Działalność i znaczenie Komisji Edukacji Narodowej

1. Czas trwania epoki oświecenia

2. Główne prądy filozoficzne epoki oświecenia

3. Sytuacja społeczno-polityczna Rzeczypospolitej w epoce Oświecenia

4. Przyczyny powołania KEN

5. Działalność KEN

1. Reforma ustroju szkolnego

2. Reforma uniwersytetów Krakowskiego i Wileńskiego

3. Powołanie Towarzystwa do ksiąg elementarnych

4. Seminaria nauczycielskie

6. Znaczenie działalności KEN

Bibliografia

• M. Dobrowolska-Mitera, Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794, Warszawa 1966

• R. Dutkowa, KEN, Warszawa 1973

• Z. Marciniak, Zarys historii wychowania, Warszawa 1970

Oświecenie, okres w dziejach kultury europejskiej od końca XVII w. (w Polsce od połowy XVIII w.) do początku XIX w. termin o upowszechniony w Niemczech, m.in. przez I. Kanta

Nurty filozoficzne w oświeceniu

• Racjonalizm

• Przekonanie o sile i możliwościach poznawczych rozumu ludzkiego oraz o konieczności kierowania się nim we wszelkim działaniu; przeciwieństwo irracjonalizm

• Kierunek filozoficzny przeciwstawny empiryzmowi, upatrujący w rozumie główne źródło poznania i kryterium prawdy oraz uznający możliwość czysto rozumowego uzasadnienia wiedzy; rozwijał się głównie w XVII w. (Leibniz, Spinoza, Descartes)

• Empiryzm (Arystoteles, Bacon, Berkeley)

• Przeciwstawny do racjonalizmu i natywizmu, stanowisko zakładające, że podstawową rolę w poznaniu doświadczenie, a rola umysłu jest mniej znacząca

• Fizjokratyzm

• Szkoła ekonomiczna stworzona w drugiej połowie XVIII w. we Francji przez F. Quesnaya

• filozoficzną podstawą fizjokratyzmu była idea porządku naturalnego opartego na prawie natury

• założeniem - wolność osobista, swoboda działania, prawo własności, interes własny jako główny bodziec działań gospodarczych i niezbędny warunek ich efektywności

• A. Popławski, Kołłątaj

Czołowi przedstawiciele

• Locke

• Kartezjusz

• Spinoza Baruch

• Hobbes (Lewiatan)

• Kant

Wielka encyklopedia francuska - Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł. Diderot, d'Alambert, Wolter, Monteskiusz, Rousseau

Oświecenie w Polsce

Na przełomie XVII i XVIII w. stan szkolnictwa w Polsce był nadal zły. Szczególnie niepokoił - w porównaniu z osiągnięciami niektórych krajów Europy - stały upadek szkół ludowych

Po reformach pijara Stanisława Konarskiego, dalszego poważnego wyłomu w tradycyjnym szkolnictwie dokonał nowych król Rzeczypospolitej Stanisław August Poniatowski

Założona przez niego w 1765 roku Szkoła Rycerska była na naszych ziemiach szkołą państwową, świecką, wychowującą przyszłych oficerów...

Mimo silnych sprzeciwów wrogów polskiego państwa i postępu, król Poniatowski doprowadził 14 października 1773 roku do uchwalenia przez sejm KEN właściwie Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca

Pierwsza w Europie państwowa instytucja oświatowa o charakterze odrębnego ministerstwa, której podlegały wszystkie szkoły akademii do szkół parafialnych.

Impuls do głębokich reform szkolnictwa w Rzeczypospolitej spowodowało breve papieża Klemensa XIV o kasacie zakonu jezuitów z 21 lipca 1773 r.

Komisja przejęła dawne majątki zakonu jezuitów, który został zlikwidowany przez papieża. Głównym inicjatorem i architektem powstania Komisji był pijar, ksiądz Hugo Kołłątaj, który jednak odgrywał w jej działaniu rolę „szarej eminencji”.

Etapy działania KEN

1. 1773-1780

1. W okresie tym wywalczono w Sejmie przejęcie tego, co zostało po majątku jezuitów, co dało Komisji dużą niezależność finansową.

2. Eksperci pod wodzą Kołłątaja opracowali trzystopniowy model szkół państwowych

3. Najniższym stopniem były szkoły parafialne nazwane pierwiastkowymi przeznaczone dla niższych stanów (chłopców i mieszczan)

4. pośrednim szczeblem były państwowe szkoły powiatowe

2. 1780-1788

1. Drugi okres działalności był w zasadzie kontynuacją prac podjętych w pierwszym okresie i zapełniania ram reformy, której granice zakreśliły kompetencje Komisji wywalczone w pierwszym okresie

2. Zwiększenie wynagrodzenia nauczycieli

3. Utworzenie stanu nauczycielskiego

4. Reformy uniwersytetów Krakowskiego i Wileńskiego

5. Utworzenie stanu akademickiego

6. Stypendia dla wybitnych nauczycieli i studentów

7. Stworzenie pracowni i laboratoriów w uniwersytecie krakowskim i wileńskim

3. 1788-1794

1. Od roku 1789 rozpoczął się stopniowy rozkład i utrata wpływów Komisji, co było procesem równoległym do powolnej utraty wpływów politycznych przez stronnictwo reformatorów i rozkładu Rzeczypospolitej.

Skład komisji KEN

Dwóch dostojników duchowych

• biskup wileński - Ignacy Masalski

• biskup płocki - Michał Poniatowski

oraz sześciu świeckich:

dwóch senatorów

• podkanclerzy litewski - Joachim Chrepowicz

• wojewoda gnieźnieński - August Sułkowski

stan rycerski reprezentowali

• pisarz Wielkiego Księstwa Litewskiego - Ignacy Potocki

• generał ziem polskich - Adam Kazimierz Czartoryski

• kanclerz koronny - Andrzej Zamoyski

Uniwersał - Grzegorz Piramowicz (Powinności nauczyciela)

Towarzystwo do ksiąg elementarnych - 10 lutego 1775

• stworzenie programów szkolnych

• opracowanie podręczników

• nadzór i kontrola szkolnictwa

• prace ustawodawcze

• Stworzenie Biblioteki Narodowej

• Elementarz do szkół parafialnych

Dokonania KEN

• była to pierwsza w Europie centralna władza szkolna

• obaliła tradycję zależności szkoły od kościoła i przeprowadziła sekularyzację i podjęła laicyzację szkoły

• całkowita reorganizacja oraz stworzenie od podstaw systemu szkół średnich

• przeprowadziła zasadę jednolitości kierunku w wychowaniu publicznym

• opracowanie nowych programów nauczania w duchu umiarkowanego oświecenia

• utworzenie seminariów nauczycielskich przy uniwersytetach

• wywalczyła poszanowanie dla nauczycieli w społeczeństwie i uregulowała ich prawne podłoże

• publikacja nowatorskich podręczników szkolnych (w sumie 27)

• wprowadzenie nowych przedmiotów i programów nauczania (hydraulika, kopalnictwo, historia sztuki rzemiosł, mechanika)

• reforma metod nauczania (zasada poglądowości)

• wprowadzono gimnastykę

• reforma Akademii Krakowskiej i Wileńskiej

• utworzenie TdKE

• wprowadzenie historii Polski i historii naturalnej

• wprowadzenie elementów wychowania fizycznego

• zaczęto nauczać w języku polskim - nauka w języku łacińskim była zakazana

• myślała o zreformowaniu szkolnictwa kobiet - niestety brak środków i czasu nie pozwolił jej wyjść poza pomysły

• zainspirowała przemiany w zakresie narastającej wówczas potrzeby objęcia nauczaniem także dzieci i młodzieży specjalnej troski

• KEN przyczyniła się do przetrwania polskiej kultury i języka

---