Wykorzystywanie metod aktywizujących na lekcjach przyrody

Opracowała mgr Hanna Zarzecka

– nauczyciel przyrody w Szkole Podstawowej nr 12 w Otwocku

W dydaktyce metodą nazywamy sposób działania nauczyciela, w wyniku którego,

opierając się na aktywności i świadomości uczniów umożliwia się im przyswajanie wiedzy i
opanowanie umiejętności.

Aktywizacja uczniów (wg Okonia) jest to ogół poczynań dydaktycznych i

wychowawczych umożliwiających zwiększenie aktywności uczniów w realizacji celów
kształcenia.

Można wyróżnić następujące rodzaje aktywności

™ Emocjonalną – jako motywacje przeżywania
™ Intelektualną - jako przeżywanie myślenia
™ Sensomotoryczną - jako postrzeganie i działanie
™ Werbalną – jako wypowiadanie swoich myśli

Zalety metod aktywizujących polegających między innymi na tym ,że

:

™ Uczniowie podejmują formy i treści uczenia
™ Biorą odpowiedzialność za efekt pracy oraz za to co się dzieje w grupie
™ Uczą się analizowania, porządkowania wiedzy, stawiania hipotez i ich weryfikowania.

Planowania i i wyprowadzania wniosków

™ Przekazują informację zwrotną, niezbędną dla nauczyciela

Wady metod aktywizujących wiążą się z organizacja i dyscyplina pracy

™ Nie zawsze udaje się tak dobrać uczniów w grupy, aby wszyscy jej członkowie byli

aktywni

™ Nie można dokładnie przewidzieć czasu trwania poszczególnych etapów lekcji, toteż w

dużych zespołach klasowych może zaistnieć zbyt nierówne tempo pracy . Często
prowadzi to do zachwiania dyscypliny

™ Dość trudne jest ocenianie czyli diagnozowanie indywidualnego wkładu pracy uczniów w

pracy całego zespołu

Obecnie wszyscy dostrzegamy potrzebę stosowania metod, wykorzystujących
aktywność ucznia.
Szczególnie celowe wydaje się stosowanie tych metod na lekcjach przyrody.

Do takich metod należą metody poszukujące i aktywizujące np.

™ Metody badawcze i obserwacyjne
™ Metody słowne – aktywizujące

Metody badawcze

:

– polegają na stwarzaniu uczniom w mniejszym lub większym stopniu sytuacje
problemowe oraz organizacje procesu poznawczego w warunkach naturalnych
lub sztucznie stworzonym środowisku

Metody obserwacyjne

:

– polegają na obserwacji np. środowiska przyrodniczego, okazów roślin,
grzybów i zwierząt. Tego rodzaju metoda wymaga od nauczyciela
odpowiedniego przygotowania się do zajęć, które przeważnie odbywają się w
terenie, lub w pracowni.
W sytuacjach kiedy nie można bezpośrednio wykorzystać w nauczaniu okazów
naturalnych należy przygotować obserwacje zastępczych

środków

dydaktycznych czyli:

™

Modeli

™

Planszy

™

Folio i fazogramów

™

Slajdów

™

Filmów

™

Programów komputerowych

Metody aktywizujące prowadza do poznania przyrody w sposób
samodzielny aktywny i zbliżony do badania naukowego.

METODY BADAWCZE

(ROZWIJAJĄCE UMIEJĘTNOŚĆ KRYTYCZNEGO MYŚLENIA)

EKSPERYMENT EKSPERYMENT MODELOWANIE

NATURALNY LABORATORYJNY

METODY OBSERWACYJNE

(UMOŻLIWIAJĄCE OPANOWANIE WIEDZY Z UMIEJĘTNOŚCIĄ

POSŁUGIWANIA SIĘ NIĄ W PRAKTYCE)

OBSERWACJA

POKAZ

OBSERWACJA

EKOSYTEMÓW, OKAZÓW

DOŚWIADCZEŃ ŚRODKÓW

GRZYBÓW ROŚLIN I ZWIARZĄT DYDAKTYCZNYCH
ZASTĘPCZYCH

METODY SŁOWNE

(UMOŻLIWIAJĄCE OPANOWANIE WIEDZY Z UMIEJĘTNOŚCIĄ

POSŁUGIWANIA SIĘ NIĄ W PRAKTYCE)

POGADANKA STUDIUM SEMINARIA GRY
PRZYRODY DYDAKTYCZNE

-

BURZA MÓZGÓW

-

SYMULACJE

PRACA Z DRUKOWANYM DYSKUSJE

- METODA PROJEKTÓW

MATERIAŁEM ŹRÓDŁOWYM

- DRZEWKO DECYZYJNE

- KULA ŚNIEGU

Rodzaj stosowanej metody powinien być dostosowany do

•

Wieku ucznia

•

Bazy dydaktycznej

•

Predyspozycji nauczyciela

•

Aktywności uczniów

Powinien być dobrany wg następujących kryteriów

•

Cele i treści nauczania

•

Samodzielność myślenia i działania

•

Poziom intelektualny grupy

•

Czas przeznaczony na zajęcia

•

Doświadczenie nauczyciela

Metody należy dobierać i zmieniać stosownie do warunków i sytuacji
dydaktycznej.

Na podstawie ankiet stosowanych wśród nauczycieli przyrody przeprowa-
dzonych przez p. Renatę Stoczkowską (Edukacja Biologiczna i Środo-
wiskowa Nr 2/ 2002)

Wiele lekcji przyrody odbywa się metodami laboratoryjnymi, następnie są to

pogadanki oraz metody gier dydaktycznych.

Z polecanych przez dydaktyków metod aktywizujących, niejednokrotnie będących

wersja pracy w grupach, najczęściej stosowaną metodą jest

burza mózgów.

Metody nauczania preferowane przez nauczycieli szkół podstawowych

Rodzaje metod

Liczba wystąpień

(nauczyciel zakreśla najczęściej stosowane)

OBSERWACJE 394
DOŚWIADCZENIA 212

POGADANKA 190
GRY DYDAKTYCZNE

151

BURZA MÓZGÓW

133

PRACA Z TEKSTEM

71

METODA PROJEKTÓW

67

DYSKUSJE PANELOWE

57

MAPA MYŚLENIOWA 55
METAPLAN 50
DRZEWKO DECYZYJNE

37

DRAMA 30
REFERAT 29
METODA KULI SNIEGOWEJ

17

WYKŁAD 17
METODA GRUP EKSPERCKICH

13

Szczególnie atrakcyjną metoda do wykorzystania na zajęciach pozalekcyjnych jest metoda

projektu. Za pierwszego teoretyka tej metody uznany został amerykański pedagog John
Dewey.

[Kupisiew 1994, Okoń 1987]
Bardziej szczegółowego opracowania tej metody dokonał Wiliam H. Karpatrich. W krajach

Europy Zachodniej rozwinięta została przez przedstawicieli pedagogiki zreformowanej.
[Hedewig 1993/1998]

Projekty to formy dłuższych działań o jasno określonych celach i terminie realizacji. Mają
ustalone rezultaty i sposoby oceny.

Zadania realizowane są samodzielnie przez uczniów, ale koordynowane i przygotowane przez
nauczyciela.

Nauczyciel określa merytoryczny plan projektu a uczniowie wybierają sobie jego temat .
Wiążą działalność praktyczna i umysłową. Uczniowie uczą się zbierania i analizowania

danych.
Zalety : Są bardzo dobrym sposobem pracy w ramach konkretnego tematu. Uczą określania

celów, planowania pracy, ewaluacji. Pozwalają na duża aktywność i samodzielność uczniów
Wady : Projekty są zwykle długie i trudne do zrealizowania w toku nauczania. Najczęściej

stosuje się je na zajęciach pozalekcyjnych

Ciekawa metodą do wykorzystania na zajęciach przyrody to BURZA MÓZGÓW.
Grupa tworzy możliwie jak najwięcej rozwiązań postawionego problemu.
Na pierwszym etapie zgłaszają wszelkie pomysły, które zapisywane są bez
oceny i krytyki, nawet jeśli komuś wydają się całkowicie niewłaściwe lub
nierealne.
Na drugim etapie następuje ocena projektów i wybór tych, które są przydatne
w danym opracowaniu .
Zalety: Angażuje wszystkich, pozwala na tworzenie, twórczych, niebanalnych
rozwiązań, daje spojrzenie z różnej perspektywy. Najlepsza do zastosowania
w fazie przygotowawczej lekcji.
Wady: Czasochłonna, nadaje się do nowych rozwiązań , nie można jej stosować
do omawiania faktów.

PREZENTACJA

(WYKŁAD ILUSTROWANY)

Pokaz połączony z omówieniem lub wykład i ilustracja. Tematem może być
wszystko: teoria, omówienie metod działania, prezentacja umiejętności,
pokazanie sposobu wykonania dowolnego zadania.
Zalety: jest to metoda stosowana bardzo często, przydatna jako wprowadzenie
do tematu lub podsumowania. Zaciekawia. Ilustracje, slajdy, plansze, graficzne
symbole, foliogramy ułatwiają zapamiętywanie treści.
BARDZO ATRAKCYJNĄ JEST PREZENTACJA KOMPUTEROWA
Może być przedstawiana przez nauczyciela jak również przez uczniów
Wady: czasem sposób prowadzenia prezentacji może być mało interesujący dla
pozostałych uczniów. Mała aktywizacja większości uczniów.

Podsumowując powyższe metody należy stwierdzić , że mogą one zostać
wykorzystane w odrębnych całościowych jednostkach lekcyjnych, a także
w ich fragmentach.
Duża różnorodność metod pozwala je stosować na lekcjach
powtórzeniowych lub wprowadzających nowe zagadnienia, także na
zajęciach terenowych.