ELEMENTY ORGANIZACJI LEKCJI
Manewrowanie grupą
Każde ćwiczenie wykonywane jest przez U w określonej formie ustawienia, która powinna przyczyniać się do optymalnego wykorzystania przestrzeni i zapewnić U bezpieczeństwo
Wśród form ustawienia, możliwych do wykorzystania przez N znajdują się: rząd, dwurząd, szereg, dwuszereg, szyk marszowy, kolumna ćwiczebna czwórkowa, trójkowa, rozsypka, koło, półkole itd.
Ustawienie grupy w odpowiedniej formie może być przeprowadzane przy wykorzystaniu różnorodnych sposobów, przy czym N dokonuje wyboru w oparciu o znajomość możliwości organizacyjnych, spostrzegawczość i orientacji U-ów.
Szybkim uporządkowaniem klasy i celowemu ustawieniu U-ów mogą służyć m.in.:
- ścisłe formy porządkowe:
odliczanie, zwroty w miejscu i ruchu
- gesty: ramię w górę, palec wskazujący wyprostowany- rząd;
ramiona w górę, palce wskazujące wyprostowane- dwurząd;
ramię w bok- szereg
ruch przygarniania- podejdźcie bliżej
ruch odpychania- wrócić na miejsce itd.
-formy zabawowo- naśladowcze (kl.I):
Kolejka (długa, krótka)- rząd
Płotek (szeroki, wąski)- szereg
Uliczka (szeroka, wąska)- dwurząd
Las (gęsty, rzadki)- rozsypka
-problemy:
„ustawcie się tak, aby wszyscy byli w jednakowej odległości ode mnie”- koło
„ustawcie się tak, aby powstały dwie połowy Sali”- szereg
Bezwzględnie należy przestrzegać następujących zasad, które pozwolą uniknąć dodatkowych zabiegów organizacyjnych, a zarazem zapewnią U bezpieczeństwo:
- ustawić grupę od razu we właściwym miejscu, korzystając z punktów organizacyjnych znajdujących się na Sali (linie, sprzęt) lub celowo wyznaczonych
- rozmieścić U od razu w taki sposób, aby nie przeszkadzali sobie nawzajem w trakcie wykonywanych ćwiczeń (szczególnie zwrócić uwagę na zachowanie niezbędnych odległości między U i właściwy szyk, np. w czasie wykonywania rzutów sprzętem lekkoatletycznym)
- unikać ustawienia dzieci zawsze w tym samym miejscu
- zapoznawać dzieci z właściwą terminologią dotyczącą form ustawień
Odpowiednio ustawioną grupę łatwo jest wprowadzić w ruch, polecając głosem rozpoczęcie ćwiczenia. Trudniejszym zadaniem jest zakończenie ćwiczenia, zwłaszcza gdy dzieci operują przyborami, na których skoncentrowana jest ich uwaga, lub gdy zajęcia odbywają się w warunkach nie sprzyjających przepływowi informacji (boisko, pływalnia, wykonywanie zadań ruchowych wywołujących hałas…)
Niezbędną czynnością zapewniającą skuteczne zatrzymanie grupy jest ustalenie sygnału przed rozpoczęciem ćwiczeń. N może stosować sygnały wzrokowe, np.: krążek w kolorze czerwonym, ramię w górę,…; oraz sygnały akustyczne: dźwięk tamburino, klaskanie, dźwięk gwizdka, głos, wyłączenie muzyki itd.
Od pierwszych zajęć należy przyzwyczajać dzieci do natychmiastowej reakcji na dany sygnał. Jest to istotne nie tylko z uwagi na ład organizacyjny, ale także ze względów bezpieczeństwa. Nie wątpliwie nie sprzyja temu brak konsekwencji w postępowaniu N w postaci powielania sygnałów, np. podniesienie czerwonego krążka z syg. Głosowym, wielokrotne powtarzanie sygnały akustycznego. Przyczynia się to do braku dyscypliny U-ów.
MANEWROWANIE GRUPA tworzenie różnorodnych form podziału, do których należą: zastępy stałe, sprawnościowe, zmienne, drużyny, grupy, pary. Dobór może odbywać się poprzez dobór celowy lub losowy.
Dobór celowy jest niezbędnych w przypadku tworzenia zastępów stałych i zastępów sprawnościowych. Jego podstawą jest dokładna znajomość grupy pod względem cech stanowiących kryterium podziału. Dokonanie podziału U na wymienione zastępy powinno być połączone z odpowiednim oznaczeniem zespołu (numer/ nazwa), co pozwala na sprawną organizację wszystkich lekcji, w których dana forma organizacyjna będzie wykorzystana.
Najczęściej jednak stosowany jest podział losowy. Z punktu widzenia organizacji lekcji jest istotne, aby wybrany sposób przeprowadzenia podziału nie powodował zbyt długiej przerwy w ćwiczeniach. Najlepszym rozwiązaniem jest dokonywanie go przy okazji innych działań. Do takich sposobów należy oznaczanie ćwiczących szarfami w 4 kolorach, na przykład, podczas przeprowadzania zabawy (strzelec, goniące koło), w czasie zbiórki na początku lekcji, w momencie wchodzenia U-ów na salę. Przydzielanie szarf można zastąpić przyborami , które będą wykorzystywane do ćwiczeń, np. piłkami różnej wielkości, krążkami zróżnicowanymi kolorystycznie.
ODLICZANIE. Może odbywać się w miejscu lub w ruchu. Korzystniejsze jest to drugie rozwiązanie. Wymieniony sposób powinien być umiejętnie stosowany z dziećmi klas młodszych. Występujący u nich brak zdolności dłuższego skupienia uwagi często powoduje zapominanie, jakim numerem zostały oznaczone. Należy to sprawdzić, na przykład poprzez podniesienie ręki przez U o danym numerze, a dopiero potem dokonać właściwego podziału i ustawienia U w odpowiednim miejscu.
Kolejny sposób tworzenia zespołów, to znaczy przez wybieranie (np. przez 4 U) jest korzystny, bowiem daje U możliwość decydowania o składzie grupy. Wykorzystując na lekcji ten sposób należy równocześnie zapobiegać jego negatywnym skutkom wychowawczym, jakie mogą wyniknąć w przypadku wyznaczania jako kapitanów zawsze tych samych osób, np. najsprawniejszych.
W trakcie lekcji N jest zmuszony przeprowadzać zmiany form ustawień a także zmiany miejsc zespołów, nie wynikające z poruszania Sie w trakcie wykonywanych ćwiczeń. Aby nie tracić czasu lekcji, należy w tym względzie przestrzegać następujących zasad postępowania:
- nie należy przed każdą zmianą ustawienia przeprowadzać zbiórek
- planować w lekcji wykorzystanie takich form ustawień i form podziału, które łatwo dają się przekształcać jedne w drugie
- w przypadku zmian miejsc zespołów (U-ów) podać kierunek, sposób przejścia, miejsce docelowe, pozycję końcową
- wszystkie zmiany miejsc będące zabiegiem organizacyjny łączyć z wykonaniem prostych ćwiczeń (bieg, podskoki, krok taneczny, itp.)
Posługiwanie się sprzętem
Na posługiwanie się sprzętem składają się następujące elementy;
- przechowywanie sprzętu
- przygotowanie sprzętu przed lekcją
- rozdawanie
- zbieranie przyborów
- rozstawianie i usuwanie przyrządów
Dostępność sprzętu, możliwość jego sprawnego wykorzystania w lekcji w dużej mierze uzależniona jest od sposobu przechowywania. W pomieszczeniu do tego celu należy:
- dla każdego rodzaju sprzętu wyznaczyć stałe miejsce
- najczęściej używane przybory i przyrządy należy składać w miejscu łatwo dostępnym
- w wyraźny sposób oddzielać sprzęt sprawny od uszkodzonego
- uszkodzone przyrządy usuwać z Sali gimnastycznej i innych pomieszczeń dostępnych dla U
Przestrzeganie w/w zasad zmniejsza czas na przygotowanie sprzętu do lekcji, które powinno odbywać się przed jej rozpoczęciem. Realizacja tego zadania organizacyjnego powinna obejmować:
- zgromadzenie odpowiedniego pod względem stanu technicznego i ilości sprzętu, a w przypadku takich zajęć jak: narciarstwo, wrotkarstwo i inne, sprawdzenie stanu sprzętu na początku,
- umieszczenie przyborów w miejscu uzależnionym od przewidywanego sposobu ich rozdania uczniom
- rozmieszczenie przyrządów w pobliżu planowanego miejsca ich stosowania
Przygotowanie sprzętu przed lekcja w odpowiednim miejscu w dużym stopniu przyczynia się do sprawnego posługiwania się nim w czasie trwania lekcji. Nienależny jednak zapomnieć o sposobie rozdawania przyborów. Z organizacyjnego Puntu widzenia nie jest wskazane pozostawianie U dowolności odnośnie pobrania przyborów i ich zebrania po wykonaniu ćwiczenia. Wprowadza to niepotrzebny chaos. W klasach liczebnie dużych, a obowiązkowo w klasach nauczania początkowego należy zaplanować, w jaki sposób przybory zostaną rozdane. Polecenie N porządkujące zachowanie U powinno zawierać informację, w jaki sposób sprzęt należy pobrać oraz jak zachować się po tej czynności, np. „marsz pojedynczo dookoła Sali, każdy bierze jedna piłkę i kontynuuje marsz wykonując kozłowanie”
Ostatnia część polecenia spełnia zasadnicza role, bowiem nie dopuszcza do niekontrolowanego przemieszczania się U, wykonywania ćwiczeń niedozwolonych, niezamierzonych kolizji itp.
Jeżeli w lekcji planowane jest zastosowanie więcej niż 1 przyboru wystąpi konieczność zmiany, która także powinna przebiegać w sposób zorganizowany. Najkorzystniejsze jest odkładanie zbędnego przyboru w miejscu, w którym wcześniej przygotowany został kolejny.
Do powstawania „martwych punktów” lekcji najczęściej przyczynia się rozstawianie przyrządów. Jest to bardzo niekorzystne nie tylko ze względu na zmniejszenie czasu ćwiczeń, lecz także z uwagi na stosunek U do lekcji. Im dłużej trwa wymieniona czynność przygotowawcza, tym bardziej realny staje się brak dyscypliny U, wynikający ze zniecierpliwienia lub znudzenia oczekiwaniem.
Do zmniejszenia tego negatywnego zjawiska może przyczynić się przestrzeganie następujących zasad:
- wyznaczać właściwa ilość U w zależności od rodzaju i ciężaru przenoszonego sprzętu
- U nie zaangażowanych do prac przygotowawczych zgromadzić w 1 miejscu w pozycji siedzącej lub zająć działaniem ruchowym nie wymagającym przemieszczania się
- bezpośrednio pomagać U, przede wszystkim klas młodszych
- do czynności pomocniczych wykorzystać U niećwiczących, np. grupa wykonuje zadanie ruchowe, a N kieruje pracą niećwiczących, przygotowujących warunki do realizacji kolejnych ćwiczeń
W przypadku zastosowania w lekcji podziału na zespoły, sposoby rozstawienia przyrządów mogą być następujące:
- N objaśnia sposób zorganizowania każdej stacji, po czym równocześnie wszystkie zespoły przystępują do ustawienia sprzętu
- kolejno każdy zespół przygotowuje miejsce ćwiczeń pod kierunkiem N, natomiast pozostałe zespoły oczekują w wyznaczonym miejscu
- wszystkie zespoły ustawiają przyrząd równocześnie, według informacji przygotowanej przez N na kartkach ( w formie opisowej lub graficznej)
N powinien zaznajamiać U z poprawnym sposobem operowania sprzętem, oraz egzekwować właściwe zachowanie U, przyzwyczajając ich w ten sposób do dbałości o mienie społeczne.
Dobór ćwiczeń
Należy wprowadzać taki ćwiczenia, aby maksymalnie wykorzystać ustawienia U, tzn. nie zmieniać ustawienia dla wykonania 1 lub 2 ćwiczeń
Wprowadzać taki ćwiczenia, aby maksymalnie wykorzystać sprzęt dydaktyczny
W miarę możliwości, każdą zmianę łączyć z wykonaniem przez U zadań ruchowych
Planować w lekcji wykorzystanie zadań ruchowych w takich formach ustawienia, które łatwo można przekształcać, oraz w formach prowadzenia lekcji, które zapewniają odpowiednią intensywność ćwiczeń
W ćwiczeniach parami stosować takie zadania ruchowe, które angażują obydwóch ćwiczących, np. 1-ka odbija piłkę sposobem górnym nad głową—2-ka obiegnięcie partnera
W grach ruchowych prostych dzielić U na zespoły liczące maksymalnie 8 os.
W licznych zespołach U, zamiast wyścigów pojedynczych wprowadzać sztafety wahadłowe, wyścigi strumieniem lub wyścigi szeregów, a w zabawach powielać rolę np. berków
Postawa nauczyciela
Przekazywać informację w chwili skupionej uwagi wszystkich U
Ustawiać się względem U w taki sposób, aby wszyscy widzieli i słyszeli N
W trakcie pokazu stosować ustawienie przodem, tyłem lub bokiem w zależności od tego, z której strony widoczne są istotne momenty danego ćwiczenia
Prowadząc ćwiczenia w ustawieniu przodem do grupy stosować pokaz lustrzany
Prowadząc zajęcia w terenie otwartym stosować ustawienia uwzględniające położenie słońca oraz kierunek wiatru
Używane słownictwo dostosować do wieku U, równocześnie nauczając poprawnej terminologii
Objaśniać zadania w sposób zwięzły i nie przekazywać od razu zbyt wielu informacji
Zwracać uwagę U na niebezpieczne momenty danego ćwiczenia
Miejsce ćwiczeń
Każdy U powinien wiedzieć, na jakiej przestrzeni odbywać się będą ćwiczenia, zwłaszcza w terenie otwartym. Ze względów zarówno organizacyjnych, jak i ze względów bezpieczeństwa konieczne jest określenie przez N granic poruszania się U, np.:
- wytyczenie toru zjazdu na sankach z uwzględnieniem pasa bezpieczeństwa, oddzielającego miejsce ćwiczeń od przeszkód- kamienie, gałęzie
- oddzielenie na pływalni linia miejsca zajęć od głębokości wody dostosowanej do poziomu umiejętności dzieci
- w grach terenowych, wyznaczenie terenu, uzależniając jego rodzaj od zdolności orientacyjnych U
- w ćwiczeniach z przemieszczaniem się przeprowadzanych na boisku szkolnym, określenie słowne lub poprzez wykorzystanie oznaczników miejsca docelowego U, aby nie dopuścić do utraty kontaktu z grupą… itp.
Kierunek wykonywania ćwiczeń i ustawień grupy, a w niektórych przypadkach dobór zadań ruchowych powinny być uzależnione od natężenia i miejsca źródła oświetlenia, np.:
- w terenie otwartym, w przypadku słonecznej pogody wykonywanie ćwiczeń, a także przekazywanie informacji powinno odbywać się w ustawieniu grupy i N bokiem do słońca
- w pomieszczeniach niewystarczająco oświetlonych nie należy wprowadzać do zajęć trudnych, niebezpiecznych ćwiczeń wymagających oceny odległości, wysokości itp.
Należy pamiętać, że im niższa temperatura tym wyraźniejszy wymóg znacznej intensywności ćwiczeń. Zapewniając ją można poprzez odpowiedni dobór i dozowanie ćwiczeń, oraz właściwą organizację lekcji, ukierunkowana na zmniejszenie martwych punktów. Ponieważ w niektórych sytuacjach, planując lekcję, nie można przewidzieć, w jakiej temperaturze zajęcia będą się odbywały, dlatego niezbędne jest podejmowanie przez N czynności alternatywnych podczas trwania lekcji, np.:
- zamiast nauczania techniki danej konkurencji, doskonalić i utrwalać wcześniej opanowane elementy lub prowadzić zajęcia o charakterze ogólnorozwojowym
- zrezygnować z wyścigów pojedynczych na korzyść wyścigów szeregów
- zastąpić formę z podziałem na zespoły, forma z zadaniami dodatkowymi, torem przeszkód itp.
Przewidując dobór zadań ruchowych oraz związane z nimi czynności przygotowawcze i zabezpieczające N powinien także uwzględniać specyfikę podłoża, np.;
- w zajęciach prowadzonych na śniegu zlodowaciałym unikać zabaw bieżnych i ćwiczeń równoważnych
- w Sali gimnastycznej o śliskiej nawierzchni przeciwdziałać upadkom U, zwiększać odległość półmetka od ścian i innych przeszkód, eliminować gry z pościgiem itp.
- po dużych wysiłkach w terenie otwartym nie zezwalać U na siadanie na mokrych kamieniach, na ziemi
- na pływalni, U niećwiczącym zapewnić obuwie nie przemakające
- w przypadku niektórych zadań ruchowych, każdorazowo po wykonaniu ćwiczenia należy powtórnie przygotować podłoże zapewniając w ten sposób bezpieczeństwo U (w skoku w dal- wyrównać piasek i oczyścić belkę, na Sali gimnastycznej sprawdzić, czy nie przesunął się materac stanowiący zabezpieczenie w danym ćwiczeniu itp.)