Egiptu starożytnego sztuka
Sztuka rozwijająca się na terenie starożytnego Egiptu od IV tysiąclecia p.n.e. Pełniła funkcję służebną w stosunku do władzy państwowej i religii. Większość przedmiotów, które dotarły do naszych czasów, została stworzona po to, aby wiecznie towarzyszyć zmarłemu w zaświatach, miała pełnić rolę zastępczą swoich ziemskich odpowiedników i zapewniać wieczyste trwanie duszy zmarłego.
Kanon i konserwatyzm sztuki egipskiej wynika z doktryny funkcjonalnego rozumienia świata, jak też ze swoistego rozumienia pojęć postępu i trwania. Cechą egipskiej sztuki jest trwałość i względna jednolitość form artystycznych.
Okres Przeddynastyczny (XXXI-XXVII w. p.n.e.): początki twórczości artystycznej, ugruntowanie podstawowych zasad egipskiej sztuki (Paleta Narmera, mastaby), budownictwo z gliny i trzciny papirusowej.
Stare Państwo (XXVII -XXII w. p.n.e.): rozwój wszystkich dziedzin sztuki, epoka piramid (Piramida Schodkowa Dżesera, piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa i inne), mastaby możnowładców (Sakkara, Giza), budowa świątyń (Abu Gurab), rzeźba w kamieniu i drewnie (monumentalizm i syntetyczność), polichromowany relief w mastabach (życie codzienne Egiptu), złotnictwo i jubilerstwo.
Okres Średniego Państwa (XXII - XX w p.n.e.): odradzająca się sztuka po upadku przejmująca dawne zasady, powrót do wzorów klasycznych i dostosowanie ich do nowych treści. Piramida (z cegły) jako typ grobowca władcy (Dahshur, Mazghuna, Fajum) i mastaba - możnowładcy, w budownictwie sakralnym nowy element - kolumna, miasta zakładane na regularnej siatce ulic, malarstwo ścienne pełne ekspresji, cechujące się swobodą rysunku i żywą kolorystyką (nekropola w Beni Hasan).
Okres Nowego Państwa (XVI - XI w. p.n.e.): epoka rozkwitu egipskiej sztuki. Budowa szeregu kompleksów sakralnych (Karnak, Luksor, Deir el-Bahari, Abydos, Ramesseum, Abu Simbel, typ świątyni kutej w skale), jak też pałacowych (Medinet Habu), nekropola w Dolinie Królów i Dolinie Królowych, oddzielenie świątyni grobowej od grobowca. Ustalenie kanonu świątyni egipskiej.
Sztuka dzieli się na:
1) okres do czasów panowania Echnatona, charakteryzujący się przestrzeganiem starych konwencji, styl pełen wdzięku i elegancji.
2) okres amarneński (czasy Echnatona i następców), całkowita reforma sztuki, zakaz stosowania egipskiego kanonu, nacisk na realistyczne a nawet hiperrealistyczne czy manierystyczne odtworzenie postaci ludzkiej (deformacje sylwetki być może pod wpływem wyglądu władcy), zanik oficjalnych przedstawień rodziny królewskiej na rzecz scen rodzinnych.
3) okres panowania XIX i XX dynastii - powrót do sztuki tradycyjnej, kostniejącej w miarę upływu czasu, poziom artystyczny wyrobów obniżył się na rzecz monumentalizmu, tematyka batalistyczna, rozwój rzemiosła artystycznego.
4) okres Późny (XI - IV w. p.n.e.): wyraźny nawrót do sztuki czasów Starego Państwa, kostnienie wzorów, ale też tendencje werystyczne w portrecie i przedstawieniu ciała ludzkiego (posąg księcia Mentu-emhata, Zielona głowa, posążki świętych zwierząt, niektóre budowle w Dendera i na File), wzrost wpływów obcych.
5) okres Ptolemejski i Rzymski (IV w. p.n.e. - IV w. n.e.): `dwutorowy rozwój sztuki: w Aleksandrii rozwijają się odmiany sztuki hellenistycznej, w reszcie kraju podtrzymywane są stare tradycje (z drobnymi zmianami stylistycznymi): świątynie w Dendera, na File, w Edfu, w Esna, Kom Ombo, fajumskie portrety - malarstwo enkaustyczne (enkaustyka).
6) ostatnia faza to koptyjska sztuka. Od VII w. rozwój sztuki islamu.
Chefrena piramida, zbudowana przez faraona Chefrena (Chafre) jednego z synów Cheopsa ok. 2550 p.n.e. Posiada najpełniej zachowany kompleks grobowy z całej grupy piramid w Giza.
Pierwotne jej wymiary wynoszą: 145,5 m wysokości, podstawa kwadratowa o boku 215,5 m i kąt nachylenia 53°10'. Dolna świątynia nazywana dawniej Świątynią Sfinksa została odkopana w 1853. Wnętrze świątyni zbudowane jest z wapienia i czerwonego granitu. Architrawy podtrzymywane są przez kamienne filary o kwadratowym przekroju.
Piramida ma dwa wejścia od strony północnej: jedno na wysokości 11 m od ziemi, drugie na poziomie terenu o parę metrów od piramidy.
Korytarze prowadzą do poziomego przejścia, które kończy się komorą grobową. Dolna jej część wykuta została w pierwotnej skale, górna oraz strop namiotowy znajdują się wewnątrz rdzenia piramidy. Sarkofag wykonany z pięknie polerowanego granitu został wpuszczony w podłogę w końcu komory.
Cheopsa piramida, zwana inaczej Wielką Piramidą. Jedna z trzech największych piramid egipskich w Giza . Zbudowana została jako grobowiec ok. 2575 p.n.e. na rozkaz Cheopsa(Chufu, syn Snoforu i królowej Hetepheres) faraona IV dynastii.
Architektura piramidy
Piramida pierwotnie miała wysokość 146 m (dziś 137 m), długość boków u podstawy wynosiła 230 m (dziś 227 m), zaś kąt nachylenia ścian - 5150'. Materiał, z jakiego wykonano tę największą budowlę ludzkości, pochodził z kamieniołomu Mokattam (obecnie dzielnica Kairu).
Bloki kamienne, z których była zbudowana piramida, przykrywała pierwotnie licówka z gładzonego wapienia i granitu. Resztki takiej licówki znajdują się tuż pod wierzchołkiem piramidy Chefrena. Odbijające się w wypolerowanych płytach promienie słońca wywoływały niezwykły efekt wizualny. Piramida świeciła jak pochodnia i była widoczna z bardzo daleka. Niestety, okładzina ta została rozebrana między innymi przez Arabów budujących Kair. W ten sposób odsłoniła się konstrukcja piramidy składająca się z niezliczonej ilości kamiennych stopni o wysokości ok. 1,5 m.
Wejście do piramidy usytuowane jest po północnej stronie budowli w szóstej warstwie kamieni. Pierwotnie zaś otwór wejściowy znajdował się nieco powyżej tego, który przeznaczony jest dla turystów (20 m n.p.m.). "Nowe wejście" zostało wykute w 820 na rozkaz kalifa El Mamuna, syna sławnego Haruna el-Raszyda.
Wewnątrz piramidy znajdują się dwie odnogi. Jedna odnoga prowadzi do nie udostępnianej zwiedzającym podziemnej komory, natomiast druga o wysokości ponad 1 metra wiedzie lekko pod górę. W pierwszej komorze korytarz długości 35 m i wysokości 1,75 m prowadzi do pomieszczenia niesłusznie nazywanego Komnatą Królowej. W rzeczywistości była to komora grobowa piramidy. Zbudowana jest w całości z wapienia. Na wschodniej ścianie znajduje się wielka nisza ze sklepieniem wspornikowym. Zmiana planów budowniczych spowodowała, że skonstruowano trzecią wyższa komorę grobową.
Ostateczne miejsce spoczynku faraona wiedzie poprzez Wielką Galerię (47 długości i 8,5 m szerokości). U góry ściany szczytowej najwyższego końca Wielkiej Galerii znajduje się przedsionek, który prowadzi do właściwej Komory Króla. Ma ona wymiary 5,2 m na 10,8 m i 5,8 m wysokości. Ściany, pułap i posadzka wykonane są z czerwonego granitu. Sufit tworzy 9 monolitowych płyt o wadze 50 ton każda. W zachodniej części pomieszczenia stoi sarkofag bez pokrywy.
Odkrycia archeologiczne
W XIX w. w pobliżu piramidy znaleziono 3 podziemne komory, w których znajdowały się drewniane barki słoneczne. Były to łodzie kultowe, w których według wierzeń egipskich dusza boga-faraona wraz z Amonem-Re odbywała swoją podróż w zaświaty.
Dolna świątynia Wielkiej Piramidy nie została odkopana, gdyż znajduje się pod zabudowaniami wsi Nazla el-Samman, stanowiącej dziś część Kairu. Świątynia grobowa stała na wschód od Wielkiej Piramidy. Dziś pozostały z niej jedynie wykute w skale fundamenty i resztki bazaltowej posadzki dziedzińca. Również fragmenty pozostały z wielkiego muru kultowego, który otaczał kompleks oraz rampy.
Obok muzeum można podziwiać zrekonstruowaną świątynię grobową mastaby dostojnika imieniem Szeszemnefer z czasów V dynastii. Architraw nad wejściem podpierają dwie kolumny. Po obu stronach znajdują się siedzące posągi zmarłego.
Egipskie świątynie, budowle sakralne wznoszone w starożytności w Egipcie wg ustalonego od okresu Nowego Państwa (XVI-XI w. p.n.e.) kanonu. Cały kompleks otoczony był murem z cegły suszonej, do bramy z dwoma pylonami prowadziła aleja sfinksów.
Wewnątrz murów znajdował się portykowy dziedziniec, skąd wejście prowadziło do sali hypostylowej (kolumnowej). Kolejne sale: sala na świętą barkę, obejście i sanktuarium z posągiem bóstwa.
Do kompleksu należały też: święte jezioro, nilometr, pomieszczenia gospodarcze i mieszkalne. Najlepiej zachowane świątynie: Karnak, Luksor, Abydos, Abu Simbel, Edfu, Dendera i in.
Egipski kanon w sztuce, zasady kompozycji w plastyce i architekturze starożytnego Egiptu. Schematy kompozycyjne postaci zależały od pozycji społecznej modela: bogowie i królowie - siła, idealizacja, "bezczasowa młodość", charakter syntetyczny portretu. Warstwy niższe - zasada realizmu.
Postać ludzka: głowa, kończyny z profilu, ramiona i oko en face oraz ścisły kanon proporcji ludzkiego ciała. Kompozycja w układzie pasowym. W architekturze: piramida, mastaba, egipska świątynia.
Echnaton, Amenhotep IV Echnaton, grecka wersja - Amenofis (połowa XIV w. p.n.e., XVIII dynastia), władca Egiptu od ok. 1375, reformator religijny, propagator monoteistycznej religii Atona.
Przeniósł swój dwór z Teb do nowej stolicy - Achetaton (obecnie Tell el-Amarna), wzniósł wiele świątyń ku czci Atona. Jego żoną była słynna i piękna Nefertiti (Nefretete). Wkrótce po jego śmierci przywrócono dawne kulty i wierzenia.
1
3
DTP: Michał Pyka