Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
1/9
Wykład 2
Biopsychologia
Temat:
Psychologiczny problem różnic indywidualnych w
świetle genetyki.
Różnice indywidualne, z psychologicznego punktu widzenia, odnoszą się do powszechnie obserwowalnych
faktów:
-w tych samych warunkach różne osoby zachowują się
odmiennie
-ta sama osoba w różnych sytuacjach zachowuje się
podobnie
Psychologiczny problem różnic indywidualnych odnosi
się m.in. do czynników determinujących indywidualne
cechy zachowania
Powszechnie akceptowany teoretyczny model
wyjaśniający zachowanie uwzględnia dwa rodzaje
czynników:
-zewnętrznych (środowiskowych)
-wewnętrznych (tkwiących w organizmie)
Pomiędzy tymi czynnikami zachodzi interakcja, której
rezultatem są specyficzne formy zachowania (np. cechy
fizyczne (lub uzdolnienia) i lokalne warunki jako
czynniki specyficznego trybu życia)
Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
2/9
Zachowanie osobników jest oceniane pod kątem
efektywność optymalizacji warunków życiowych, ze
względu na nadrzędne cele gatunku lub/i wartości
społeczno-kulturowe.
Każdy człowiek zmierza do tych celów (w pewnym
stopniu) własną drogą, ponieważ jego czynniki
wewnętrzne wykazują swoiste właściwości a to
warunkuje sposób radzenia sobie z zadaniami
życiowymi.
Rozróżnić należy:
- pierwotne czynniki wewnętrzne (procesy mózgowe)
- wtórne czynniki wewnętrzne (wyuczone –
osobowość))
Pierwotne czynniki wewnętrzne to szczególne
właściwości układu nerwowego poszczególnych
osobników, w znacznym stopniu zależne od czynników
genetycznych (fenotyp).
Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
3/9
Genetyka zachowania
1. Mechanizm genetyczny – podstawowe pojęcia
- DNA (materiał dziedziczenia) to pasmo związków
chemicznych w kształcie podwójnej spirali,
zawierające biliony nukleotydów.
Są one zbudowane z czterech substancji
zawierających azot. Występują tylko dwa typy
nukleotydów (A-T i C-G). Ich kolejność w sekwencji
koduje informację dziedziczenia. Wszystkie komórki
somatyczne występujące w danym gatunku mają taką
samą ilość DNA
- Gen (jednostka dziedziczności) to porcja DNA,
zwierająca około 1000 nukleotydów (niektóre geny
mają ich 2 miliony). Zachowują strukturalną stałość z
pokolenia na pokolenie (wyjątek – mutacje). Cechy
osobnika może determinować jeden lub więcej
genów.
- Chromosomy (łańcuchy genów) występują parami.
Człowiek w każdej komórce somatycznej posiada 46
chromosomów (23 pary). Zawierają one około 30 tys.
genów (6 bilionów nukleotydów). Każda para zawiera
analogiczne geny (za wyjątkiem pary chromosomów
determinujących płeć)
Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
4/9
-Mejoza (podział komórek płciowych).
Każdy z chromosomów się podwaja i w takiej formie
tworzy parę ze swoim partnerem. Poprzez „crossing-
over” wymienia się z nim materiałem genetycznym.
Następnie jeden podwójny chromosom z każdej pary
przemieszcza się do jednego bieguna jądra
komórkowego. Następuje podział na dwie genetycznie
zróżnicowane komórki, z których każda ma 46
chromosomów (23 pary). W ostatniej fazie pary
chromosomów rozdzielają się i powstają komórki
rozrodcze zawierające o połowę mniej chromosomów
(23). Z komórki pierwotnej powstają więc cztery
komórki rozrodcze różniące się kombinacją materiału
genetycznego (nie genami).
Każda z tych komórek może się połączyć z podobnie
unikalną komórką partnera, wyniku czego powstaje
komórka somatyczna (zygota), która podlega
mitozie (reprodukcji komórek o identycznych genach)
dająca początek nowemu, unikalnemu organizmowi w
ramach cech gatunkowych.
Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
5/9
Dwa rodzaje genów:
a) strukturalne (kierowanie wytwarzaniem łańcuchów
aminokwasów (białek) i ich strukturacją cytologiczną
i histologiczną)
b) regulacyjne (kontrola aktywności innych genów)
Dojrzewanie indywidualnego organizmu polega na
wybiórczym uaktywnianiu genów w zależności od
lokalizacji komórek w embrionie.
Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
6/9
Na czym polega genetyczne uwarunkowanie
indywidualnych właściwości układu nerwowego?
Odpowiedni zespół genów w komórce nerwowej
wytwarza białka (sekwencje aminokwasów), zgodnie z
sobie właściwymi układami nukleotydów.
Takie białka spełniają funkcje „budulcowe” (masa
cytoplazmatyczna, substancje wydzielane tj.
neurotransmitery, itp.)
Aktywność genów wytwarzających białka jest
sterowana przez zespół genów regulacyjnych. Każdy
osobnik jest nosicielem genów posiadających pewne
cechy specyficzne. Tak więc genetyczny mechanizm
regulujący wytwarzanie określonych sekwencji
aminokwasów charakteryzuje pewna zmienność
międzyosobnicza.
To determinuje szczegółową charakterystykę anatomii
mózgu i parametrów procesów fizjologicznych,
zachodzących w wyodrębnionym fragmencie mózgu
(np. poziom wydzielania określonych
neurotransmiterów, stopień przepuszczalności jonowej
błony komórkowej, itp. w korze mózgowej i w
strukturach podkorowych).
Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
7/9
Geny związane z płcią a układ nerwowy.
-22 chromosomy w komórce rozrodczej to autosomy,
pozostały 1 chromosom determinuje płeć (chromosom
X lub Y).
W komórkach somatycznych (i pierwotnych wobec
komórek rozrodczych) osobnik żeński posiada w parę
chromosomów determinujących płeć XX, osobnik
męski XY. Zatem w komórce rozrodczej żeńskiej może
znajdować się tylko chromosom X, natomiast w
komórce rozrodczej męskiej albo X albo Y
8 – tygodniowy embrion męski (XY) wytwarza hormon
(testosteron), który determinuje rozwój męskich genitali (brak tego hormonu powoduje rozwój żeńskich
genitali).
Zróżnicowanie płci ze względu na hormony płciowe
męskie (androgeny) i żeńskie (estrogeny) jest wynikiem
różnic w genach zawartych w chromosomach X i Y
Aktywność hormonów płciowych determinuje
specyficzny dla danej płci rozwój organizmu.
Hormony płciowe oddziałują swoiście m.in na komórki
nerwowe, wywołując ekspresję określonych genów i
hamując ekspresję innych genów
Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
8/9
Stwierdzono różnice międzypłciowe w podwzgórzu
(hypothalamus) i w spoidle wielkim (corpus callosum)
-W przedniej części podwzgórza dwa z pośród czterech
jąder środmiąszowych są dwa razy większe u mężczyzn.
-Splenium (tylnia część spoidła wielkiego), która łączy
płaty potyliczne i ciemieniowe półkul mózgowych jest u
kobiet znacząco większa.
Międzyosobnicze różnice w wydzielaniu hormonów
płciowych mogą powodować indywidualne różnice w
rozmiarach wyróżnionych struktur mózgowych również
w obrębie jednej płci.
Biopsychologia: Tezy do wykładu 2.
9/9
Geny a zachowanie
Geny mogą wpływać na zachowanie poprzez
kształtowanie struktury i fizjologii mózgu oraz
pośrednio poprzez modyfikację cech organizmu.
Pewne cechy fizyczne (np. wzrost, rysy twarzy,
trzeciorzędne cechy płciowe itp., w określonym
środowisku społecznym determinują styl życia.