ROZWIJANIE INWENCJI TWÓRCZEJ DZIECI

NA LEKCJACH MUZYKI

W procesie kształcenia muzycznego dzieci w wieku szkolnym rozwijanie

inwencji twórczej i kształtowanie wyobraźni muzycznej stanowi bardzo ważny jego
element. Nie sposób wyobrazić sobie, aby kształcenie muzyczne ograniczało się tylko
do nauki nut, prawidłowego ich nazywania, notowania, a na rytmice realizowania
ruchem wartości rytmicznych. Liczne elementy edukacji muzycznej, zarówno na
zajęciach zintegrowanych w klasach młodszych – gdy stanowi ona jeden
z przedmiotów nauczania, jak i lekcjach muzyki w klasach starszych szkoły
podstawowej, można wzbogacić i uatrakcyjnić ćwiczeniami rozwijającymi inwencję
twórczą dzieci. Ćwiczenia te kształcą przede wszystkim wyobraźnię i pamięć muzyczną,
pomagają dzieciom w przełamywaniu ich osobistych słabości i niepowodzeń dając
satysfakcję i zadowolenie z dobrze wykonanego zadania. Zabawy oraz ćwiczenia
twórcze są bardzo dobrze przyjmowane przez dzieci, a proponując ich realizację na
lekcjach zawsze można spotkać się z dużą radością i spontanicznością. Z początku
trudno jest niektórym dzieciom pokonać niepewność i nieśmiałość, nie wierzą one
w swoje możliwości twórcze i obawiają się krytyki, ale po kilku próbach i ćwiczeniach
bardzo chętnie angażują się w zabawy i ćwiczenia.

W zależności od pomysłowości i umiejetności nauczyciela prowadzącego zajęcia

– można stosować różne formy zabaw i ćwiczeń rozbudzających i rozwijających
inwencję twórczą dzieci.

Muzyka

– to przedmiot posiadający duże znaczenia w ogólnej edukacji dziecka.

Podstawowym celem tych zajęć jest nabycie przez ucznia praktycznych i teoretycznych
umiejętności operowania głosem, słuchem oraz zapisem nutowym. Dziecko musi
przebyć drogę od abstrakcji – jaką jest dla niego zapis nutowy przedstawiający
określoną wysokość dźwięku, do konkretu – jakim jest praktyczna umiejętność
zapisywania i odtwarzania struktur melodycznych. Ćwiczenia twórcze mogą w dużym
stopniu urozmaicić i wzbogacić proces kształcenia muzycznego dziecka.

1

Improwizowanie głosem

- to najprostsza forma ćwiczeń rozwijających

wyobraźnię muzyczną. Dzieci z łatwością potrafią zaśpiewać „wymyśloną” piosenkę.
Chętnie tworzą śpiewane opowiadania, nie rymowane, często o nieprzemyślanej
wcześniej treści. Tak rozśpiewane – nie mają większych trudności
z zaimprowizowaniem zakończenia melodii zagranej lub zaśpiewanej przez nauczyciela.
Początkowo dzieci powinny dośpiewywać właściwie tylko dźwięk toniczny, a z czasem
coraz dłuższe melodie. Odmianą tego ćwiczenia jest układanie melodii do rymowanek
lub krótkich wierszy.

Poprzedniki i następniki. -

Ćwiczeniem znakomicie rozwijającym słuch

muzyczny, poczucie tonalności i wyobraźnię muzyczną jest improwizowanie przez
dzieci następników ( do poprzedników granych lub śpiewanych przez nauczyciela).
Dzieci mogą improwizować na dowolnych sylabach – np.„la – la, li – li ” lub
wykorzystując proste przysłowia, wyliczanki i wiersze. Istotne jest zwracanie uczniom
uwagi na to, by melodia następnika nawiązywała motywicznie do poprzednika, czyli
była utrzymana w podobnym charakterze oraz stanowiła frazę muzyczną. Trudniejszą
odmianą tego ćwiczenia jest improwizowanie zarówno poprzedników jak i następników
przez dzieci.
Ćwiczenia twórcze oparte na improwizacji głosem wspomagają proces kształtowania
poczucia form muzycznych - takich jak rondo czy wariacje. Wykorzystując
odpowiednio klarowny i prosty tonalnie temat można uzyskać bardzo dobry efekt
improwizowanych wariacji, a rozśpiewane i rozbudzone twórczo dzieci potrafią
stworzyć ciekawe kuplety improwizowanego ronda.
Wcześniej zaproponowane ćwiczenia improwizacyjne można wzbogacić stosując
gestodźwięki ( wg. C. Orffa ) lub instrumenty perkusyjne.

Ostinato rytmiczne i akompaniament.

– Improwizowanie oraz układanie ostinat

rytmiczych lub akompaniamentów na instrumentach perkusyjnych do piosenek
i utworów muzycznych nie tylko uatrakcyjniają zajęcia, ale wpływają korzystnie na
kształcenie podzielności uwagi i rozwijanie wrażliwości i wyobraźni muzycznej dzieci.
Słuchając nawzajem swoich propozycji dzieci uczą się postrzegania estetycznego
utworów muzycznych, a aktywnie uczestnicząc w zajęciach są zarówno słuchaczami jak
i wykonawcami.

2

Komponowanie –

to świadome budowanie utworu muzycznego z zachowaniem

zasad muzyki.
Pierwsze próby kompozytorskie dzieci często ograniczają się do abstrakcyjnego zapisu
dźwięków. Ważne jest zwracanie dzieciom uwagi, ,by nie ograniczały się tylko do
„układania” dźwięków na pięciolinii. Bardzo ciekawe kompozycje powstają, gdy stosuje
się skrócone ( umowne, proponowane przez C. Orffa ) znaki przedstawiające przeróżne
dźwięki z otaczającego świata ( gwizdanie, szum, kląskanie, pstrykanie palcami, tupanie
itp. ) Z czasem dzieci coraz chętniej i z coraz większą świadomością muzyczną tworzą
własne utwory muzyczne.
Można zaproponować dzieciom skomponowanie i nagranie ( na taśmę
magnetofonową ) utworu muzycznego z wykorzystaniem np. przedmiotów użytku
codziennego, lub skonstruowanie wymyślonego instrumentu muzycznego.
Komponowanie w ogromnym stopniu rozwija wrażliwość
i wyobraźnię muzyczną, a co za tym idzie inwencję twórczą dzieci.

Korelacja muzyki z plastyką

. Muzyka i plastyka mają na siebie wzajemnie duży

wpływ, często są dla siebie inspiracją. Na zajęciach muzycznych bardzo twórcze jest
szukanie tych powiązań, oraz próby plastycznego ilustrowania muzyki. Najprostszą
formą jest rysowanie treści piosenki śpiewanej przez dzieci. Dzieci w młodszym wieku
szkolnym bardzo chętnie podejmują zadania zilustrowania słuchanych utworów
z literatury muzycznej. Potocznie twierdzi się, że najodpowiedniejsze są programowe
utwory kompozytorów epoki romantyzmu. Nie należy jednak unikać prezentowanie
dzieciom utworów z innych epok. Z dużą pomysłowością ilustrują one plastycznie
utwory zarówno
z wczesnego średniowiecza, jak i muzyki współczesnej. Trafnie przedstawiają fakturę
utworów, nastrój oraz ogólny charakter dzieł. Umiejętność tę można wykorzystać także
na lekcjach muzyki zarówno w klasach nauczania początkowego jak i starszych.
Plastyczne przedstawienie dzieła muzycznego aktywizuje dzieci do świadomego
słuchania, pobudza wyobraźnię i pomysłowość. Dzieci chętnie pracują twórczo,
a swoje plastyczne wyobrażenia często wzbogacają treścią literacką.
Wykorzystując korelację muzyki z plastyką można uatrakcyjnić lekcje elementów
muzyki ( melodii, harmonii, rytmu, metrum, dynamiki, agogiki, artykulacji

3

i kolorystyki ), grup instrumentów, form muzycznych. Często trafne plastyczne obrazy
głębiej zapadają w pamięć budząc odpowiednie skojarzenia z omawianymi tematami.

Rytmika

– to nie tylko taktowanie i realizowanie ruchem wartości rytmicznych.

Rytmika – to fraza, dynamika, artykulacja i szereg innych zagadnień, do których
pojęcia i zrozumienia konieczny jest ruch. Zajęcia muzyki w klasach młodszych
wykorzystujące elementy rytmiki stanowią bardzo duże uatrakcyjnienie zajęć.
Nauczyciel może z powodzeniem korzystać z gotowych nagrań. Dzieci mają często duże
trudności z zachowaniem prawidłowych odległości w czasie ćwiczeń i zabaw,
ustawieniem koła, czy szeregu. Kształtowanie poczucia przestrzeni – to umiejętność
podstawowa. Rozwiązaniem tego problemu są np. ćwiczenia improwizacyjne
polegające na przedstawianiu ruchem kierunku melodii, szybkie formowanie figur
geometrycznych, liter, cyfr, spontaniczne reagowanie ruchem na muzykę.
Na muzyce z elementami rytmiki można improwizować ruch do śpiewanej piosenki,
słuchanej miniatury instrumentalnej, przedstawiać ruchem różne stany, figury, pojęcia
i uczucia. Do ćwiczeń twórczych można używać instrumenty perkusyjne i rekwizyty –
piłki, obręcze, szarfy, gumy do skakania itp. Można zaproponować dzieciom
wykonanie własnych rekwizytów.
Twórcze i pobudzające wyobraźnię jest tworzenie ilustracji muzycznych ( głosem,
ruchem i na instrumentach perkusyjnych ) do tekstów literackich. Dzieci chętnie
i z dużym zaangażowaniem uczestniczą w ćwiczeniach wykorzystujących różnorodne
formy kształcenia muzycznego.

W kształceniu muzycznym dziecka ważne jest uświadamianie mu, że może być

zarówno twórcą jak i odtwórcą. Wszelkie zabawy i ćwiczenia rozwijające inwencję
twórczą rozwijają wszechstronnie wyobraźnię i wrażliwość, pozwalając dziecku
w przyszłości na pełniejsze postrzeganie otaczającego je świata.

4

5