21. Urzędy ministerialne w Rzeczypospolitej szlacheckiej.

A. Kanclerz – urząd kanclerza istniał od początku państwa
polskiego. Początkowo był nim duchowny. Jeden z kanclerzy
był duchownym, a drugi – osobą świecką. Kanclerz i jego
zastępca – podkanclerzy – posiadali szerokie kompetencji w
zakresie spraw zagranicznych i wewnętrznych. Kanclerz:



był szefem kancelarii królewskiej



redagował dokumenty wydawane przez
króla, statuty, przywileje i inne pisma



prowadził księgi zwane metryką koronną (na
Litwie – metryka litewska)



prowadził politykę zagraniczną (kanclerz
koronny wobec państw zachodnich, a
kanclerz litewski wobec Rosji)



ustalał instrukcje dla posłów polskich



przyjmował posłów państw obcych



od 1504r. badał, czy dokumenty wychodzące
z kancelarii królewskiej są zgodne z prawem



przewodniczył obradom Senatu i zabierał głos
w zastępstwie króla



zastępował króla w sądzie nadwornym
królewskim



był prezesem sądu asesorskiego, sądu
apelacyjnego od sądów rady miejskiej i
sądów ziemskich.

Kanclerz

posługiwał

się

dużą

pieczęcią,

a

podkanclerzy małą – obie były jednakowo ważne. Sekretarz
najwyższy posługiwał się pieczęcią sygnetową. W czasie
bezkrólewia urzędy ulegały złożeniu, a pieczecie kruszono.

B. Marszałek – urząd marszałka wywodził się od dawnego
zarządcy stajen królewskich i szefa kuchni. Pomocnikiem
marszałka wielkiego był od 1409r. marszałek nadworny.
Marszałek:



był mistrzem ceremonii i etykiety



był przełożonym dworzan



miał władzę dyscyplinarną nad osobami
przebywającymi na dworze



określał ceny żywności w miejscu pobytu
dworu



sprawował sądownictwo karne w zastępstwie
króla



prowadził zainteresowanych na audiencję do
króla



przewodniczył obradom Rady Królewskiej



dbał o przestrzeganie porządku w czasie
obrad Rady Królewskiej



wydawał artykuły marszałkowskiej



odpowiadał za bezpieczeństwo króla



odpowiadał za zaopatrzenie dworu



mógł ścigać osoby sprzeciwiające się jego
zarządzeniom – miał do dyspozycji strać
marszałkowską i więzienie marszałkowskie



funkcjonował w czasie bezkrólewia obok
interrexa i pomagał mu w przygotowaniu
elekcji

C. Hetman – urząd hetmana pojawił się wskutek
wprowadzenia

wymagających

stałego

i

fachowego

dowództwa wojsk zaciężnych. W 1503r. po raz pierwszy
powołano hetmana koronnego, jako dowódcę wszystkich
wojsk zaciężnych – podlegał mu również dowódca obrony
potocznej na Rusi, który później, jako hetman polny, stał się
zastępcą hetmana wielkiego. Hetman:



wydawał przepisy wojskowe



dbał o dyscyplinę w wojsku



sprawował sądownictwo wojskowe



w czasie wojny mógł przedstawiać żołnierzy
do nobilitacji lub innych nagród



wywierał za pośrednictwem szlachty służącej
w wojsku wpływ na politykę wewnętrzną



pełnił równocześnie funkcje:

 wodza naczelnego
 ministra wojny
 współkierownika polityki zagranicznej

w zakresie państw wschodu



Hetman

Wielki

Koronny

miał

prawo

utrzymywania swoich rezydentów:

 w Turcji (Stambuł)
 na Krymie (Bakczysaraj)
 w Mołdawii (Jassy)
 na Wołoszczyźnie (Bukareszt).

Urząd hetmana nie dawał miejsca w senacie, ale w

praktyce hetmani zasiadali w senacie łącząc swój urząd z

urzędem kasztelana lub wojewody. Hetmanami zazwyczaj
bywali magnaci posiadający dobra na Ukrainie. Hetmanem
musiał być szlachcic na tyle bogaty, aby w razie nagłej
potrzeby i braku funduszy państwowych mógł z własnych
środków wystawić niezbędne oddziały.

D. Podskarbi – podskarbi koronny i nadworny zarządzali
skarbem królewskim. Byli oni w zakresie wykonywania swoich
obowiązków kontrolowani przez Sejm. W 1590r. skarb
królewski podzielono na skarb publiczny – zarządzany przez
podskarbiego koronnego (na Litwie – litewskiego) i skarb
prywatny monarchy – zarządzany przez podskarbiego
nadwornego. Podskarbiowie:



zajmowali się zbieraniem funduszy i ich
wydawaniem



nadzorowali mennicę i skarbiec wawelski



składali sprawozdania Sejmowi

Podskarbi koronny był:

 szefem mennicy
 stróżem insygniów królewskich
 szefem archiwum państwowego

Podskarbi nadworny administrował wydatki
na potrzeby króla i dworu.