1. Podstawowe prądy filozofinczne i umysłowe.

a) HUMANIZM- Dążenie do rozwoju osobowości uznając wartość rozumu człowieka. Humaniści głosili potrzebę poznania i kształtowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Liczy się każde odrębne istnienie. Poznawano przyrodę, piękno, patriotyzm. Hasłem humanistów stało się zdanie Terencjusza: “Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”.

Ideologia: antropocentryzm- człowiek w centrum wszechświata.

b) REFORMACJA- Oderwała ok. 1/3 Europy od kościoła katolickiego. Przyczyniła się ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, języków i literatur narodowych. Powstały nowe prądy religijne. Reformacja była powodem wybuchu długoletnich wojen religijnych. (luteranizm, kalwnizm, anglikanizm, arianie)

2. Jan Kochanowski jako renesansowy "poeta doctus". Krótka bibliografia poety.

- najwybitniejszy twórca renesansu

- dbał o swój styl, formę uprawianych gatunków, artyzm języka i wszechstronną wiedzę

- znał łacinę, grekę, hebrajski

- studiował epokę starożytną (filozofię i sztukę)

- znał dzieła Erazma z Rotterdamu i innych mu współczesnych twórców

- nawiązywał do antyku min. w gatunkach literackich (pieśni, fraszki, dramat klasyczny, elegie)

- propagował starożytne filozofie i odwoływał się do twórczości Horacego

- podejmował motywy mitologii i literatury greckiej

- przetłumaczył psalmy Starego Testamentu (Psałterz Dawidów)

- uważał, że świat to jedna harmonia

- widział wielkie wartości natury i wsi

- wielbi człowieka

- głosi epikureizm i stoicyzm.

3. Fraszki Jana Kochanowskiego- " Do gór i lasów"

Do gór i lasów to fraszka o charakterze autobiograficznym. Podmiot liryczny, którego tym razem możemy utożsamiać z samym Kochanowskim, pod wpływem obserwowanego krajobrazu przywołuje z pamięci dawne zdarzenia. Utwór rozpoczyna się apostrofą do „wysokich gór” i „odzianych lasów”. Zarówno góry jak i lasy są symbolem nieprzemijalności, długowieczności, stałości.. Poeta widzi więc zapewne krajobraz takim, jakim go widział rozpoczynając swoje bujne życie i od tego momentu prowadzi jego rewizję. Poeta sam się dziwi ilości i różnorodności swoich życiowych doświadczeń. Jego udziałem były liczne podróże. Kochanowski wspomina również kolejne etapy swojego życia zawodowego, które tworzą biografię typową dla renesansowych humanistów. Role podmiotu zmieniały się: od ucznia przez rycerza, potem dworzanin, następnie ksiądz (Kochanowski rzeczywiście sprawował funkcję proboszcza, ale nie przyjął święceń kapłańskich).

"O doktorze Hiszpanie"

O doktorze Hiszpanie to chyba jedna z najsłynniejszych fraszek Jana Kochanowskiego. W utworze tym poeta odwołuje się do swoich doświadczeń związanych z długoletnim pobytem na dworze, z niezwykłą sprawnością odmalowuje atmosferę biesiad, w jakich zapewne wielokrotnie sam brał udział.

O doktorze Hiszpanie to klasyczny przykład fraszki obyczajowej. Dominuje tu żywioł dialogu. Bohaterem fraszki - zgodnie z tytułem - jest doktor Hiszpan, postać autentyczna. Piotr Roizjusz, spolonizowany Hiszpan, dworzanin króla Zygmunta Augusta, był lekarzem, prawnikiem oraz poetą. Utwór rozpoczyna się w momencie, kiedy doktor wycofuje się z biesiady do swej sypialni, a jego towarzysze próbują go zatrzymać. Podmiot, by opowiedzieć historię całej nocy wybiera tylko najbardziej charakterystyczne wypowiedzi nie dbając o ich ścisłe powiązanie, tworzy swoisty szkielet historii, którą czytelnik sam sobie jest w stanie dopowiedzieć. Fraszka ta nie próbujeośmieszyć Piotra Rozjusza, jej celem jest wyłącznie zabawa i żart.

4. Pieśni Jana Kochanowskiego "Nie porzucaj nadzieje"

"Nie porzucaj nadzieje" jest utworem o tematyce refleksyjno-filozoficznej. Widać w niej wyraźne wpływy poglądów stoików. Już pierwsze dwa wersy przekonują nas do tego, aby zachować nadzieję, bez względu na to, w jakiej życiowej sytuacji jesteśmy:

„Nie porzucaj nadzieje,

jakoć się kolwiek dzieje”

Takie nastawienie do życia możemy być spowodowane faktem, iż ludzkie losy są zmienne, jednego dnia jesteśmy szczęśliwi, drugiego zaś spotyka nas nieszczęście. Jednak podmiot liryczny przekonuje, że po każdym niepowodzeniu czy też nieszczęściu nadchodzi nowy, lepszy dzień, który może wszystko zmienić:

„a po złej chwili piękny dzień przychodzi.”

Kolejne zwrotki przynoszą opis przemian zachodzących w przyrodzie w czasie wiosny. Zimą drzewa utraciły wszystkie liście, ale wraz z przyjściem wiosny wszystko na nowo pokrywa się pięknymi barwami i budzi się do życia. Odwołanie się do świata przyrody wskazuje na łączność człowieka z naturą. Jedynie życie w harmonii ze światem przyrody może przynieść nam szczęście. Każdy dzień może zwiastować człowiekowi odmianę jego losu: na lepszy bądź też na gorszy. Właśnie z tego powodu, że raz powodzi się nam lepiej, a raz gorzej, winniśmy zachować umiar w radości i smutku.

Takie nastawienie do życia może nas uchronić przed rozczarowaniami i niepotrzebnymi pretensjami, bowiem gdy Fortuna przestanie nam sprzyjać, nigdy nie wiemy kiedy znowu odmieni na lepszy nas los. Autor Doradza , aby zaufać Stwórcy, który może odwrócić to, co postanowiła Fortuna.

Topos Fortuny - bogini szczęścia, symbol zmienności losu.

Epikureizm- wartość posiadają jedynie dobra doczesne. Człowiek jest odpowiedzialny za własne szczęście i nieszczęście. Spokój jest najdoskonalszym stanem a oświecony umysł jedynym środkiem przeciwko niepokojowi.

Stoicyzm- uznająca cnotę za najwyższe i jedyne dobro; warunkiem pełnego szczęścia oraz wolności człowieka jest zasada umiarkowania zarówno w smutku, jak i radości. 2. zdolność panowania nad sobą, równowaga duchowa, niczym niezmącony spokój.

"Pieśń o spustoszeniu Podola"

"Pieśń o spustoszeniu Podola" ma charakter patriotyczny, jest rodzajem apelu podmiotu lirycznego do rodaków.

Dalej podmiot obrazuje sytuację, w jakiej znaleźli się Polacy po klęsce w wojnie z Tatarami w roku 1575. Wyraża swój smutek i rozpacz z powodu spustoszenia ziemi podolskiej, a także pojmania i pohańbienia tych, którzy dostali się w ręce Tatarów

Podmiot liryczny wyraża się o Tatarach bardzo negatywnie, nazywając ich "psami bisurmańskimi" oraz posługując się metaforą stada owiec (Polaków), napadanego przez wilki (Tatarów). W całym utworze widać negatywe emocjonalne nastawienie podmiotu do wroga. Podmiot chce, aby te emocje udzieliły się adresatom i skłoniły ich do odwetu. Uważa on, że jest jeszcze czas, aby stanąć mężnie do walki. Jednak aby to uczynić, szlachta musiałaby zaprzestać swego biesiadowania, porzucić wygody, okazać męstwo, odwagę oraz wyłożyć fundusze na wojnę:

Tuż za zachętą do walki dostrzegamy wytykanie przez podmiot liryczny rodakom ich braku zainteresowania sprawami kraju. Ostatnia zwrotka ukazuje gorzką i przykrą refleksję na temat Polaków. Poeta przestrzega przed powtarzaniem starych błędów, jednocześnie krytykuje fakt, iż Polacy nie potrafią wyciągać wniosków z historii.

5. Dramat poety, ojca, filozofa ukazany w "Trenach" Kochanowskiego.

Treny są ostatnim z wielkich dzieł Jana Kochanowskiego. Są pamiętnikiem cierpienia oraz zrodzonych z tego cierpienia przemyśleń i przewartościowań, są więc ważnym świadectwem przygód człowieka myślącego epoki renesansu. Stosunkowo nie­dawno zauważono, że treny są dziełem złożonym, wielowarstwowym, do niedawna odczytywanym jako poezja ojcowskiej miłości i bólu. W interpretacji dominował wątek osobisto-ro­dzin­ny, natomiast w nowszych badaniach kierunek zainteresowań krytyki przesunął się w stronę pro­blematyki filozoficznej i ogólnoludzkich refleksji wpisanych w to dzieło. Treny są świa­dec­twem załamania się poglądu. renesansowego i kryzysu filozoficznego. Treny przynoszą odwołanie daw­nego „wyznania wiary” zawartego w pieśniach, zaprzeczenie filozoficznych i religijnych as­pe­któw światopoglądowych człowieka renesansu. Z bolesną ironią traktuje poeta mądrość naj­wyż­szą obok cnoty wartości humanistycznych koncepcji człowieka, który pisał swoje wcze­śnie­jsze dzieła („Cnota skarb wieczny, cnota klejnot drogi” ).

6. "o poprawie rzeczpospolitej"

Państwo: Modrzewski przedstawia wizerunek nowożytnego państwa idealnego.

Postulaty:

- o obyczajach- Człowiek jest z natury dobry i należy to dobro w nim rozbudzać. Sprawne funkcjonowanie państwa gwarantuje porządek i szczęście obywateli. Przestrzeganie prawa i moralności przez obywateli powinno być kontrolowane przez państwo.

- o prawach- "bez praw nie może być prawdziwej wolności"

- ustrój: monarchia scentralizowana, władza królewska podporządkowana prawu

- równość obywateli wobec prawa

- sprawiedliwe sądy

-o wojnie- Każda wojna przynosi zło i cierpienie. Dzieli wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Państwo może prowadzić tylko wojny sprawiedliwe, a więc takie, które mają na celu ochronę własnych granic. Wojny niesprawiedliwe to wojny zaborcze.

-o Kościele- Krytyka feudalnych stosunków w Kościele, domaga się demokratyzacji.

-o szkole- podniesienie stanu oświaty

Księgi: IV I V zostały początkowo ocenzurowane. Modrzewski głosił w nich idee sprzeczne z ówczesnym stanowiskiem Kościoła.

"Kazania Sejmowe" (1597)

Utwór jest traktatem politycznym w formie ośmiu kazań. Autor przedstawił w nich obraz upadku Rzeczpospolitej, którą nękają różne śmiertelne choroby. Są to: brak miłości do ojczyzny, wewnętrzna niezgoda, osłabienie władzy królewskiej, anarchia, niesprawiedliwe prawa, upadek obyczajów, przyjmowanie nowinek religijnych i inne. Szczególnie silnie występował przeciwko "herezji", jak określał ruchy reformacyjne. Według Skargi to przede wszystkim porzucenie prawdziwej wiary doprowadzi do zagłady państwa polskiego.

Wizja państwa: w "Kazaniach" Skarga przedstawia swój program naprawy państwa. Postuluje umocnienie władzy królewskiej i podporządkowanie jej Kościołowi katolickiemu.

Inne postulaty:

# odebranie szlachcie części praw politycznych (według Skargi szlachta nie potrafi rządzić państwem, jej spory powodują chaos i prowadzą do anarchii)

# wzmocnienie senatu kosztem izby poselskiej

# poprawa doli chłopskiej

# usprawnienie sądownictwa i władzy wykonawczej

7. -

8. Makbet i Lady Makbet:

Makbet jest tytułowym bohaterem dzieła Szekspira, wodzem wojsk, krewnym Dunkana.

Jest on postacią niezwykle dramatyczną. Na początku utworu sprawia wrażenie człowieka prawego. Jako jeden z wodzów walczących z Norwegami wykazuje się wielką walecznością i odwagą. Szanuje króla i służy mu z całym szacunkiem. Makbet pała żądzą władzy, ale nie może jej pogodzić z uczciwością i szlachetnością.

Przede wszystkim miłość do żony i jej namowy popychają go do krwawej zbrodni, po której przez jakiś czas nie może się otrząsnąć. Dręczą go wyrzuty sumienia, ale wkrótce i one ustępują miejsca chęci zdobycia władzy. Nawet chwilowe zjawy w postaci ducha Banka nie mogą go zawrócić ze złej drogi. Początkowo dobrze zapowiadające się rządy zamieniają się w terror. Wszyscy, nawet najważniejsi panowie, czują się zagrożeni u boku obłąkanego tyrana, zdolnego do wydawania na śmierć niewinnych kobiet i dzieci.

Makbet traci powoli wszelkie ludzkie uczucia. Nie odczuwa nawet strachu, o którym dawniej udawało mu się zapomnieć jedynie w wirze walki. Kolejne przepowiednie czarownic jeszcze bardziej utwierdzają go w przekonaniu, że jest nietykalny, lecz wkrótce sam odkrył, jak mylne były jego poglądy. Nie próbuje się nawet bronić przed wymierzeniem sprawiedliwości i śmiercią.

W gruncie rzeczy Makbeta nie można uważać za postać zupełnie negatywną, gdyż jego postępowanie było ściśle uwarunkowane zaistniałą sytuacją, a walka dobra ze złem tocząca się w jego duszy wzbudza tylko litość i współczucie czytelnika.

Lady Makbet.

Jest ona żoną tytułowego bohatera tragedii Szekspira. Bardzo kocha swego męża i pragnie jego szczęścia, a przy okazji kieruje się własnymi zapędami władczymi, co ma później straszne konsekwencje. Dowiedziawszy się o przepowiedni czarownic, jako pierwsza układa plan usunięcia króla Dunkana, nie licząc się ze śmiercią wielu niewinnych ludzi. Po dokonaniu morderstwa, Makbet, wielki wódz zwycięskiej armii, doznaje wstrząsu psychicznego, który uniemożliwia dalsze jego działanie, natomiast Lady Makbet, z pozoru słaba i nieodporna na wstrząsy kobieta, ukazuje swój twardy charakter i z całą stanowczością powraca na miejsce zbrodni w celu zatarcia śladów.

Wielokrotnie, w dalszym toku akcji, Lady Makbet ratuje swego męża przed nieuważnym wyjawieniem zawiązanego spisku. W chwilach słabości podtrzymuje go na duchu, tłumiąc w sobie wszelkie ludzkie uczucia.

W końcu huragan uczuć zatajonych w otchłaniach twardego, bezwzględnego serca przebija niewidzialną, kamienną powłokę i powoduje, że osoba tak nieczuła na krzywdę i pozbawiona zasad moralnych, nagle ujawnia wielkie wyrzuty sumienia. W Lady Makbet zachodzi nieoczekiwanie przemiana duchowa. Nękające początkowo Makbeta zjawy dokuczają również jej. Powodują, że kobieta popada w coraz cięższą chorobę psychiczną, majaczy we śnie, aż w końcu nie mogąc znieść nawałnicy uczuć, targa się na swoje życie.

9. Głowne gatunki literackie renesansu

Nowela-

* narrator w trzeciej osobie (przeważnie; zdarzają się wyjątki - "Kamizelka" Prusa)

* utwór jednowątkowy, epicki

* związek przyczynowo skutkowy

* liczba bohaterów ograniczona do niezbędnego minimum

* zredukowane elementy opisowe

* zwięzła, krótka forma literacka

* najczęściej występuje powtarzający się motyw noweli, często podkreślony tytułem

* brak epizodów, komentarzy

Sonet włoski- kunsztowny utwór poetycki ukształtowany we Włoszech. Klasyczny sonet (włoski) ma dwie czterowersowe zwrotki (układ rymów: abba; abba) i dwie zwrotki trójwersowe (rymowane podwójnie

Dramat renesansowy-

1. mistrzostwo w kreśleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć (dramat ludzkich namiętności)

2. nastrój grozy i niesamowitości (sceny wizyjne i fantastyczne).

3. zerwanie z trzema jednościami

4. rezygnacja z chóru

5. sceny zbiorowe

6. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój)

7. swobodna i umowna inscenizacja

8. odejście od zasady decorum

9. język patetyczny pełen ozdób retorycznych, ale również zindywidualizowany. Dostosowany do postaci. Bogactwo mowy potocznej, regionalizmy, przysłowia, celne powiedzenia.

Fraszka- Z włoskiego słowa “frasca” co oznacza gałązka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krótki utwór poetycki będący odmianą epigramatu, najczęściej żartobliwy i na błahy temat, dotyczy jakiegoś zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamknięty wyrazistą puentą stanowiącą wyostrzenie myśli lub konkluzje. Nazwę wprowadził Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miała charakter głównie sytuacyjny, współczesna posługuje się chętnie kontrastem form językowych.

Sielanka- Jest to gatunek poetycki wywodzący się z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujący utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadają one o życiu pasterzy lub wieśniaków. Gatunek ten w starożytnym Rzymie rozwinął Wergiliusz. Znany był również w czasach nowożytnych i oznaczał wówczas wierszowany utwór o formie monologu włożonego w usta postaci literackiej na ogół pasterza, z przeważającym udziałem elementów dialogowych i opisowych. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadził Kochanowski. Obok sielanki narracyjne występował również sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z życia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana była w sposób realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna była dwupłaszczyznowość, polegająca na występowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrażała się tęsknota za życiem natury i niechęci do miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z właściwym jej pragnieniem zwrotu do ludowości.