Zdaniem Becka o zaburzeniu depresyjnym można mówić wówczas, gdy specyficznie dokonywana przez jednostkę konceptualizacja zdarzeń sprawia, iż normalne reakcje adaptacyjne, wyrażające smutek, stają się dysfunkcjonalnie i dominują z przesadnym natężeniem, nieadekwatnie do sytuacji Dla zaburzenia depresyjnego można wyodrębnić odmienne hyperaktywne schematy poznawcze (tj. sposoby interpretowania rzeczywistości) wyzwalające te emocje. Schematy te obejmują ocenę sytuacji zewnętrznej, stosunek do własnej osoby oraz do przyszłości. W depresji mają one charakter ujemny i składają się na tzw. triadę depresyjną:

— pacjent spostrzega siebie w kategoriach wyłącznie negatywnych — jako efektywnego, nieradzącego sobie w życiu, koncentruje się na różnych defektach natury fizycznej, umysłowej, moralnej; odrzuca siebie, czuje się bezwartościowy i niekochany;

— u chorego dominuje tendencja do interpretowania zdarzeń życiowych w sposób negatywny; świat spostrzegany jest jako pełen trudności, najeżony przeszkodami w osiąganiu celów życiowych, przesadnie wymagający, nie dostarczający przyjemności;

— w kategoriach negatywnych spostrzegana jest przez pacjenta także przyszłość; przewiduje on, iż bieżące problemy nigdy się nie skończą, zawsze będzie sfrustrowany, zraniony, jego potrzeby nigdy nie zostaną zaspokojone.

Z opisanego sposobu interpretacji własnej osoby i świata zewnętrznego wywodzą się następujące motywacyjno-behawioralne symptomy depresji:

— wzrost zależności, który jest. konsekwencją spostrzegania siebie jako osoby nie na miejscu, nieodpowiedniej, niekochanej; pacjent poszukuje zatem pomocy od tych, których ocenia jako bardziej kompetentnych niż on sam;

— niemożność podejmowania decyzji, wywodząca się z przekonania pacjenta, iż nie jest on do tego zdolny;

— paraliż woli będący wynikiem pesymizmu i poczucia beznadziejności,

— pragnienia samobójcze — ponieważ pacjent nie ceni siebie, wierzy, że dla wszystkich będzie lepiej, jak umrze.

Fizyczne symptomy depresji — męczliwość, inercja — są pochodną negatywnych oczekiwań wobec przyszłości.

W tym modelu zaburzeń lękowych procesy poznawcze nie są uznawane za przyczynę powstania dezadaptacyjnych zachowań. „Właściwości procesów pozna­wczych decydują natomiast o tym, czy naturalne, wbudowane genetycznie w psychi­czny aparat regulacji każdego organizmu żywego, mechanizmy adaptacyjne spełnią przypisaną im biologiczną funkcję, czy też staną się ich wynaturzeniem, obracając się przeciwko człowiekowi.”¹² L. Grzesiuk, Psychoterapia, Warszawa 2002, PWN, s. 45

hyperaktywne schematy poznawcze dla zaburzeń lękowych obejmują ocenę sytuacji zewnętrznej, stosunek do własnej osoby oraz przyszłości. Myślenie osób z zaburzeniami lękowymi charakteryzuje:

• selektywna abstrakcja - osoba wybiórczo koncentruje się tylko na określonych aspektach rzeczywistości w oderwaniu od innych;

• nadgeneralizacja - jednostkowe wydarzenia stanowią podstawę do sformu­ło­wania wniosków o dużym zasięgu ogólności;

• nadawanie faktom przesadnego znaczenia bądź minimalizowanie ich - polega to na ocenianiu pewnych zjawisk, zdarzeń, właściwości w sposób spolaryzowany, np. osoba przesadnie ocenia pewne trudności i nie docenia własnych możliwości poradzenia sobie z nimi;

• personalizacja - czyli tendencja do wiązania zdarzeń zewnętrznych z osobą, podczas gdy nie ma podstaw do tworzenia takich zależności;

• katastrofizacja - przesadne ujmowanie jakiegoś zdarzenia w kategoriach katastrofy;

• arbitralne wnioskowanie - wysuwanie konkluzji nie wynikającej z przesłanek.¹³¹³ L. Grzesiuk, Psychoterapia. Warszawa 2002, PWN, s.46

Terapia poznawcza nie próbuje zmieniać przekonań metodą perswazji. Pacjenci

Por. rozdział IX.

¹² L. Grzesiuk, Psychoterapia, Warszawa 2002, PWN, s. 45

¹³ L. Grzesiuk, Psychoterapia. Warszawa 2002, PWN, s.46

---