Tomasz Kiliś - Rehabilitacja seksualna

Temat referatu: Fazy przystosowania się do niepełnosprawności.

PRZYSTOSOWANIE SIĘ

Przystosowanie się - to adaptacja do swojego środowiska/otoczenia w czasie trwania rozwoju i zachodzących zmian, uwzględniająca świadomość i emocje (akceptacja lub jej brak) jednostki.

Do odpowiedniego przystosowania potrzebne jest:

1. Umiejętne kierowanie samym sobą,

2. Świadomość istniejących zagrożeń,

3. Umiejętność radzenia sobie z trudnościami.

Proces przystosowania obejmuje reakcje psychiczne i behawioralne (zachowawcze) dla uzyskania równowagi między:

POTRZEBY WEWNĘTRZNE = WYMAGANIA ŚWIATA ZEWNĘTRZNEGO.

Czynniki wpływające na proces przystosowania to:

1. Wewnętrzne:

1.1. Potrzeby i motywy,

1.2. Percepcje,

1.3. Emocje,

1.4. Uczucia,

1.5. Pragnienia,

1.6. Doświadczenie życiowe,

1.7. Uczenie się,

1.8. Procesy asocjacji (kojarzenie wątków dla utworzenia całości),

1.9. Ćwiczenie,

1.10. Dążenie do urzeczywistnienia swojego „ja”,

1.11. Formowanie się uczciwości,

1.12. Nabywanie doświadczenia.

2. Zewnętrzne:

2.1. Rodzina,

2.2. Szkoła,

2.3. Grupy społeczne,

2.4. Środowiska kulturowe i społeczne.

Konieczność przystosowania

▼

Wymagania jednostki

▼ ▼

Niespełnienie wymagań Spełnienie wymagań

▼ ▼

Trudności w pozbyciu się uczucia niepokoju Satysfakcja

▼ z realizacji własnych zdolności

Obsesyjne myślenie o własnej winie i z przezwyciężenia uprzedzeń zdrowych niedoskonałości, chorobie, śmierci ze zdobycia uznania społecznego

Przystosowanie zakłada akceptację (pod względem fizjologicznym i psychologicznym) straty, swojej dysfunkcji i integrację tego w pojęcie własnej osoby. Pozwala to wytworzyć nowe nawyki i umiejętności ułatwiające zmianę dotychczasowego życia.

Trudności w przystosowaniu mogą dotyczyć powiązanych ściśle ze sobą aspektów osobowości:

1. Intelektualny,

2. Emocjonalny,

3. Motywacyjny,

4. Wola,

5. Charakter,

6. Temperament.

Działanie chorego w celu interpretacji nowej rzeczywistości

▼

Odnalezienie na nowo sensu życia

▼

Adaptacja

▼

Próba przywrócenia równowagi emocjonalnej

Proces radzenia rozpoczyna ocena pierwotna, a kończy rozwiązanie sytuacji stresowej. Rozładowanie napięcia (przyspieszenie/spowolnienie psychicznej regeneracji) chory uzyskuje przez stosowanie mechanizmów przystosowawczych (obronnych):

1. Pozytywnych:

1.1. Kompromis,

1.2. Mobilizacja,

1.3. Sublimacja,

1.4. Substytucja,

1.5. Rezygnacja,

2. Negatywnych:

2.1. Agresja,

2.2. Fiksacja,

2.3. Regresja,

2.4. Ucieczka.

Przy oczekiwaniu na wypis z ośrodka leczniczego stosuje się racjonalizację, zaprzeczanie, unikanie katastrofizacji, fatalizmu, zamartwiania się, myślenie o osiąganiu celów życiowych.

Rodzaje reakcji emocjonalnych na zaistniałą niepełnosprawność (wg Shontz):
1. Negatywne,

1.1. Nagle występujące kalectwa;

1.2. Sposoby radzenia

1.2.1. Agresja lub autoagresja,

1.2.2. Skrajna rozpacz,

1.2.3. Zaprzeczanie stanu własnego ciała.

2. Neutralizujące (styl radzenia skupiony na emocjach),

2.1. Łagodzenie napięcia emocjonalnego

3. Pozytywne (styl radzenia skupiony na problemie),

3.1. Skupienie na problemie i sposobie jego likwidacji,

3.2. Usunięcie źródła stresu,

3.3. Trwałe ograniczenie napięć emocjonalnych.

Stany świadomości, przez które przechodzi osoba niepełnosprawna w celu odzyskania utraconego poczucia bezpieczeństwa (wg Wright):

1. Zaprzeczanie,

2. Gniew,

3. Obawa,

4. Lęk,

5. Panika,

6. Dewaluacja siebie,

7. Poczucie winy,

8. Zawężenie osobistego świata do defektu ciała,

9. Dystansowanie się wobec innych,

10. Bezradność,

11. Rozpacz,

12. Nadzieja,

13. Pocieszanie się,

14. Poczucie osamotnienia,

15. Niepokój,

16. Utrata zdolności do logicznego myślenia,

17. Ulga,

18. Ustabilizowanie emocji,

19. Docenienie siebie.

|___________________________________|‌‌‌

▼▼▼

Ślad braku akceptacji samego siebie po przejściu w/w stanów

▼

Strata (zdrowia, normalnego wyglądu, roli społecznej)

▼

Odczucie bezwartościowości, uczucia wstydu

▼

Maskowanie własnego kalectwa dla zachowania poczucia własnej godności

- unikanie innych ludzi

- udawanie, że nic się nie stało

- kompensowanie defektów

▼

Poczucie poniżania

- nadmierna koncentracja na opiniach i ocenach innych

- wycofanie z życia społecznego

- ciągłe lamentowanie nad własnym losem

- neurotyczne skupienie na udowodnieniu swej przewagi w określonych dziedzinach (kompensacja)

Przy akceptacji kalectwa może nastąpić zmiana charakteru przyjęcia straty (wg Wright) przez:

1. Poszerzenia zakresu wartości uznawanych za ważne w życiu,

2. Przesunięcie wartości zdrowotnych na niższą pozycję,

3. Uznanie za korzystne nawet częściowe odzyskanie utraconych wartości,

4. Wybór innych grup odniesienia do konfrontacji własnego położenia życiowego.

Komplikacje wynikające z uszkodzenia mogą powodować:

1. Stany napięcia lękowego,

2. Zaburzenia psychosomatyczne,

3. Zaburzenia nerwicowe,

4. Stany depresyjne,

5. Stany psychotyczne.

Okresy w przystosowaniu, które wyróżniamy po uszkodzeniu to (wg Block):

1. Faza ostra (od doznania urazu, do leczenia i rehabilitacji),

2. Faza przewlekła (z mechanizmami przystosowania do nowej sytuacji).

Wg S. Tucker pierwsze stadia związane są z pewnością i bezpieczeństwem, zaś ostatnie skupiają się na rozwoju, z możliwą końcową samoaktualizacją.

Wg Nancy Kerr wyróżnić należy następujące etapy:

1. Szok

1.1. Faza ostra (wg A. Mueller, C. Thompson) trwająca 2-3 miesiące

- toczenie walki o życie

- obsługa pacjenta gł. przez lekarzy

1.2. Wg N. Kerr nie zawsze występuje przejaw niepokoju co spowodowane jest nieświadomością nowego położenia

- uznanie pobytu w szpitalu, zabiegów leczniczych za niepotrzebne i utrudniające funkcjonowanie, zaś powrotu do domu jako rozwiązanie wszystkich problemów

- zaprzeczanie (realiom, chorobie - zachorowaniu i konsekwencjom) jako nieświadoma reakcja w skutek interakcji procesów poznawczych i emocjonalnych w celu odrzucenia lęku

1.3. Wg Cohn sytuacja zaistniała uznana jako pomyłka i nie dotycząca danej osoby

- zaprzeczenie, które kończąc się powoduje przejście do kolejnej fazy (pacjenta dotyka rozpacz, żal, depresja, dezintegracja dotychczasowego systemu wartości)

1.4. Wg D. McEver okres związany z odczuciem niebezpieczeństwa

1.5. Wg M. Bracken i M. Shepard ukazują towarzyszące stanom psychicznym reakcje psychologiczne (komponenty obrony w walce z ostrym urazem rdzenia):

- wyparcie

- represja

- regresja

- projekcja

- zaprzeczenie

- izolacja

- wściekłość

- gniew

- targowanie się

- depresja

- akceptacja

1.6. Heflich-Piątkowska i J. Walicka wyróżniają w tym okresie

- szok psychiczny

- zaburzenie percepcji

- dezorientację we własnej sytuacji

- nagłą zmianę roli rodzinnej, społecznej, zawodowej

1.7. W tej fazie

- większość specjalistów uważa, że należy chronić pacjenta przed diagnozą (jednak później może mieć żal do lekarza za to, że go nie poinformował o stanie zdrowia)

- pacjent nie czuje nic, co jest zabezpieczeniem organizmu

- pacjent zaprzecza wizji osoby na wózku zależnej od innych

- strefa utraconego rozwoju

2. Oczekiwanie poprawy (może trwać latami, zależnie od tego, czy np. rodzina nie działa na pacjenta, aby nie poznał diagnozy)

2.1. Wg N. Kerr przejście do tego etapu następuje, gdy pacjent uświadamia sobie swoją niepełnosprawność, zmniejszenie zakresu możliwości, istotę pobytu w szpitalu i leczenia

- zrozumienie choroby podjęcie działań dla polepszenia stanu zdrowia

- wyszukiwanie samemu nowych metod leczniczych

- zwrócenie o pomoc do różnych osób

- wyczulenie na wszelkie zmiany zachodzące w organizmie (oznaka poprawy)

- nie przyjmowanie do wiadomości myśli o zatrzymaniu procesu powrotu do zdrowia i braku powrotu do sprawności przed urazem

- uszkodzenie jako chwilowa bariera czasowo wykluczająca z aktywności w życiu prywatnym i społecznym

- działania skoncentrowane na wyeliminowaniu w/w bariery i powrocie do aktywności przed urazem

2.2. Wg Cohn to stadium oczekiwania wyleczenia (choroba jako przeszkoda w osiągnięciu poprzednich celów i wartości oraz nadzieja na usunięcie tej bariery i osiągnięcie celów)

2.3. Wg McEver to faza obronnej ucieczki

- próba uspokojenia pacjenta i odzyskania zaufania do siebie

- wiara pacjenta w odzyskanie tego co utracił

- występuje gniew

2.4. Fink nazywa ten okres obronnym wycofaniem

- restrukturalizacja poznawcza

- sytuacja wydaje się mniej niebezpieczna/zagrażająca niż istotnie jest (zaprzeczenie realiom)

2.5. W tym okresie

- pacjent mobilizuje siły do powrotu do stanu przed urazem

- pacjent nie uznaje siebie za osobę niepełnosprawną

- do końca tej fazy pacjent powinien dostać wszystkie informacje o stanie jego zdrowia

3. Lament

3.1. Wg Kerr występuje przypadkowo, nagle z powodu sytuacji, w której chory nie może sobie poradzić (często przy wypisie, w domu, zaopatrzeniu w protezę lub wózek inwalidzki)

- uświadomienie o niepełnosprawności w normalnym świecie wśród ludzi

- bierność w stosunku do choroby

- utrata wiary w powrót do dawnej sprawności

- wrogość wobec innych (gł. motywujących do dalszej walki i działania)

- narzekanie na swoje położenie i nie podejmowanie żadnych działań dla jego poprawy

- pesymizm, tendencje samobójcze (5-6 lat po wypadku występuje największa średnia samobójstw u tych osób)

3.2. Cohn nazywa fazę okresem opłakiwania strat

- pytania pacjenta w celu wyjaśnienie sensu obecnego życia, cierpienia („Dlaczego to właśnie mnie spotkało?”)

- agresja lub bierność w stosunku do otoczenia, powodująca uzależnienie od innych lub nawet myśli samobójcze

- negatywna interpretacja rzeczywistości, utrata wiary w możliwości

3.3. H. Heflich-Piątkowska i J. Walicka mówią o zaburzeniach emocjonalnych

- chory pełen przykrych doznań wegetatywnych i afektywnych

- następcze napięcia lękowe, rozwój myśli nieodwracalności sytuacji fizycznej i reakcje depresyjne

3.4. W tym okresie

- pacjent ma pretensje do lekarzy, terapeutów

- pacjent zostaje sam ze swoim problemem

- spektakularne wrażenie robi w tym okresie instruktor na wózku

4. Obrona

4.1. Podział tego okresu na 2 fazy (wg Kerr)

4.1.1. Obrona zdrowa

- skuteczne działanie wskazujące na nowo cel starań pacjenta (wyrwanie z lamentu)

- podniesienie samooceny, odbudowanie wiary i wskazanie możliwości funkcjonowania w życiu mimo niepełnosprawności

- niepostrzeganie choroby jako bariery wykluczającej z realizacji życiowych celów i zadań

- początki odnajdywania się w nowej, przypadkowej rzeczywistości i przekładania na nią swoich starych planów i ambicji

- kreowanie nowych sposobów realizacji zależnie od sytuacji oraz wytyczanie nowych celów i spełnianie ich

- następuje przystosowanie do nowych celów, priorytetów życiowych

- dochodzi do transformacji osobowościowej

4.1.2. Obrona neurotyczna

- chory może w nią przejść z

- fazy lamentu

- fazy obrony zdrowej

- ważne jest wsparcie społeczne

- ciągłe zachęcanie do dalszego działania i utwierdzanie, że jego życie nie usi być gorsze od innych ludzi

- łatwiejsze pokonywanie napotkanych przeszkód

- udowadnianie sobie i otoczeniu, że może sobie poradzić z trudna sytuacją

- pozorna stabilność wewnętrzna powodująca tłumienie problemów w sobie

- możliwe zburzenie chwiejnej harmonii i powrót do wcześniejszych faz przystosowania się

- występuje imponowanie osobom bez niepełnosprawności

4.2. Cohn wyróżnia dwa mechanizmy obronne

4.2.1. Neurotyczne

- utrwalenie tych mechanizmów przy ucieczce od zaistniałej sytuacji do przeszłości, marzeń, racjonalizacji czy projekcji negatywnych uczuć (w efekcie regres)

4.2.2. Pozytywne

- podczas podjęcia walki z dysfunkcjami w celu poprawy sytuacji

4.3. Oleś pokazuje pozytywne mechanizmy obronne chorych

- brak izolacji od świata i aktywna eksploracja swojej sytuacji w celu znalezienia pomocy u innych (zaufanie innym i odnalezienie nadziei)

- brak barier w dzieleniu się swoimi uczuciami, przeżyciami (kontrola nad nimi)

- umiejętność kontroli i integracji wielu dziedzin codziennej aktywności

4.4. McEver ponowną konfrontację jednostki z rzeczywistością określa fazą uznania

- zauważenie, że nie jest się taką sobą jak wcześniej, nasilenie stresu i pojawienie się reakcji depresyjnych

- by taka reakcja nie była patologiczną musi trwać do 4 miesiący

- zaakceptowanie nowego położenie umożliwia przejście do fazy adaptacji

4.5. A. Mueller i C. Thompson mówią o fazie rekonwalescencji

- przystosowanie osobowości do wynikłych problemów

- wiele potrzeb psychicznych

- problemy z alkoholem, nadużywaniem środków uspokajających

4.6. H. Heflich-Piątkowska i J. Walicka podobne zachowania mieszczą w trzecim okresie przystosowania

- możliwe negatywne zdarzenia

- brak akceptacji sprzętu ortopedycznego

- poczucie zależności

- utrwalenie niekorzystnych zmian osobowości

5. Przystosowanie

5.1. Stan, w którym chory uszkodzenie ciała traktuje jako jedną z reprezentujących go cech

- nietraktowanie kalectwa jako bariery życia prywatnego, społecznego, zawodowego

- podoba sytuacja jak w fazie szoku (z taką różnicą, że pacjent jest teraz świadomy swego kalectwa i uwzględnia je przy realizacji zadań codziennych)

5.2. Wg Kerr również na tym etapie osoba może przeżywać cierpienia

- otoczenie przez ludzi „domagających się cierpienia tej osoby”

- chorego nurtują problemy egzystencjalne i religijne („W czym zawiniłem, że dotknęła mnie taka kara.”)

- pełne przystosowanie, gdy osoba z niepełnosprawnością chce nauczyć się funkcjonować jako osoba z pewną dysfunkcją

- efektywność przystosowania zależy od stopnia ustosunkowania się do straty i interpretacji nowej do funkcjonowania sytuacji

5.3. McEver umieszcza osobę w fazie adaptacji

- rozwinięcie zmodyfikowanego obrazu siebie i odnowienie znaczenia własnej wartości

- kryzys chory rozpatruje jako zdarzenie pozwalające odkryć głębszy sens życia i przygotowujące na trudniejsze, przyszłe doświadczenia

5.4. Mueller i Thompson przejście do końcowej fazy (emocjonalna, zawodowa i społeczna rehabilitacja) wówczas, gdy ma w sobie świadomość przydatności społeczeństwu

5.5. H. Heflich-Piątkowska i J. Walicka w ostatniej fazie określają chorego mianem „człowieka rdzeniowego” (okres od wypisu ze szpitala do końca życia bez możliwości poprawy)

5.6. W fazie tej

- następuje faza habituacji (przyzwyczajenia)

- nie ma porównań pacjenta do przeszłości

- ważne są wówczas rozmowy z pacjentem o życiu

R. Matson i R. Brooks podają inne koncepcje mechanizmów adaptacyjnych (każdy okres ma przypisane myśli chorego oddające jego sytuację emocjonalną)

1. Faza zaprzeczenia („To nieprawda.”, „To nie może przydarzyć się mnie.”)

2. Faza oporu („To mnie nie pokona.”)

3. Faza potwierdzenia („Chyba muszę się z tym pogodzić.”)

4. Faza integracji („Wiem, że to jest, ale nie myślę o tym wiele.”)

Integracja polega na skupieniu na swej energii i myśleniu o sprawach innych niż zdrowie. Przystosowana osoba potrafi znaleźć korzystne aspekty swej sytuacji (bliższe stosunki z innymi, przewartościowanie, docenianie otrzymywanej pomocy) a przede wszystkim zwiększa wrażliwość na przeżywanie życia.

1

---