

Aaron Temkin Beck

(ur. 18 lipca 1921) –

amerykański psychiatra i profesor
Uniwersytetu w Pensylwanii. Sformułował
pierwszą poznawczą teorię depresji, która
do dzisiejszego dnia jest najbardziej
powszechną i przyjętą teorią.



W przeciwieństwie do podejścia
psychiatrycznego i biologicznego, teoria ta
zakłada, że to deformacja procesów
poznawczych, zniekształcenie przebiegu i
wyniku myślenia prowadzi do powstania i
podtrzymywania się symptomów
depresyjnych. To, co według psychiatrii
jest wtórnym objawem depresji, Beck
uważa za jej pierwotną przyczynę.
Patologia natomiast powstaje wówczas,
gdy występują rozbieżności pomiędzy
postrzeganiem i stanem obiektywnym, a
interpretacja wywołuje negatywne
uczucia.



Model poznawczy Becka wskazuje na trzy
subteorie wyjaśniające psychologiczny
mechanizm leżący u podstaw depresji.
1. Depresyjna triada poznawcza
charakteryzująca się negatywnym
spostrzeganiem:
- własnej osoby,
- otaczającego świata,
- własnej przyszłości.



2 Koncepcja depresyjnych schematów

(stereotypów) poznawczych

Wyjaśnia mechanizm możliwości istnienia triady

poznawczej. Zakłada, że każdy człowiek posiada

własny wzorzec selekcji i gromadzenia informacji,

które napływają do niego z otoczenia. Wzorzec

ten kształtuje się na podstawie

wczesnodziecięcych doświadczeń, zwłaszcza z

rodzicami, rodzeństwem czy nauczycielami. Raz

ukształtowany charakteryzuje się względną

trwałością i rzutuje na późniejszą selekcję i

gromadzenie informacji. Jeżeli dziecko doświadczy

negatywnych ocen swoich możliwości, to

późniejsze oceny własnej sprawności będą

dopasowywane do tych, które otrzymało od osób

znaczących. Gdy dokonujemy takich surowych

ocen własnej osoby, to w miarę upływu czasu

stają się one dominujące i nawykowe. Wykształca

się mechanizm automatycznego aktywizowania

schematów poznawczych, które zostały wpojone

nam w dzieciństwie.



W skrajnych stanach osoba może być

całkowicie zaabsorbowana automatycznie

pojawiającymi się myślami negatywnymi

na temat własnej osoby i nie móc

normalnie funkcjonować, tzn. skupić się na

bodźcach zewnętrznych. Owe stereotypy

poznawcze mogą pozostawać przez długi

czas w uśpieniu i przebudzić się w

momentach kryzysowych zwłaszcza, gdy

doświadczymy straty kogoś bliskiego lub

cennego (Harkness, Luther, 2001).



3. Koncepcja wadliwego przetwarzania informacji

(błędy myślenia)

Beck (1967) wychodzi z założenia, że obecność

triady depresyjnej wywodzi się z istnienia błędów

w przetwarzaniu informacji. Ulegając błędom

chory nie ma poczucia, że jego system przekonań

i sądów jest niepoprawny i fałszywy. Nie potrafi

spostrzec, że podczas przetwarzania informacji

pojawiają się u niego myśli automatyczne.

Najczęściej spotykane błędy przetwarzania

informacji to:

a) arbitralny wniosek - innymi słowy dochodzenie

do specyficznej konkluzji (zazwyczaj dotyczącej

negatywnego obrazu własnej osoby) przy braku

danych potwierdzających ją lub nawet w obliczu

danych, które jej zaprzeczają,

b) nadgeneralizacja : czyli ustanawianie nowych,

ogólnych praw i reguł na podstawie pojedynczych

negatywnych zdarzeń,



c) selektywna abstrakcja : czyli koncentrowanie

się na szczegółach wyjętych spoza kontekstu,

przy jednoczesnym ignorowaniu innych istotnych

elementów sytuacji,

d) wyolbrzymianie i minimalizowanie : są to błędy

oceny wartości i znaczenia, a także wielkości

zdarzeń. Pojawiają się tendencje do

wyolbrzymiania błędów i niepowodzeń oraz do

minimalizowania i niedoceniania własnych

pozytywnych stron i osiągnięć,

e) personalizacja : błąd polegający na odnoszeniu

wydarzeń zewnętrznych do własnej osoby, nawet

w takich przypadkach, gdzie nie ma ku temu

rzeczywistych przesłanek,

f) myślenie dychotomiczne, absolutystyczne :

tendencja do spostrzegania wszystkich zdarzeń w

sposób czarno-biały; wszystkie opisy samego

siebie chory umieszcza na krańcu negatywnym.



Przedstawiony styl poznawczy, jakim
charakteryzują się osoby depresyjne jest
przyczyną negatywnych uczuć
występujących podczas choroby. Ogrom
smutku i cierpienia nie jest zaskoczeniem,
kiedy uświadomimy sobie sposób
funkcjonowania poznawczego chorych,
który nieuchronnie prowadzi do
postrzegania siebie w krańcowo
negatywny sposób. Pojawiający się wstyd,
poczucie winy, żal, wynikający z błędnej
percepcji samego siebie, niejednokrotnie
prowadzi do prób samobójczych (Ringel,
1987).



Kluczową rolę w poznaniu depresyjnych

zaburzeń odegrał również Seligman

(1993). Zauważył on, że u podstaw

myślenia osób depresyjnych leży

pesymistyczny styl wyjaśniania zdarzeń.

Styl ten charakteryzuje się tym, że osoba

postrzega wszelkie niepowodzenia

występujące w jej życiu za zjawisko stałe,

o dużym zasięgu, za które bierze pełną

odpowiedzialność. Z kolei przyczyny

zdarzeń pozytywnych widziane są w

sposób dokładnie odwrotny, tzn.

spostrzegane są jako szybko przemijające,

o małym zasięgu oraz nie wynikające z

własnych umiejętności.



Teoretycy wywodzący się z nurtu

behawioralnego zakładają, że istnieje

związek depresji z ilością wzmocnień, jakie

człowiek otrzymuje od otoczenia. Według

Lewinsohna, nasilenie objawów

depresyjnych jest funkcją pozytywnych

wzmocnień i wynika z kilku przyczyn:

- niedostatecznej liczby wydarzeń, które

mogą stanowić potencjalne wzmocnienie

dla osoby,

- niedostatecznej liczby pozytywnych

wzmocnień, które są dostępne w

środowisku, w którym żyje dana osoba,

- niezdolności osoby do korzystania z

dostępnych pozytywnych wzmocnień.



Lewinsohn (1982) zakłada również, że

osoby depresyjne charakteryzują się

nadwrażliwością na bodźce negatywne

(przykre), zarówno psychicznie jak i

fizycznie. Badania eksperymentalne

potwierdziły tę tezę. Pozwala to

sformułować hipotezę, że przyczyny

depresji znajdują się zarówno w samej

osobie (zakłócony odbiór wzmocnień), jak i

w otoczeniu, w którym żyje

(niewystarczająca ilość wzmocnień

pozytywnych ze środowiska) (Pużyński,

1988).



Niewątpliwie najbardziej powszechną i uznaną
terapią poznawczo-behawioralną depresji jest
terapia Becka (1967). Oddziaływania
terapeutyczne koncentrują się na negatywnym
obrazie własnej osoby i poznawczych
zniekształceniach (Grzesiuk, 2000). Terapeuta
za cel stawia sobie eliminowanie błędów
logicznych i złudzeń powstających w trakcie
wnioskowania. Podstawowe cele terapii to:
- zidentyfikowanie irracjonalnych przekonań,
- zastąpienie irracjonalnych przekonań
racjonalnymi.



Wspólnym czynnikiem łączącym terapie

poznawczo-behawioralne jest założenie o

przyswojeniu sobie przez osobę depresyjną

nieadaptacyjnego wzoru reagowania na

różne sytuacje życiowe. Wzór ten można

zmienić w toku uczenia się i nabywania

nowych umiejętności. W terapii nie poszukuje

się przyczyn depresji w osobowości jednostki,

a raczej w specyficznym przetwarzaniu

informacji z otoczenia. Terapia w tym ujęciu

jest ściśle ustrukturyzowana i objęta ramami

czasowymi. Może być przeprowadzona w

formie spotkań indywidualnych jak i

grupowych.