John Langshaw Austin |
Na podstawie: John L. Aystin, Mówienie i poznawanie, tłum. B. Chwedeńczuk, PWN 1993
Jak działać słowami
I Performatywy i wypowiedzi konstatujące
Zdaniem "twierdzenia" nie jest jedynie "opisywanie" jakiegoś stanu rzeczy lub "stwierdzenie jakiegoś faktu", co musi ono czynić prawdziwie bądź fałszywie.
Wstępne wyodrębnienie performatywów
Istnieją pewne zdania o wyglądzie twierdzeń - są to poprawne gramatycznie zdania oznajmujące, niebędące nonsensami - a które do kategorii twierdzeń nie należą.Spełniają one następujące warunki:
A. w ogóle nie "opisują", nie "Zdają sprawy" z niczego i nie konstatują z niczego, nie są prawdziwe ani fałszywe"; oraz
B. wypowiedzenie danego zdania jestw całości lub części wykonaniem jakiejś czynności, której z kolei nie opisałoby się normalniejako mówienia czegoś.
np. "Nadaję temu statkowi imię 'Królowa Elżbieta'"
W przykładzie tym widać, że wypowiedzenie zdania (w stosownych okolicznościach) nie jest opisem mówiącym, że mówię coś, o czym trzeba by powiedzieć, że robię to coś, wypowiadając zdanie: nie jest tez stwierdzeniem, że to coś robię - owa wypowiedź jest po prostu robieniem tego czegoś. Wypowiedzieć takie zdanie to zrobić owo coś. Wypowiedź taka nie jest ani prawdziwa, ani fałszywa - stwierdzam to jako oczywiste i nie uzasadniam tego. Wypowiedzi tego typu nazywa sie zdaniami performatywnymi lub performatywami. Wskazują one, że wygłoszenie wypowiedzi jest wykonaniem jakiejś czynności, jest czumś, o czym nie myśli się normalnie jako tylko o wypowiedzeniu czegoś.
Czy mówienie może to sprawić?
Wypowiedź nie jes zazwyczaj, jeśli w ogóle jest, jedyną rzeczą konieczną, by uznać czynność za wykonaną. Zawsze konieczne jest by okoliczności, w jakich wypowiada się słowa, były na jakiś sposób odpowiednie,a bardzo często konieczne jest, by bądź sam mówiący,bądź inne osoby, wykonali również pewne istotne działania fizyczne lub umysłowe, czy nawet czynności wypowiadania dalszych słów.
II. Wypowiedzi decydujące o udanych performatywach
Rzeczy konieczne do prawidłowego, "udanego", funkcjonowania performatywów
(A1) musi istnieć uznana procedura konwencjonalna, posiadająca pewienkonwencjonalny skutek. Procedura ta musi obejmować wypowiadaniepewnych słów przez pewne osoby w pewnych okolicznościach, c\przy czym
(A2) poszczególneosoby i okoliczności w danym przypadku muszą być odpowiednie dla powołania konkretnej procedury jaka została powołana
(B1) wszyscy uczestnicy muszą przeprowadzić daną procedurę zarówno poprawnie, jak też
(B2) w zupełności
(C1) kiedy, co zdarza się często, dana procedura jest przeznaczona do użytku dla osób mających pewne myśli i uczucia, lub do wszczynania, jako następstwa, pewnego postępowania jakiegoś uczestnika, wtedy osoba uczestnicząca, a więc powołująca daną procedurę, musi faktyczniemieć owe myśli i żywić te uczucia, a intencją uczestników musi być postępowanie w dany sposób,a ponadto
(C2) rzeczywiście muszą w następstwie postępować w ten sposób.
W przypadku naruszenia którejś z powyższych regół wypowiedź performatywna będzie nieudana. Istnieją różnice pomiędzy sposobami bycia nieudanymi wypowiedzi performatywnych. Jeśli wykraczamy przeciw którejś regule z grupy regół AB, tzn. jeśli np. niepoprawnie wypowidamy formułę, lub nmie jesteśmy w stanie wykonać danej czynności, to czynność, którą wyrażamy przez nasza wypowiedź w ogóle nie jest skutecznie wykonana, nie dokonuje się, nie zostaje spełniona. Natomiast w przypadku grupy C czynność jest spełniona, jakkolwiek spełnienie jej w takich okolicznościah jest nadużyciem procedury. Przypadki niefortunności AB - to niewypały, a gdy czynność jest spełniona - to nadużycia.
Nalezy dokonać również rozróżnienia między przypadkami A i przypadkami B. W przypadkach A zachodzi błąd powołania procedury - bądź dlatego, że nie istnieje żadna taka procedura, bądź, że nie można doprowadzić do zastosowania takiej procedury w zamierzony sposób. Drugi rodzaj błędów - gdy procedura w pełni istnieje, lecz nie może być zastosowana zgodnie z zamiarem - określa się mianem błędów zastosowania. Austin nie znalazł jednak nazwy dla pozostałej pierwszej klasy. W pojęciu przypadków B procedura jest bez zarzutu i w pełni się stosuje, ale rytuał zostaje dokonany w sposób partacki - te przypadki noszą miano błędów wykonania.
AB - niewypały (czynności zamierzone, lecz daremne
A - błędy powołania (czynności odrzucone
A.1 - (no name)
A.2 - błędy zastosowania
B - błędy wykonania(czynności skażone)
B.1 - skazy
B.2 - przeszkody
C - nadużycia (czynności rzekome, lecz puste)
C.1 - przypadki nieszczerości
C.2 - (no name)
VII. Wyraźne czasowniki performatywne
Austin wprowadza rozróżnienie na czynność fonetyczną, fatyczną i rematyczną. Czynność fonetyczna to po prostu czynność wypowiadania pewnych dźwięków. czynnośc fatyczna, to czynnośc wypowiadania pewnych wyrazów czy słów, tzn. dźwięków pewnego typu, należących do pewnego słownika i jako należących do pewnego słownika, zgodnych z pewną gramatyką i jako zgodnych z pewną gramatyką. Czynność rematyczna to wykonanie pewnej czynności użycia owych wyrazów w pewnym mniej lub bardziej określonym sensie i z pewnym odniesieniem.
VIII. Czynności lokucyjne, illokucyjne i perlokucyjne
Czynności "mówienia czegoś" w pełnym normalnym sensie Austin nazywa wykonaniem czynności lokucyjnej. Wykonać czynnośc lokucyjną to w ogólności wykonać także czynność illokucyjną. Wykonując czynności lokucyjne będziemy zatem wykonywać także takie czynności jak: zapytywania lub odpowiadanie na pytanie, podawanie jekiejś informacji lub upewnianie, lub ostrzeganie; ogłaszanie werdyktu bądź zamiaru; wydawanie wyroku; mianowanie lub pelowanie, lub ganienie; identyfikowanie lub podawanie opisu i in.
Wykonanie czynności illokucyjnej jest wykonaniem czynności kryjące się w powiedzeniu czegoś, w przeciwieństwie do wykonania czynności powiedzenia czegoś. Istnieje jeszcze jeden sens, w którym wykonanie czynności lokucyjnej,a tym samym czynności illokucyjnej, moze być również wykonaniem czynności innego rodzaju.
Powiedzenie czogoś wywołuje często w następstwie pewne skutki w sferze uczuć, myśli lub działań słuchaczy, lub mówiącego, a powiedzenie to może być wygłoszone z przeznaczeniem, intencją lub zamiarem wywołania owych skutków. Wykonanie czynności tego rodzaju Austin nazywa wykonaniem czynności perlokucyjnej.
Przykłady:
Lokucja: Powiedział mi: "Zastrzel ją!", przez "zastrzel" mając na myśli zastzelenie, a za pomoca słowa "ją" odnosząc sie do niej.
Illokucja: Ponaglał (bądź radził, rozkaywał itd.) mnie, bym ją zastrzelił.
Perlokucja: Przekonał mnie, bym ją zastrzelił.
Notatki z wykładów Jacka Hołówki:
Sens and sensibilia - zmysły i to co zmysłowe
Generalnie Austin zwalczał Ayera. Ayer (z koła wiedeńskiego) mówił: jedyne dane o świecie to dane zmysłowe (tylko to co postrzegamy.W analizie błędnych spostrzeżeń nei możemy rozróżnić. np fata morgany od prawdziwej oazy. 1. Analiza spostrzeżeń prowadzi do wniosku, że poznajemy tylko dane zmysłowe. 2. Trafne i błędne postrzeżenia nie różnią się, 3. Tylko taka analiza ma poparcie nauki.
Austin na to:
1. Jest to scholastyczne, bo wprowadza jednolitość w postrzeganiu wszyztkiego. Wszystkie problemy to problemy pozorne i źle postawione, gdyż uczestnicy sporu przyjęli inne sposoby myślenia bądź języki.
2. Zmysły nas nie zawodzą w sensie systematycznym. O takim zawodzeniu moglibyśmy orzec mając inny, niezawodny system postrzegania. Czasem po prostu zmysły popełnaiją pomyłki, nie mamy prawa formułowac zdania "zmysły zawodzą".
3. Postrzegamy rozmaite rzeczy, a nie dane zmysłowe! Widzumy konwój a nie peryskop. Dane zmysłowe są niedostrzegalnym instrumentem.
4. owszem możemy pomylić kaczkę gumową i atrapę, ale takie błędy postrzeżeniowe sa łątwe do odszyfrowania (możliwa jest tylko zła interpretacja)
5. Iluzjom najczęściej nie ulegamy,
6. Niepewność dotyczy słów, a nie wrażeń. Np jak widzimy podejżanego to możemy powiedzieć: is guilty seems guilty albo looks guilty - nie wiemy, co dobrze komunikuje - możemy najwyżj powiedzieć "sprawia wrażenie trafnie lub nietrafnie". Język jest neiprecyzyjny, np. okazał się winny znaczyło didn't seem czy did seem?
7. Nie można skupić się na danych zmysłowych. Możemy jedynie korygować spostrzeżenei przedmiotów. Nie możnakorygować postrzeżenia postrzeżeń, bo je przecieżodczuwamy, no chyba że obsewacjatrwa długo.
8. Filozofia Austina jest antynaukowa - oparta najęzyku potocznym. Wg neigo zdanie "Zmysły nas zawodzą" jest bezsensowne.
Philosophical papers
"Prawda" to nie termin techniczny. Prawda to tylko wyrażenie stylistyczne, wymienne w zależności od okoliczności. Tak jak to, jaki sąd wyda wyrok, zależy od sformułowań obrońcy i prokuratora i od tegoco się nam wydaje. Do samych faktów nigdy nie dojdziemy, gdyż pełna zgodność opisu i rzeczywistości wymaga wszechwiedzy. Czy zdaniom prawdziwym odpowiadają fakty? Nie, gdyż nasza wiedza o faktach jest urojona - w zależności od naszego sformułowania zmieniałaby się przeciez rzeczywistosć. Pełna ścisłość jest neimożliwa.
Czasem wiemy, że coś jest prawdą, ale nie potrafimy wyrazić tego w słowach - jest to kwestia kontekstu przy wyborze alternatyw.
Prawda jest redundantem, to zbitek frazeologiczny, zbędne powtórzenie treści zdania wg schematu "To prawda że...". Słowo prawda w życiu codziennym jest neiprawidłowo uzywane. Prawdziwy obraz lub opis to fotografia, w tym kontekście będize to adekwatny, wierny obraz, wyrażenie będzie jednak miało funkcję wartościującą. Minimalna pawdziwość zachodzi wtedy, gdy w minimalnym stopniu odzwierciedla rzeczywistosć.Maksymalna zgodnosć, jeśli w obrazie jestwszystko, co jest związane z treścią.
Np. jak ktoś zakrzyknie "Tamna płocie siedzi szczygieł" i to coś odleci, to musimy badac rację stron (wyznaczamy też szereg możliwości, o których jest sens dyskutować), a nie fakty. Jednak ten, co przeczy drugiemu (opis lub kwesationowanie), musi podać własne racje i uzasadnienie, albo własną hipotezę. Inaczej jego stanowisko nie zasługuje na uwagę. Np. jak ktoś mówi czym jest stół i niepotrafi podac własnego opisu, to bredzi.
Stąd - wszystkie spory metafizyczne sa bezsensowne, gdyż są najczęściej przeczeniem natak ogólne sprawy, że sens umyka. Co istnieje i czym jest rzeczywistość? Dyskutować o tym warto, jeśli z góry wyznaczymy sobie możliwe do osiągnięcia odpowiedzi, inaczej mamy mętlik w głowie. Jest to kwestia adekwatności w stosunku do podniesionej kwestii. Ustalamy parwdę wyróżnaijąc z pewnej liczby alternatyw tą, która jest nabardziej prawdopodobna.
Różnica między wiedzą a wiarą polega na tym, że wiedza - odpowiada na pytanie skąd wiesz? Wiara - odpowiada na kwestię dlaczego - tzreba podawać przesłanki. Pewne słowa mają własne związki rządu. Jak mówię "Jest godz. 11 - jest to wiara. Jak ktoś wie, to musi wiedzieć,że wie. Wierzy sie napodstawie przesłanek. Stąd wiedza jest raczej nieuchwytna, gdyż nie wiemy niczego na pewno.
Czy istnieją umysły innych ludzi?
Austin odpowiada, że nie wiadomo - nie sposób stwierdzić introjekcji innych ludzi.
Zwróćmy uwagę, ze słowo udawać, zmienia wsens w zależności od kontekstu: pies nie udaje bo nie umie, czowieknie udaje bo jest uczciwy. Nie możemy popadać w skrajny sceptyzyzm i baczyć, czy nie padamy ofiarą manipulacji/udawania, że ktoś ma/nie ma umysłu. Patrzymy i staramy się interpretować objawy zewnętrzne u osoby - czy jest ona poirytowana, ma inny stan uczuć, czy udaje.
How To Do Things With Words
Koncepcja performatywy:
Performatywy mają trzy moce. Każde wyrażenie filozoficzne może wystąpić w trzech sensach: fonetycznym, rematycznym i rematycznym. Słowa mają siłę, za pomoca której działamy. Język przy pomocy słó wykonuje czynności.
1. Siła lokucyjna - przekazywanie treści i opisu świata
2. Illokucja - robienie czegoś przez wypowiedzi.Np. rozśmieszanie, straszenie, dokonywane równolegle do innych sił - zjawisko illokucji zachodzi niezależnie.
3. Siła perlokucyjna - coś staje się po wypowiedzi, a inaczej by się nie stało. Np. chrzest, nadawanie imion (w tym wypadku nie ma illokucji, bo nie ma reakcji odbiorcy wypowiedzi)
Funkcja perlokucyjna skuteczna na "Zapraszam i ktoś przyjdzie, w "Obiecuję", jeśli odbiorca obietnicy ma uprawnienia do roszczeń. Jeżeli ktoś "stanowczo postanawia" to jedynie sprawozdaje ze strumienia świadomości. Obietnica musi być przyjęta Groźba nie.
Często zgadujemy, że coś jest perlokucją i traktujemy coś co ma siłę lokucyjną jako perlokucję, np. która godzina?
Możemy prawidłowo używać performatywy, jeśli przestrzegamy konwencji. Musi istneić stosowna procedura konwencjonalna - miejsce, słowa, osoba. Okoliczności muszą być odpowiednie do przeprowadzeniaprocedury, uczestnicy zaś muszą się prowadzić poprawnie i w zupełności. Musi zajśćszczerosć intencji i uczciwe wyrażanei myśli.
Nota biograficzna:
John Langshaw Austin (1911 - 1960) was born in Lancaster and educated at Oxford, where he became a professor of philosophy following several years of service in British intelligence during World War II. Although greatly admired as a teacher, Austin published little of his philosophical work during his brief lifetime. Students gathered his papers and lectures in books that were published posthumously, including Philosophical Papers (1961) and Sense and Sensibilia (1962). In "A Plea for Excuses" (1956), Austin explained and illustrated his method of approaching philosophical issues by first patiently analyzing the subtleties of ordinary language. In How to Do Things with Words (1961), the transcription of Austin's James lectures at Harvard, application of this method distinguishes between what we say, what we mean when we say it, and what we accomplish by saying it, or between speech acts involving locution, illocution (or "performative utterance"), and perlocution.
3