{

Nauka o Policji

Dr hab. Janina Czapska, prof. UJ

{

Zapobieganie
przestępczości

Dylematy

Art. 1 ust. 2 ustawy o Policji (t.j. Dz.U. 2011 nr
287 poz. 1687) .
Do podstawowych zadań Policji należą (…)

3) inicjowanie i organizowanie działań mających na
celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i
wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i
współdziałanie w tym zakresie z organami
państwowymi, samorządowymi i organizacjami
społecznymi;

P

odobnie: art. 11 ust. 1 pkt 8 ustawy o strażach

gminnych (Dz. U. 1997 nr 123 poz. 779).



Typologie programów służących zapobieganiu
przestępczości

a) ze względu na przedmiot oddziaływania (ofiary,
sprawcy, środowisko)
b) ze względu na cel oddziaływania:



prewencja I stopnia (pierwotna, proaktywna) –
kierowana do całego społeczeństwa



prewencja II stopnia (wtórna) – skierowana do
grup

społecznych

i

osób

zagrożonych

przestępczością lub inną patologią



prewencja trzeciego stopnia (reedukacyjna,
reaktywna, terapeutyczna) – odnosi się do
rzeczywistych sprawców i ofiar przestępstw lub
innych patologii.



W rezultacie połączenia obu typologii można wyróżnić
dziewięć strategii przestępczości:

a) zapobieganie I stopnia skierowane do potencjalnego sprawcy
to

działania

obejmujące

ogół

społeczeństwa,

ukierunkowane

na

wzmocnienie

wewnętrznych

mechanizmów powstrzymujących przed popełnieniem
przestępstwa.
b) zapobieganie II stopnia skierowane do potencjalnego sprawcy
to identyfikacja i działania ukierunkowane na grupy
ryzyka, a także dzieci i młodzież niedostosowane
społecznie.
c) zapobieganie III stopnia skierowane do sprawcy to programy
interwencyjne realizowane po popełnieniu przestępstwa,
skoncentrowane na zapobieganiu recydywie.

d) zapobieganie I stopnia skierowane do potencjalnej ofiary to
programy

ukierunkowane

na

informowanie

społeczeństwa

o

zagrożeniach

i

sposobach

zabezpieczania się przed nimi.
e) zapobieganie II stopnia skierowane do potencjalnej ofiary
to programy przeznaczone dla osób, które ze względu
na wykonywany zawód, pełnioną funkcję, tryb życia
itp. są szczególnie narażone na wiktymizację.
f) zapobieganie III stopnia skierowane do ofiary to wszelkie
programy pomocy medycznej, psychicznej, materialnej
służące redukcji skutków przestępstwa.

g) sytuacyjne zapobieganie przestępczości I stopnia to
wszelkie działania utrudniające sprawcy dokonanie
przestępstwa

(np.

planowanie

urbanistyczne

i architektoniczne, zabezpieczanie obiektów).
h) sytuacyjne zapobieganie przestępczości II stopnia
obejmuje

działania

w

rejonach

zagrożonych

wandalizmem, przestępstwami, zakłócaniem porządku.
i) sytuacyjne zapobieganie przestępczości III stopnia oznacza
podejmowanie działań prewencyjnych w odniesieniu
do obiektów szczególnego ryzyka i rejonów szczególnie
zagrożonych.

(J. van Dijk, J. de Waard A two-dimensional Typology of Crime Prevention Projects,
Criminal Justice Abstracts, 1999, nr 9, s. 483-503, J. Czapska, Zapobieganie przestępczości w
społecznościach lokalnych – możliwości i granice, w: J.Czapska, W. Krupiarz (red.)
Zapobieganie przestępczości w społecznościach lokalnych, 1999, s. 55-73)



Dylematy zapobiegania przestępczości - teoria wybitych
szyb (broken windows- J.Wilson, G. Kelling 1982). Prewencja
przez represję?



Zgodnie z tą teorią brak reakcji na drobne naruszenia prawa,
w tym naruszanie porządku, sprzyja osłabieniu kontroli
społecznej,

wzrostowi

przestępczości

oraz

dewastacji

środowiska. Teoria stanowi podstawę programu „Zero
tolerancji”.



Podstawowe zarzuty: brak przekonywających empirycznych
dowodów jej skuteczności (por. eksperyment Ph. Zimbardo z
1969 roku, ALE: EKSPERYMENT W GRONINGEN);
przestępczość w Nowym Jorku spadała od 1990 roku, zanim
zaczęto wdrażać tę koncepcję, a w tym czasie przestępczość
spadała też w innych miastach USA. W latach 1991-2001
zwiększono w Nowym Jorku ilość policjantów o 45%, co
istotnie wpłynęło na skuteczność policji; to nowe uzasadnienie
dyskryminacji („teoria obitej mordy”).



Dylematy zapobiegania przestępczości – skuteczność
monitoringu

a)

Warunki skutecznego oddziaływania; sprawca uświadamia
sobie obecność kamery, musi być przekonany, że ryzyko
złapania jest większe niż potencjalny zysk z przestępstwa;
kamery są dobrej jakości i właściwie rozlokowane.

b)

Wskaźniki skuteczności: redukcja przestępczości przez
rezygnację z popełnienia przestępstwa; usprawnienie reakcji
policji (lub innych podmiotów) na dokonane przestępstwo;
zmiana społecznych postaw - wzmocnienie gotowości do
ochrony swego sąsiedztwa.

c)

Wyniki badań nad skutecznością monitoringu w zakresie
redukcji przestępczości: bardziej skuteczne w zapobieganiu
przestępczości przeciwko mieniu niż zdrowiu czy zakłócaniu
porządku; bardziej skuteczne w takich miejscach jak parkingi
aniżeli ulice miast; stosowane jednocześnie z innymi
środkami prewencyjnymi.

Brandon C. Welsh, David P. Farrington, Efects of
Closed Circuit Television Surveillance on Crime, Campbell
Systematic Reviews 2008


Raport fundacji „Panoptykon”
M. Szumańska, D. Głowacka , Nadzór 2011, próba
podsumowania

P. Waszkiewicz, Wielki Brat Rok 2011. systemy
monitoringu wizyjnego – aspekty kryminalistyczne,
kryminologiczne i prawne, Warszawa 2011



Dylematy

zapobiegania

przestępczości

–

angażowanie obywateli w grupy sąsiedzkiej czujności
(neighbourhood watch)

a)

Podstawowe cechy: spotkania mieszkańców z udziałem policji
lub lokalnego koordynatora poświęcone zagrożeniom i ich
redukcji, baczenie na mieszkania sąsiadów i reagowanie na
niepokojące

zdarzenia

przez

zawiadomienie

policji,

inspirowanie i/lub realizacja działań służących poprawie
jakości życia w sąsiedztwie.

b)

NW funkcjonuje samodzielnie albo jeden z elementów
„wielkiej trójki” (NW, znakowanie przedmiotów, domowe
porady specjalistów z zakresu bezpieczeństwa).

c)

Wskaźniki skuteczności: redukcja przestępczości, poprawa
poczucia bezpieczeństwa, wzmocnienie solidarności oraz
zmniejszenie poczucia bezradności mieszkańców.

d)

Czy NW jest skuteczne? –L. Sherman vs T. Bennett

http://www.campbellcollaboration.org/reviews_crime_justice/index.php



Pożądany poziom instytucjonalizacji prewencji
kryminalnej



Rozwiązania przyjęte w wybranych krajach - można
wyróżnić trzy modelowe rozwiązania w zakresie
usytuowania centralnego organu koordynującego
działania prewencyjne w państwach europejskich.
Koordynacją może zajmować wyłącznie policja;
organizacje społeczne lub organy rządowe o różnej
strukturze, kompetencjach i usytuowaniu.



Rządowy

Program

ograniczania

przestępczości

i aspołecznych zachowań „Razem bezpieczniej”

http://razembezpieczniej.mswia.gov.pl/portal/rb/6

Dziękuję za uwagę 