycji społecznej

Integracja – rosnącemu podziałowi pracy towarzyszy

rozwój mechanizmów harmonizujących i

utrwalających interakcje jednostek o zróżnicowanych

interesach

Zaburzenia społeczne – niszczone są tradycyjne

sposoby działania, wzory, normy, wartości, co

powoduje anomię

2. Społeczeństwo pierwotne,

przedprzemysłowe, przemysłowe i

poprzemysłowe

Cechy charakterystyczne społeczeństw

pierwotnych (plemiennych):

• są stosunkowo małe w sensie liczebnym;

•byt materialny oparty na rolnictwie,

zbieractwie, myślistwie, rybołówstwie itp.

• technika wytwarzania oparta na manualnej

pracy ludzkiej;

• podział ról społecznych ze względu na płeć;

• wysoka pozycja ludzi starych;

•kultura przedpiśmienna – ustny i bezpośredni

przekaz tradycji.

Społeczeństwo przedprzemysłowe (feudalne,

tradycyjne):

Charakterystyczne dla okresu od średniowiecza

do II połowy XIX wieku w Europie i Azji.

Charakteryzuje je:

•

byt materialny oparty na rolnictwie (2/3 ludzi);

• technika oparta na pracy manualnej ludzi, sile

pociągowej zwierząt oraz na odnawialnych
źródłach energii;

• struktura demograficzna oparta na małych

rolniczych wioskach, siedzibach właścicieli oraz
przedprzemysłowych miasteczkach;

• silna odrębność między wsią (rolnictwo), a

miastem (rzemiosło, handel, życie religijne,
umysłowe, administracja);

• silne zróżnicowanie społeczne – podział na stany

do których przynależność jest prawnie
uregulowana;

• elitarna kultura piśmienna.

Społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne,

kapitalistyczne, industrialne).

Ukształtowało

się w Europie w XIX wieku i rozwinęło się na

początku XX w. Związane z rewolucją

przemysłową.

•technika produkcji dóbr i usług oparta na pracy

uprzedmiotowionej (maszyny i urządzenia) oraz
źródłach energii (ropa, węgiel itd.);

• powstanie milionowych aglomeracji miejskich;

• zmiana struktury zawodowej społeczeństwa,

utrata dominacji przez chłopów na rzecz
robotników;

• duża mobilność horyzontalna (ze wsi do miast);

• społeczeństwo jest miejskie w sensie

demograficznym i społeczno – kulturowym;

• w sferze kultury - standaryzacja wyrobów,

sformalizowanie wzorów zachowań, racjonalizacja
ludzkich działań, umasowienie kultury (rola
mediów), uniformizacja postępowania.

Społeczeństwo poprzemysłowe

(postindustrialne) wg Bella

• technika produkcji dóbr i usług oparta na

automatyzacji, mechanizacji, komputeryzacji,
rola człowieka ograniczona do uruchamiania
urządzeń i ich kontroli;

• wzrost roli źródeł energii – gazu, prądu;

• podstawą jest produkcja i zdobywanie informacji

wspomaganych przez technologię;

• wzrost zatrudnienia w sektorze 3 (usługowym) –

ponad 50% ludzi;

• społeczeństwo wielkomiejskie, urbanizacja, zanik

podziału na miasto i wieś

• krytyka industrializmu, ruchy ekologiczne.

Społeczeństwo masowe:

1. W sferze ekonomicznej – megakorporacje.
2. W sferze społecznej – integracja na różnych

poziomach.

3. W sferze kultury – zjawisko

wielokulturowości.

Socjologia

pozytywistyczna

Twórca ewolucjonizmu

Twórca mikrosocjologii

na poziomie jednostek

społecznych

Twórca teorii konfliktu

klasowego

Prekursor teorii zmiany

społecznej

Interakcjonizm

symboliczny

Twórca socjologii nauki

i ładu aksjo –

normatywnego

Teoria narodu,

świadomości społecznej

i porządku społecznego

opartego na

komunikacji

międzyludzkiej

Auguste Comte

Herbert Spencer

Emile Durkheim

Karol Marks

Max Weber

George H. Mead

Florian

Znaniecki

Stanisław

Ossowski

Zag. 5. Klasycy socjologii i ich teorie

Kluczowym elementem badań socjologicznych są

fakty społeczne.

Fakty społeczne

– wszelki sposób robienia,

utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na
jednostkę zewnętrznego przymusu.

a) Materialne fakty społeczne

– Społeczeństwo –

Strukturalne składniki społeczeństwa np. kościół,
instytucje itd. – morfologiczne składniki
społeczeństwa np. rozmieszczenie ludności, kanały
informacyjne itd.

b) Niematerialne fakty społeczne

– Moralność –

Świadomość zbiorowa – Wyobrażenie zbiorowe – Prądy
społeczne

Émile Durkheim

(ur. 1858 - 1917)

– francuski filozof, socjolog i

pedagog.

W swoim pierwszym większym dziele

O podziale pracy społecznej

Durkheim

wyróżnił dwa typy więzi/solidarności

społecznej: mechaniczną i

organiczną.

Konsekwencją podziału pracy jest powstawanie napięć

i zjawisko anomii ze względu na brak instytucji, które

przejęłyby funkcje regulujące pełnione dotąd przez

religię i tradycyjne państwo.

Herbert Spencer (1820-1903

) - był

twórcą ewolucjonizmu. Uważał, że
społeczeństwo powstaje i rozwija
się w ciągłym procesie ewolucji.
Ewolucji podlega też cała
rzeczywistość materialna. Uważał,
że instytucje społeczne, tak jak
rośliny i zwierzęta, przystosowują
się w sposób pozytywny do swojego
środowiska, przyjął też
Darwinowski pogląd, że w świecie
społecznym zachodzi proces doboru
naturalnego.

W dziele zatytułowanym:

Zasady

socjologii

, uzupełnił on rozważania A.

Comte’a o następujące pytanie:

Co dane

zjawisko kulturowe lub społeczne czyni w

celu utrzymania i zintegrowania

społeczeństwa?

Karol Marks (1818-1883) –

socjolog, filozof i

ekonomista niemeicki. Działacz rewolucyjny i
twórca marksizmu, współzałożyciel Pierwszej
Międzynarodówki.

1. Prekursor naukowego

socjalizmu i materializmu
historycznego.

2. Twórca teorii konfliktu

opartego na nierównościach
klasowych.

3. Nierówności klasowe są

funkcją nierównomiernej
redystrybucji wytworów
pracy ludzkiej.

4. Podział na dwie klasy:

pracującą – proletariat i
właścicieli.

5. Analiza socjologiczna

powinna skupiać się więc na
wszelkich nierównościach i
napięciach.

Max Weber (1864-1920)

–

niemiecki socjolog, prawnik,
historyk i ekonomista. Autor dzieła:

Etyka protestancka a duch
kapitalizmu.

historyczno-porównawczych. Jedną

z podstawowych zasług Webera jest
umocowanie metodologii nauk
społecznych. Weber odrzucał
pozytywistyczną koncepcję nauk
społecznych jako nauk
przyrodniczych.

Postulował, aby nadać naukom społecznym ścisły

i obiektywny charakter poprzez opracowywanie

specyficznej dlań metodologii i filozofii nauki (np.

koncepcja typów idealnych), opisywanie ich jak

najbardziej precyzyjnym językiem (wprowadził

wiele do dziś użytecznych pojęć) oraz

prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań.

Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na

pojęciu działaniu. Weber wierzył jednak, że

człowiek

w większości przypadków nie zachowuje się

racjonalnie.

Zag.6. Współczesne nurty socjologii

Socjologia bada

ludzkie zachowania

społeczne, związki

między ludźmi,

rezultaty

działalności

społecznej; tworzy

teorie wyjaśniające

życie społeczne.

Wykorzystując

badania empiryczne

wypracowuje teorie i

pewne uogólnienia,

które faktom

dającym się zbadać

nadaje sens.

Jednakże z uwagi na

skomplikowaną

ludzką naturę

badania

socjologiczne różnią

się od

przyrodniczych.

Georg C. Homas

Talcott Parsons

Robert K.

Merton

Erving Goffman

Charles H.

Cooley

Georg Simmel

Teoria zachowania

społecznego (teoria wymiany)

i kontynuator teorii grup

społecznych

Analiza działań ludzkich i

analiza całości społecznych i

ich trwałości oraz zmieności

Twórca współczesnego

funkcjonalizmu

uwzględniającego fenomen

konfliktu i zmiany społecznej,

strukturę społeczną widział

jako siatkę norm i wartości

Badacz mikrostruktur

społecznych, twórca

porządku interakcyjnego i

modelu dramaturgicznego

Kontynuator teorii

interakcjonizmu w

komunikacji oraz grup

pierwotnych a także badacz

tożsamości jednostkowej i

społecznej

Twórca teorii struktur

społecznych zarówno

formalnych i nieformalnych i

ich związek z konfliktami

wewnątrz grupy

Socjologia kultury
Socjologia zmian społecznych
Socjologia prawa
Socjologia medycyny
Socjologia miasta (wsi)
Socjologia gospodarki

Socjologia Internetu

Socjologia konfliktu
Socjologia czasu wolnego
Socjologia polityki
Socjologia wychowania
Socjologia organizacji
Socjologia turystyki
Socjologia wiedzy
Socjologia pracy
Metodologia badań społecznych
Socjologia struktur społecznych

Wewnętrzne zróżnicowanie współczesnej

socjologii

Nauka socjologicznego myślenia

polega na ćwiczeniu wyobraźni.

Socjolog to osoba, która potrafi

zobaczyć rzeczy

w szerszym kontekście.

Wyobraźnia socjologiczna wymaga

zdystansowania się od codziennych

rutynowych czynności i nowego

spojrzenia na nie.

Podsumowanie