TEMAT: Literatura współczesna - rys epoki
Ramy czasowe:
Najnowsze dzieje naszego piśmiennictwa, nazywanego umownie literaturą współczesną, określają dwa zwrotne momenty w historii naszego narodu: wrzesień 1939 r. i czerwiec 1989 r. Daty te tworzą ramy czasowe tego okresu.
Czynniki kształtujące literaturę współczesną:
Literaturę lat 1939-1989 kształtowały głównie historia i polityka. Czynniki te formowały jej odrębność tematyczną, światopoglądową i programowo-artystyczną. Wywarły one istotny wpływ na twórczość literacką lat wojny i okupacji oraz na literaturę po drugiej wojnie światowej. Uwidoczniło się to w jej zróżnicowaniu, wielości tendencji ideowych i artystycznych, w cechach uległości i buntu wobec mecenatu Polski Ludowej.
Wojna jako przejście z dwudziestolecia międzywojennego do literatury współczesnej:
Literatura wojny i okupacji stanowi przedłużenie dwudziestolecia międzywojennego, ponieważ dojrzali pisarze kontynuowali twórczość w konspiracji i na emigracji. Najnowsze badania życia literackiego w okupowanej Polsce przynoszą bogaty materiał dokumentacyjny, który świadczy o tym, że po 1 września 1939 r. życie kulturalne i literackie nie zamarło, a jedynie zmienił się charakter społecznego obiegu. Rozproszenie pisarzy i różnorodność ich doświadczeń miały zdecydować nie tylko o tematyce utworów, lecz o rodzaju i skali wysiłków zmierzających do tego, aby życie literackie nie tylko nie zanikło, ale nawet nie zostało przerwane.
PODZIAŁ LITERATURY WSPÓŁCZESNEJ
Literatura współczesna rozwija się wielonurtowo i wielokierunkowo, stąd jej jednoznaczny podział jest w zasadzie niemożliwy. Większość historyków literatury proponuje podział umowny, oparty na przełomowych wydarzeniach historycznych. Jednak i tutaj nie ma całkowitej zgodności. Najczęściej próbuje się dokonać podziału polskiej literatury współczesnej na następujące okresy:
1939-1945 - literatura wojny i okupacji;
1945-1949 - powojenne rozrachunki, "świt pokoju", euforia po zakończeniu wojny;
1949-1953 - socrealizm (realizm socjalistyczny);
1953-1968 - czas odwilży, „polski październik”, przełom październikowy, okres "naszej małej stabilizacji";
1968-1980 - okres propagandy sukcesu (do wydarzeń sierpniowych i powstania "Solidarności");
1981-1994 - okres obejmujący tak różne wydarzenia, jak: stan wojenny, upadek komunizmu, był to okres powstawania literatury Polski suwerennej.
TŁO HISTORYCZNE POSZCZEGÓLNYCH ETAPÓW ROZWOJU LITERATURY POLSKIEJ
1939-1945 - literatura wojny i okupacji:
1 IX 1939 r., dzień wybuchu II wojny światowej, kończy zaś wyzwolenie ziem polskich spod okupacji hitlerowskiej - na wschodzie kraju jest to rok 1944, na pozostałym obszarze - 1945.
1 IX - 5 X 1939 - kampania wrześniowa, organizacja państwa podziemnego.
23 VIII 1939 - pakt Ribbentrop - Mołotow - dwie totalitarne dyktatury: Rosja i Niemcy podzieliły między siebie terytorium Polski.
17 IX 1939 - Oddziały Armii Czerwonej przekroczyły wschodnie granice Polski.
1940 - w miastach Generalnego Gubernatorstwa Niemcy wydzielili specjalne dzielnice (getta), po roku getta żydowskie zamknięto i odizolowano od części aryjskiej wysokimi murami.
28 IX 1939 - Kapitulacja Warszawy.
27 III 1940 - H. Himmler zarządził budowę obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu (Auschwitz).
30 VI 1941 - Podpisanie w Londynie układu Sikorski - Majski przywracającego stosunki dyplomatyczne pomiędzy rządem RP a ZSRR, zerwane po 17 IX 1939 r.
20 I 1942 - W Berlinie wydany został dekret o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, mający na celu całkowitą zagładę Żydów.
14 II 1942 - Powstanie Armii Krajowej w Londynie.
13 IV 1943 - Katyń (hitlerowskie radio ogłosiło, ze w lecie niedaleko miejscowości pod Smoleńskiem - Katyń odkryto masowe groby polskich oficerów zamordowanych przez NKWD. W kwietniu i maju 1940 roku jeńcy wojenni, którzy dostali się do obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie po ataku ZSRR na Polskę wrześniu 1939 roku zostali rozstrzelani, zamordowano ponad 7.000 cywili. Radzieckie władze nie przyznały się do zbrodni i przypisały ją Niemcom, po wojnie w krajach komunistycznych za głoszenie prawdy o Katyniu groziły represje, dopiero w 1990 roku ZSRR przyznał się do popełnienia tego mordu.
19 IV 1943 - wybuchło powstanie w getcie warszawskim, kierowane przez ŻOB
1 VIII 1944 - AK ogłosiła powstanie warszawskie, trwało 63 dni, zginęło w nim ponad 18.000 żołnierzy i ok. 180.000 ludności cywilnej
1945 - konferencje w Jałcie i Poczdamie
8 V 1945 - kapitulacja Niemiec Hitlerowskich
Wojna postawiła przed literaturą nowe problemy, wytyczyła nowe kierunki rozwoju. Jedni twórcy emigrowali na Wschód (Władysław Broniewski, Aleksander Wat, Gustaw Herling-Grudziński), inni na Zachód, do Francji, a po kapitulacji Paryża do Anglii (Antoni Słonimski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Stanisław Baliński) lub do USA (Jan Lechoń, Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński). I wreszcie ogromna część twórców zdecydowała się na pozostanie w kraju (Leopold Staff, Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska, Jarosław Iwaszkiewicz ).
Literatura wojenna jest bardzo bogata, choćby dlatego, że tworzyły ją tak różne pokolenia pisarzy i poetów: debiutujący jeszcze w Młodej Polsce L. Staff, czołowi poeci dwudziestolecia (skamandryci) i wreszcie najmłodsze pokolenie "Kolumbów" (T. Gajcy, K.K. Baczyński). Również losy Polaków na emigracji były różne. Część dostała się do niewoli sowieckiej (do więzień - A. Wat, W. Broniewski; do łagrów G. Herling-Grudziński, B. Obertyńska), niektórym udało się później opuścić Rosję wraz z armią gen. Andersa (W. Broniewski, G. Herling-Grudziński). Część z nich wróciła z Zachodu tuż po wojnie (J. Tuwim), inni zostali za granicą do końca życia (J. Lechoń). Cechy twórczości: katastrofizm, utrwalenie grozy wojny, tragizm pokolenia, odrealnienie świata w poezji (K.K. Baczyński, T. Gajcy, A. Trzebiński)
1945-1949 - powojenne rozrachunki, „świt pokoju”, euforia po odzyskaniu niepodległości:
był to okres, kiedy w Polsce formowała się nowa władza, nowy ustrój. Trwała jeszcze spontaniczna radość z faktu, że Polska jest wolna. Dominowała literatura faktu (Z. Nałkowska, G. Herling-Grudziński), pojawiły się próby opisywania czasu okupacji i zmian, jakie przyniosła w psychice i świadomości ludzi, którzy ją przeżyli. (J. Iwaszkiewicz, T. Borowski). Powstawały także ważne dzieła poetyckie (Cz. Miłosz) i dramatyczne (L. Kruczkowski, J. Szaniawski).
Tymczasem w polityce trwała bezwzględna walka komunistów z przeciwnikami ustroju narzuconego siłą, czego efektem była krwawa likwidacja antykomunistycznej opozycji. 15 grudnia 1948 r. doszło do połączenia PPS i PPR - powstała, mająca monopol władzy, PZPR.
1946 - 1949- zimna wojna pomiędzy sojusznikami (Zachód -ZSRR)
Stanisław Dygat - „Jezioro Bodeńskie” - rewizja mitów polskich
Jerzy Andrzejewski - „Popiół i diament” - pokolenie zarażonych wojną
Tadeusz Borowski - „Pożegnanie z Marią” - kreacja człowieka zlagrowanego
Tadeusz Różewicz - tom „Czerwona rękawiczka”
POKOLENIE LITERACKIE :
Pokolenie Kolumbów to generacja pisarzy urodzonych około 1920 r. Nazwę przyjęto od tytułu powieści Romano Bratnego Kolumbowie rocznik 20, w której autor opisał przeżycia, które zadecydowały o losach jego pokolenia. Przeżyciem tym była wojna, okupacja, udział w konspiracji, często - walka w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej i w powstaniu warszawskim. Twórcy tego pokolenia - urodzeni i wychowani w niepod1eglej Polsce - dojrzewali w czasie wojny, wtedy też wielu z nich debiutowało. Wojnę uznali za ostateczną katastrofę spełnioną Apokalipsę, czyli dokonującą się na ich oczach zagładę świata. Ich twórczość wyraża poczucie zagrożenia, świadomość klęski. Pojawia się też przeświadczenie o upadku wszelkich wartości moralnych i kulturowych. Do tego pokolenia należą: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Borowski, Roman Bratny, Tadeusz Różewicz (wybitny debiutant powojenny). Wiekowo przynależą to także: Zbigniew Herbert, Miron Białoszewski, Wisława Szymborska.
1949-1953 - socrealizm (realizm socjalistyczny): Wydarzeniem, które rozpoczyna ten okres był zorganizowany w styczniu 1949 r. IV Zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich w Szczecinie. Proklamowano wtedy jako obowiązujący w literaturze i jedynie słuszny realizm socjalistyczny. Oznaczało to narzucenie twórcom bardzo ścisłych norm i reguł, których nieprzestrzeganie mogło spowodować zniknięcie dzieł niepokornego pisarza z księgarń i wykluczenie go z życia literackiego. Powstawały głównie powieści bardzo słabe pod względem artystyczno-literackim, tzw. produkcyjniaki, tworzone na wzór radzieckiej powieści socrealistycznej. W tym czasie w Polsce panował terror polityczny, określany mianem czasów stalinowskich. Pisarze zachowali się bardzo różnie. Jedni ulegli, albo uwierzyli komunistom (A. Ważyk, W. Woroszyński, W. Broniewski), inni postanowili pisać, do szuflady, czyli nie drukować pisanych przez siebie utworów (Z. Herbert). Już w 1947 r. londyński Związek Literatów Polskich na Obczyźnie postanowił, że pisarze emigracyjni nie będą wydawać swoich utworów w kraju, gdzie panuje komunistyczna niewola. Tym samym dokonał się podział polskiej literatury na krajową i emigracyjną. Zapowiedź końca socrealizmu pojawiła się wraz ze śmiercią Stalina (1953), lecz pierwszymi zwiastunami zmian stały się: wydanie Poematu dla dorosłych A. Ważyka i zgoda cenzury na wystawienie Dwóch teatrów J. Szaniawskiego (oba wydarzenia miały miejsce w 1955 r.).
1949 - Zjazd Związku Literatów Polskich (program realizmu socjalistycznego), stalinizacja i próby sowietyzacji kraju.
1953 - śmierć Józefa Stalina - początek odwilży
Literatura stanowiła wówczas ważny element propagandy dla państwa (nazywało ono pisarzy "inżynierami dusz ludzkich"), zatem działalność pisarzy czy np. twórców "pieśni masowych" nie była wtedy moralnie neutralną.
Powieść produkcyjna - pierwowzorem była powieść Cement Fiodora Gładkowa, jest dość specyficznym gatunkiem literackim. Bardzo często nazywana jest również produkcyjniakiem, Podstawowym celem takiej odmiany powieści jest przedstawianie i rozpowszechnianie idei realizmu socjalistycznego. Zazwyczaj najczęściej obieranym w nich tematem jest tematyka związana z przebudowaniem danego państwa. Nietrudno oczywiście się domyślić, iż ojczyzna takich powieści był Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Takie pisarstwo uskuteczniane było również i w naszym kraju. jego początki w Polsce datuje się na cztery lata po zakończeniu drugiej wojny światowej. Ten nurt w naszej rodzimej literaturze obecny był przez mniej więcej siedem lat. Na uwadze mieć należy to, że powieści produkcyjne powstawały we wszystkich krajach o ustroju komunistycznym. Gdzieniegdzie pisano je jeszcze trzydzieści lat wstecz, na przykład w Wietnamie., np. T. Konwicki - „Przy budowie”, Witold Zalewski - Traktory zdobędą wiosnę.
CECHY POWIESCI PRODUKCYJ NEJ:
Miejscem akcji był wielki plac budowy, fabryka, stocznia, kopalnia itp.
Akcja rozpoczynała się najczęściej około roku 1949 w czasie rozpoczynającym ważne przedsięwzięcie np. realizację planu sześcioletniego
Istniał wyraźny podział na bohaterów pozytywnych (funkcjonariusze idei, członkowie kolektywu, poświęceni sprawom swojego miejsca pracy, pełni wiary i nieczuli na trudy, zawdzięczający swoje sukcesy Polsce Ludowej) i negatywnych (wrogowie klasowi, obcokrajowcy, agenci obcego wywiadu, przedwojenni kapitaliści, wrogowie ustroju). Bohaterowie pozytywni zawsze zwyciężali.
Bohaterowie negatywni nie mieli możliwości przedstawienia swojej racji w dyskusji, czytelnik nie poznawał ich motywów działania.
Schematyczna fabuła, wzorce postaci i poruszane problemy.
Rzeczywistość widziana jako pole walki pomiędzy starym a nowym porządkiem.
Wszechwiedzący narrator, dominacja stylu gazetowego
Poematy socrealistyczne - propagowały treści socrealizmu, poruszały wątki np. produkcyjne, nowe wzory obywatelskie, nowa społeczność itp., np. W. Broniewski - „Słowo o Stalinie”.
Powieści socrealistyczne najczęściej poruszały następujące wątki:
wątek produkcyjny - powieści produkcyjne próbowały przekazać taką wizję świata, w której produkcja jest sprawą nadrzędną wobec jakichkolwiek innych, ponieważ pozwala zbudować nowe, socjalistyczne społeczeństwo.
powstawanie nowych wzorów obywatelskich - wzory te przekazywane były przez postać pozytywnego bohatera, obdarzonego "plakatowymi" cechami, pożądanymi w socjalizmie.
rodzenie się nowej społeczności - zbiór jednostek w trakcie powieści staje się kolektywem, zbiorowością (samotność była nieprawidłowa lub wroga), połączoną wspólnym celem, poświęcający się dobru swojego zakładu pracy.
problem wahającego się inteligenta - wykształcony przed wojną inteligent, uformowany przez społeczeństwo kapitalistyczne, dojrzewa do zrozumienia wielkich planów nowego ustroju, zwalcza w sobie dawne przyzwyczajenia i oddaje swoje umiejętności budowie nowego porządku.
Jan Wilczek Numer 16 produkuje (1949) - o odbudowie fabryki cukierków.
Bogdan Hamera Na przykład Plewa (1950) - o zakładzie metalurgicznym.
Mirosław Kowalewski Kampania znaczy walka (1950) - o cukrowni.
Tadeusz Konwicki Przy budowie (1950) - o budowie linii kolejowej do Nowej Huty.
Aleksander Ścibor-Rylski Węgiel (1950) - o kopalni.
Anna Kowalska Wielka próba (1951)
Marian Brandys Początek opowieści (1951)
Andrzej Braun Lewanty (1952) - o stoczni.
Kazimierz Brandys Obywatele (1954)
POKOLENIE LITERACKIE :
Pokolenie „pryszczatych”, Pryszczaci - grupa pisarzy urodzonych między 1925 a 1930 r., grupa młodych polskich pisarzy przełomu lat 40. i 50., którzy wystąpili jako szczególnie zaangażowani propagatorzy realizmu socjalistycznego, nawiązujących jednocześnie do twórczości Tadeusza Borowskiego. Najważniejszymi jej reprezentantami byli Wiktor Woroszylski, Andrzej Braun, Wisława Szymborska, Tadeusz Konwicki, Witold Wirpsza i Witold Zalewski. Pryszczaci za główne zadanie literatury uznawali aktywne popieranie władzy ludowej. Tematyka ich twórczości koncentrowała się wokół zwalczania tzw. "wroga klasowego" i entuzjastycznego opisywania przemian społeczno-gospodarczych wczesnego PRL-u według założeń programowych stalinizmu - np. w tzw. "produkcyjniakach". Poetykę pryszczatych charakteryzowało nastawienie antyindywidualistyczne, podporządkowanie ekspresji literackiej celom agitacyjno-propagandowym, celowy schematyzm i patos. W połowie lat 50. poetyka "pryszczatych" uległa erozji, a po przemianach politycznych 1956 całkowicie przestała funkcjonować.
1953-1968 - czas odwilży, „polski październik”, przełom październikowy
okres "naszej małej stabilizacji": Ten okres rozpoczął zorganizowany w pierwszej połowie 1956 r. XX Zjazd KPZR, na którym Nikita Chruszczow wygłosił referat, w którym potępiono tzw. kult jednostki (Stalin) i jego następstwa, które nazwano "okresem błędów i wypaczeń" (czasy stalinowskie). W Polsce, w czerwcu 1956 doszło w Poznaniu do wystąpień i manifestacji społeczeństwa (padli zabici), w październiku zaś tego roku odbyło się VIII Plenum PZPR, na którym zasygnalizowano złagodzenie kursu partii. Do władzy wrócił Gomułka, który, choć niechętny inteligencji, zezwolił na niezależny od PZPR rozwój literatury i sztuki. To wtedy powstały m.in.: inteligencki Klub Krzywego Koła, Studencki Teatr Satyryków, Piwnica pod Baranami, teatr Bim - Bom, kluby jazzowe. W tym czasie debiutowało pokolenie twórców tej rangi, co: M. Białoszewski, Z. Herbert, S. Grochowiak, M. Hłasko.
Dość szybko jednak zaczęły się prześladowania myśli niezależnej (aresztowanie kardynała Wyszyńskiego, przejęcie "Tygodnika Powszechnego" przez komunistyczno -faszyzujący PAX, likwidacja studenckiego pisma "Po Prostu"). W latach 60 zlikwidowano Klub Krzywego Koła, cenzura coraz głębiej ingerowała w literaturę, część utworów objęto zakazem druku. Jako protest czołowi intelektualiści polscy (m.in. M. Dąbrowska, A. Słonimski, P. Jasienica, J. Andrzejewski, W. Tatarkiewicz, M. Wańkowicz, K. Estreicher) napisali w marcu 1964 r. do premiera Cyrankiewicza tzw. List 34. W tym czasie nastąpiły pewne oznaki polepszenia sytuacji gospodarczej kraju, co wielu Polaków odczytało jako sukces systemu i kres własnych ambicji. Znalazło to także odbicie w literaturze, gdzie dominowała proza, określana mianem "małego realizmu" - twórczość bez większych ambicji artystycznych czy politycznych (Różewicz dosadnie określa ten stan, w jakim znalazło się polskie społeczeństwo, tytułując jedną ze swoich sztuk Nasza mała stabilizacja).
Przełom nastąpił w marcu 1968 r. (zakaz wystawiania Dziadów w reżyserii Kazimierza Dejmka wydany przez Gomułkę z powodu protestu ambasady radzieckiej przeciwko rzekomo antyrosyjskiej wymowie dramatu). Wydarzenie to stało się pretekstem do licznych (głównie studenckich) manifestacji ludzi niezadowolonych z braku swobód obywatelskich i politycznych. Wystąpienia te zostały brutalnie stłumione przez milicję i ORMO, komunistyczna władza sięgnęła też po wulgarne hasła antysemickie. Aresztowani zostali m.in. Adam. Michnik i Jacek Kuroń, późniejsi współzałożyciele KOR. Około 1968 r. do głosu doszło nowe pokolenie twórców, określane mianem "Nowej Fali" (A. Zagajewski, S. Barańczak, R. Krynicki, E. Lipska).
24 II 1953 - wykonanie wyroku śmierci na sławnym przywódcy AK, generale E. Fieldorfie-Nilu 14 V 1955 - Układ Warszawski (oficjalna nazwa: Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej - związek wojskowy państw Europy Środkowej i Wschodniej pozostających pod wpływem Związku Radzieckiego. Powstał na podstawie Deklaracji Bukaresztańskiej. I sekretarz KPZR Nikita Chruszczow podpisał Pakt w Warszawie. Miał funkcjonować przez 30 lat, 26 kwietnia 1985 ważność Układu przedłużono na następne 20 lat. Istniał do 1 lipca 1991. Ustanowiono wspólne dowództwo Układu w Moskwie. Sztaby armii poszczególnych państw członkowskich podlegały operacyjnie X Zarządowi Sztabu Generalnego Armii Radzieckiej - nie był to więc pakt równorzędnych stron. Naczelnym Dowódcą Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego miał być zawsze marszałek Armii Radzieckiej, który był jednocześnie I zastępcą ministra obrony ZSRR. Członkowie: Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, Albańska Republika Ludowa (zawiesiła współpracę w 1960, wystąpiła z Układu 12 września 1968), Bułgarska Republika Ludowa, Republika Czechosłowacka, Niemiecka Republika Demokratyczna (w strukturach wojskowych od 1956, wystąpiła z Układu 25 września 1990), Polska Rzeczpospolita Ludowa, Rumuńska Republika Ludowa, Węgierska Republika Ludowa. 1956 - XX Zjazd Związku Literatów Polskich (na nim Chruszczow ujawnia zbrodnie stalinowskie) Czerwiec 1956 - protesty robotników w Poznaniu Październik 1956 - zwany „polskim” - swoiste zwycięstwo opozycji, fala odwilży po latach socrealizmu, zwolniony z więzienia Gomułka wraca do władzy, ksiądz kardynał Wyszyński zostaje zwolniony z więzienia, następuje liberalizacja cenzury, debiutuje i tworzy Pokolenie Współczesności, debiutuje S. Mrożek, w 1960 wydano „Kartotekę” T. Różewicza, powstaje proza Marka Hłaski: „Pierwszy krok w chmurach”, nowe powieści T. Konwickiego. 1957 - likwidacja pisma „Po prostu”, narastanie reżimu i władzy partyjnej 1963 - zamordowanie Johna Kennedy'ego w Dallas Marzec 1964 - list otwarty 34 intelektualistów w pisarzy polskich:
14 marca 1964 Antoni Słonimski złożył w kancelarii premiera w Urzędzie Rady Ministrów dwuzdaniowy list protestacyjny przeciw cenzurze, który później określano, z powodu liczby sygnatariuszy, jako List 34:
Do Prezesa Rady Ministrów
Józefa Cyrankiewicza
Ograniczenia przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenie cenzury prasowej stwarza sytuację zagrażającą rozwojowi kultury narodowej. Niżej podpisani, uznając istnienie opinii publicznej, prawa do krytyki, swobodnej dyskusji i rzetelnej informacji za konieczny element postępu, powodowani troską obywatelską, domagają się zmiany polskiej polityki kulturalnej w duchu praw zagwarantowanych przez konstytucję państwa polskiego i zgodnych z dobrem narodu.
List podpisali: 1. Jerzy Andrzejewski, 2. Maria Dąbrowska, 3. Stanisław Dygat, 4. Karol Estreicher, 5. Marian Falski, 6. Aleksander Gieysztor, 7. Konrad Górski, 8. Paweł Hertz,
9. Leopold Infeld, 10. Paweł Jasienica, 11.Mieczysław Jastrun, 12. Stefan Kisielewski, 13. Zofia Kossak-Szczucka, 14. Tadeusz Kotarbiński, 15. Jan Kott, 16. Anna Kowalska, 17. Julian Krzyżanowski, 18. Kazimierz Kumaniecki, 19. Edward Lipiński, 20. Maria Ossowska, 21. Stanisław Cat Mackiewicz, 22. Jan Parandowski, 23. Stanisław Pigoń, 24. Adolf Rudnicki, 25. Artur Sandauer, 26. Wacław Sierpiński, 27. Antoni Słonimski, 28. Jan Szczepański, 29. Władysław Tatarkiewicz, 30. Jerzy Turowicz, 31. Melchior Wańkowicz, 32. Adam Ważyk, 33. Kazimierz Wyka, 34. Jerzy Zagórski
POKOLENIE LITERACKIE :
Pokolenie Współczesności/ Pokolenie 56
Pokolenie "Współczesności", także pokolenie '56 - to generacja pisarzy i krytyków urodzonych w latach 1930-35, którzy zadebiutowali około 1956 r. , generacja artystów debiutujących około 1956 roku w Polsce i dominujących w życiu literackim przez następne 10 lat. Ich twórczość stanowiła punkt odniesienia dla wszystkich następnych pokoleń pisarzy i grup literackich. Swoją obecność zaznaczyła nie tylko w literaturze, ale także w filmie (tzw. czarny dokument, polska szkoła filmowa, filmy Wajdy, Kutza, Munka), w teatrze (Grotowski, Tomaszewski), plastyce (wystawa w Arsenale w 1955 roku) oraz w muzyce. Termin pokolenie "Współczesności" został sformułowany po raz pierwszy przez krytyka literackiego Jana Błońskiego w 1961 roku, i miał mieć, według niego, charakter pejoratywny, badacz zarzucał bowiem twórcom tego pokolenia brak wspólnego programu, bezideowość i mitologizowanie rzeczywistości. Termin ten jednak szybko utrwalił się w polskiej krytyce literackiej, tracąc swój negatywny wydźwięk. Pokolenie to uważane jest dzisiaj przez badaczy za bardzo istotne w rozwoju literatury polskiej XX wieku. Dzięki postaciom Andrzeja Bursy, Stanisława Grochowiaka, Mirona Białoszewskiego, Marka Hłaski, Haliny Poświatowskiej czy Edwarda Stachury pokolenie to jest wciąż obecne w świadomości czytelników
1968-1980 - okres propagandy sukcesu (do wydarzeń sierpniowych i powstania "Solidarności"):
Pierwszym ważnym wydarzeniem stały się krwawe wydarzenia grudniowe 1970 r. w Gdańsku, które doprowadziły do odejścia Gomułki i przejęcia władzy w Polsce przez ekipę Gierka. Po krótkotrwałej, kolejnej zresztą, "odwilży" rozpoczął się okres tzw. propagandy sukcesu. Pozorne polepszenie sytuacji ekonomicznej kraju i podniesienie stopy życiowej społeczeństwa okupione zostało gigantycznym zadłużeniem Polski na Zachodzie i ogromnym uzależnieniem polityczno-gospodarczym od ZSRR. W czasie, gdy w oficjalnych środkach masowego przekazu informowano o sukcesach gospodarczych, ekonomicznych i ciągłym rozwoju, coraz mocniejsze stawały się cenzura i PZPR. Do licznych protestujących środowisk twórczych dołączyli robotnicy, co w końcu doprowadziło do powstania w sierpniu 1980 r. NZSS "Solidarność". W literaturze lat 70. uformowało się kilka nurtów: wiejski (E. Redliński Konopielka), kresowy (T. Konwicki Bohiń, Cz. Miłosz Dolina Issy), żydowski (Julian Stryjkowski Austeria).
1968 - wystąpienie antyżydowskie w Polsce
30 I 1968 - ostatnie przedstawienie „Dziadów” (reż. Kazimierz Dejmek) w Teatrze Narodowym w Warszawie - władze podjęły decyzję o zdjęciu sztuki z afisza
8 III 1968 - wypadki marcowe, kiedy to odbył się wiec studentów Uniwersytetu Warszawskiego, za nim wystąpienia studenckie i represje w całym kraju, nastanie kryzysu ekonomicznego i politycznego.
POKOLENIE LITERACKIE :
Pokolenie Nowa Fala/ Pokolenie 68
Nowa Fala - grupa poetów i krytyków literackich, urodzonych w latach 1945-50, a debiutujących około roku 1968.Formacja literacka, przede wszystkim poetycka, która powstała na przełomie lat 60. i 70., skupiona głównie wokół redakcji czasopisma Student i dodatku do niego pt. Młoda Kultura, a także krakowskiej grupy poetyckiej Teraz. Rozwijała się do ok. połowy lat 70., później drogi jej twórców zaczęły się rozchodzić. Zalicza się do niej m.in. S. Barańczaka, A. Zagajewskiego, J. Kornhausera, S. Stabrę, K. Karaska, a spośród krytyków T. Nyczka. Nowa Fala wywarła znaczny wpływ na współczesną poezję polską, propagując ściślejsze i krytyczne związki z rzeczywistością, przeciwstawianie się tzw. nowomowie polityczno-propagandowej oraz konstruktywną nieufność do zastanych form kultury. Przyjęli oni postawę sprzeciwu wobec zastanej sytuacji politycznej i oficjalnej kultury. Przede wszystkim znalazło to wyraz w demaskowaniu zakłamania języka propagandy oraz w upominaniu się o prawdę życiu społecznym i politycznym. W 2. połowie lat 70., a następnie w stanie wojennym (1981-1983), większość twórców popadła w konflikt z władzami PRL, niektórzy zaś wyjechali za granicę (Barańczak, Zagajewski).
Publikacje książkowe o charakterze programowym: J. Kornhauser, A. Zagajewski Świat nie przedstawiony (1974), S. Barańczak Nieufni i zadufani (1971). Także antologia pod redakcją T. Nyczka pt. Określona epoka. Nowa fala 1968-1993, wiersze i komentarze (1994).
1970-1980 - dekada gierkowska - narasta „propaganda sukcesu”
Tzw. "gierkowska dekada", czyli okres sprawowania przez Edwarda Gierka władzy w latach 1970-1980, charakteryzował się w pierwszej połowie dynamicznym rozwojem gospodarczym PRL (kosztem znacznego zadłużenia Polski w krajach zachodnich), aby w drugiej połowie zakończyć się wieloaspektowym kryzysem gospodarczym, który w efekcie doprowadził do upadku jego rządów oraz w dalszej perspektywie do upadku systemu komunistycznego w Polsce.
1970 - wydarzenia grudniowe: strajki w stoczniach w odpowiedzi na drastyczne podwyżki cen, 17 grudnia 1970 - masakra robotników w Gdyni, odsunięcie Gomułki od władzy, Edward Gierek zostaje I sekretarzem PZPR
22 - 24 I 1971 - strajk w Stoczni Szczecińskiej
1976 - projekt podwyżek cen wywołuje falę strajków i protestów, tzw. Wypadki czerwcowe: Radom, Ursus
23 IX 1976 - utworzenie opozycji KOR która swoją działalność rozpoczęła od pomagania szykanowanym uczestnikom protestów w Radomiu i Ursusie
1976 - odwołanie podwyżek
7 V 1977 - w Krakowie zamordowany zostaje działacz opozycyjny, student Stanisław Pyjas
16 X 1978 - Karol Wojtyła zostaje papieżem
1980 - podwyżka cen, strajki w kraju (14 lipca w Stoczni Gdańskiej)
VIII 1980 - zwycięstwo i powstanie NSZZ Solidarność, Edward Gierek odsunięty od władzy PZPN.
POKOLENIE LITERACKIE :
Pokolenie '76 tworzą pisarze urodzeni w latach 50. Ich debiut przypada na rok 1976 - czas powstania niezależnego obiegu wydawniczego. Niektórzy twórcy tego pokolenia kontynuują tematy podjęte przez Nową Falę, rozważając problemy polityczne w odniesieniu do ogólnych zagadnień miejsca człowieka w świecie i sensu jego życia. Do pokolenia należą: Jan Polkowski, Bronisław Maj, Tomasz Jastrun, Paweł Helle.
1981-1994 - stan wojenny, upadek komunizmu, literatura Polski suwerennej:
Przemiany demokratyczne zostały zahamowane wprowadzeniem przez juntę wojskową generała Jaruzelskiego stanu wojennego 13 XII 1981 r. Większość działaczy "Solidarności" internowano, doszło do masakry protestujących robotników z kopalni "Wujek" przez ZOMO. Powstało podziemie literackie, coraz powszechniejszy stał się tzw. drugi obieg. System komunistyczny chylił się ku upadkowi. W 1989 r. odbyły się pierwsze wolne (w części) wybory do Sejmu i Senatu. W ich wyniku władzę przejęły środowiska dawnej opozycji. Cenzura została zlikwidowana, stracił znaczenie podział na literaturę krajową i emigracyjną.
1981 - Lech Wałęsa przewodniczącym Solidarności 18 X 1981 - Wojciech Jaruzelski zostaje premierem PRL i szefem partii 13 V 1981 - zamach na papieża 28 V 1981 - śmierć Kardynała Wyszyńskiego 13 XII 1981 - wprowadzenie stanu wojennego - liczne aresztowania, internowania, rozwiązanie Solidarności 16 XII 1981 - mord na górnikach w Kopalni Wujek (zabito 7 górników) 22 VII 1982 - zniesienie stanu wojennego 5 X 1982 - Lech Wałęsa otrzymuje Nagrodę Nobla 14.05 1983 - umiera maturzysta Grzegorz Przemyk, śmiertelnie pobity przez milicję 19 X 1984 - zamordowanie księdza Jerzego Popiełuszki przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa 15 VII 1987 - utworzenie urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich - pierwszym została prof. Ewa Łętowska 6 IX 1988 - rozmowy ministra spraw wewnętrznych Czesława Kiszczaka z Lechem Wałęsą w Magdalence 30 XI 1988 - telewizyjny pojedynek z szefem OPZZ (i członkiem Biura Politycznego KC PZPR) Alfredem Miodowiczem a Lechem Wałęsą. Miodowicz, broniący absurdalnej, lecz będącej obowiązującym w Polsce prawem zasady, że w jednym zakładzie pracy może działać tylko jeden związek zawodowy, przystępował do dyskusji pewien tego, że Wałęsa wyjdzie z niej skompromitowany, ukaże się milionom Polaków jako prostak, człowiek niewykształcony, polityczny awanturnik, niezdolny do merytorycznej dyskusji. Ostateczny rezultat całej rozgrywki miał się jednak okazać zupełnie inny. 6 II - 5 IV 1989 - obrady i porozumienie okrągłego stołu - wybory do sejmu - w efekcie tzw. Sejm kontraktowy, zwycięstwo opozycji, klęska władz komunistycznych - Wojciech Jaruzelski prezydentem, Tadeusz Mazowiecki - premierem Polski 25.XI, 9.XII - dwie tury wyborów prezydenckich kończą się zwycięstwem Lecha Wałęsy. Pokonany Tadeusz Mazowiecki składa dymisję swego rządu 1990 - rozwiązanie PZPR 1 VII 1991 - rozwiązanie Układu Warszawskiego 27 X 1991 - pierwsze wolne wybory parlamentarne 1995 - Aleksander Kwaśniewski prezydentem Polski 1997 - Sejm uchwalił Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej 1999 - wchodzą w życie cztery reformy przygotowane przez rząd: administracyjna (16 województw, przywrócenie powiatów), zdrowotna (powstają kasy chorych), oświatowa i dotycząca ubezpieczeń społecznych 12 III 1999 - Polska stała się członkiem NATO 8 X 2000 - wybory prezydenckie wygrywa powtórnie Aleksander Kwaśniewski 1 V 2004 - Polska stała się członkiem Unii Europejskiej 23 X 2005 - nowym prezydentem wybrany został Lech Kaczyński. W II turze wyborów pokonał Donalda Tuska 20 VIII 2008 - w Warszawie podpisano polsko-amerykańską umowę dotyczącą rozmieszczenia na terytorium Polski antybalistycznych obronnych rakiet przechwytujących
POKOLENIE LITERACKIE :
Pokolenie "bruLionu", poeci i prozaicy, przeważnie urodzeni w latach 60., których oficjalne debiuty książkowe miały miejsce po 1989, związanych z czasopismem "bruLion", jak poeci M. Świetlicki, K. Koehler, M. Baran, J. Podsiadło, M. Sendecki, J. Klejnocki, prozaicy: M. Gretkowska, O. Tokarczuk, A. Stasiuk, M. Tulli. Wspólną cechą ich twórczości był bunt przeciw romantycznie pojmowanemu posłannictwu literatury, odejście od metafizyki, wzniosłości i poezji obywatelskiej, którym przeciwstawiali anarchizm, banalność, prowokację, codzienność.
POKOLENIA LITERACKIE WSPÓŁCZESNOŚCI
POKOLENIE |
REPREZENTANCI |
OMÓWIENIE |
Pokolenie 1910 r. |
Cz. Miłosz, J. Andrzejewski, T. Parnicki, H. Malewska, K. Brandys |
pokolenie artystów urodzonych ok. 1910 r., debiutowali jeszcze przed 1939 r. |
Pokolenie Kolumbów |
K.K. Baczyński, T. Gajcy, R. Bratny, W. Szymborska, M. Białoszewski, Z. Herbert, T. Różewicz |
artyści urodzeni ok. 1920 r., nazwa pochodzi od tytułu powieści R. Bratnego Kolumbowie rocznik 20; przeżyciem pokoleniowym była dla tych pisarzy wojna, okupacja, powstanie warszawskie; wojna stała się dla nich czasem apokalipsy spełnionej |
Pokolenie "pryszczatych" |
T. Konwicki, W. Woroszylski, A. Braun |
generacja urodzonych w latach 1925-1930; w latach 40. i 50. poparli nową władzę, a w swojej twórczości realizowali doktrynę socrealizmu |
Pokolenie '56 - pokolenie "Współczesności" |
M. Hłasko, H. Poświatowska, S. Mrożek, E. Bryll, T. Nowak, M. Nowakowski, S. Grochowiak |
pokolenie urodzonych w latach 1930-1935, debiutujących ok. 1956 r.; nazwa pochodzi od tytułu warszawskiego czasopisma literacko-artystycznego "Współczesność"; wspólne dla tego pokolenia było poczucie zagubienia, bunt wobec socjalistycznej rzeczywistości |
Pokolenie '68 - Nowa Fala |
E. Lipska, S. Barańczak, A. Zagajewski, R. Krynicki, J. Kornhauser |
artyści urodzeni w 1. 1945-1950, przeżyciem pokoleniowym były dla nich wydarzenia marca '68 (wiec studentów UW protestujących przeciwko zdjęciu Dziadów, w reżyserii K. Dejmka i relegowaniu z uczelni A. Michnika i H. Szlajfera, zakończony brutalną interwencją milicji) |
Pokolenie '76 |
J. Polkowski, P. Huelle, B. Maj, T. Jastrun |
pokolenie urodzonych ok. 1950 r.; ich przeżycie pokoleniowe to wydarzenia czerwca '76 (spontaniczne strajki robotników w całym kraju, brutalne interwencje milicji, 23 września powstanie Komitetu Obrony Robotników KOR) |
Pokolenie "bruLionu" |
Poeci: M. Świetlicki, K. Koehler, M. Baran, J. Podsiadło, M. Sendecki, J. Klejnocki, prozaicy: M. Gretkowska, O. Tokarczuk, A. Stasiuk, M. Tulli |
poeci i prozaicy, przeważnie urodzeni w latach 60., których oficjalne debiuty książkowe miały miejsce po 1989, związanych z czasopismem "bruLion", Wspólną cechą ich twórczości był bunt przeciw romantycznie pojmowanemu posłannictwu literatury, odejście od metafizyki, wzniosłości i poezji obywatelskiej, którym przeciwstawiali anarchizm, banalność, prowokację, codzienność.
|
Pojęcia charakterystyczne dla epoki
faszyzm - antydemokratyczna totalitarna forma rządów zapoczątkowana w 1922 we Włoszech przez B. Mussoliniego; dyktatura i kult wodza i podporządkowanej mu elicie rządzącej. Likwidacja parlamentu i samorządności oraz opozycji integracja we wszystkie dziedziny życia przy zachowaniu gospodarki wolnorynkowej, prywatnej własności, ziemi, środków produkcji.
totalitaryzm - charakterystyczny dla XX wiecznych reżimów dyktatorskich. System rządów polegających na dążeniu do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, oficjalnej ideologii państwa obowiązującej obywateli, terroru tajnych służb, masowych monopartii; twórcy teorii (H. Arendt, C.J. Friedrich, Z. Brzeziński..
komunizm - radykalny, lewicowy system ideologiczny, będący odmianą socjalizmu, negujący własność prywatną, zwłaszcza środków produkcji, oparty na idei walki klas, mającej doprowadzić do osiągnięcia sprawiedliwości społecznej poprzez stworzenie społeczeństwa pozbawionego wewnętrznych podziałów ekonomicznych (bezklasowego) i etnicznych (bezpaństwowego), w którym wszystkie środki produkcji znajdą się w posiadaniu wspólnot.
egzystencjalizm - współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz w literaturze) wg którego przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej co stwarza poczucie lęku i beznadziejności istnienia (pesymizm) Główni przedstawiciele to M. Heidegger, K Jaspers, J.P. Sartre.
e. katastrofizm - charakterystyczna dla kultury XX wieku tendencja polegająca na przekonaniu o nieuchronnej zagłady, którą może spowodować kryzys wartości moralnych lub czynniki zewnętrzne, takie jak wojny czy kataklizmy. Pod koniec XIX w. katastrofizm jest jednym z programowych elementów dekadentyzmu. Silnie dział na literaturę XX - lecia międzywojennego - jeden z programowych haseł grupy „Żagary”, jest motywem przewodnim w twórczości S. I. Witkiewicza, który w swoich utworach przedstawiał rozkład wszelkich wartości uformowanych przez kulturę europejską.
socrealizm (realizm socjalistyczny) - kierunek w literaturze i sztuce powstał w 1934 w ZSRR, odwoływał się do pozytywistycznych zasad realizmu. Postulował model literatury ukazującej rzeczywistość zgodnie z założeniami partii i proklamującej jej hasła. W Polsce Socrealizm przyjęty został jako obowiązujący model literatury i sztuki na zjeździe zorganizowanym w 1949 przez Związek Zawodowy Literatów Polskich w Szczecinie. Tworzono wtedy zgodnie z założeniami socrealizmu tzw. Pieści produkcyjne, które ukazywały zazwyczaj zwycięską walkę kolektywu partyjnego z wrogiem klasowym. Nadmierny schematyzm utworów stał się przedmiotem krytyki nawet w śród twórców marksistowskich. Kres epoki nastąpił po październikowym przełomie w 1956.
pop art. - (z ang. popular art = sztuka popularna) - prąd artystyczny w sztuce po II wojnie światowej, wywodzący się z ekspresjonizmu abstrakcyjnego. Termin pop - art został po raz pierwszy użyty przez angielskiego krytyka sztuki Lawrence'a Allowaya w „Przeglądzie Architektonicznym” („Architectural Digest”) z 1952 roku do opisania tych obrazów, które ilustrowały powojenny konsumpcjonizm i czerpały z dóbr materializmu.
turpizm - tendencja literacka charakterystyczna dla poezji Polskiej po 1956 r. Przedstawicielami turpizmu byli: T. Różewicz, S. Grochowiak, M. Białoszewski, którzy w materię swoich utworów programowo włączali elementy brzydoty, ułomności, kalectwa, śmierci i choroby. Fascynacja śmiercią, rozkładem, zniszczenie związana była z przekonaniem iż prawda o świecie nie musi być piękna i estetyczna. Elementy turpizmu pojawiają się już wcześniej począwszy od średniowiecza.
i. poezja lingwistyczna - jeden z nurtów polskiej poezji współczesnej przełomu l. 50 i 60 , reprezentowany przez m.in. Białoszewskiego. Przedstawiciele tego nurtu uważali, iż zadaniem poezji jest badanie możliwości języka, eksperymentowanie z jego konwencjami i formami. Poeci lingwistyczni demaskowali stereotypy, martwe schematy mowy, uniemożliwiające prawdziwe porozumiewanie. Eksperymentom językowym towarzyszył zazwyczaj element zabawy i nastawienie parodystyczne. Do założeń poezji lingwistycznej nawiązali poeci tzw. Nowej Fali w latach 70, którzy demaskowali nadużycia języka środków masowego przekazu i propagandy.
pokolenie Kolumbów - grypa pisarzy urodzona po 1920 roku, dla których przełomowym wydarzeniem , kształtującym osobowość i świadomość artystycznym była II wojna światowa. Nazwa pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego „Kolumbowie rocznik 20”. Do pokolenia Kolumbów zalicza się m.in. K.K. Baczyńskiego, T. Gajcego, T. Różewicza, T. Borowskiego. Dominującymi motywami ich twórczości stały się:; kryzys wartości i spowodowany kataklizmem wojennym upadek społeczeństwa, sytuacje jednostki w czasach zdominowanych przez okrucieństwo. Twórczość pokolenia Kolumbów określa się też mianem poezji apokalipsy spełnionej której przełomowym wydarzeniem pokoleniowym była II wojna światowa. Wojna oznaczała spełnienie katastroficznych wizji, totalną zagładę dotychczasowego świata i powszechnie uznawanych wartości, negację humanistycznych zasad. Dlatego na określenie tych czasów użyto sformułowania apokalipsa spełniona, oznaczająca że biblijna wizja końca świata dopełniła się.
pokolenie literackie - nieformalna grupa pisarzy, często też ich odbiorców, wyznaczająca określone ideały artystyczne, połączona zazwyczaj wspólnym przeżyciem pokoleniowym. Przeżycie takie będące swoistym wstrząsem duchowym wpłynęło na podobieństwo do doświadczeń emocji, problemów danej grupy.
literatura faktu - jeden z nurtów literatury współczesnej; obejmuje utwory częściowo fabularyzowane, mające na celu wierne odtworzenie autentycznych wydarzeń. Do literatury faktu należą : wywiady, pamiętniki, powieści biograficzne, beletryzowane pamiętniki. W literaturze polskie ten rodzaj twórczości rozwinął się po II wojnie światowej. Były to utwory zapisujące doświadczenia hitleryzmu i stalinizmu. Do najwybitniejszych dokonań literackich tego typu należą m.in. „Medaliony” Nałkowskiej; „Zdążyć przed panem Bogiem” Krall i „Rozmowy z katem” Moczarskiego
ł. literatura produkcyjna - określenie stosowane w odniesienie do niektórych utworów z lat 1949 - 55, w których głównym tematem jest działalność produkcyjna. Ukazywane w nich były zwykle trudności z wykonywaniem planu produkcyjnego i szczęśliwe ich przezwyciężenie dzięki mobilizacji załogi i wysiłkowi przodowników pracy. Fabuła tego typu powieści była schematyczna, a postacie bohaterów zwykle pokazane jednostronnie.
m. literatura łagrowa - grupa utworów, których autorzy opisują swoje przeżycia związane z bytem w Radzieckich łagrach. Literatura łagrowa jest nie tylko świadectwem historii, ale stanowi także analizę i oskarżenie totalitaryzmu sowieckiego wymierzonego przeciw człowiekowi. Ze względów politycznych utwory tego typu przez wiele lat nie mogły być oficjalnie publikowane. Do najwybitniejszych dzieł należały: „Inny świat” G. Herlinga - Grudzińskiego,, „Na nieludzkiej ziemi” J. Czapskiego, „Z domu niewoli” B. B. Obertyńskiej, „Archipelag gułag”.
literatura obozowa - dział literatury opisujący przeżycie więźniów niemieckich z czasów II wojny światowej. Autorzy literatury obozowej starali się przedstawić nie tylko warunki życia w obozach, ale także usiłowali przeprowadzić socjologiczną i psychologiczną analizę zjawiska, podejmowali problematykę człowieka zlagrowanego i związane z tym zagadnienia moralne. Do najwybitniejszych dzieł należały: „Medaliony” Nałkowskiej, „Pożegnanie z Marią” Borowskiego, „Apel” Andrzejewskiego i „Proszę państwa do gazu”.
science fiction - inaczej fantastyka naukowa, popularna współcześnie odmiana prozy, której treścią są wydarzenia w przyszłości, przy czym wizja przyszłości tworzona jest w odwołaniu do hipotez naukowych. Najczęstsze motywy to podróż kosmiczne, zmiana obrazu świata spowodowana rozwojem techniki itp. Łączy elementy powieści przygodowej, podróżniczej, niekiedy psychologicznej. Najbardziej znanym polskim pisarzem science fiction jest St. Lem.
teatr absurdu - nonsens, sformułowanie albo sytuacja pozbawiona znamion sensu; wykorzystywany w wielu gatunkach literackich jako celowy zabieg służący jaskrawemu podkreśleniu walorów groteskowych, parodystycznych, surrealistycznych. Stosowany już w baśniach i bajkach zarówno dawniej jak i współcześnie. Jednak szczególna kariera absurdu wiąże się z awangardą XX w. a zwłaszcza z teatrem absurdu, np. absurdalny tytuł i sytuacja.
Postmodernizm - literatura rozwijająca się po literaturze współczesnej. Literaci zdają sobie sprawę że w literaturze wszystko już było że niema czym zaskoczyć czytelnika, literaci muszą łączyć gatunki literackie w utworze, pisarz zachowuje dystans do opisywanej rzeczywistości i pozwala lepiej ją zrozumieć. Prekursorem był Jorge Louis Borgs. Przykłady „Imię róży” Umberto Ecco - traktat polityczny + kryminał, „Don Kichot” - Pierre Nenarde`a - nawiązanie do barokowego dzieła Miguela Serwantesa.
Gatunki literackie
dramat groteskowy - charakterystyczny dla dramatu współczesnego, zwłaszcza dla teatru absurdu, gatunek dramatyczny, w którym tradycyjna akcja i bohaterowie zostali zastąpieni ciągiem luźnych bezsensownych scen i postaciami pozbawionymi motywacji psychologicznych. Dramat groteskowy posługuje się najczęściej groteską, parodią , pure nonsensem. Prekursorami byli: A. Jarry („Ubu Król”), G. Apolinare („Cycki Tejrezjasza”).
reportaż - gatunek literacki, którego celem jest przekazanie wiadomości znanych autorowi (reporterowi) z bezpośredniej obserwacji i autentycznych materiałów.
esej - szkic literacki rozprawa ujmująca temat w sposób subiektywny zespalająca elementy prozy artystycznej, naukowej i publicystycznej.
opowiadanie -1. Krótki utwór epicki o prostej zwykle o jedno wątkowej fabule. Gatunek bliski noweli i często z nią porównywany, różni się jednak większą swobodą konstrukcji (wprowadzenie postaci drugoplanowych i dodatkowych epizodów, partii opisowych i refleksji)
forma narracji w epice.
wiersz biały - wiersz bezrymowy. Brak rymów rekompensuje podkreślenie układów składniowych lub tonacyjnych. Po raz pierwszy pojawił się w „Odprawie posłów greckich” jako próba oddania wierszowej miary antyku.