LUDNOŚĆ POLSKI

Polska to jeden z większych krajów Europy. Jej powierzchnia wynosi 312 685 km². Poniższa tabela przedstawia porównanie powierzchni i liczby ludności w stosunku do świata i Europy.

Powierzchnia i ludność Polski na tle świata i Europy
Wyszczególnienie	Świat	Europa	Polska
Powierzchnia (lądowa) (tys. km^2)	136 255	10 388	312,7
udział w stosunku do: -świata -Europy miejsce Polski :	- - - 69	- 7,62% - 9	- 0,23% 3,01% -
Ludność (mln)	5 630	728	38,6
udział w stosunku do: -świat -Europa miejsce Polski:	- - - 29	- 12,93% - 8	- 0,69% 5,30% -

Na strukturę ludnościową kraju składają się struktura narodowościowa, struktura zawodowa i struktura płci i wieku.

Struktura narodowościowa jest to procentowy udział poszczególnych narodowości w ogólnej liczbie społeczeństwa. Procentowy udział danej płci w ogólnej liczbie ludności oraz udziały poszczególnych grup wiekowych w ogólnym stanie ludności to struktura wieku i płci. Zawodowa struktura ludności to udziały poszczególnych grup zawodowych w ogólnym stanie ludności pracującej zawodowo lub też udziały poszczególnych grup, czerpiących źródła utrzymania z pracy w danym zawodzie, w ogólnej liczbie ludności. W tym drugim przypadku bierzemy pod uwagę nie tylko czynnych zawodowo, ale także osoby pozostające na ich utrzymaniu we wspólnym gospodarstwie domowym.
W grudniu 1992 liczba ludności Polski wynosiła (na podstawie szacunków) 38 418 000 mieszkańców. Dawało to Polsce ósme miejsce w Europie pod względem liczby ludności ( za Rosją, Niemcami, Włochami, Francją, Wielką Brytanią, Ukrainą i Hiszpanią ).
Decydujący wpływ na zmiany demograficzne zarówno w Polsce jak i w całej Europie w ciągu ostatniego półwiecza miała II Wojna Światowa i jej późniejsze konsekwencje, takie jak masowe repatriacje i zmiany granic.

A oto jak kształtowała się ludność Polski na przestrzeni ostatnich 70 lat :

Ludność w tysiącach

Rok	Ogółem	Mężczyźni	Kobiety
1921	27177	13133	14044
1931	32107	15619	16488
1938	34849	17000	17849
1946	23930	10954	12976
1950	25008	11928	13080
1960	29776	14404	15372
1970	32642	15854	16788
1978	35061	17079	17982
1988	37879	18465	19414
1992	38418	18708	19710

Uwaga! Stan ludności w latach 1938 i 1992 określony został na podstawie szacunków. Dane dotyczące lat 1921, 1931, 1938 odnoszą się do przedwojennych granic Polski (powierzchnia ok. 388tyś km2) pozostałe do Polski w granicach obecnych.

Ludność Polski w latach 1921 - 1992

W okresie przedwojennym ludność Rzeczpospolitej liczyła 34,8 mln, a na terenach obecnej Polski mieszkało ok. 32 mln ludzi.

Co więc sprawiło, że w 1946 jedynie ludność Polski wynosiła 23,9 mln, z czego narodowość polską deklarowało 20,5 mln, reszta byli to Niemcy, Ukraińcy i Białorusini.
Stało się tak gdyż w czasie II Wojny Światowej zginęło około 6 mln obywateli polskich, z czego około 3 mln stanowili polscy Żydzi. Ponadto wojna spowodowała przymusową i dobrowolną emigrację setek tysięcy Polaków. Na skutek stałego zagrożenia wywołanego latami wojny i okupacji znacznie obniżył się przyrost naturalny. W czasie całej II Wojny Światowej Polska straciła aż 17 % swojego stanu ludnościowego.

Skutkiem zmniejszenia się terytorium Polski o blisko 1/5 w skład społeczeństwa polskiego przestały wchodzić mniejszości litewska, ukraińska i białoruska, ponadto z terenów Polski wysiedlono ludność niemiecką - to również w dużym stopniu zmniejszyło ludność Polski.
Żydzi polscy, którzy przeżyli Holocaust, zostali w większości zmuszeni do opuszczenia Polski w roku 1956, a reszta w 1968.

Zmiany te spowodowały, że struktura narodowościowa Polski jest obecnie w zasadzie jednolita. Polacy stanowią ok. 97 % ogółu ludności, do największych mniejszości należą Niemcy, Ukraińcy, Białorusini.

Poniższa tabelka ukazuje mniejszości narodowościowe żyjące w Polsce (w 1991)

Narodowość	liczebność
Niemcy	330 000
Białorusini	220 000
Ukraińcy	210 000
Łemkowie	55 000
Cyganie	25 000
Litwini	20 000
Żydzi	20 000
Słowacy	15 000
Rosjanie	12 000
Ormianie	8 000
Grecy	5 000
Czesi	3 000
Tatarzy	2 500

Jednolitość narodowościowa naszego kraju jest czymś nowym. Polska zawsze była krajem stanowiącym zbitek różnych narodów, kultur, religii.

Oto jak np. przedstawiała się ludność Polski wg języka ojczystego wg spisu w 1931 roku :

Język	Ludność w tyś.
polski	21 993
ukraiński	3 222
jidysz, hebrajski	2 733
ruski	1 220
białoruski	990
niemiecki	741
rosyjski	139
litewski	83
czeski	38
inny	757

Strukturę narodowościową określano jedynie w sposób szacunkowy.

Oto struktura narodowościowa Polski według tych obliczeń w 1939 roku.

Narodowość	Ludność
Polacy	24,0 mln
Ukraińcy, Białorusini, Litwini	7,3 mln
Żydzi	3,3 mln
Niemcy	0,5 mln

A oto jak przedstawiał się udział procentowy poszczególnych narodowości w 1939 roku

Narodowość	udział %
Polacy	65 %
Ukraińcy	14 %
Żydzi	10 %
Białorusini	4 %
Niemcy	2 %
Inni	5 %

Proces przemian demograficznych po 1945 roku kształtowany był przez przyrost naturalny i ruchy migracyjne. Polskę okresu powojennego charakteryzuje bardzo wysoka dynamika przyrostu naturalnego, jedna z największych w Europie.
Po wojnie, na skutek polepszenia się warunków życiowych ludzi i zwiększenia ich bezpieczeństwa, mamy do czynienia z eksplozją demograficzną i w latach 1950-1960 mamy w Polsce wyż demograficzny. Na przełomie lat 70-tych i 80-tych jest kolejny wyż - tzw. wyż wyżu, który jest wynikiem zakładania rodzin przez osoby z pierwszego wyżu demograficznego. Aktualnie nastąpiło załamanie krzywej przyrostu naturalnego rodzi się jedynie 300 tyś dzieci - ponad dwukrotnie mniej niż w czasie wyżu.

Poniższa tabelka przedstawia Urodzenia, zgony i przyrost naturalny w Polsce na 1000 mieszkańców.

Lata	Urodzenia	Zgony	Przyrost naturalny
1950	30,7	11,6	19,1
1955	29,1	9,6	19,5
1960	22,6	7,6	15,0
1965	17,4	7,4	10,0
1970	16,6	8,1	8,5
1975	18,9	8,7	10,2
1980	19,5	9,9	9,6
1985	18,2	10,3	7,9
1990	14,3	10,2	4,1
1992	13,4	10,2	3,2

Przyrost naturalny czyli różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów znacznie się zmniejsza co ma bezpośredni wpływ na wiekową strukturę ludności.
Przyrost rzeczywisty ludności kraju (może być ujemny) to suma przyrostu naturalnego i salda migracji. Określamy go wzorem :

Prz = U - Z + I - E

gdzie U to liczba urodzin, Z - liczba zgonów, I to imigracja, a E - emigracja.

W 1994 roku wyemigrowało z kraju ok. 21,3 tyś ludzi, imigrowało zaś do Polski ok. 5,9 tyś.
Kobiety stanowią w Polsce prawie 52 % społeczeństwa, ale przewagę nad mężczyznami osiągają jedynie w starszych grupach wiekowych.
Związane jest to ze znacznie dłuższą średnią życia u kobiet niż u mężczyzn (odpowiednio 66,1 lat i 75,9 lat).

Społeczeństwo Polski podobnie jak większość społeczeństw w Europie starzeje się - przybywa ludzi w wieku starczym ubywa dzieci i młodzieży.
Największą ilościowo grupę stanowią obecnie (1996) osoby w wieku ok. 15 lat, urodzone w czasie drugiego wyżu demograficznego (w latach 1978-1982 ) - jest ich ok. 350 tyś. Widać to wszystko dokładnie na zamieszczonych poniżej tabeli i wykresie.

Ludność wg. płci i wieku w % ludności ogółem w 1991 roku

WIEK	Mężczyźni	Kobiety
0-4	4,0	3,8
5-9	4,5	4,4
10-14	4,3	4,1
15-19	3,8	3,7
20-24	3,3	3,2
25-29	3,6	3,4
30-34	4,4	4,2
35-39	4,3	4,2
40-44	3,5	3,5
45-49	2,3	2,4
50-54	3,5	2,7
55-59	2,4	2,7
60-64	2,1	2,7
65-69	1,6	2,3
70-74	0,8	1,3
75-79	0,7	1,3
80-84	0,4	0,4
>85	0,2	0,5

Współczynnik feminizacji czyli liczba kobiet na 100 mężczyzn wynosi w Polsce 105, przy czym jest coraz wyższy dla starszych grup wiekowych (ponad 200 w grupie 80-84 lata).
W 1992 roku ludność w wieku produkcyjnym stanowiła 57,7 % ogółu i wynosiła 22,1 mln ludzi ; w wieku przedprodukcyjnym było 29,3 % społeczeństwa czyli ok. 11,2 mln, a w poprodukcyjnym 13,1 % czyli ok. 5 mln.

[Wiek produkcyjny to wiek, w którym ludzie uczestniczą w pracy produkcyjnej. W Polsce wiek produkcyjny kobiet to od 18 do 60 lat, a mężczyzn 18 do 65 lat.]

W ostatnim czasie możemy zaobserwować znaczne zmniejszanie się ludności w wieku produkcyjnym i proces starzenia społeczeństwa. Jest to zjawisko bardzo niekorzystne gdyż jest mniejsza liczba rąk do pracy i zmniejszona liczba pracujących musi utrzymywać zwiększone rzesze emerytów i rencistów. W najbliższym czasie nastąpi jednak zwiększenie ludności w wieku produkcyjnym co związane jest z dorośnięciem pokolenia urodzonego w czasie drugiego wyżu demograficznego (1977-82).

Ludność w wieku produkcyjnym pracuje w przemyśle (25%), rolnictwie (27%) i w usługach (48%). W ostatnich latach znacznie wzrosła liczba ludzi pracujących w usługach, co jest zgodne z ogólnoświatowymi trendami, jednak w dalszym ciągu bardzo wielu Polaków pracuje w rolnictwie, gospodarując zazwyczaj na małych areałach.

Zatrudnienie

Na wsi żyje w Polsce 38 %, a w miastach 62 % ludności.

W Polsce mamy więc wysoki odsetek ludności wiejskiej - znacznie większy niż w krajach wysoko rozwiniętych. Liczna ludności miejskiej stale się jednak zwiększa na skutek migracji wewnętrznych, których głównym kierunkiem są miasta. Sieć osadnicza w Polsce przedstawia się w sposób następujący :

W Polsce są 833 miasta (1992r), z czego dwadzieścia ma więcej niż 200 000 mieszkańców, oraz 56851 miejscowości wiejskich, z czego 42801 to wsie.

Największe miasta Polski to :

Miasto	Liczba mieszkańców
Warszawa	1 655 700
Łódź	842 300
Kraków	751 500
Wrocław	644 000
Poznań	589 300
Gdańsk	466 700
Szczecin	414 900

Gęstość zaludnienia wynosiła w Polsce w 1992 roku 123 osoby na km^2.
Najwięcej ludzi mieszka w województwach : Katowickim (3936,3 tyś), Warszawskim (2416,4 tyś) i Gdańskim (1450,1 tyś), najmniej zaś w Chełmskiem (250,1 tyś) Białopodlaskiem (309,7 tyś) i Łomżyńskiem (353,8 tyś). Dane te pochodzą z 1994 roku.

Polska - kraj jednolity pod względem narodowościowym jest też jednolity pod względem wyznaniowym - aż 35 mln Polaków deklaruje się jako wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego. Inne większe Kościoły przedstawia poniższa tabelka.

Największe Kościoły w Polsce.

Kościół	Wierni w tyś
Rzymskokatolicki	35 009
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny	570
Greckokatolicki	300
Związek Wyznania Świadków Jehowy	108
Ewangelicko-Augsburski	100
Polskokatolicki	52
Starokatolicki Kościół Mariawitów	25
Zielonoświątkowy	14

Dane pochodzą z roku 1992

DODATEK
Poniższy schemat przedstawia czynniki kształtujące zmiany ludnościowe kraju :

Przyrost naturalny i ruchy migracyjne są to czynniki stałe, lecz w różnym okresie występują w różnym natężeniu. Kataklizmy - np. wojny, trzęsienia ziemi czy epidemie - są czynnikami incydentalnymi.
Skutkiem działania czynników stałych i incydentalnych jest spadek lub wzrost liczby ludności. Mają one także wpływ na zmiany strukturowo-jakościowe.

Michał Stachyra

BIBLIOGRAFIA :
1. Mały rocznik statystyczny 1993
2. Tablice geograficzne - Wydawnictwo Adamantan 1995
3. Świat w liczbach - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1994
4. Szkolny słownik geograficzny - Jan Flis - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1986
5. Geografia Polski społeczno - ekonomiczna - Stanisław Leszczycki, Ryszard Domański - Wydawnictwo Naukowe PWN 1995
6. Polska w Europie. Podręcznik geografii dla szkoły średniej. - Zdzisław Batorowicz, Jacek Nalewajko, Andrzej Suliborski - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1993
7. Geografia społeczno - gospodarcza. Podręcznik dla szkoły średniej. - Zbigniew Dobosiewicz, Roman Domachowski - Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1992
8. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN - POLSKA - Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1967
9. Historia Polski 1914-1994 - Wojciech Roszkowski (Andrzej Albert) - Wydawnictwo Naukowe PWN - 1995
10. Własne notatki i materiały.

8

---