Metody aktywizujące na lekcjach religii.

Problem metod aktywizujących dzieci i młodzież jest bardzo istotny, bowiem od doboru metod zależy nie tylko przebieg katechezy, ale i jej skuteczność. Atrakcyjna od strony metodycznej katecheza budzi zainteresowanie uczniów wyzwala w nich aktywność. Dlaczego metody aktywne są korzystne dla ucznia? Uczeń wypowiada się co było według niego dobre a co złe, co sprawiło mu trudności. Uczeń widzi swój wkład pracy, jego praca jest oceniana w samoocenie i przez grupę. Uczeń pracuje w zespole, uczy się współdziałania, brania i udzielania pomocy, współodpowiedzialności za pracę grupy. Uczeń zgłasza się i wykonuje zadania, w których jest najmocniejszy i osiąga sukcesy. Uczeń lepiej przyswaja sobie wiadomości i umiejętności. Dlaczego metody aktywne są korzystne dla katechety? Katecheta ma możliwość obserwacji ucznia w procesie uczenia się i lepszego jego poznania. Przyczynia się to do indywidualizacji wymagań. Katecheta poznaje pozycję ucznia w klasie i ma możliwość ingerencji w celu polepszenia kontaktów między uczniami, osiąga cele lekcji. Ucząc aktywnie: Katecheta pełni rolę przewodnika, nie zawsze przekazuje gotowe rozwiązania, ale tworzy takie warunki, aby uczniowie wypracowali je sami; Konieczne treści są przekazywane w sposób ułatwiający ich zrozumienie i zapamiętanie - angażując różne zmysły i emocje uczniów; Uczniowie są kreatywni i otwarci; Odpowiednio dobrane przykłady uczą pracy zespołowej. Aby uczyć metodami aktywizującymi, katecheta musi stworzyć właściwe warunki pracy. Niezbędna jest:  Sprawna organizacja, zaplanowany szczegółowy scenariusz lekcji, obliczony czas, przygotowane materiały;  Atmosfera dająca poczucie bezpieczeństwa;  Właściwa postawa prowadzącego, który:  zna zasady komunikacji interpersonalnej,  jest ekspertem, ma autorytet,  prowadzi, a równocześnie podąża za grupą,  potrafi nawiązać dobre kontakty.  wysoka motywacja uczniów, którzy:  znają i akceptują cele,  są zainteresowani tematem, mają poczucie odpowiedzialności za własną naukę. Metody aktywizacji Niżej przedstawiony wybór metod aktywizacji młodzieży stanowi tylko wycinek olbrzymich możliwości metodycznych. Przykładowo zostanie omówiona metoda: problemowa, dyskusji, " burza mózgów", drzewko decyzyjne, panel, metoda trybunału, metody dramowe, pracy z tekstem. Metoda problemowa Punktem wyjścia w tej metodzie jest wytworzenie sytuacji problemowej, która ma na celu pobudzenie uczniów do wysuwania pytań- problemów. Ważną rzeczą jest także zarysowanie sytuacji problemowej, żeby chęć rozwiązania problemu była dla uczniów pewną wartością. Sytuację problemową można wytworzyć posługując się np.: przedstawieniem jakiegoś zdarzenia z życia, opowiadaniem, odczytaniem tekstu z literatury, wyświetlaniem filmu, odtworzeniem nagrania, pokazaniem fotografii, montażu słowno-muzycznego. Czasami samo życie podpowiada katechecie i tworzy w klasie sytuację skłaniającą do zadawania pytań i szukania na nie odpowiedzi. Sytuację problemową można wywołać posługując się grami dydaktycznymi, zabawami inscenizacyjnymi czy inscenizacją o charakterze realnym. Pomocą w tworzeniu sytuacji problemowej może być również zagadka, krzyżówka, zabawa tematyczna, przeprowadzenie wywiadu. Trzeba pamiętać, ze sytuację problemową musi charakteryzować odczucie braku wiedzy, które wyzwala chęć przezwyciężenia tego braku. Zadanie lub problem nie mogą być zbyt łatwe ani zbyt, złożone, ponieważ to nie sprzyja spontanicznej aktywności. Kolejnym etapem prowadzenia katechezy metodą problemową jest szukanie rozwiązania problemu. Wymaga to zbadania całego szeregu problemów szczegółowych . Aby uczniowie mogli je rozwiązać muszą otrzymać niezbędne informacje i materiały. Ich źródłem może być krótki wykład katechety, fragment tekstu z podręcznika dla ucznia, czy fragment Pisma św. Po odkryciu rozwiązania problemu uczniowie powinni zebrać otrzymane wyniki i podsumować je. Odpowiedź na postawiony problem powinna jednocześnie wskazać możliwości zastosowania otrzymanych wyników w praktycznym działaniu. Końcowym krokiem katechezy prowadzonej metodą problemową winna być modlitwa, w której uczniowie mogą wyrazić wdzięczność za poznane prawdy i prosić o pomoc przy realizowaniu ich w życiu. Powyższa metoda spełnia dwie ważna funkcje: wprowadza w proces uczenia się i myślenia twórczego oraz podtrzymuje zainteresowanie i zaangażowanie emocjonalne. Metoda dyskusji Metoda dyskusji polega na wymianie poglądów na określony temat. Dyskusję powinno zaczynać się od przedstawienia problemu, po którym następuje wypowiadanie własnych poglądów, uzgodnienie różnic i końcowa refleksja. Do przeprowadzenia dyskusji potrzebny jest przewodniczący, który zwykle udziela głosu, ukierunkowuje wszystkie wypowiedzi. Proponuje się różne sposoby ożywiania dyskusji takie jak: formowanie tez, antytez, stwarzanie fikcyjnych sytuacji dialogowych, przeprowadzenie wywiadu w różnych środowiskach na konkretny temat, krótki referat przygotowany przez jednego z uczniów. Przebieg dyskusji i jej skuteczność zależy od dobrego przygotowania, od jasnego i konkretnego ustalenia tematu dyskusji. Temat powinien być podany wcześniej do wiadomości wszystkich. Metoda dyskusji pobudza uczniów do samodzielnego wyrażania swoich myśli, spostrzeżeń a przez to przyczynia się do aktywizacji werbalnej. ,,Burza mózgów" Metoda ta polega na zebraniu spontanicznych idei, pomysłów i skojarzeń, odnoszących się do zaplanowanego tematu i służy ona przygotowaniu dyskusji. Katechizowani, zachęceni przez katechetę podają głośno swoje myśli, jedna osoba spisuje wszystko na tablicy. Te informacje stanowią punkt wyjścia dla przeprowadzenia tematu. Należy pamiętać, że powinno się zapisać wszystkie podane przez uczniów propozycje. W czasie zbierania i zapisywania myśli zabronione są jakiekolwiek reakcje oceniające. Dopiero po zakończeniu zapisywania podanych przez uczniów myśli odczytuje się je głośno, a następnie porządkuje się je, wspólnie ocenia i omawia . Metoda ta umożliwiając katechizowanym werbalizację ich myśli, poglądów zachęca do podjęcia dyskusji, do konfrontacji swojego stanowiska z poglądami rówieśników i katechety. Drzewko decyzyjne Metoda ta służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji z pełną świadomością skutków, które ta decyzja może przynieść. Uczy dostrzegania związków między różnymi możliwościami rozwiązań rozważanego problemu, ich konsekwencjami oraz wartościami uznawanymi przez osobę podejmującą decyzję. Rozwiązanie problemu przedstawia się w sposób graficzny ? na schemacie drzewka decyzyjnego. Jest to praca w grupach. Przebieg:  Postawienie problemu do rozwiązania.  Dyskusja na temat tego problemu: dlaczego tak się stało?, jakie były powody takiego postępowania?  Wypełnianie drzewka zaczyna się od dołu, od wpisania problemu.  Uczniowie proponują trzy najefektywniejsze i najszybsze według nich rozwiązania problemu.  Następnie grupy analizują pozytywne i negatywne skutki zaproponowanych rozwiązań i zapisują je.  Na końcu uczniowie określają cele i wartości proponowanych rozwiązań.  Poszczególne grupy prezentują wyniki swojej pracy na forum klasy. Metoda ta zajmuje całą jednostkę lekcyjną. Rolą katechety jest czuwanie nad prawidłowym wykorzystaniem czasu, natomiast nie podsuwa on uczniom argumentów, nie ocenia i nie komentuje ich w trakcie pracy. Panel Jest to metoda oparta na działaniu. W panelu rozróżnia się osoby bezpośrednio zaangażowane i grupę pośrednio uczestniczącą. Po zaprezentowaniu problemu zaprasza się osoby znajdujące się na czele grupy do zabierania głosu i wypowiadania swoich myśli. Zwykle stanowiska układają się przeciwstawnie, aby w ten sposób umożliwić wejście w głąb problemu. Następne do rozwiązania problemu, podważania dotychczasowego ujęcia i proponowania własnego włącza się cały zespół. Po czym znów do głosu powraca grupa naczelna, która uwzględniając nowe treści pogłębiając dodatkowo problem, precyzuje ostatecznie swoje stanowisko. Prowadzący katechezę jest tu raczej referującym, a zasadniczy głos ma grupa specjalistów. Powyższa metoda, mimo że wymaga zaangażowania osób nie będących uczestnikami katechezy wzbudza w katechizowanych zainteresowanie, poszerza horyzonty ich myślenia, zachęca do konfrontacji swoich poglądów z poglądami innych. Planując przeprowadzenie katechezy metodą panelu można poprosić o pomoc rodziców lub specjalistów dorosłych, jeżeli posiadają oni potrzebne kwalifikacje zawodowe, związane z konkretną tematyką panelu i są ludźmi wierzącymi. Metoda trybunału Metoda trybunału jest również zaliczana do metod opartych na działaniu. Stosując tę metodę należy podzielić grupę katechetyczną na widownię i na osoby biorące bezpośredni udział w procesie (oskarżony, adwokat, prokurator, sędzia, obrońca, świadkowie), Po czym następuje rodzaj procesu. Zawsze ma tu być dylemat pozytywny, czyli problem, który może mieć różne, ale koniecznie pozytywne rozwiązanie. Katecheta cały czas śledzi przebieg debaty i kieruje zabieraniem głosów, udzielając je poszczególnym osobom. Na końcu dokonuje on podsumowania. Metoda trybunału uczy katechizowanych jak mają podawać swoje argumenty i bronić zajmowanego przez siebie stanowiska, jeżeli jest ono słuszne i racjonalnie uzasadnione. Metody dramowe To inaczej pewne techniki teatralne wykorzystane do celów edukacyjnych. Uczestnicy zajęć "wchodzą w role". Istotnym elementem działania w "umownej przestrzeni" jest ekspresyjne pokazanie swojego sposobu przeżywania danej sytuacji poprzez ciało, mimikę, gest, głos. Uczestnik, który wchodzi w rolę staje przed problemem, przed którym stanęli wcześniej inni ludzie np. bohaterowie biblijni. Poprzez grę "próbuje" ten problem rozwiązać. W tworzeniu scenariusza tej gry bardzo wyraźny jest moment improwizacji, swobodnego poszukiwania możliwych wariantów rozwoju sytuacji wyjściowej. To chwilowe "odejście w bok" od tekstu biblijnego ma umożliwić uczestnikom zobaczenie go z nowej perspektywy, ma pomóc w zrozumieniu, że historie biblijne to historie o każdym z nas. Dlatego zadaniem prowadzącego jest pogłębienie rozumienia przedstawianych sytuacji. Poprzez właściwie prowadzoną rozmowę po prezentacji dramy na forum ogólnym może on pobudzić refleksję uczestników nad przedstawianymi sytuacjami, sprowokować ich do odkryw ania prawdy o życiu i o sobie. A oto krótki opis metod dramowych: list - uczestnicy piszą list "w imieniu" określonej postaci w związku z konkretnym wydarzeniem, rzeźba - uczestnicy wyrażają przeżycia i postawy danej osoby w danej sytuacji, a środkiem wyrazu jest ciało, gest, mimika "zastygłe" w nieruchomej rzeźbie; rzeźba może być indywidualna lub grupowa, scenka pantomimiczna - uczestnicy prezentują przebieg wydarzeń poprzez gest, mimikę bez użycia głosu, ilustracja pantomimiczna - uczestnicy ilustrują pantomimą opowiadaną lub odczytywaną treść np. fragmentów biblijnych, wywiad - jeden z uczestników prowadzi improwizowaną rozmowę w konwencji wywiadu, artykuł prasowy - uczestnicy przedstawiają wydarzenia opisanych w tekście np. biblijnym w konwencji artykułu prasowego; do tej pracy potrzebne są powielone pierwsze strony gazet z pustymi polami do zapełnienia, podróż w wyobraźni - uczestnicy wyobrażają sobie określoną sytuację i w ten sposób ich wyobraźnia staje się swoistą sceną; treść tych wyobrażeń jest związana z opowieścią snutą przez prowadzącego. Praca z tekstem Metoda pracy z tekstem rozwija samodzielność i twórczą aktywność uczniów. Może być ona zastosowana jako metoda zasadnicza lub częściowa w czasie danej katechezy. Na ogół stosuje się jeden sposób pracy z podręcznikiem, polegający na czytaniu przez uczniów poszczególnych fragmentów tekstu, aby zapoznać się z zawartą w nich treścią i nauczyć się odpowiadać na zadawane uczniom pytania. Jest to sposób słuszny, ale zbyt często stosowany może doprowadzić do znużenia. Ks. W. Kubik w książce "Zarys dydaktyki katechetycznej" proponuje kilka różnych sposobów pracy z podręcznikiem np.: przy pomocy tekstu z podręcznika lub innej książki katechizowani mogą uzupełnić tekst, uzupełniając brakujące słowa; posługując się podręcznikiem uczniowie mogą z zredagować list do kolegi na temat:" Czego dowiedziałem się na ostatniej katechezie"; przeprowadzić fikcyjny reportaż; napisać wiersz lub krótkie opowiadanie. Innym sposobem pracy z podręcznikiem może być przygotowanie planszy związanej z treścią danej jednostki tematycznej. Wyżej wspomniane propozycje pracy z podręcznikiem umożliwiają aktywizację intelektualną, gdyż pobudzają katechizowanych do samodzielnego i twórczego myślenia. Metoda gier dydaktycznych Gra jest swojego rodzaju ćwiczeniem, ale przede wszystkim jest zabawą, w której przestrzega się ściśle przyjętych zasad. Gra jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, dlatego, skuteczność jej w procesie kształcenia jest duża. Najczęściej w pedagogice mówi się o grach:  symulacyjnych  decyzyjnych. W. Okoń zalicza do gier dydaktycznych - inscenizację, a K. Kruszewski - giełdę pomysłów. Gry symulacyjne - polegają na odtworzeniu przez uczących się dość złożonych zdarzeń problemowych, które kiedyś dla kogoś były problemami rzeczywistymi, przy czym wyniki uczniowskich rozwiązań porównuje się z rozwiązaniami faktycznymi. Gra symulacyjna charakteryzuje się tym, że:  odnosi się do konkretnej rzeczywistości,  podejmuje próbę odtworzenia tej rzeczywistości,  zmusza do rozpatrywania modelu symulacyjnego, związków, relacji, zdarzeń w nim zawartych w oderwaniu od rzeczywistego kontekstu. Gry decyzyjne - opracowano w celu rozwijania umiejętności kierowniczych. Istotą gier decyzyjnych jest przydział ról uczących się (np. dyr. przedsiębiorstwa, kierowca). Grający prezentuje myśli, stwierdzenia postawy formułowane są na prędce, stosownie do sytuacji. Jakość tych gier zależy od możliwości intelektualnych i refleksu uczestników. W ostateczności powinna zostać decyzja co do dalszej strategii działania, a także kilka decyzji operacyjnych. Gry psychologiczne - pomagają one w rozwijaniu umiejętności indywidualnych i grupowych, budząc wrażliwość na problemy innych, przełamują bariery między ludźmi, są okazją do ekspresji uczuć, a także odszukania nowych sposobów zachowań. Dzielą się one na:  gry służące rozwojowi społecznemu,  gry służące rozwojowi osobistemu,  gry na koncentrację, gry wprowadzające (np. w środowisko grupy). Wyżej przedstawione metody stanowią tylko przykładowe propozycje metodyczne, ułatwiające aktywizację młodzieży w szkolnym nauczaniu religii. Katecheta powinien pamiętać, że obok konkretnych metod istnieją również pomoce pedagogiczne, wspomagające proces aktywizacji dzieci i młodzieży. Na szczególną uwagę zasługują różnego rodzaju środki audiowizualne np. przeźrocza, filmy, obrazy. Katecheta powinien ciągle od nowa- wspólnie z młodzieżą- poszukiwać nowych metod aktywizujących i nie ograniczać się tylko do jednej metody.