P.UV: p o bardzo silnych wł, niewidzialne dla oka ludz, dł 200-400mikrona. Źródła: słońce, lampy kwarcowe, procesy technol. Działanie: pobudzanie ukł siateczkowo-śródbłonkowego, przemiany mat, utleniania tk, destrukcyjne działanie na DNA, denaturacja B, działanie bakteriobójcze w celu dezynfekcji powietrza, wody i pow, zapoczątkowuje syntezę wit.D, wzmacnia siły obronne org, zw↑ st melaniny, pęcherze, rumienia, oparzenia I lub II stopnia, nowotwory, zapalenie spojówek, zm↓ ostrości wzroku, przyśpieszenie starzenia skóry. Wskazania: choroby skóry, leczenie korzeniowych zespołów bólowych, profilaktyka krzywicy. Przeciwskaz: gruźlica, nadczynność tarczycy, nowotwory, zmiany barwnikowe. P.IR:niewidzialne dla oka ludzkiego, zakres fali 760-15000nm. Wyróżniamy podczerwień: bliską(760- 2000nm), daleką (5000-15000nm). Źródła:słońce, piece hutnicze, lasery, kotły, promienniki. Działanie: rumień cieplny, zm↓ napięcia mm szkielet, zw↑ przemiany mat, uśmierzenie bólu, mobilizacja funkcji obronnych org, zmętnienie soczewki, zapalenie spojówek, przebarwienia, odbarwienia, obciążenie mechanizmów termoreg org, ujemny wpływ na ukł sercowo-naczyniowy, przyśpieszenie starzenia. Wskazania:przewlekłe stany zapalne, zapalenia stawów, nerwobóle i zespoły bólowe, odmrożenia, rany oparzeniowe. Przeciwsk:ostre stany zapalne, zaburzenia czucia, stany grożące krwawieniem, żylaki. P.jonizujące proces polegający na powst jonów z obojętnych atomów i cząsteczek. PJ można podzielić na:1)korpuskularne (elektrony, neutrony, protony). 2)elektromagnetyczne(p rentgenowskie i gamma). Źródła p.k: 1)zamknięte: bomby kobaltowe, cezowe, aplikatory radowe. Nie powinno się oglądać telewizji z bliższej odległości niż 2m. 2)otwarte: izotopy promieniotw wykorzystywane gł do diagnostyki w pracowniach medycyny nuklearnej. Sposoby oddziaływania:1)pośrednie - produkty radiolizy wody tzn. reaktywne formy O2, krótko żyjące z których w obecności O2 powst nadtlenki m.in. nadtl wodoru. Produkty te wywierają silne działanie utleniające, mogą zmieniać właś i strukt skł kom. 2)bezp- ma wpływ na szczególnie wrażliwe struktury w kom, gł aparat chromosomalny jądra kom. Oba mechanizmy nie wykluczają się wzajemnie. Za najbardziej wrażliwe tk w ustroju czł uważa się tk limfatyczną, krwiotwórczą i rozrodczą. PJ jest całkowicie szkodliwe dla czł. P.elektrom o wielkiej częstot - jest to p o dł fali od 1mm do setek tys m oraz o częstotliwości od ok.0,1Hz do 300000Hz. Dzieli się na fale: 1)radiowe -zakres dł od 1mm do ponad 1000m, częst od 0,1Hz do 300MHz, 2)mikrofale- zakres dł od 1mm do 1m, częst od 300MHz do 300000MHz. Źródło:urządzenia służb radiowych (radiofonia, radiokomunikacja), urządzenia elektromagnetyczne powszechnego użytku (odbiorniki radiowe, komputery), przemysłowe urządz elektroenerg, wszystkie linie energ, stacje wysokiego napięcia. Działanie biol:1)nieswoiste działanie termiczne- najpowszechniejsze i wyst najwcześniej. Podstawą tego dział jest zamiana pochłoniętej energii w ciepło (ciało ludz jest zdolne do pochłonięcia i zmiany w ciepło od 20-100% p elektromagnetycznego wielkiej częst. 2)swoiste dział termiczne -jest wynikiem wybiórczego nagrzewania poszczególnych tk i narządów. 3)działanie pozatermiczne.
Zasady układania jadłospisu: 1)jedz regularnie 3posiłki dziennie, rozpocznij od śniadania. 2)Dzienna dieta powinna zawierać produkty pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. 3)spożywaj codziennie produkty zbożowe, oraz warzywa i owoce. 4)2,3 razy dziennie-mleko,biały ser,jgurt. 5)mięso-w ilościach umiarkowanych,3,2razy w tyg. Wybieraj mięsa chude, pozostałe dni jedz ryby,zboża strączkowe oraz warzywa 6)ograniczaj ilości spożywanego tł. Zamieniaj tł zwierzęcy na roślinny 7)ograniczaj spożycie soli kuchennej-do7gr 8)zachowaj umiar w jedzeniu słodyczy-wybierz owoce. 8)dieta powinna być pełnowartościowa i urozmaicona. 10 grup spożywczych:1)Produkty zbożowe-mąki, makarony, pieczywo, kasze, płatki produkty cukiernicze i ciastkarski. A)stanowią znaczne źródło energii. -zawierają dużo skrobi, pokrywają 30-50% dobowego zapot na kalorie. B)są źródłem wit. z grupy B oraz Mg, Fe, manganu, cynku, miedzi. C)kasze mają b.duże walory spożywcze D)nie zawierają wit.A,D,C E)zawierają pierwiastki kwaso-twórcze:S,Cl,F 2)mleko i przetwory:(bez masła i śmietany) A)dostarczają pełnowartościowego B B)zawierają lekkostrawny tł, laktozę, liczne makro mikro elementy, wit C)w mleku są 3g białka/100g. D)zawiera tł 2,7-5% E)skł mineralne: fosforany, chlorki, wapń, sód, Mg. E)w mleku wyst najlepsza proporcja wapnia do fosforu. 3)jaja a)ok. 92% białka jest przyswajalne (ugotowane), surowe jest ścieżko strawne. B)duże ilości Fe c)żółtko-wit.A,fosfor, siarka. 4)mięso,przetwory oraz ryby: skład zależy od gat.mięsa: od 60-75% masy to woda,10-20% to białko.2-30% to tł.;zawiera wit z grupy B,wołowe-wit PP, w wątrobie wit A i C.; źródło soli mineral:Fe, miedz.; siarka, fosfor-powodują zakwaszenie org.; ryby-dużo białka-do 20%; białko jest lekkostrawne, pełnowartościowe.; 85% aminokw.ma charakter egzogenny; tł w rybach tłustych do 20%,chudych do 0,6%, NNKT; wit.A i D,A1 i B12.; skł mineral:K, Ca, Mg, fosfor, Fe, jod, arsen, miedz. 5)masło i śmietana: Masło jest źródłem tł-80-85%, duża ilość kw.oleinowego,kw masłowy.; NNKT-3%; stanowi ważne źródło wit A i częściowo z grupy D. 6)inne tłuszcze(poza masłem).Pochodzenia zwierzęcego: słonina,smalec,boczek. Pochodzenia roslin.:oleje i margaryny.; są zródłem wit Ai D, margaryny i oleje-NNKT 7)ziemniaki-zawierają znaczne ilości skrobi, łatwo przyswajalne białko od 1,5-2%,kt.wyst.gł. w warstwie obwodowej.; skład mineral: bar, cynk, miedz,; są źródłem K, P, Cl, sodu, Mg i Fe.; wit.B1,2, PP,B6,kw.pantenenowy i trochę wit.C 8)warzywa i owoce:produkty nisko kaloryczne, zawierają ok. 1-2%białka; źródło witC i B-karoten,w mniejszych ilościach wit z grupyB.;dzielimy je na: a)obfitujące w wit C(kapusta, owoce jagodowe, papryka, pomidory, pietruszka) B)bogate w b-karoten(zielony groszek, fasola, szparagi, marchew, pomidory, szpinak, pietruszka, morele, kapusta biała) c)warzywa i owoce inne(bogate pod względem mineral:cebula, ogórki, por, seler, buraki, jabłka, śliwki, wiśnie) 9)strączkowe,suche-duża ilość skrobi, białka,wit z grupy B, dużo soli min.,mniejsze ilości b-karoten, Mg, Fe, Zn, Ca, K i P. 10)cukier i slodycze:wart odżywcze b.niskie,puste kalorie,gł sacharoza.
TRUCIZNA -subst, która do wniknięcia do org może spowodować zaburzenia funkcjonowania org lub śmierć. Klasyfikacja: uszkadzają żywą kom niszcząc skł(zasady, kw,kenole, chlor), blokują fizjologiczną aktyw Hb(CO, SO), działające na ukł.nerw(alkohol, morfina), działające na weget ukł.nerw, uszkadzające narządy wew(rtęć, metale ciężkie). Przyczyny zatruć: zawodowe-związane z niewłaściwymi warunkami pracy, nie przestrzeganie zasad higieny pracy; środowiskowe-wprowadzanie odpadów. Drogi wnikania: 1)ukł pokarm- ta droga ma znaczenie w zatruciach samobójczych, w przypadku zatruć lekami, zatruciach środowiskowych. Śluzówka jamy ustnej jest przepuszczalna dla trucizn rozpuszczalnych w wodzie. Wchłaniane są tylko zw szybko resorbowane ze względu na krótki czas kontaktu (cyjanki, nikotyna, nitrogliceryna, alkohol). Bł śluzowa żołądka jest mało przepuszczalna, resorpcja T nast gł w jelicie cienkim. T wchłonięte w jelitach przed dostaniem się do krwioobiegu trafiają do wątroby, gdzie pod wpływem enzymów ulegają metabolizacji., 2)skórę-jest łatwo przepuszczalna dla większości zw toksycznych. Przez naskórek dobrze są wchłaniane zw toksyczne dobrze rozp w lipidach np.strychnina, nikotyna. Przez ukł włosowo-łojkotowy T wnikają do ustr z ominięciem bariery naskórkowej. W ten sposób znikają metale np. rtęć., 3)ukł odd-droga przenikania T w warunkach zawodowych. Wchłonięte przez płuca T dostają się bezp do krwioobiegu. Z.PYŁ:z.aerozolem,które stanowi ciało stałe rozproszone w powietrzu, mgły, źródła:wybuchy wulkanów, przemysł energ; skutki: działanie drażniące bł śluzową i gł dróg oddech, procesy zapalne w obrębie ukł limfatycznego płuc, niedodma, rozstrzenie oskrzeli, niewydolność krążenia płuc, schorzenia nowotworowe, alergie, pylica. PODZIAŁ:1.o dzialaniu drazniacym:- Cl, Fe, szklo, aluminium, zw baru.Zatrzymane w ukł limfat. Nie powod rozrostu włóknistej tk. łącznej w pluchach. Nie zw↑ one predyspozycji płuc do gruźlicy i innych chorób o charakt.infekcyjnym. 2.o dzial zwlókniajacym:- krystaliczne formy dwutlenku krzemu: trydmid, azbest, kwarc, kaolin;- pyly z rud Fe, kopalń .P te w płucach powod odczyn wytwórczy w przegrodach miedzypecherzykowych, ścianach oskrzeli. To doprowadza do uszkodzenia ukł odd i krążenia. Mają kształt igiełek, dlatego wbijają się do płuc i je uszkadzają. Mogą być przyczyną powst.nowotworów ukł odd.3.o dzial uczulajacym:- pyly welny, bawelny, lnu, drewna, konopi, jedwabiu, p metali, drzew, krzewów.Nie powod reakcji ze strony tk lacznej, na drodze uczuleniowej mogą doprowadzać do schorzeń. Zw↑ predyspozycje do chorób pochodzenia infekcyjnego i są przyczyną uszkodzenia anatomicznego i czynnościowego ukl. odd i krążenia. 4.o dział toksycznym:- wyst najczęściej we wdychanym powietrzu w postaci ciała stałego. Drogi wnikania: 1)skóra -dotyczy to przede wszystkim p rozpuszczalnych w tł, które mogą przenikać przez skórę, 2)ukł pokarm - tą drogą dostają się do ustr niewielkie ilości p, które mogą nast ulec metabolizacji. 3)ukł odd - gł droga, najbardziej niebezp wnikania p. Cechą szczególną dla wszystkich p jest działanie drażniące(na bł śluzowe spojówek oczu i górnych dróg odd). Długotrwała ekspozycja powod zmiany w budowie i czynności bł śluzowych co upośledza lub eliminuje ich funkcję fizjologiczną, a więc oczyszczenie i nawilżenie. P wdychany z powietrza częściowo dostaje się do płuc. Większe ziarna p zatrzymują się w jamie nosowo-gardłowej i tchawicy oraz mogą mechanicznie uszkadzać śluzówkę. Po dłuższym czasie może to prowadzić do rozrostu śluzówki i trudności w odd. Drobniejsze ziarna p dostają się do oskrzeli i oskrzelików. Do płuc dostają się ziarna p o średniej poniżej 5 mikronów.
Termoregulacja: ośr t położony w podwzgórzu, jest 2 częściowy w przednim podwzgórzu leży ośr utraty ciepła, kieruje reakcjami zw↑ eliminację ciepła ustr narażonego na wysoką temp otoczenia lub zm↓ endogenne wytwarzania ciepła, w tylnym ośr zachowania ciepła, kieruje reakcjami powodującymi zm↓ utraty ciepła przez ustr i zw↑ wytwarzania ciepła w ustr. Regulacja cieplna: a.fiz: polega na oddawaniu ciepła przez skórę oraz przez drogi odd, przewód pokarm, moczowy; *bierna-polega na fiz przechodzeniu ciepła z ustr o wyższej temp do otoczenia o niższej temp, odbywa się poprzez promien, konwekcję, przewodnictwo, *czynna-polega na wydzielaniu potu i parowaniu, zachodzi gdy inne procesy zawodzą. b.chem- polega na usuwaniu lub zw↑ ciepła w org poprzez zw↑ lub zm↓ napięcia spoczynkowego mm szkielet. SAUNA:działanie wys↑ temp na czł, powod:rozszerzenie n.krw,zw↑ szybkość przepływu krwi, wz↑ częstośći skurczów serca o 50%, poj min płuc o 80%, usunięcie krwi z magazynów tk, odruchowe rozszerzenie n.wieńcowych serca, wydzielanie potu do 30g\min, pocenie powod zw↑ wydzielania prod przemiany mat, rozluźnienie mm, zmiany w czynnościach auton ukł nerw, pobudza gruczoły dokrewne, poprawia ruchomość stawów, oczyszcza org z toksyn, stymuluje ukł odpornościowy, wz↑ ukrwienia. HIPOKSJA(obniżone ciś):wpływ na ukł nerw: h 2-3tys mnpm, zaburzenia widzenia obwodowego, widzenia w ciemności, 4-5tys utrata świadomości, 7,5-8tys śmierć, zaburzenia wrażeń smakowych, w koordynacji nerw-ruch.Wpływ na ukł oddech:wz↑ VE, przekroczenie 3tysm powoduje spadek VE. Wpływ:po osiągnięciu dużej h wz↑ obj min serca,wz↑ częstości skurczów serca, w wyniku aklimatyzacji maleje obj min serca,h.powoduje uruchomienie dodatkowych rezerw krwi ze zbiorników org, przemieszczenie krwi do n.mózgowych, wieńcowych i naczyń płuc, obwodowe n.krw.zawężają świałto co powod blędnięcie skóry, osłabienie siły mm, czynności trawiennej, przewodu pokarm, wz↑ ilość czerw krwinek, ilość Hb, zw↑ zdolności wiązania O2 przez Hb.Wpływ na wyd.fiz:spadek wart max pochłaniania O2, większa produkcja LA, szybsze narastanie lokalnego zmęczenia krwi, ograniczenie możliwości wys org przez zw↑ went i poj min serca.Skutki:nadciśnienie płucne, ostry obrzęk płuc, choroba górska, duszność, bóle gł, bezsenność, nudności. WODA 60% masy ciała, spożycie w ciągu dnia 1,5-2l w postaci płynnej. Funkcje: niezbędna do zachowania odpowiedniej obj krwi, transport skł odżywczych do wszystkich kom ciała, ważna rola w oczyszczaniu org ze szkodliwych prod przemiany mat, bierze udział w regulacji temp ciał , współpracuje z enzymami trawiennymi w procesie trawienia, nawilża stawy, gałki oczne, ułatwia przełykanie kęsów, amortyzator ukł nerw, pozwala odd utrzymując nawilżenie płuc. Odwodnienie: brak 0,5-1% uczucie pragnienia, 2% przygnębienie, 3%suchość ust, zm↓wydolność moczu, 4% ubytek wody, trudność w wykonywaniu wys fiz, apatia, zaczerwienienie skóry, więcej % trudności w koncentracji, przyśp pracy serca, zachwianie równowagi, bezsenność, 11% niewydolność krążenia, zm↓obj krwi, zaprzestanie pracy nerek, śmierć. Wpływ procesów techno na wart odż żywności: wszystkie czynności związane z przygotowaniem posiłków mają za zadanie: zw↑ ST strawności prod oraz przyswajalności skł odż przez ustr, nadanie posiłkom odpowiednich cech organoleptycznych, zm↓ obj pokarmu przez odparowanie wody, zw↑ wart odż przez dopowiedni dobór prod żywnościowych, usunięcie z prod subst zbędnych oraz zabezp org przed zatruciem lub zakażeniem bakteryjnym.
z.Chem: Tlenki siarki pochodzą gł ze spalania C, ropy i benzyny, dwutlenek siarki jest wykrywany przez większość ludzi smakowo, a w st powyżej 3ppm ma ostry, drażniący zapach. TS wykazują działanie drażniące. Zachorowalność na nieżyt oskrzeli, rozedmy płuc. Dwutlenek S oprócz działania miejscowego na ukł odd wywiera działanie ogólne. Działa drażniąco na skórę powod uczulenia skóry i aparatu ochronnego oka. W ukł odd dwutlenek S powod: stan zapalny bł śluzowej od przekrwienia do martwicy, skurcz oskrzeli, porażenie rzęsek bł śluzowej, nadmierne wydzielanie się śluzu w drogach odd, skurcz żył oskrzelowych i zaburzenia w krążeniu oskrzelowym, ogólnooskrzelowe zaburzenia w krążeniu krwi, spadek ciśnienia. U podstaw zatrucia leży zaburzenie równowagi kwasowo zasadowej, doprowadza do zmiany aktywności niektórych enzymów co wywołuje efekty metabolizmu oraz zmiany morfologiczne w wątrobie, m sercowym, nerkach, mózgu. TLENKI AZOTU Źródłem tlenku i dwutlenku azotu są procesy spalania przebiegające w wysokich temp. Powst też w trakcie przemysłowych procesów chem. Zatrucia przewlekłe: charakt się zapaleniem bł śluzowej wyścielającej tchawicę i oskrzela co może prowadzić do zapaleń oskrzelików. Obserwuje się też podrażnienie spojówek, stany zapalne i owrzodzenia jamy ustnej, uszkodzenia szkliwa i zębiny, spadek ciś krwi, zwolnienie tętna. Zatrucia ostre: mogą mieć różny obraz kliniczny związany ze zmianami w ukł krążenia i odd oraz krwi. Wysokie stężenia tlenku azotu mogą powodować natychmiastowy zgon na skutek porażenia czynności ukł odd i krążenia. CO2 Przeciętne jego stężenie w powietrzu wynosi 0,03%. Jest to stężenie korzystne, co pobudza ośr odd. W pomieszczeniach w których przebywają ludzie st nie powinno przekraczać 0,1%. ZWIĄZKI OŁOWIU Ołów jest niebezp pierwiastkiem. Źródłem Pb są fabryki i lakiery produkowane na jego bazie. Większość farb podkładowych i wykończeniowych składa się w 50% ze zw Pb. Jedną z metod zm↓ st Pb w środ jest wprowadzenie benzyny bezołowiowej. Pb przedostaje się do org z pokarmem, wodą i powietrzem wdychanym. Od 5-10% z całkowitej ilości Pb wchłoniętego do org pozostaje we krwi. Reszta zostaje rozmieszczona w tk w zależności od stopnia ich ukrwienia i powinowactwa do Pb. Pb
jest trucizną ogólnoustr o dział kumulującym się. Zatrucia zw Pb mają charakter przewlekły, dotyczą one ośr obwodowego ukł nerw, nerek, ukł pokarm i sercowo-naczyniowego. Z.BIOL W ich skł wchodzą: bakterie, wirusy, grzyby, glony, pyłki kwiatowe, nasiona, sierść. W pomieszczeniach zamkniętych przenikają z powietrzem do org czł. Najniebezp to aerozole biolog. w postaci pyłów bakteryjnych. Powod choroby wieku dziecięcego: odra, ospa, błonica, krztusiec oraz choroby ukł odd -gruźlica, zapalenie oskrzeli, nieżyt gardła, nosa. W środowisku mogą być aktywne nawet kilka lat. OBRÓBKA: MECHANICZNA: 1)mycie-oczyszczenie prod, 2)czyszczenie-obieranie, skrobanie, ma na celu usunięcie części niejadalnych, nadpsutych lub zwiędłych, 3)moczenie-dla prod, których struktura nie jest uszkodzona, np. fasola, groch, 4)rozdrabnianie-ma na celu zw↑ możliwości dostępu soku trawiennych, skraca czas obróbki termicznej. TERMICZNA: 1)gotowanie-ogrzewanie prod w wodzie, parze wodnej, powoduje że prod jest lekkostrawny, podnosi walory smakowe, do wywaru przechodzą subst mineralne, niektóre zw organiczne, niektóre Wit, pektyny, cukry proste, kw org; błonnik i skrobia ulegają pęcznieniu. 2)smażenie polega na ogrzewaniu prod, np. jaj, mięsa w tł o temp 170-190°C, proces przygotowujący prod ciężkostrawne. 3)duszenie proces ogrzewania prod w zamkniętym naczyniu z niewielkim dodatkiem tł i wody o temp 100°C, naczynie powinno być szczelnie przykryte, aby nie uchodziła para wodna. 4)pieczenie polega na ogrzew prod za pomocą goracego powietrza w temp 120-260°C, przebiega w szczelnie zamkniętym piekarniku lub na rożnie bez dodatku tł. 5)zamrażanie oziębianie, polega na obniżeniu temp poniżej 0°C, służy do przygot deserów, napojów, lodów, przydatny dp przechowywania żywności. 6)zapiekanie polega na krótkotrwałym ogrzaniu w rozgrzanym piekarniku o temp 200°C.
Błonnik: W nieprzyswajalne, skł się z kilku różniących się między sobą komponentów, do który należą:celuloza, hemiceluloza, pektyny, lignina. Funkcje: dostarcza substratu energe dla mikroorganizmów i stymuluje ich wzrost, tworzy korzystne podłoże dla rozwoju pożądanej flory bakteryjnej w jelicie grubym, zw↑ ilość wit.K oraz wit z grupy B w kale, zapobiega nadmiernemu odwodnieniu mas kałowych i zaparciom, pobudza funkcję żucia i wydzielania śliny, buforuje i wiąże nadmiar HCL w żołądku, ogranicza strawność skł odżywczych, zw↑ wydzielanie z kałem kw żółciowego, obniża poziom cholesterolu. TŁUSZCZE.Dzielimy na 1)nasycone i nienasycone; 2)proste: trójglicerydy, woski- nie sa trawione; złożone: fosfo i glikosulfolipidy; sterole, izotrenoidy. Funkcje: skoncentrowane źródło energii dla wszystkich tk, narządów z wyjątkiem erytrocytów, mózgu i nerek; umożliwiają gromadzenie energii-są gł formą zapasową; hamują skurcze żołądka i wydzielanie soku żołądkowego; ułatwiają odczuwanie smaku i przełykanie pokarmu; stanowią budulec bł i białej masy mózgu; jako tłuszcz podskórny chronią przed nadmierną utratą ciepła; jako tł około narządowy stabilizują nerki i inne narządy wew naszego ciała; dostarczają NNKT. Wartość odżywcza: zależy od konfiguracji przestrzennej kw nienasyconych; procesów technol; zawartości NNKT(a.T obniżające poziom CH więcej niż 40% NNKT, np.olej sojowy, słonecznikowy, kukurydziany; b.T obojętne względem CH 10-40% NNKT, oliwa z oliwek, olej rzepakowy); zawartości wit A, D i E; dł łańcucha węglowego; strawności. NNKT- w skład wchodzą nast zw: kw. linolowy, kw. linolenowy, zw należące do ich rodzin. Są to kw, które mają 1 podwójne wiązanie przy 3 i 6 C licząc od grupy CH3. Org nie syntetyzuje ich. Funkcje: 1.strukturalna- stanowią 1 z niezbędnych skł budulcowych kom, są stałymi skł fosfolipidów, im więcej NNKT w błonie tym jest ona bardziej przepuszczalna, 2.związek z transportem i metabolizmem cholesterolu, prawdopodobnie zw↑ syntezę kw żółciowych z cholesterolu zm↓ w ten sposób jego poziom we krwi(działanie przeciw miażdżycowe), 3.zapobiegają powst zakrzepów naczyniowych, czyli hamują agregację płytek krwi(przez co zapobiegają zawałowi serca), 4.są prekursorami hormonów tkankowych. Mogą przeciwdziałać powst niektórych zmian chorobowych ukł krąż, regulują skurcze mm gładkich(rola w procesie rozrodczym, utrzymanie ciąży), działając na mm gładkie ścian n.krw.-obniżają ciś. krwi. CHOLESTEROL-sterol zwierzęcy, wyst jako skl bl.kom. i w subst.mielinowej nerwu (osłonka). Bierze udział w syntezie hormonów sterydowych, kw tl. i wit.D. Pochodzi z pokarmu, albo syntetyzowany jest przez org. Moze byc efektem przemiany acetylo Co-A. Podwyższony CH jest spowodowany upośledzeniem metabolizmu (za duża, lub za mała utylizacja). LDL- zły cholesterol, a HDL jest pożądanym CH. Norma spożycia ok. 300mg dziennie. Frakcje cholesterolu CLDL(całkowity)- mniej niż 200, LDL(zły)- mniej niż 135, HDL(dobry)- wyższy niż 35. Wit.E zw↑ aktywnosc wit.A, silny przeciwutleniacz, obniża szybkość starzenia komórki, zw↑ dotlenienie i wytrzymałość org, chroni płuca przed zanieczyszczeniami, zapobiega chorobom nowotworowym, przyspiesza gojenie oparzeń bierze udział w przemianie mat, obniża podwyższony poziom lipidów w surowicy krwi, uczestniczy w procesach odtruwania, podtrzymuje czynność tk mm, pobudza produkcję subst przeciwzakrzepowych, niezbędna u M do prawidłowej produkcji spermy. Niedobór: rozdrażnienie, osłabienie zdolności koncentracji, niszczenie, lub zm↓ powst erytrocytów, degeneracja mm, schorzenia ukł rozrodczego. Wyst: kielki pszenicy, soja oleje roślinne, orzechy. Wit.B6 Rozp w wodzie, konieczna w wytwarzaniu przeciwciał i krwinek czerw, wzmacnia ukl odpornościowy, łagodzi nudności, bierze udział w syntezie B i kw nukleinowych, niezbędna do produkcji Hb, podnosi odporność immunologiczną org i uczestniczy w tworzeniu przeciwciał, korzystnie wpływa na niektóre stany zapalne nerwów obwodowych. Niedobór: wyst wyjątkowo,np.u małych dzieci karmionych sztucznymi odżywkami oraz u alkoholików. Objawy:stany zapalne skóry (łojotokowe zmiany na twarzy, podrażnienie języka i bł śluzowych jamy ustnej, zapalenie bł śluzowej jamy ustnej (języka, kącików warg), zmiany w ośr.ukł.nerw.(apatia, bezsenność, nadwrażliwość, napady drgawek), zw↑ podatność na infekcje. Źródła:produkty zbożowe i ziemniaki oraz mięso i wędliny, wątróbka, ziarna soi, kiełki pszeniczne, orzechy włoskie,banany, szpinak, awokado. Zapot: dzieci 0,2-0,9mg/dobę; dorośli 1,6-2.
Wit.B1 rozp w wodzie, odgrywa zasadniczą rolę w procesach oddychania tk, gł w przemianie W, wzmaga czynność acetylocholiny, przyspiesza gojenie się ran i wykazuje działanie uśmierzające ból. Wyst: groch, fasola, orzechy, mózg, wątroba. Niedobór: zaburzenia ukl.nerw., pracy serca, pracy przewodu pokarm(utrata łaknienia, nudności, wymioty, biegunki, bóle brzucha), zaburzenia pamięci, koncentracji, depresja, niewydolność krążenia: przyspieszona akcja serca, powiększenie wymiarów serca, obrzęki k.górnych i dolnych, Ostrą postać awitaminozy B1, zwaną beri-beri, spotyka się w stanach głodowych oraz u dzieci odżywianych np. samym ryżem, charakt się zaburzeniami czucia, osłabieniem mm k.dolnych, uogólnionymi obrzękami do jam ciała.. Zapot: dzieci 0,2-0,9 mg/dobę; dorośli 1,5-2. WIT.C źródła: truskawki, czarna porzeczka, owoce dzikiej róży, pomidor. Zwana kw askorbinowym, bierze udział: w biosyntezie kolagenu, w biosyntezie karnityny, w syntezie hormonów, ma wpływ na wchłanianie jonów metali ciężkich, wpływ na odporność, zm↓ toksyczność O2, czyli jest wit antyoksydacyjną, chroni oko i tk płucną przed wolnymi rodnikami, wpływ na metabolizm lipidów, obniża poziom ch.LDL i ch.całkowitego. Niedobór: zmęczenie, osłabienie, bladość skóry, skłonność do zmarszczek, krwawienie dziąseł, podatność na infekcje, wywroczyny krwawe w mm. Zapot: 150mg/dzień. Wit.A Rozp w tł. Bierze udział w przemianie ogólnoustr, a zwłaszcza w metabolizmie B, jest niezbędna do utrzymania w dobrym stanie rogówki oka, wszystkich bł śluzowych przewodu pokarm, moczowego, ukł rozrodczego, skóry i płuc, niezbędna dla normalnego widzenia gdyż odgrywa rolę w procesie tworzenia rodopsyny, decydującej o możliwości widzenia o zmierzchu przy słabym oświetleniu. Wywiera wpływ na czynniki odpornościowe ustr, dlatego też często określana jest jako wit antyinfekcyjna. Bierze udział w budowie i wspomaganiu naturalnych barier chroniących org przed zakażeniem, wspomaga naturalny system samoobrony org przed zakażeniem i chorobami. Źródła: w wątrobie, tranie z rybiej wątroby, żółtku jaja, mleku, maśle, margarynach, w czerw i żółtych owocach oraz warzywach, ciemno zielonych częściach warzyw. Niedobór: kruche, wolno rosnące paznokcie z podłużnym bruzdowaniem, suche, łamliwe włosy, szorstka, sucha skóra, suche spojówki oraz zmiany chorobowe na rogówce, osłabione, wrażliwe dziąsła, brak apetytu, zm↓ odporność na zakażenia, kurza ślepota, zaburzenia widzenia, zahamowanie wzrostu, uczucie zmęczenia. Zapot: dzieci 400-700mg/dobę; dorośli 800-1200. POTAS reguluje gospodarkę wodną (obj kom, ciś osmot wewnątrzkom), wpływa na równowagę kwasowo-zasadową, zapewnia prawidłowe funkcjonowanie nerwów i mm, zw↑ przepuszczalność bł kom, zw↑ aktywność gruczołów wydzielniczych. Bierze udział w regulacji ciś krwi a przez to może obniżyć ryzyko wyst zawału i chorób serca. Źródła: banany, morele, marchew, ziemniaki, brokuły, brukselka, kapusta, awokado, orzechy. Do stanów niedoboru potasu w org dochodzi w wyniku jego nadmiernej utraty przez przewód pokarm (długotrwałe wymioty, biegunka), nerki (niewydolność krążenia, niektóre choroby nerek, cukrzyca), a także w marskości wątroby, alkoholizmie. Przy obniżeniu st potasu obserwuje się: zaparcie, utrata apetytu, skurcze jelit, nieregularne bicie serca, bóle głowy, dolegliwości mm, nadmierną suchość skóry, omdlenia, zaburzenia zachowania, uczucie znużenia, zaburzenia koncentracji, nerwowość, problemy ze snem, spowolniona reakcja na bodźce, pobudzenie, osłabienie, trądzik u dorastającej młodzieży, wydłużony czas gojenia się ran. ŻELAZO niezbędny w procesie tworzenia czerw ciałek krwi w szpiku kostnym, wiąże CO2 w Hb i transportuje go do płuc, skł wielu enzymów i B biorących udział w metabolizmie org., niezbędny do prawidłowej budowy skóry, włosów, paznokci, do prawidłowego funkcjonowania ukł odpornościowego wpływa na proces wzrostu, zw↑ odporność org, zapobiega zmęczeniu. Źródła: mięso, wątroba, ryby, żółtko jaj, twaróg, orzechy, mleko, warzywa strączkowe, brokuły. Na niedobory i powst anemii narażone są dzieci, odchudzające się dziewczęta, kobiety z powodu utraty krwi w cyklach miesiączkowych, kobiety w ciąży, kobiety po menopauzie, sportowcy uprawiający sporty wytrzymałościowe, osoby starsze. Niedobór: spaczone łaknienie, czyli apetyt na produkty nie zaliczane do pokarmów, jak krochmal, lód, tynk i inne; spadek sprawności fiz, obniżenie możliwości koncentracji i sprawności umysłowej; niesprawność pamięci, zły nastrój, zmniejszenie odporności na przeziębienia i infekcje, zaburzenia rytmu pracy serca. Wolne rodniki: ograniczają zdolność wys org., uszkadzają kom mm. Powst: 1.Mitochondrialna redukcja cząsteczek O2, 95% O2 ulega redukcji kompletnej, a 5% niekompletnej i powst aniorodnik ponadtlenkowy, dalej H2O2 i rodnik hydroksylowy OH. 2.Hipoksja powysokościowa- silne niedotlenienie, po którym wyst reperfuzja tlenowa (nagle przywrócenie warunków tl po silnym niedotlenieniu), powst oksydaza ksantynowa. 3.Mikrourazy i procesy zapalne- w miejscu zapalnym gromadzą się granulocyty obojetnochłonne i wytwarzają H2O2. Funkcjonowanie kom mm w obecności wolnych rodników jest możliwe dzięki systemowi antyoksydacyjnemu.
HIPERTERMIA: wpływ na org czł: zmiany metabolicznej produkcji cieoła, pogorszony apetyt, zmiany stopnia przyswajalności produktów, zmiany w strefie behawioralnej-spowolnienie ruchu, rozszerzenie skórnych n.krw. w celu zm↓przepływu krwi przez skórę i odprowadzenia ciepła z wnętrza ustroju na zew,wydzielanie potu i oddawanie ciepła na drodze parowania, wzrost VE-pogłębienie oddechu, przyśpieszenie pracy serca. Objawy:apatia, halucynacje, zmęczenie, zm↓ chęci do pracy, skurcze cieplne, zm↓ mm, wymioty, brak apetytu, odwodnienie org przez pocenie sie, udar cieplny. Wyst: wysoka temp,mechanizmy termoreg są sprawne ale niewystarczające, wilgotność powietrza, gdy procesy ochładzania są niesprawne w gorączce lub pod wpływem leków, podczas wys fiz w podwyższonej temp otoczenia. HIPOTERMIA: obniżenie temp poniżej 34o może powodować, że podwzgórze traci zdolność do regulacji temp, przy 39nast zahamowanie procesów termoreg, 34oC-zaburzenia mowy, 32oC-zaburzenia rytmu czynności serca i utrata zdolności dowolnych ruchów, 30oC-28oC-utrata świadomości, 27oC-temp graniczna, od 30-32-niebezp powst poważnych arytmii serca, 24-25-śmierć, wychłodzenie twarzy powoduje zahamowanie oddechu, 5oC- zmiany psychiczne. Objawy:bladość skóry, drżenie mm, nasilenie przemiany mat, gęsia skórka, zm↓ odporność ogólna ustr, pogłębienie oddechu, skurcz. n.krw. Wyst:u ludzi chorych na niedoczynność tarczycy, niska temp otoczenia, gdzie nie może być wyrównana utrata metaboliczna produkcja ciepła, pod wpływem śr farmakologicznych, zatrucie alkoholowe, niedoczynność przysadki mózgowej, śr antydepresyjne. KRIOTERAPIA: polega na zast par ciekłego azotu lub powietrza schłodzonego ciekłym N.Stosuje się temp od -110oC,należy zabezp wszystkie wystające części ciała, wywołuje reakcje poprzez wpływy wegetatywne i hormonalne na ośr termo, stos przez 3 min.Na początku nast. spadek temp skóry i tk podsk, obniża się temp mm.Zmienia się tempo przemiany mat oraz czynności gruczołów dokrewnych. Po zabiegu nast. powrót ciepłoty skóry po 14 min do 35oC i utrzymuje się przez 90min.4min po opuszczeniu komory nast. rozszerzenie n.krw., które mogą osiągnąć 4-krotnie większą wart. niż przed zabiegiem i utrzymywać przez kilka godz.Następstwem jest wz↑ ukrwienia narządów wew, eliminacja nagromadzonych szkodliwych produktów metab, wzrost st.O2 w mm, obniżenie mleczanów, histaminy, wzrost wydzielania hormonu nadnerczy i tarczycy, wzrost metab kom, zm napięcia mm.Efekty: długotrwałe przekrwienie służy gojeniu się urazów i stanów zapalnych, lepszy drenaż chłonny przestrzeni międzykom, wpływ na ukł opioidalny,wz st.testosteronu, wpływ na ukł immunologiczny. Podwyższone ciś.: zanurzenie w wodzie wyzwala odruchowe zatrzymanie odd w pozycji wydechowej normalnie do 1min. Może przyczynić się do powst obrzęków płuc w wyniku ciś w n.krw, może dojść do uszkodzenia n.krw. zatok nosowych i do krwawienia. Wysokie ciś. może przyczynić się do choroby Ksenowa- dekompensacja. Pod wpływem wysokiego ciś. na pow. ciała wzrasta ciś. gazów w ustr, gazy rozpuszczają się w płynach ustr. Podczas szybkiego wypływania na pow. wody gazy uwalniają się w postaci pęcherzyków, które mogą znajdować się we krwi oraz w przestrzeniach międzykom., pęcherzyki mogą uszkadzać tk, w których powstają uciskając mechanicznie na wł.nerw, wywołują silne dolegliwości bólowe, objawy uszkodzenia różnych okolic mózgu, porażenia obwodowe. Pęcherzyki powst we krwi mogą blokować małe n.krw. powodując niedokrwienie tk, przedostawać się do serca, w płucach rozrywają miąż płuc, uszkadzają ściany ucha środk. DŁUG CZAS:przejściowa desynchronizacja między czasem środowiskowym a czasem wew org. Do DC dochodzi przy przelotach równoleżnikowych. Czł łatwiej przyst się do nowego miejsca po locie ze wsc na zach, gdzyż jego rytm biolog adaptuje się z większą szybkością wynoszącą średnio 1,5h\dobę.Dolegliwości:zmęczenie, zaburzenia snu, bezsenność w porze nocnej w nowej sferze czasowej, rozdrażnienie, pogorszenie koncentracji, bóle głowy, zaburzenia ukł. pokarm, utrata apetytu, niestrawność, nieregularność opróżniania przewodu pokarm. Sposoby zapobiegania:przy podróży na zach przed odlotem należy:stopniowo nieco później udawać się na spoczynek, przestawić zegarek w czasie lotu, spać podczas lotu, po przylocie przez 2-3 dni przebywać na słońcu, można zalecić drobne zmiany dietetyczne: unikać alkoholu i kawy, ustalić nowe pory posiłku i picia napoi kofeinowych. INDEKS GLIKEMICZNY porównuje krzywe wzrostu poziomów glukozy we krwi w ciągu 2h po spożyciu określonego produktu w ilości dostarczającej 50g przyswajalnych węglowodanów oraz równoważnej wart czystej glukozy, dla której przyjęto wart IG równą 100. Im niższa wart IG tym produkt ma większą wart dietetyczną. Sacharoza i miód mają wysoki poziom IG(60-80). W przeciwieństwie do skrobi, pieczywa razowego. Szybka odbudowa glikogenu: jak najszybsze spożycie W w ilości 50-150g w czasie 1-2h po wys; uwzględnienie pokarmów chartka się wysokim lub umiarkowanym IG; kontynuacja wysokiego spożycia W w ilości 8-10g/kg na 24h. IG wysoki: białe pieczywo, ryż, chleb żytni, biszkopty, miód, banany, rodzynki, gotowane ziemniaki. IG umiarkowany: spaghetti, makarony, płatki owsiane, winogrona, pomarańcze. IG niski: jabłka, wiśnie, daktyle, figi, śliwki, lody, pełne mleko, jogurt, zupa pomidorowa. MAGNEZ pierwiastek konieczny do syntezy i kontroli dział zw o wiązaniach bogatoenerg, które są niezbędne do magazynowania i przenoszenia energii powst w procesach metabolicznych. Uaktywnia ok. 300 enzymów, uczestniczy w syntezie B. Ma duży wpływ na rozmnażanie, podtrzymuje fiz integralność podwójnej spirali DNA oraz chromosomów. Jest integralną częścią bł kom i wewnątrzkom. Zm↓ ich płynność przez tworzenie zw kompleksowych z fosfolipidami. Aktywizuje ruchliwość plemników, wykazuje dział tokolityczne na m macicy. Niedobory: zw↑ podatność na stres, nadpobudliwość ner-mm z drżeniem, zaburzenia rytmu serca, zm↓ odporność na infekcje, choroba żylno-zakrzepowa, zaparcia, biegunki, zmęczenie wzroku, bóle głowy, zaburzenia miesiączkowania, bielactwo paznokci. RODZAJE OTYŁOŚCI 1)trzewna jamy brzusznej-nadmiar tk tł zlokalizowany w górnej połowie ciała, gł w jamie brzusznej, zw↑ ryzyko choroby wieńcowej WHR=do talii/do bioder>0,9, 2)pośladkowo-udowa: nadmiar tk tł zlokalizowany w dolnej połowie ciała, gł w okolicy ud i bioder, zw↑ ryzyko choroby wieńcowej WHR=do talii/do bioder<0,8. O zaburza metabolizm glukozy i lipidów. O to nagromadzenie tł większe niż aktualne ich zapotrzebowanie. Masa ciała ma wpływ na nieśmiertelność. Niedowaga i nadwaga są przyczynami wielu schorzeń: ukł krąż 50%, nowotwory 20%, cukrzyca 3%, ukł odd 5%, choroby zakaźne i pasożytnicze 2%, inne choroby20%.
WYS.FIZ. musi być dostosowany do org. Aktyw fiz wpływa na: masę mm, poprawę wydolności, wzrost zaopatrzenia w O2, liczbę n.wł. w mm, doskonalenie wys.fiz. Niekorzystne aspekty WF: zmiany czynnościowe(wz↑ produkcji wolnych rodników, aktywacja płytek krwi, wz↑ krzepliwości krwi, kiper- i hipotermia), urazy sport., wysiłki, nagłe powikłania kardiologiczne, nagła śmierć. Korzystne: profilaktyka, leczenie, zmiany czynnościowe ze strony mm, stawów, serca i n.krw., lepsza jakość życia, rozwój fiz, korzyści społ, korzystny wpływ na proces starzenia. Trening fiz to proces adaptacyjny, który pprzez systematyczne żw fiz prowadzi do doskonalenia czynności poszczególnych tk i narządów. Towarzyszą mu zmiany morfologiczne i funkcjonalne tk i narządów zw↑rezerwę adaptacyjną org. BIAŁKA: mają znaczenie pierwszorzędne, wyst w org, ulegają zużyciu. Mogą się odnowić w wątrobie w ok.10 dni,w mięśniach w 15dni, cały org.80 dni. Dzięki nim zachodzą złożone procesy metaboliczne. Am: egzogenne- fenyloalanina, izoleucyna, endogenne- cysteina, tyrozyna,. Wart odżywcza zależy od ilości wzajemnych proporcji am w B, oraz od uwolnienia i wchłonięcia B w przewodzie pokarm. Org ludzki nie może magazynować B. Grupy B: 1)pełnowartosciowe- zawierają wszystkie niezbędne am.egzogenne w stosunku ilościowym zapewniającym właściwe pokrycie zapotrzebowania ustr, pochodzące od zwierząt: sery, jajka, mleko, mięso. Mają one największą zawartość niezbędnych am w najlepszym ich stosunku i w najbardziej przyswajalnej formie; 2)czesciowo niepelnowartosciowe- wyst wszystkie am.niezbedne, lecz co najmniej 1 wyst w ilości niewystarczającej. Tego rodzaju B wyst w B roślinnych gł w produktach zbożowych.; 3)niepelnowartosciowe- mają za mało am.niezbednych, lub nie zawierają 1, lub kilku np.żelatyna, B kukurydzy. Funkcje:strukturalna-związana z budową i odbudową uszkodzonych kom; sterowanie procesami mat.; trawienie pokarmów; materiał do budowy ciał odpornościowych; biorą udział w przekazywaniu info dla org czł; transportowa; krzepniecie krwi; udział w utrzymywaniu równowagi kwasowo-zasadowej; regulowanie bilansu płynów; odtruwanie org; B niewykorzystywane do celów anabolicznych ulegają spaleniu 1gB-4kcal. BCAA:leucyna, izoleucyna, tworzą 1\4składu aminokwasowego B mm, mogą ulegać przemianie do alaniny, mogą być źródłem energii, działanie antykataboliczne, anaboliczne, uwalnianie insuliny i hormonów wzrostu, uczestnictwo w produkcji alaniny i wielu innych am, wykorzystywane jako źródło energii podczas długotrwałego wys.fiz., redukują tk.tł z dużą ilością węglowodanów, wpływają na odczuwanie zmęczenia podczas i po treningu. Niedobór: niedokrwistość, powst obrzęków, upośledzenie procesów trawiennych, wydłużanie czasu krzepnięcia krwi, ograniczeni wzrostu, rozwoju fiz i umysłowego u dzieci, zm↓ wydolności psychofizj u osób dorosłych, utrudnienie w gojeniu się ran. Rodzaje niedożywienia: marasmus-choroba głodowa, wiąże się z niedoborem B i innych skł, dotyczy dzieci w 2 pierwszych latach życia; kwashiorkor-związany wyłącznie z niedoborem B, spowodowany wyst innych chorób pasożytniczych, infekcji, długotrwałym stresem. Nadmiar:obciążenie pracy nerek, ucieczka wapnia z moczem, biegunka, odwodnienie u dzieci, podwyższenie temp, wzrost mocznika we krwi. WEGLOWODANY- źródło energ, biorą udział w budowie różnych struktur, org nie ma możliwości magazynowania dużych ilości W, powinien być dostarczony z pożywieniem, nadmiar odkładany w postaci tk.tł. Funkcje: są gł, najtańszym i najbardziej dostępnym źródłem energii służącej przede wszystkim do utrzymywania stałej ciepłoty ciała, pracy narządów wew oraz wykonywanie pracy fiz; glukoza jest prawie wyłącznym źródłem energii dla ośr ukł nerw; cukrowce ułatwiają organizowanie oszczędnej gospodarki białkowej i tłuszczy; cukry mają dział przeciwketogenne; stanowią materiał budulcowy dla wytwarzania elementów strukturalnych kom lub subst biolog czynnych(galaktoza, ryboza); odgrywają dużą rolę w gospodarce wodnej i mineralnej zm↓ wydzielanie tych skł. HAŁAS wszelkie dźwięki o dowolnej chartka akustycznej niepożądane, szkodliwe, uciążliwe dla danej osoby, są to drgania ośr sprężystego na narząd słuchu i inne zmysły. H szkodliwy wywołuje trwałe skutki w org czł. H uciążliwy nie wywołuje trwałych skutków w org czł, ale utrudnia wykonywanie określonych czynności. Źródła: ruch drogowy, h komunikacyjny, przemysłowy- pochodzi z hal produkcyjnych. Działanie: 1)miejscowe: przy poziomie powyżej 85dB dochodzi do uszkodzenia słuchu, h niespodziewany o wart 70dB może zaskoczyć ukł obronny org; 2)ogólne: czynnik stresowy, ujemne działanie na ośr ukł nerw, zmęczenie wyrażone depresją, obniżenie sprawności umysłowej, wzmożona drażliwość, zaburzenia snu, utrudnienie odpoczynku, nauki, pracy umys, uczucie niezadowolenia, agresja, zmiany wegetatywne w obrębie ukł kr, zwężenie obwodowych tętniczek, zm↓ obj wyrz i min serca, zw↑ ryzyko choroby dwunastnicy, żołądka. Obrona: zatyczki do uszu wytłumiają h do 7-8dB, ograniczenia spaceru, wkładki do uszu-10-15dB, nauszniki ochronne-25dB, uszczelnianie okien, hełmy ochronne-50dB. Ocena poziomu: do 55dB możliwa normalna rozmowa, 60-75dB porozumiewanie się głosem podniesionym, 95dB utrudnione poroz się głosem pod, 100-110dB słyszalny krzyk, ↑110dB niemożliwe porozumiewanie. WIBRACJE drgania oddziaływujące na org ludz lub elementy środowiska za pośrednictwem ciał stałych kontaktujących się bezp z ciałem czł lub elem środ. Narażeni: pracownik używający urządzeń pneumatycznych, osoby prowadzącr tramwaje, autobusy, pasażerowie. Podział: 1)ogólna: przekazywana na całe ciało za pomocą podestów i siedlisk; 2)miejscowa: przekazywana na kończyny, gł górną. Wpływ: pobudza zakończenia nerw, wywołuje zjawisko rezonansu, zaburzenia w pracy ukł nerw i kr, złe samopoczucie fiz i psychiczne, choroba wibracyjna. Zespół wibracyjny: choroba w, zespół objawów ze strony ukł nerw, kostno-stawowego i naczyniowego spowodowane szkodliwym działaniem w. Postacie ZW: 1)naczyniowa-proces narastania w 3 okresach, I-okres zwiastunów, charakt się mrowieniem, drętwieniem kończyn w spoczynku, nieznaczne oziębienie rąk, II- okres zmian wczesnych- wcześniejsze objawy nasilone, ból głowy, zawroty, sino-czerw skóra rąk, III-o zmian zaawansowanych, ból rąk w trakcie aktywności, osłabiona siła rąk. 2)naczyniowo-nerw; 3)kostna; 4)kostno-stawowa-charakt się objawami radiologicznymi: martwice jałowe kości, zwyrodnienia, zwapnienia; 5)mieszana. Ukł generujacy rytmy biol: *jadro nadskrzyżowaniowe- znajd się w podwzgórzu, wykazano istnienie powiązań tego jądra z siatkówką oka, jest to szlak siatkówkowo-podwzgórzowy. Droga nerw z jn biegnie dalej przez pień mózgu, rdzeń kręg oraz górne zwoje nerw, szyjne do szyszynki. Impulsy generowane są w porze nocnej. *szyszynka- wytw melatoninę w kom zwanych pinealocytami, substratem do produkcji mel jest tryptofan, wydzielanie m wynosi 28,8 mg\dobę. Okres półtrwania mel wynosi 40min, szczyt uwalniania mel przypada na 24- 3 h nad ranem, czas wzmożonej syntezy mel zależy od proporcji faz światło-ciemność.