Etapy przystosowania się rodziców do niepełnosprawności dziecka.
1. SZOK- często nazywany także OKRESEM KRYTYCZNYM albo OKRESEM WSTRZĄSU EMOCJONALNEGO. Następuje zaraz po tym gdy rodzice dowiadują się, ze ich dziecko jest niepełnosprawne i że nie będzie się rozwijać prawidłowo. Jest to ogromne przeżycie psychiczne, gdyż rodzice oczekują narodzin zdrowego dziecka i jego prawidłowego rozwoju. Gdy dowiadują się o niepełnosprawności dziecka ich psychika ulega dezorganizacji . W ich przeżyciach dominują: rozpacz , żal, lęk , poczucie krzywdy , beznadziejności i bezradności. Rodzicom wydaje się , że świat się im zawalił , i że znaleźli się w sytuacji bez wyjścia. Częste objawy występują w tym okresie u rodziców to:
• obniżenie nastroju,
• niekontrolowane reakcje emocjonalne ( płacz, krzyk, agresja słowna)
• reakcje i stany nerwicowe ( zaburzenia snu, łaknienia, stany lękowe)
Wpływa to niekorzystnie na stosunek rodziców samych do siebie raz do dziecka. Pojawiają się nieporozumienia, kłótnie, wzajemna wrogość i agresja. Zazwyczaj rodzice nie wiedzą , jak postępować z dzieckiem i niewątpliwie potrzebują fachowej pomocy.
2. OKRES KRYZYSU EMOCJONALNEGO nazywany często OKRESEM ROZPACZY lub DEPRESJI. Rodzice nadal przezywają negatywne emocje , ale już nie tak burzliwe , postrzegają swoją sytuację jako beznadziejną , są zrozpaczeni , przygnębieni i bezradni. Mają poczucie zawodu i niespełnionych nadziei spowodowane rozbieżnością między wymarzonym a rzeczywistym obrazem dziecka. W przeżyciach rodziców dominuje poczucie klęski życiowej , osamotnienia, skrzywdzenia przez los. Często towarzyszy rodzicom poczucie winy . pojawiają się konflikty i kłótnie między rodzicami, które pogłębiają dezorganizację w funkcjonowaniu rodziny. W tym okresie może wystąpić odsuwanie się od ojca rodziny, które przybiera różne formy : nie zajmowanie się sprawami rodziny i dziecka, ucieczka w alkohol lub prace zawodową, społeczną bądź całkowite opuszczenie rodziny. Często też matka obciążona obowiązkami pielęgnacyjnymi i przytłoczona negatywnymi nieświadomie może przejawiać wobec męża postawę pretensji i w konsekwencji - nieświadomie- przyczyniać się do jego odsuwania się od rodziny. Zakłócenia w relacjach między rodzicami oraz ich negatywne przeżycia w istotny sposób wpływają na psychikę niepełnosprawnego dziecka. Może dojść do ograniczania interakcji z dzieckiem i u dziecka może wystąpić niezaspokojenie potrzeb kontaktu emocjonalnego i potrzeby bezpieczeństwa . Często kontakty ograniczone są do czynności opiekuńczych i pielęgnacyjnych.
3. OKRES POZORNEGO PRZYSTOSOWANIA SIĘ do sytuacji. Rodzice podejmują nieracjonalne próby przystosowania się do sytuacji, w jakiej się znaleźli. Rodzice nie moja pogodzić się z faktem , że ich dziecko jest niepełnosprawne , stosują różne mechanizmy obronne- wytwarzają sobie nieprawidłowy obraz dziecka , który dominuje nad realną rzeczywistością. Często stosowanym mechanizmem obronnym jest nie uznawanie faktu niepełnosprawności dziecka( np. wielu rodziców nie przyjmuje do wiadomości, że ich dziecko jest upośledzone umysłowo lecz uważają je za leniwe, nieuważne, uparte albo złośliwe.). Nie chcą oni dostrzec niepełnosprawności dziecka i dążą do podważenia postawionej diagnozy- poszukują nowej. Udają się do różnych placówek, wielu specjalistów, pomimo że za każdym razem orzeczenie o stanie dziecka jest taka sama. Ciągle jednak kieruje nimi przeświadczenie, że diagnoza jest mylna, a przynajmniej nie ostateczna..
Gdy rodzice przyjmują do wiadomości fakt, że dziecko jest niepełnosprawne, to często stosowanym mechanizmem jest nieuzasadniona wiara w możliwość wyleczenia dziecka. Poszukują coraz to nowych specjalistów i środków leczniczych. Wierzą w istnienie cudownego leku, który doprowadzi do wyzdrowienia dziecka,. Również wykorzystują metody paramedyczne: bioeneroterpaia, ziołolecznictwo, akupunktura, bądź poszukują ratunku u znachorów. Innym mechanizmem obronnym jest poszukiwanie winnego niepełnosprawności dziecka. Rodzice oskarżają lekarzy , że dziecko jest upośledzone na skutek ich zaniedbań, np. na skutek nieprawidłowo wykonanej operacji , mylnie postawionej diagnozy i źle prowadzonego leczenia. Czasem winią siły nadprzyrodzone i że jest to kara za grzechy, Zdarza się, że rodzice obwiniają się za niepełnosprawność dziecka zarzucając sobie nieprawidłowości genetyczne.
Okres pozornego przystosowania się może trwać bardzo długo. Gdy wyczerpią już wszystkie środki i możliwości , wówczas dochodzą do przekonania, że nic nie da się już zrobić i poddają się apatii i przygnębieniu. Nie prowadzą wobec dziecka żadnych oddziaływań rehabilitacyjnych poza wykonywaniem podstawowych czynności opiekuńczych, ponieważ w ich mniemaniu nie da się nic zrobić.
4. OKRES KONSTRUKTYWNEGO PRZYSTOSOWANIA SIĘ do sytuacji . Istotą jego jest przeżywanie przez rodziców problemu, czy i jak można pomagać dziecku. Zastanawiają się nad realnymi przyczynami niepełnosprawności, jaki jest wpływ stanu dziecka na jego psychiczny rozwój, jak należy postępować z dzieckiem, jaka jest jego przyszłość . Rodzice racjonalnie rozpatrują swoją sytuację. Rodzice zaczynają stosować różne zabiegi wychowawcze i rehabilitacyjne w stosunku do dziecka i zaczynają współpracować ze sobą. Życie i funkcjonowanie rodziny zaczynają koncentrować się na wspólnym celu jakim jest pomoc dziecku. Zaczynają dominować pozytywne emocje w przeżyciach rodziców.
Kontakty z dzieckiem i czynności wykonywane wokół niego zaczynają przynosić im satysfakcję. Rodzice zaczynają dostrzegać postępy dziecka i przynosi im to radość.
Przedstawione okresy są ujęciem modelowym. Mogą one trwać dłużej lub krócej i mogą być mniej lub bardziej intensywne. Często bywa tak, że rodzicie nie dochodzą w swych przeżyciach do okresu konstruktywnego przystosowania się. Mogą oni trwać w poczuciu beznadziejności i rozpaczy, bądź moją u nich dominować mechanizmy obronne, które z czasem ustępują przekonaniu, że nic nie da się zrobić. Jedynie rodzice, którzy osiągnęli ostatni etap, są w stanie naprawdę pomóc swemu dziecku.