Przystosowanie się do
życia z
niepełnosprawnością.

W poprzednich wykładach mówiliśmy o problemach osób

niepełnosprawnych zarówno od urodzenia jak i wyniku

nagłego urazu.
Obecnie chciałabym przedstawić Państwu co sprawia-

jakie mechanizmy i procesy psychologiczne sprawiają, że

życie z niepełnosprawnością jest w ogóle możliwe.

Zacznijmy od definicji osoby
niepełnosprawnej



. Istnieje wiele definicji osoby

niepełnosprawnej i tak A. Hulek (1969)



(używa on jeszcze terminu inwalida)



Za osobę niepełnosprawną uważa taką jednostkę,

u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w

stopniu wyraźnie utrudniającym( w porównaniu z

osobami zdrowymi w danym kręgu kulturowym)

pobieranie nauki w normalnej szkole,

wykonywanie czynności życia codziennego, pracę

zarobkowa, udział w życiu społecznym oraz

zajęcia w czasie wolnym od pracy.



Inna definicja : za niepełnosprawne
uważa się osoby o naruszonej sprawności
psychofizycznej, powodującej
ograniczenie funkcjonalne sprawności lub
aktywności życiowej w stopniu
utrudniającym pełnienie właściwych dla
nich ról społecznych.



( za H. Larkową, Człowiek
niepełnosprawny).

Sytuacja nagłej utraty
sprawności.



Chciałabym przedstawić Państwu
koncepcję N. K. Cohn ( 1961) psychologa ,
a także osoby, która utraciła sprawność
nóg w wyniku epidemii polio.



Wyróżniła ona pięć stadiów reakcji .



Szok, oczekiwanie wyleczenia,
opłakiwanie straty, zachowania obronne,
końcowe przystosowanie.

1.Stadium szoku
psychicznego



W tym stadium człowiek nie chce przyjąć

do świadomości zaistniałego faktu, uważa,

że to pomyłka, zły sen nie rozumie i nie

chce uświadomić sobie zaistniałej sytuacji,

utrzymuje swoje cele i wartości uprzednio

przyjęte.( mówi o szybkim wyjściu ze

szpitala, poszukuje przykładów osób, które

stanęły na nogi, wózek jest tymczasowym

środkiem transportu, nie czyni żadnych

przygotowań w domu, , bo przecież nie

będzie to potrzebne).



W końcu zaprzeczanie
oczywistym faktom staje się
niemożliwe i następuje kolejne
stadium. Zaprzeczanie pełni tu
rolę ochronną, przed rozpaczą.
(o systemie mechanizmów
chroniących powiemy później).

2.Stadium oczekiwania
wyleczenia



Osoba oczekuje radykalnej zmiany
w zaistniałej sytuacji, z którą nie
może się pogodzić. Zaczyna
dostrzegać swą niepełnosprawność
jako przeszkodę w realizacji swoich
celów życiowych, lecz jednocześnie
ma nadzieję, ze coś się wydarzy, co
sprawi, że będzie tak jak przedtem,
że obudzą się z koszmarnego snu.

4.Stadium opłakiwania

straty



Jednostka zaczyna dostrzegać
zaistniałe fakty np. konieczność
poruszania się na wózku. Traci
nadzieje na powrót do sytuacji
poprzedniej i na wyleczenie,
przestaje oczekiwać zmiany
zaistniałego faktu.



Następuje wtedy silna reakcja
emocjonalna- rozpaczy po stracie.
Pojawiają się reakcje agresji w stosunku
do innych i do siebie, myśli samobójcze,
dominuje żal, pojawia się apatia ,
uzależnienie od innych. pacjenci kłócą się,
bądź obrażają się na Pana Boga,
zastanawiają się dlaczego ich to spotkało,
czy jest to kara i jaki jest sens tego co się
wydarzyło



. Niepełnosprawność jest
postrzegana jako nie dająca się
usunąć przeszkoda, która
blokuje osiągnięcie
jakichkolwiek celów.

5. Stadium zachowania
obronnego.
A – Zachowania zdrowe



Osoba nastawiona jest na

pozytywne działanie , zaczyna

walczyć z niepełnosprawnością,

chce robić wszystko co pomoże jej

poprawić sytuację zdrowotną.



Pojawia się motywacja do ćwiczeń,

pacjenci zaczynają się interesować

sposobami osiągnięcia swoich

celów.



Innymi słowy pojawia się motywacja
do tego, aby funkcjonować jako
osoba niepełnosprawna, ludzie
zaczynają się cieszyć swoimi
osiągnięciami, chcą nauczyć się być
normalnymi osobami tak jak jest to
tylko możliwe.



Jednostka zaczyna spostrzegać swoja

psychologiczną sytuację.



To znaczy, psychologiczna bariera w

osiąganiu różnych celów życiowych

zostaje częściowo usunięta, jednostka

stwierdza, że niektóre z nich może nadal

osiągnąć, (samodzielność) jednak

spostrzega ,że są pewne cele, które

jednostka nadal postrzega jako

nieosiągalne, i one są przyczyną stresu

utrudniającego stadium przystosowania

(studia, założenie rodziny itp.)



Na tym etapie człowiek uświadamia
sobie, że są przeszkody w osiąganiu
celów życiowych spowodowanych
niesprawnością

B. zachowanie neurotyczne
–



to zachowanie obronne polega na tym, że
osoba zaprzecza istnieniu jakichkolwiek
przeszkód w osiąganiu zamierzonych
przez nią celów.



Np. jednostka może ukrywać przed innymi
swoją niepełnosprawność, przekonywać
otoczenie ,że nie chce mieć tych rzeczy ,
których nie może osiągnąć



Po pewnym czasie może ona się
przystosować w sposób właściwy
jednak, może także wystąpić
cofnięcie się do stadium
poprzedniego np. może nastąpić
ucieczka przed rzeczywistością,
mogą pojawić się zachowania
destrukcyjne.

6. stadium końcowego

przystosowania



Osoba , która osiąga przystosowanie do
trwałej niepełnosprawności, zaczyna ją
uważać za jedną ze swoich cech. Ważną
rzeczą jest to jakie potrzeby zostały
zablokowane przez niepełnosprawność.



Jeśli osoba niepełnosprawna nadal może
realizować cele, które uważa za ważne nie
musi reorganizować swoich potrzeb i
wartości.



Jeśli jednak niepełnosprawność
blokuje zaspakajanie celów czy
pragnień jednostka musi się
nauczyć zaspakajać je w inny
pośredni sposób.



W reakcji na trwałą utratę
sprawności, funkcje chroniącą przed
przeciążeniem psychicznym, spełnia
nie tylko zachowanie obronne, ale
także stadia wcześniejsze tzn.
stadium szoku, stadium oczekiwania
wyleczenia, stadium opłakiwania
straty.



Stadia te zmniejszają napięcie
emocjonalne przez
niedopuszczenie do
świadomości wszystkich
skutków wydarzenia, lub jego
nieodwracalności.



Tego typu mechanizmy ( stadia
przyjmowania wiadomości)
rozkładają obciążenie emocjonalne
w czasie ułatwiając jednostce
odzyskiwanie dramatycznie
zaburzonej równowagi.

Tu dochodzimy do pojęcia
mechanizmu obronnego



Mechanizm obronny to specyficzny
obronny proces operujący poza
świadomością, z którego człowiek nie
zdaje sobie sprawy.



Jest to automatyczne i nieświadomie
podejmowane działanie zmierzające
do rozładowania napięcia
emocjonalnego, rozwiązania konfliktu
oraz zmniejszenia lęku.



Są to mechanizmy sterowane przez
naszą osobowość i włączane kiedy
człowiek znajdzie się w sytuacji, w
której całkowite i wyraźne zdanie
sobie sprawy staje się nie do
zniesienia. (S. Siek, Osobowość).



Wszyscy stosujemy mechanizmy obronne
w naszym życiu. Są one wspólne dla
wszystkich ludzi niezależnie od tego czy
są sprawni czy nie.



Zdaniem Hilgarda mechanizmy
obronne dają nam czas na
rozwiązanie problemów, które inaczej
mogły by nas przytłoczyć, zapewniają
nam oparcie dopóki nie wypracujemy
lepszych rozwiązań.

Podstawowe mechanizmy
obronne.



1 wypieranie – przesuwamy do
podświadomości ( w procesie
nieświadomym) te sytuacje, myśli,
emocje, których świadomie nie
tolerujemy bo np. wywołują
ogromny lęk.



W przypadku niesprawności nie
myślenie o swojej sytuacji, nic się
nie stało, wiedziałem w chwili
wypadku, że nie będę chodził



( brak jakichkolwiek reakcji
emocjonalnych, jakich można by się
spodziewać w tak trudnej sytuacji).



2. Zaprzeczanie istnieniu
czegoś, zaprzeczanie realnym
faktom.



Ta sytuacja mnie nie dotyczy,
(niesprawność), nie mam żadnych
problemów związanych z
niesprawnością, nic się nie zmieniło.



3. racjonalizacja -nieświadome
poddawanie obróbce intelektualnej
nieświadomych emocji związanych z
niepełnosprawnością, jestem takim
samym człowiekiem jak inni, jest
tyle możliwości dla osób
niepełnosprawnych, jestem taki sam
jak dawniej.



4. unikanie – unikamy sytuacji,
która budzi np., lęk osoba
niepełnosprawna nie wychodzi z
domu ( tak np. boi się i wstydzi się)
mówi jednak, ze czeka na ważny
telefon w sprawie pracy.



5. kompensacja – jednostka
pragnie wyrównać defekty i braki w
sposób nieświadomy np. uprawianie
sportu przez osoby
niepełnosprawne.



6. twórczość jako mechanizm
obronny – przekładanie swoich
emocji w formie np. literackiej.



Jednak o ile stosowanie mechanizmów

obronnych takich jak zaprzeczanie,

regresja, często występujące w okresie

początkowym pełni funkcję chroniącą

przed przeciążeniem i przystosowawczą to

ich utrzymywanie się przez dłuższy czas i

stosowanie jako stały sposób radzenie

sobie z problemem niesprawności,

powoduje stan nieprzystosowania się do

życia z niepełnosprawnością.



Mówimy wtedy o sztywności

mechanizmów obronnych.



Powiedzieliśmy wcześniej, że
mechanizmy obronne włączają się w
sytuacji dramatycznie zaburzonej
równowagi jaką jest sytuacja



doznania trwałego urazu.



A więc pojawia się pojęcie równowagi i

mechanizmów obronnych, które starają się ja

przywrócić.



Przystosowanie do sytuacji wytworzonej przez

naruszenie sprawności wymaga procesów

wyrównawczych tak, aby zapewnić normalne

funkcjonowanie człowieka.



Nasza osobowość tak steruje czynnościami

człowieka, aby doprowadzić do stanu równowagi

między jednostką a środowiskiem, chodzi tu o

równowagę psychologiczną (Reykowski, 1967).



Człowiek jest traktowany jako
system samoregulacyjny, jednak w
szczególnych przypadkach, a takim
jest utrata sprawności, może
potrzebować pomocy z zewnątrz.



Pojęcie przystosowania nawiązuje
do teorii ewolucji Darwina. Aby
przeżyć różne gatunki zwierząt i
roślin muszą się przystosować do
środowiska. Szansę przetrwania
maja osobniki, które są najlepiej
przystosowane.