2012-11-17

dr K. Dzwonkowska-Godula

1

Jednostka a społeczeostwo – trzy

perspektywy (1)

1) Człowiek w społeczeostwie

– Społeczeostwo jako obiektywnie zewnętrzne

wobec jednostki, wywierające na nią presję
i stosujące wobec niej przymus.

– „Perspektywa więzienia”.
– Determinizm społeczny.

*P. Berger „Zaproszenie do socjologii+

Jednostka a społeczeostwo – trzy

perspektywy (2)

2) Społeczeostwo w człowieku

– Człowiek przyjmuje zasady życia społecznego

w procesie socjalizacji i chce postępowad zgodnie
z nimi (internalizacja norm).

– Społeczeostwo kształtuje naszą tożsamośd, nasze

myśli i uczucia.

– Również perspektywa deterministyczna.

[P. Berger „Zaproszenie do socjologii+

Jednostka a społeczeostwo – trzy

perspektywy (3)

3) Społeczeostwo jako dramat

– Pytanie o wolnośd i podmiotowośd jednostki.
– Życiem społecznym rządzą prawa sceny. Człowiek

może zagrad role narzucone mu przez społeczeostwo
w różny sposób, może powiedzied „nie”.

– Dialektyka: Społeczeostwo nas określa, ale

rzeczywistośd społeczna jest zależna od działao
jednostek.

[P. Berger „Zaproszenie do socjologii+

Jednostka a społeczeostwo

• Proces socjalizacji.
• Role społeczne.
• Tożsamośd.
• Socjologiczna koncepcja osobowości.

PROCES SOCJALIZACJI

• Proces stawania się członkiem społeczeostwa;

„uspołecznienie”.

• Niekooczący się proces.
• Socjalizacja a wychowanie: niezamierzony

i zamierzony wpływ społeczny na jednostkę.

Efekty socjalizacji

• Komunikowanie się (mowa, język ciała).
• Wchodzenie w interakcje społeczne.
• Znajomośd ról społecznych.
• Znajomośd wartości, norm i wzorów zachowao.
• Znajomośd wzorów reakcji emocjonalnych.
• Zaspokajanie potrzeb w społecznie akceptowany

sposób.

• Umiejętnośd posługiwania się przedmiotami.
• Kształtowanie osobowości i tożsamości jednostki.

2012-11-17

dr K. Dzwonkowska-Godula

2

Mechanizmy socjalizacji

• Naśladowanie.
• System kar i nagród (wzmacnianie)
• Przekaz symboliczny (komunikacja)

Czynniki socjalizacji

• Znaczący inni - rodzina
• Grupa rówieśnicza
• Instytucje wychowawcze
• Kościół
• Grupy i organizacje, do których należymy
• Środowisko pracy
• Środki masowego przekazu
• Społeczne otoczenie
• ….

Socjalizacja pierwotna i wtórna

• Socjalizacja pierwotna

– Poznanie „abecadła społecznego”
– Rola znaczących innych
– Koocowa faza s. p. – pojawienie się w świadomości

jednostki „uogólnionego innego” – odkrycie istnienia
ogólnospołecznych reguł

• Socjalizacja wtórna

– Zw. z wchodzeniem jednostki w poszczególne segmenty

świata społecznego (uczestnictwo w różnych grupach
społecznych, pełnienie nowych ról społecznych).

Resocjalizacja

• Eliminacja przyswojonych już,

zinternalizowanych wzorów kulturowych
i wpojenie innych wzorów.

– Gdy jednostka przyswoiła wzory, normy i wartości

kontrkulturowe, sprzeczne z dominującymi w
społeczeostwie (np. przestępcy).

– Gdy jednostka zmienia środowisko kulturowe (np.

w wyniku emigracji).

Społeczne funkcje socjalizacji

• Mechanizm przekazywania kultury.
• Zapewnianie ładu i porządku społecznego.

Skutecznośd procesu socjalizacji

• Cztery możliwe społeczne rezultaty procesu

socjalizacji:

– Maksymalna internalizacja wzorów kultury – ludzie sami

chcą postępowad tak, jak wymaga od nich kultura.

– Wpojenie jednostkom poczucia obowiązku (wewnętrzna

kontrola → poczucie winy, wyrzuty sumienia).

– Realizacja kulturowych nakazów tylko ze strachu przed

sankcjami.

– Klęska socjalizacji – ludzie nie chcą postępowad

w kulturowo oczekiwany sposób, nie traktują tego jako
obowiązku i nie boją się społecznych sankcji.

2012-11-17

dr K. Dzwonkowska-Godula

3

ROLE SPOŁECZNE

• Pozycja społeczna a rola społeczna.

– Pozycja / status społeczny = miejsce jednostki

w społeczeostwie, grupie (np. matka, student,
hydraulik); sposób usytuowania jednostki
w zbiorowości.

– Rola społeczna = zespół oczekiwao przypisany

poszczególnym statusom.

• Role formalne i nieformalne.
• Role przypisane i osiągane.

Status i rola

Wszyscy mamy kilka statusów

Każdy status odnosi się do wielu innych

statusów

Oczekiwania składające się na role

• Wymogi wpływające na:

– zachowanie (zachowanie według roli)
– wygląd i cechy

• Typy oczekiwao:

– zachowania nakazane (typu „musi” i „powinien”)
– zachowania zakazane
– margines swobody (oczekiwania typu „może).

Role społeczne

• W ujęciu strukturalno-funkcjonalnym

– Role jako coś zewnętrznego wobec jednostki, człowiek

jako wykonawca, odtwórca gotowego scenariusza roli
(role taking).

– Role postrzegane jako element społecznego systemu

i kontroli społecznej.

• W ujęciu interakcjonizmu symbolicznego

– Role nie są czymś gotowym i z zewnątrz narzucanym

człowiekowi, ale są tworzone w procesach
społecznych interakcji (role making).

– To od jednostek zależy, jak grają swoje społeczne role.

2012-11-17

dr K. Dzwonkowska-Godula

4

Strukturalna definicja roli

• Dwa wymiary roli

– wymiar społeczny: strukturalnie narzucane nakazy

roli, czyli wymogi dotyczące działao jednostki

• ułatwienia roli (wyraźnie określone oczekiwania)
• dylematy roli (kwestie problematyczne)

– wymiar jednostkowy: osobowościowa definicja

roli

• własna koncepcja roli jednostki (nakazy i wymogi

zinterpretowane przez jednostkę)

• odgrywanie roli

Strukturalna definicja roli

Konflikt ról

• Sprzeczne oczekiwania związane z pełnionymi

rolami:

– W ramach jednej roli: różni nadawcy roli mają

wobec jednostki różne oczekiwania;

– Konflikt między dwiema rolami.

• Strategie radzenia sobie z konfliktem ról.

TOŻSAMOŚD

• Koncepcja siebie – kim jestem?
• Tożsamośd osobista i społeczna (jednostka

jako indywidualnośd i członek społeczeostwa).

• Cechy tożsamości:

– Zmiennośd.
– Sytuacyjnośd.

OSOBOWOŚD

• Całokształt właściwości, które przejawiają się

w zachowaniu i działaniu; zespół cech
właściwy danej osobie.

• OSOBOWOŚD SPOŁECZNA – wynik

oddziaływao społecznych; co jest w nas
wspólne, co jest efektem życia w określonym
społeczeostwie, kulturze.

Socjologiczna koncepcja osobowości

• Trzy typy elementów składających się na

osobowośd:

– Elementy biogenne

• Np. wzrost, budowa organizmu, własności fizjologiczne,

działanie hormonów.

– Elementy psychogenne

• Np. inteligencja, pamięd, wola, wyobraźnia,

temperament, spostrzegawczośd.

– Elementy socjogenne

2012-11-17

dr K. Dzwonkowska-Godula

5

Elementy socjogenne –

– osobowośd społeczna

• Kulturowy ideał osobowości
• Role społeczne
• Jaźo subiektywna
• Jaźo odzwierciedlona

Zewnętrzne i wewnętrzne „regulatory” naszych
zachowao.

Jaźo subiektywna

• Zespół wyobrażeo o sobie
• Wpływ znaczących innych na treśd tych

wyobrażeo.

• Poprzez jaźo subiektywną kształtuje się

poczucie własnej wartości, poziom samooceny
i samoakceptacji.

• Zazwyczaj pozytywna.
• Element organizujący wszystkie elementy

naszej osobowości; podstawa równowagi
psychicznej i zadowolenia z siebie.

Jaźo odzwierciedlona

• To co sobie wyobrażamy, że myślą o nas inni.
• „Obraz naszej osoby, jaki spostrzegamy w lustrze

zachowao innych ludzi wobec nas
i naszych wniosków o tym, jak oni nas oceniają”.

• Elementy składające się na jaźo odzwierciedloną:

– Wyobrażenia o tym, jak nas spostrzegają inni ludzie.
– Wyobrażenia o tym, jak oceniają nasz wygląd i postępowanie.
– Reakcja na te wyobrażenia w postacie dumy, zadowolenia,

wstydu, upokorzenia.

• Jaźo odzwierciedlona jako element kontroli społecznej.