Pamięć ćw. 7

15. Społeczno- uczeniowa teoria osobowości

Juliana B. Rottera

1. Zamierzeniami Rottera było skonstruowanie teorii opartej na osiągnięciach

psychologii uczenia, która jednak uwzględniała by zarówno czynniki motywacyjne,
jak i poznawcze=> teoria zawierająca czynniki determinujące zachowanie człowieka,
zawiera różnice nie tylko interindywidualne, lecz także wpływy środowiskowe.
Powstała żeby skuteczniej przewidywać i zmieniać zachowanie człowieka.

2. Opiera się na 2 przesłankach:
-wzmacnianie nie jest związane z redukcja popędu fizjologicznego
-wzmocnienie społeczne najważniejszym czynnikiem determinującym zachowanie
jednostki.
3. Miała charakteryzować się następującymi cechami:
-teoria procesualna=> wyjaśnić w jaki sposób ludzie uczą się charakterystycznych dla
siebie zachowań i postaw
-umożliwić przewidywanie wyboru określonego zachowania w określonej sytuacji
-dostarczyć rzetelnej i efektywnej terminologii, pozwalającej opisać różnice w
zachowaniu w takich samych lub podobnych sytuacjach
-umożliwić zrozumienie, w jaki sposób i w jakich warunkach zachowania i postawy
ulęgają zmianom.
4. Teoria Rottera ma charakter konstruktywiczny, terminy w niej używane są

traktowane jako konstrukty teoretyczne, ostatecznym kryterium ich trafności jest ich
użyteczność w przewidywaniu zachowania.

Kilka danych biograficznych:
Sobie przeczytajcie 
Podstawowe założenia teorii Rottera:
1. Jednostką analizy w studiach nad osobowością jest interakcja człowieka z otoczeniem,
mającym dla niego określony sens.
-ujawnia się tu interakcyjne podejście Rottera do zachowania i osobowości; skuteczne
przewidywanie zachowania wymaga brania pod uwagę wpływów środowiskowych
-szczególne znaczenie w genezie zachowania, przypisuje procesowi uczenia=>
-oderwanie osobowości jednostki od jej przeszłości, która tę osobowość kształtowała,
uniemożliwia adekwatny jej opis i przewidywanie przyszłych zachowań jednostki.
2. Wyjaśnianie wykorzystujące konstrukty osobowościowe jest niezależne od wyjaśnień za
pomocą konstruktów, którymi posługują się inne dziedziny wiedzy
-nie można do siebie dodawać różnych sposobów opisu, w celu pełniejszego obrazu badanych
zjawisk-to złudzenie
-nie występuje żadna zależność ani hierarchia pomiędzy różnymi sposobami opisu
3. Zachowanie takim jakie je opisują konstrukty osobowościowe, zachodzi w czasie i
przestrzeni.
-odrzucenie tym samym redukcjonizmu <=chorobą Dawna można opisać za pomocą genetyki
ale też frustracji, IQ, choć występuje między tymi opisami jakaś korelacja to wcale nie znaczy
że któryś z nich jest lepszy. Żadne wyjaśnienie zachowania nie jest prawdziwe, jeden sposób
może być dla określonego celu bardziej użyteczny.
-odrzucenie dualizmu<= zjawiska fizjologiczne nie determinują zjawisk psychologicznych, to
są różne poziomy opisu.

4. Nie wszystkie zachowania organizmu można w sposób zadawalający opisać za pomocą
konstruktów osobowościowych . Konstrukty te są skuteczne przy opisie tych zachowań, które
występują u organizmów o określonym stopniu złożoności i na określonym poziomie rozwoju.
-konstrukty fizjologiczne lub inne mogą być użyteczne w opisie niektórych warunków
istniejących wtedy, gdy cechy osobowości dopiero się kształtują
-człowiek może posługiwać się wyuczonymi symbolami przy opisie stanów swojego
organizmu, które są nie raz dalekie od rzeczywistego stanu organizmu jakie opisał by fizjolog.
-wpływ środowiska wpływa na nasza interpretacje sytuacji
5. Doświadczenia jednostki(lub jej interakcje z mającym dla niej znaczenie
środowiskiem)wzajemnie na siebie wpływają.. Osobowość charakteryzuje się jednością.
-osobowość definiowana przez wskazanie na jej względną stabilność i związki ze
środowiskiem, coraz bardziej stabilna wraz z generalizacja bodźców selekcjonuje nowe
doznania na podstawie minionych.
-predykacja zachowania opiera się na wskazaniu przeszłych i bieżących zdarzeń
6.Zachowanie takim jakie opisują je konstrukty osobowości, ma aspekt kierunkowości.
Można o nim powiedzieć, że jest ukierunkowane na cel. O ukierunkowaniu zachowania
wnioskuje się na podstawie wpływu, jaki na niego mają czynniki wzmacniające.
-podkreślenie znaczenia czynników motywacyjnych; człowiek w każdej sytuacji dąży do
maksymalizacji nagród związanych ze swoim zachowaniem
-koncentrując się na warunkach środowiska, które determinują kierunkowość zachowania to
posługujemy się takim terminami jak: cel, wzmocnienie
-zajmując się osobą, która zachowaniu nadaje kierunek to mówimy o potrzebach,
-w obu sytuacjach podstawa wnioskowania jest taka sama : interakcja jednostki z mającym
dla niej znaczenie otoczenia.
7. Pojawienie się określonego zachowania jednostki jest wyznaczone nie tylko przez naturę
lub hierarchie celów czy wzmocnień, ale także antycypację (oczekiwanie), ze cela te zostaną
osiągnięte. Tego rodzaju oczekiwania są determinowane przez uprzednie doświadczenia i
mogą być ujmowane w sposób ilościowy.
-dla wyjaśnienia zachowania ukierunkowanego na określone cele niezbędne jest
wprowadzenie oczekiwania, sama wartość jest nie wystarczająca.
-potrzeby psychologiczne wyrastają z zaspokojenia potrzeb biologicznych
Lista ludzkich potrzeb:

-Potrzeba uznania statusu jednostki
-Potrzeba dominacji
-Potrzeba niezależności
-Potrzeba ochrony
-Potrzeba miłości i uczuć
-Potrzeba komfortu fizycznego

Podstawowe konstrukty pojęciowe teorii Rottera

Rotter wyróżnił kilka zmiennych, które umożliwiają przewidywanie rezultatów społecznego
uczenia się:

1. Potencjał zachowania (wartość celu

mot

* oczekiwania

poz

)- prawdopodobieństwo

wystąpienia danego zachowania w danej sytuacji, ze względu na cel jaki dzięki temu
jednostka chce osiągnąć, im pot. Większy tym prawd. Wystąpienia zachowania
większe. Ma względny charakter-w zależności od sytuacji przyjmuje rożną wartość.
Zachowanie-każda reakcja na znaczący dla jednostki bodziec, może być ona
zamierzona w sposób bezpośredni lub pośredni=> zachowanie to też nie
obserwowalne reakcje np. marzenia, fantazje czy wyobrażenia. Ostatecznie Rotter
zaproponował formułę, która mówi że potencjał pojawienia się układu zachowań,

które prowadza do pojawienia się pewnej potrzeby jest funkcja oczekiwań, że te
zachowania doprowadza do tego celu, i wartości tych różnych celów, które łącznie
tworzą dana potrzebę.

2. Oczekiwania- dotyczy prawdopodobieństwa(subiektywne) wystąpienia wzmocnienia,

jeśli poszczególne zachowanie pojawi się w określonej sytuacji. Zmienna o
charakterze poznawczym. Istnieją 2 rodzaje:

-konkretne –prw. Osiągnięcia celu w określonej sytuacji
-uogólnione- prw. Osiągnięcia celu w klasie sytuacji
3. Wartość wzmocnienia-preferencja związana z wystąpieniem określonego

wzmocnienia, gdy inne, konkurencyjne gdy inne maja taka sama szanse wystąpienia.
Wiąże się z motywacją. Ma charakter relatywny, czyli w zależności od sytuacji
wyboru; jest kwestią indywidualną.

4. Sytuacja psychologiczna-złożony układ wzajemnie powiązanych bodźców
działających na jednostkę przez określony czas np. myśli, wyobrażenia, wewnętrzne stany
organizmu: ból podniecenie czy głód, robiąc z nich użytek trzeba wziąć pod uwagę
zdarzenia bezpośrednio poprzedzające lub zachowania przejawiane w danej sytuacji,
innych niż to zachowanie będące przedmiotem przewidywania.
5. Poczucie kontroli wzmocnień-indywidualna właściwość człowieka, którą można
traktować jako wymiar osobowości dający się przedstawić na kontinuum od poczucia
kontroli zewnętrznej do poczucia kontroli wewnętrznej.
-Ważne jest gdzie jednostka spostrzega subiektywnie kontrolę, a nie jak jest naprawdę.
Czy wzmocnienie jest wynikiem jego własnego działania czy tez czynników
zewnętrznych. Przekonania tego typu mogą podlegać generalizacji zgodnie z regułami
uczenia, człowiek wyrabia sobie ogólne oczekiwania dotyczące związku między jego
zachowaniami z skutkami tych zachowań. Oczekiwania uogólnione i konkretne oddziałują
na siebie, ostateczne oczekiwanie jest wypadkową ich obu, większy udział uogólnionych
w sytuacjach nowych.

Badania nad poczuciem (lokalizacją) kontroli
(zew/wew)

1. skala do pomiaru poczucia kontroli Rottera I-E
-

pozycje skali odnoszą się do przekonań człowieka o tym, jak urządzony jest świat i
kto ma kontrolę nad różnymi zdarzeniami=> skala ta mierzy poczucie kontroli
uogólnione na różne sytuacje.

-

Wysoki wynik w skali oznacza że ktoś ma poczucie kontroli zewnętrzne

-

Przeznaczona do badań dorosłych z co najmniej średnim wykształceniem

2. W Polsce kwestionariusz „Delta”
-do badania wychowanków zakładów poprawczych ale wykorzystywany również do
badania uczniów szk. śred. I studentów( inne kwestionariusze badają dzieci przedszkolne,
uczniów szk. Podst.)
3. Osoby o wysokim poczuciu kontroli wewnętrznej są:
-

mniej konformistyczne, uległe i sugestywne, pewniejsze siebie, liczą na własne siły,
ambitniejsze, wnikliwsze, aktywniej poszukują informacji o sobie i środowisku niż
osoby o poczuciu kont. Zew..

-Maja mniejsza skłonność do niepokoju i załamań psychicznych.
-dzieci o poczuciu kontroli wewnętrznej maja wyższa samoocenę, większa inicjatywę,
wytrwałość i opanowanie w działaniu niż dzieci z poczuciem zew. Kontroli
-u dzieci poczucie kontroli zewnętrznej koreluje dodatnio z nadpobudliwością,
bezradnością pasywnością, lękliwością

-dzieci przedszkolne o poczuciu k.w. przeznaczały więcej czasu na szeroko rozumianą
aktywność poznawczą
-rodzaj poczucia kontroli wpływa na oceny szkolne, wew. na oceny wyższe.

Rozwój poczucia kontroli

1.Lawrence i Winschel

opisali stadia według których, ich zdaniem przebiega rozwój

poczucia kontroli:
-stadium I- zewnętrzne poczucie kontroli w odniesieniu do sytuacji zakończonych zarówno
sukcesem jaki niepowodzeniem
-stadium II- zewnętrzne poczucie kontroli w stosunku do sytuacji zakończonych
niepowodzeniem oraz wewnętrzne w sytuacjach zakończonych sukcesem
-stadium III- względna równowaga poczucia kontroli w stosunku do sukcesów i niepowodzeń
i ukształtowanie się zgeneralizowanego poczucia kontroli, typowego dla danej jednostki

1. Wśród czynników wpływających na kształtowanie się poczucia kontroli wymienia się
-postawy rodziców i opiekunów(akceptacja ze strony rodziców, dopuszczająca
samodzielność i niezależność dziecka w działaniu, częstym nagradzaniu niż karaniu,
udzielaniu rad
-miejsce dziecka w rodzinie (pierworodne, jedynacy-częściej mają wew. kontrolę)
-doświadczenia traumatyczne, największe znaczenia maja te z wczesnego dzieciństwa i
dojrzewania

Znaczenie teorii Rottera

Znaczenie konstruktu poczucia kontroli znacznie wykracza poza ramy tej teorii.

Najważniejsze implikacje swojej teorii dla praktyki :
1. terapia jest w swej istocie procesem uczenia, w trakcie którego terapeuta pomaga
pacjentowi osiągnąć zamierzone zmiany w zachowaniu i myśleniu
2. Na trudności jakie przeżywa pacjent, najlepiej spojrzeć jako na wysiłki podejmowane w
celu rozwiązania trudnych problemów
3. Terapeuta tak powinien kierować procesem terapii, aby eliminować nie pożądane
zachowania i postawy, a wzmacniać te które są dla pacjenta pożądane.
4. Terapeuta powinien zwrócić szczególna uwagę na sposób, w jaki powstały niewłaściwe
zachowania i oczekiwania, a także na to, w jaki sposób pacjent dokonuje niewłaściwej
generalizacji swoich dotychczasowych doświadczeń
5. nowe doświadczenia w realnych sytuacjach życiowych stanowią często bardzo
skuteczną drogę do zmian w zachowaniu i dlatego są one ważniejsze niż to co się dzieje
podczas sesji
6. Na proces terapii należy patrzeć jako na proces społecznej interakcji
Nie można traktować poczucia kontroli wewnętrznego jako postawy pożądanej we
wszystkich sytuacjach.

14. Albert Bandura teoria uczenia się

społecznego

Wprowadzenie i kontekst

1. Reakcja na behawioryzm-bodźce srodowiskowe nie stanowią wystarczającej podstawy

do wyjaśnienia zachowania ludzkiego.

-zachowanie człowieka można zrozumieć tylko w kategoriach wzajemnej interakcji
bodźców zewnętrznych i wewnętrznych procesów poznawczych.
-symboliczne reprezentacje minionych zdarzeń i aktualnej sytuacji kierują zachowaniem,
a procesy autoregulacji pozwalają ludziom sprawować kontrolę nad własnym
zachowaniem
-bodziec wzmacniający jest skuteczny w takiej mierze, w jakiej dana osoba uświadamia
go sobie i oczekuje, ze będzie on stosowany w odniesieniu do późniejszego zachowania
-w granicach określonych przez biologie uczenie się jest przyczyna nabywania i
podtrzymywania zachowania ludzkiego

Albert Bandura
1.

Zasady uczenia się wystarczają, aby wyjaśnić i przewidywać zachowanie oraz zmiany

zachowania, ale zachowanie człowieka nie jest wynikiem biernego poddawania się
wpływa środowiska, ludzie zdolni są do myślenia i autoregulacji=> odziałują również na
środowisko.
2. Adekwatna teoria osobowości powinna uwzględniać kontekst społeczny, w którym

dane zachowanie zostało pierwotnie przyswojone.

3. Teoria uczenia się społecznego stara się wyjaśnić zachowanie człowieka w

kategoriach ciągłej wzajemnej interakcji miedzy determinantami poznawczymi,
behawioralnymi i środowiskowymi. Ludzie nie są bezsilnymi obiektami sterowanymi
przez siły środowiskowe, ani tez nie przyjmuje że maja pełna swobodę działania.

Życiorys autora

1. Bandura podkreślił znaczenie kontekstu społecznego, i również że wiele ważnych
zachowań człowiek uczy się w sposób zastępczy –obserwując zachowanie innych osób
2. Teorie zachowania a modele człowieka –jego artykuł mówił o:
-warunkowanie jest terminem opisowym dla uczenia się przez łączenie w pary
doświadczeń, a nie wyjaśnieniem w jaki sposób te zmiany zachodzą.
-przy warunkowaniu uczestniczą procesy poznawcze, o uczeniu się nie decyduje
zbieżność w czasie, lecz to że ludzie uczą się przewidywać je i wykonywać odpowiednie
reakcje antycypacyjne.
3. Cała działalność naukowa Bandury była poświęcona rozpowszechnieniu bardziej
efektywnemu uczeniu się przez obserwacje.

Zmiana koncepcji wzmocnienia

1. Bodźce wzmacniające dostarczają informacji o tym co dana osoba musi zrobić, aby
uzyskać rezultaty pożądane i uniknąć negatywnych, wzmocnienie nastąpi gdy dana osoba
zdaje sobie sprawę z tych zbieżności =>czynniki wzmacniające maja wartość jako

podniety czy zachęty(symboliczne wyobrażenia).Czyli funkcjonuje jako operacja
informująca i motywacyjna, lepiej było by używać terminu regulacja niż wzmocnienie.

2. Odrzuca

Skkinerowskie

rozumienie sposobu funkcjonowania

wzmocnienia(wzmocnienie służy jako oddziaływanie następcze, wzmocnienie działa
wstecz, wzmacniając reakcje naśladowczą i jej związek z towarzyszącymi
bodźcami).Bandura twierdzi że wzm. Służy jako oddziaływanie poprzedzające,
przewidywanie wzmocnienia jest jednym z kilku czynników, które mogą wpływać na
dana osobę, aby zwracała uwagę na modela, a także mogą zachęcać do powtarzania
zachowania, bezpośrednie wzm. nie jest niezbędne do tego, żeby nastąpiło uczenie się
3. Dodał dwa inne typy wzmocnienia:
-samowzmocnienie- gdy jednostka porównuje swoje zachowanie ze standardami
wewnętrznymi, może doświadczać dumy, satysfakcji w przeciwnym razie poczuciem
winny, wstydem. Daje ludziom zdolność kierowania sobą. Każde zachowanie przynosi
dwa zbiory następstw: samooceny i wyniki zewnętrzne. Konsekwencje zewnętrzne maja
największy wpływ na zachowanie kiedy są zgodne z konsekwencjami generowanymi
przez samego siebie. Allport wprowadził podobne pojęcie tzw. sumienie autonomiczne.
Jest również do Freudowskiego superego.
-wzmocnienie zastępcze- występuje wtedy gdy jednostka jest świadkiem tego jak inni
doświadczają wzmacniających lub karzących konsekwencji pewnego zachowania, i
spodziewa się podobnych konsekwencji, jeśli sama zachowa się w ten sposób. Większość
zachowań ludzkich jest nabywana obserwacyjnie, przez modelowanie.

Bandura- motywacja i ocena własnych osiągnięć odbywa się przez wyznaczanie celów,
wykorzystanie rezultatów i planowanie kierunku działania,

>>>Zasady uczenia się obserwacyjnego<<<

W uczeniu się obserwacyjnym odgrywają rolę 4 procesy składowe :
Procesy uwagi
1. Musimy zwracać uwagę na zachowanie, które ma być modelowane.
2. Zwracamy uwagę na zachowania które są wyraziste, proste i zdają się posiadać pewna

wartość funkcjonalną, to na co zwracamy uwagę zależy tez od naszej wiedzy i
aktualnego nastawienia.

3. O tym co się zdarzy decydują łączne cechy zarówno modela jaki i obserwatora:
-Hetherington i Frankie- dzieci znacznie częściej naśladują rodzica opiekuńczego niż
chłodnego i karzącego, lecz największy wpływ stwierdzono w przypadku dziewczynek,
których matki były serdeczne.

Procesy przechowywania
Zachowania nie możemy odtworzyć jeżeli nie zapamiętaliśmy go dzięki zakodowaniu go
w symbolicznej formie.

Procesy wytwarzania
Osoba ucząca się musi być zdolna do odtworzenia zachowania, które obserwowała,
niekiedy trudności wynikają z braku potrzebnych umiejętności poznawczych lub
motorycznych, lub po prostu braku informacji zwrotnych od wykonawcy o tym co on
faktycznie robi.

Procesy motywacyjne
1. Bandura kładzie nacisk na rozróżnienie między wykonaniem a nabywaniem, nie
wszystko wykonujemy czego się nauczymy. Na wykonanie maja wpływ 3 rodzaje
podniet:
-bezpośrednie-prowadzi bezpośrednio do porządnego wyniku
-zastępcze- zaobserwowano że było skuteczne dla modela
-dostarczane przez samego siebie-w samo w sobie jest satysfakcjonujące
2. Dzieci mogą się uczyć nowych reakcji po prostu obserwując innych, nawet wtedy gdy
nie maja sposobności wykonywać danych reakcji i nawet gdy one i model nie otrzymuje
wzmocnienia za zachowanie (eksperyment z lalką).
3. Bodźce jakich dostarczył model, są przekształcane w wyobrażenia, są przekształcane w
symbole słowne-łatwiej sobie przypomnieć, te symbole pozwalają również przekształcić
to czego się nauczyli, łączyć w nowe wzorce zachowania.
4. Obrazowe formy reprezentacji takie jak film czy telewizja, stanowią źródło modelów o
dużym wpływie.
5. Oglądanie modelów nie tylko prowadzi do nabywania nowych zachowań lecz także:
-pobudza do wykonania podobnych czynności które znajdują się w repertuarze
obserwatora
-może wzmocnić lub osłabić istniejące już u obserwatora zahamowanie dotyczące
wykonywania czynności zakazanych społecznie w zależności od tego czy zostało ono
nagrodzone czy ukarane.

Omówione dotychczas typy uczenia się zastępczego dotyczą czynności należących do
ogólnej kategorii reakcji instrumentalnych, czyli sprawczych
Uwarunkowane klasycznie reakcje emocjonalne- obserwatorzy reakcji emocjonalnych
modela mogą nie tylko doznawać podobnych reakcji, lecz mogą także reagować
emocjonalnie na bodźce, które wywoływały reakcje u modela.

Determinizm wzajemny

1. Zachowania człowieka są zwykle formułowane w kategoriach ograniczonego zbioru
determinantów działających w sposób jednokierunkowy, natomiast teoria uczenia się
społecznego rozpatruje zachowanie w kategoriach determinizmu wzajemnego-czynniki
osobiste(poznawcze), siły środowiskowe i samo zachowanie funkcjonują jako wzajemnie
uzależnione od siebie, a nie autonomiczne determinanty np.środowisko jest
potencjalnością której oddziaływania zależą od sposobów rozumienia środowiska przez
organizm i od jego zachowania w tym środowisku.
2.Wiele autorów uznawało, ze zachowanie jest wynikiem interakcji dyspozycji
indywidualnych i sil sytuacyjnych, te procesy interakcyjne przedstawiali na trzy bardzo
różne sposoby
-interakcja jednokierunkowa-osoba i sytuacje jako dwa niezależne byty, które łącznie
generują zachowanie zdaniem Bandury zbyt uproszczony
-dwukierunkowej-osoby i sytuacje uważa się za przyczyny wzajemnie od siebie zależne,
lecz zachowanie rozpatruje się tylko jako konsekwencje która nie występuje w kontekście
przyczynowym
-determinizm wzajemny
4. Bandura podaje 3 przykłady jak można zmienić zmienny wpływ tych trzech

komponentów:

-wrzucenie ludzi do głębokiej wody(najważniejsze zachowanie)

-ktoś gra na pianinie znane sobie utwory(najważniejsze środowisko)
-fałszywe przekonania powodują reakcję unikania(czynniki poznawcze)
5.Rozpatrując interakcje osoby, zachowania i środowiska musimy być elastyczni.
6.Zerwać z fikcja że każde zdarzenie można uważać tylko za bodziec, albo reakcję, albo
czynnik wzmacniający=> nasza interpretacja działania zależy od tego, gdzie
zlokalizujemy je w strumieniu zachowania i w strukturze wzajemnego determinizmu.
7.Ludzie są wolni w takiej mierze, w jakiej mogą wpływać na przyszłe warunki, na które
będą reagować, lecz ich zachowanie jest także ograniczone przez wzajemny związek
miedzy osobistymi procesami poznawczymi, zachowaniem, środowiskiem.

System

Ja

1.

Radykalni behawioryści redukują wewnętrzne determinanty zachowania do
konsekwencji uprzednich zdarzeń środowiskowych Bandura się nie zgadza.

2.

Nie akceptuje też, ze globalny obraz Ja wyjaśnia zachowania w szerokim zakresie
sytuacji.

3.

Termin ten odnosi się raczej do struktur poznawczych, które dostarczają
mechanizmów odniesienia, oraz do zbioru funkcji składowych percepcji, oceniania i
regulacji zachowania. Zrozumienie generowanych przez własne ja oddziaływań, które
należą do systemu Ja, jest niezbędne do wyjaśniania i przewidywania zachowania
człowieka.

2Q,
14. Trzy procesy które biorą udział w autoregulacji zachowań człowieka :
Samoobserwacja – im bardziej złożone obserwowane zachowanie i skomplikowana
sytuacja, tym bardziej prawdopodobne niedokładności, przemijające nastroje i motywacja
również wpływają na spostrzeganie i interpretacje tego. Obserwując siebie zwracamy
uwagę na pewne czynniki zachowania np. jakość, tempo, oryginalność.

Proces oceniania
Zachowanie wywołuje reakcję na siebie za pośrednictwem ocen dotyczących zgodności
między tym zachowaniem a osobistymi standardami.

Reakcja na siebie samego (patrz: -samowzmocnienie-)
Korzystne oceny (porównania zachowań, ze standardami) wywołują nagradzająca reakcje
na siebie, a oceny niekorzystne aktywują reakcje karzące. Zachowania uważane za nie
mające osobistego znaczenia nie generują żadnej reakcji. Reakcje na siebie zmieniają
późniejsze zachowania przede wszystkim przez motywowanie.
To co jednostka zaczyna nagradzać i karać u siebie, może być odbiciem reakcji, które jej
zachowanie wywołało u innych, narzucane normy mogą być podstawą systemów samo
wzmacniania. Badania Bandury i Kupersa.
Czynniki zewnętrzne wpływają na te autoregulacyjne procesy na co najmniej 3 sposoby:
-standardy wewnętrzne, według których oceniane jest zachowanie, wyprowadzamy z
naszych doświadczeń
-wpływy środowiskowe mogą zmieniać sposób w jaki oceniamy nasze zachowanie
-istnieją czynniki zewnętrzne, które służą” selektywnej aktywacji i odcinaniu” wpływów
polegających na reagowaniu na samego siebie.
5.”Ucieleśnione byty” jak superego, nie mogą wyjaśnić „zmiennego działania”
regulatorów wewnętrznych. Bandura twierdzi, że rozwój zdolności autoregulacyjnych

nie wytwarza u danej osoby niezmiennego mechanizmu kontrolnego; ludzie pomimo
karygodnego zachowania, mogą odciąć się od samopotępienia, w sposób który chroni ich
przed samokrytycyzmem:
-na poziomie samego zachowania , spostrzega się zachowanie błędnie służące jakiejś
moralnej sprawie, stosuje się moralne i eufemistyczne określenia, zaś czyny przez
porównanie z bestialskimi postępkami.
-zniekształcenie związku między działaniem a jego skutkami- przemieszczenie
odpowiedzialności na zwierzchników i rozproszenie odpowiedzialności na większa grupę
-fałszywe przedstawienie danego czynu (ignorowanie, minimalizowanie, fałszywe
interpretowanie konsekwencji
-deprecjonujemy, dehumanizując lub obwiniając ofiarę niesłusznego postępku
Nie zostaje tu wyjaśnione jednak, dlaczego i kiedy decydujemy się na odcięcie od
pewnych zachowań a od innych nie.

Zastosowanie do terapii

1.metody proponowane przez zwolenników modelowania opierają się na założeniu:
reakcje emocjonalne mogą być nabywane nie tylko w wyniku doświadczeń bezpośrednich
i zastępczych, lecz także w odpowiednich warunkach mogą być wygaszane zarówno
bezpośrednio jak i zastępczo.
2. Badania Bandury, Blancharda i Rittera, włączono kilka technik odwrażliwiania
Wolpego- stwierdzono że najskuteczniejsza metoda spośród odwrażliwania, modelowania
symbolicznego , modelowania uczestniczącego okazała się ostatnia- gdzie badani mieli do
czynienia z rzeczywistym modelem i zapewniano im sterowane doświadczenia w
kontaktowaniu się z obiektem budzącym lęk.

Poczucie własnej skuteczności

1.Procesy poznawcze odgrywają decydująca rolę w nabywaniu i utrwalaniu zachowań
patologicznych, tak samo jak w przypadku zachowań ”normalnych”.
2. Wg. Bandury trudności osoby cierpiącej wskutek reakcji lękowych czy reakcji
unikania, wynikają z jej przeświadczenia, że nie jest w stanie skutecznie uporać się z jakaś
sytuacją.
3.Terapia ma spowodować u tej osoby poczucia skuteczności własnej, oczekiwania że
może ona własnymi siłami poradzić sobie w różnych sytuacjach i osiągnąć pożądane
wyniki.
4.Rozróznia dwa komponenty poczucia skuteczności własnej:
-oczekiwanie dotyczące skuteczności –oczekiwanie że dana osoba potrafi sama poradzić
sobie
-oczekiwanie dotyczące wyniku
5.Oczekiwania dotyczące skuteczności są oparte na 4 głównych źródłach informacji:
-osiągnięciach w wykonaniu zadania-najskuteczniejsza, trzeba pozwolić jednostce
wielokrotnie doznać powodzenia. Siła oczekiwania sukcesu u każdego z badanych
okazała się bardzo trafnym predykatorem późniejszych zachowań.
-doświadczeniach zastępczych –obserwowanie kogoś innego, wykonującego bez
negatywnych konsekwencji czynności wzbudzających strach, może przyczynić do
wytworzenia oczekiwania, ze dzięki wytrwałości może poczynić postępy.
-perswazji słownej –czyli zachęcanie danej osoby, aby uwierzyła, że potrafi skutecznie
sobie poradzić

-pobudzeniu emocjonalnym-może służyć jako sygnał wyzwalający poczucie niskiej
skuteczności, terapia powinna wyeliminować niektóre sygnały, które wyzwalają poczucie
niskiej skuteczności.

6.Poczucie własnej skuteczności, jest specyficzne dla określonej dziedziny.
7.Pierwotnym źródłem lęku jest postrzegana nieskuteczność pod względem zdolności
radzenia sobie z awersyjnymi zdarzeniami.
8. ludzie mogą zrezygnować z usiłowań albo dlatego, że wątpią czy potrafią to zrobić,
czego a się od nich wymaga, albo dlatego, ze oczekują, iż ich wysiłki będą bezowocne z
powodu braku reakcji ze środowiska.
9. –wysokie poczucie skuteczności własnej w połączeniu z reaktywnym środowiskiem,
prowadzi do aktywnego nacechowanego pewnością siebie zachowania
-niska reaktywność środowiska sprzyja aktywności społecznej(protesty, składanie skarg,
zmiana otoczenia)
-niska reaktywność , niskie poczucie własnej wartości prowadzi do apatii
-niskie poczucie skuteczności własnej i wysoka ocena wyników rodzi obniżenie
samooceny, zniechęcenie, depresję.
10. Zdolność tworzenia reprezentacji celów i przewidywania prawdopodobnych wyników
prowadza do modelu emergentnego interaktywnego sposobu działania.

Charakterystyczne badania i metody badawcze

1.Ścisły i wzajemny związek między teorią i badaniami Bandury i Mischela, ich teorie są
nadal „aktualne”.
2.Wniosek z badań nad agresją: Zachowania można się nauczyć bez względu na
konsekwencje dla modela; zasadnicze znaczenie ma to, czy obserwator będzie oczekiwał
pozytywnych konsekwencji swojego zachowania.(nawet nierealne postacie, są
naśladowane)
3.Terapia oparta na osiągnięciach czy biegłości w wykonywaniu zadań wytwarzała
silniejsze oczekiwania dotyczące skuteczności własnej, niż terapia oparta na
doświadczeniach zastępczych.

4.

Weinberg badali osoby które chciały się odchudzić- osoby badane z wysokim
poczuciem p. w. skuteczność i te u których wymanipulowano to poczucie, bardziej
traciły na wadze niż osoby z niskim p.w.s.

5.

Hawiks poczucie skuteczności lepiej jest interpretować jako konsekwencję
zachowania a nie jego przyczynę.

6.

Litt- oczekiwania dotyczące skuteczności własnej mogą być przyczynowymi
determinantami zachowania w sytuacji awersyjnej.

7.

Cozzarelli poczucie skuteczności własnej do przewidywania przystosowania
psychologicznego u kobiet poddających się aborcji.

-poczucie skuteczności własnej można uważać za bardziej bezpośredni predykator
przystosowania po stresowego niż osobowość(specyficzna sytuacja, a nie szeroki zakres
sytuacji)
-poczucie kontroli, optymizm i wysoka samoocena są związane ze zwiększoną zdolnością
uzyskiwania czy wykorzystywania poparcia społecznego