Monarcha w Rzeczypospolitej szlacheckiej
W drugiej połowie XV wieku królowie znacznie wzmocnili swoją władzę, w tym samym czasie sprawując władzę Kazimierz Jagiellończyk myślał nawet o kształtującym się w Eurpie Zachodniej –absolutyzmie. Pozycję władców podniosło utrzymywanie się ,aż do śmierci Zygmunta Augusta –zasad elekcji na tronie polskim dynastii Jagiellonów mających dziedziczne prawa do Litwy. Przecwiko tej silnej władzy królewskiej w roku 1505 na sejmie radomskim, ruch 102 szlachecki ustalając konstytucję Nihil novi, która towrzyła podstawy koncepcji suwerenności prawa, opartej na podporządkowaniu króla sejmowi i prawu. Próbował się temu przeciwstawić Zygmunt Stary i jego żona Bona, forsując 1529 wyniesienie na tron za życia królewicza Zygmunta Augusta i przerpowadzenie jego koronacji w roku 1530. To wydarzenie jak i kupowanie przez Bonę dużych obszarów domen królewskich wywołały wojnę kokoszą w 1537 roku, która zakończyła się sukcesem dla szlachty i wzmocniła ich pozycję na sejmach w Piotrkowie i Krakowie. Kolejny władca Zygmunt August opierając się na oligarchii polsko-litewskiej , również napotykał na szeroką opozycję szlachecką. Zwrot w jego rządach nastąpił w 1562 roku na sejmie egzekucyjnym, który odbył się w Piotrkowie, gdzie wystąpił jako rzecznik interesów szlacheckich i ruchu egzekucyjnego. Osłabnięcie pozycji monarchy nastąpiło po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów oraz po wprowadzeniu wolnej elekcji i artykółów henrykowskich. Pomimo tego władcy nadal posiadali dużo ważnych uprawnień : sprawowanie wespół z sejem władzy ustawodawczej, zwierzchnictwo nad krajami lennymi, wyłączne prawo mianowania urzędników, sądownictwo nad nimi, naczelne dowództwo wojskowe i pewne uprawnienia sądowe. Częśc kompetencji król musiał dzielić z innymi organami państwowymi .
Po śmierci Zygmunta Augusta w roku 1572 pojawił się problem oczywiście wyboru nowego władcy. Zasady które ukształtowały się podczas pierwszego bezkrólewia stały się wzorem dla późniejszych elekcji. Jeszcze przed śmiercią Zygmunta utworzyły się samorzutne konfederacje szlacheckie „kaptury” które przejeły władzę w województwach i ziemiach.
W 1572 roku na zjeździe w Kaskach senatorowie katoliccy przeforsowali decyzję o przkeazaniu władzy na okres w okresie bezkrólewia w ręce prymasa jako interrexa. Natomiast sejm w warszawie tzw. Konwokacyjny wymusił wybór króla bezpośrednio przez ogół szlachty. Slachta zaraz osłabiła ewentualny wpływ tej decyzji na rzesze drobnej szlachty, uchwlając głosowanie województwami i wprowadzając obowiązek uzania przez elekta tolerancji religijnej. Przeprowadzenie elekcji wymagało zorganizowania i odbycia trech sejmów –konwokacyjnego,elekcyjnego, koronacyjnego.
(konwokacyjny: zwoływał konferencję generalną, zatweirdzał skłąd sądów, ustalał czas i regulamin elekcji, terminy zebrań sejmików przedsejmowych na sejm elekcyjny)
(elekcyjny: wysłuchiwał legatów przedstawiających kandydatów, ukladał pacta conventa)
(sejm koronacyjny: koronacji dokonywał prymas lub też inny biskup, odbierano na nim od króla przysięge i uzyskiwano potwierdzenie praw, zatwierdzano wszystkie prawa uchwalone w okresie konwokacji i elekcji i zajmowano się sprawami bieżącymi)
Pacta conventa: umowy publiczno- prawne zawierane miedzy królem a szlachtą. Zawierały indywidualne zobowiązania króla.
Artykuły henrykowskie: fundamentalne prawa i zasady usroju Rzeczypospolitej : uznani eprzez króla wolnej elekcji, zrzeczenie się dziedziczności tronu, zwolywanie sejmu walnego co dwa lata, zaciąganie opini senatu w sprawach wojny i pokoju, niezwoływanie bez zgody sejmu pospolitego ruszenia, utrzymanie wojska kwarcianego, utworzenie rady przybocznej.