RACHUNEK KOSZTÓW

wykład IX

dr Marek Masztalerz

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 2010

Ach, ta nomenklatura!

... planowanych

... przyszłościowych

... apriorycznych

... postulowanych

Rachunek kosztów...

... budżetowanych

... standardowych

... normatywnych

... normalnych

© Marek Masztalerz

1

Teoretycznie rzecz ujmując...

Costing by Charles Horngren:

Rachunek kosztów postulowanych

Rachunek

kosztów

Rachunek kosztów

Rachunek kosztów

Rachunek kosztów

rzeczywistych

normalnych

planowanych

standardowych

(historycznych)

(uzasadnionych)

(budżetowanych)

(normatywnych)

rzeczywiste ceny r

z

e

c z

ywiste ceny p

l

a

nowane ceny s t

a

ndardowe ceny

KB

x

x

x

x

KB rzeczywiste zużycie rzeczywiste zużycie rzeczywiste zużycie standardowe zużycie planowane stawki

rzeczywiste stawki

planowane stawki

planowane stawki

x

x

x

x

KP

standardowe zużycie

rzeczywista ilość

rzeczywista ilość

rzeczywista ilość

dla rzeczywistej ilości

© Marek Masztalerz

RACHUNEK KOSZTÓW STANDARDOWYCH

Rachunek kosztów standardowych (normatywnych) jest najczęściej stosowaną w praktyce odmianą rachunku kosztów planowanych (głównie w sferze kosztów produkcji). Istotą tego rachunku jest wprowadzenie do systemu pomiaru w rachunku kosztów kategorii kosztów standardowych (normatywnych), czyli kosztów wzorcowych ustalonych a priori na podstawie specyfikacji produktów i usług oraz przebiegu procesów.

STANDARD

STANDARD

STANDARD

CENOWY

ILOŚCIOWY

KWOTOWY

cena jednostki zasobu

zużycie ilościowe zasobu

kwota (wartość) pośrednich

(materiałów, robocizny,

(materiałów, robocizny,

kosztów produkcji, zarządu

usług bezpośrednich), np.

usług bezpośrednich), na

i sprzedaży w danym okresie,

koszt 1 mb tkaniny,

jednostkę produktu, np.

np. amortyzacja maszyn,

stawka godzinowa lub

mb tkaniny na 1 koszulę,

płace administracji, zużycie

akordowa szwaczki itp.

czas uszycia 1 koszuli itp.

materiałów biurowych itp.

© Marek Masztalerz

2

TYPY STANDARDÓW

Standardy stałe, niezmienne w długim okresie,

STANDARDY

ustalane przed rozpoczęciem działalności, rzadko

BAZOWE

stosowane w praktyce ze względu na niestabilność

warunków gospodarowania i niski stopień napięcia.

Standardy odpowiadające normalnym warunkom

gospodarowania, uwzględniające występowanie

STANDARDY

czynników zakłócających proces produkcyjny oraz

BIEśĄCE

ryzyko strat produkcyjnych, realne i osiągalne,

aktualizowane okresowo, popularne w praktyce,

najlepiej spełniają funkcje postulatów kosztowych:

predyktywną, kontrolną i motywacyjną.

Standardy o najwyższym stopniu napięcia, ustalające minimalny poziom kosztów możliwy w optymalnych

STANDARDY

warunkach prowadzenia działalności, teoretyczne,

IDEALNE

niepopularne i rzadko stosowane w praktyce, trudne

(lub niemożliwe) do osiągnięcia.

© Marek Masztalerz

EWIDENCJA KOSZTÓW STANDARDOWYCH

Koszty księgowane są wg wielkości standardowych.

Wariant

Odchylenia (debetowe lub kredytowe) są ustalane

Wariant

dyspozycyjny

na bieżąco i zapisywane na osobnych kontach,

dyspozycyjny

powstałych w wyniku pionowego podziału kont

kosztowych.

KOSZT RZECZYWISTY = KOSZT STANDARDOWY ± ODCHYLENIE

Koszty księgowane są zarówno wg wielkości

Wariant

standardowych jak i wielkości faktycznych na

rozliczeniowy

oddzielnych kontach. Odchylenia (wyłącznie dla

wyrobów gotowych) są ustalane pozaewidencyjnie

na koniec okresu sprawozdawczego.

ODCHYLENIE = KOSZT RZECZYWISTY – KOSZT STANDARDOWY

© Marek Masztalerz

3

CECHY RACHUNKU KOSZTÓW PLANOWANYCH

RACHUNEK KOSZTÓW

RACHUNEK KOSZTÓW

Wyszczególnienie

RZECZYWISTYCH

PLANOWANYCH

Horyzont czasowy

Przeszłość

Przeszłość i przyszłość

Charakter kosztów

Koszty faktycznie poniesione

Koszty planowane lub standardowe

Wiarygodność

Wysoka

Ograniczona

Dokumentacja

Dowody księgowe

Plany, prognozy, normy

Rachunkowość

Ewidencja i kalkulacja kosztów

Ceny ewidencyjne

finansowa

Sprawozdanie finansowe

Kalkulacja kosztów

Kalkulacja kosztów ex post

Kalkulacja kosztów ex ante

Rachunkowość

Ustalanie cen sprzedaży Ustalanie cen sprzedaży zarządcza

Ocena rentowności ex post

Budżetowanie i analiza odchyleń

Wiarygodność, dokładność,

Szybkość pozyskania informacji,

rzetelność, prawdziwość, mała

możliwość śledzenia na bieżąco

Główne zalety

pracochłonność, prostota,

kosztów i odchyleń, zgodność z

zgodność z systemami FK

większością systemów ERP

Długi czas pozyskania informacji

Ograniczona wiarygodność, duża

o ponoszonych kosztach, brak

pracochłonność, konieczność

Główne wady

możliwości monitorowania kosztów

ustalania norm (standardów) oraz

i bieżącej analizy odchyleń

ustalania i rozliczania odchyleń

© Marek Masztalerz

Na forum ludzie piszą...

„W związku z tym, że koszty standardowe ustala się raz na rok (na podstawie planowanej /budżetowanej/ ceny surowca), oraz w związku z tym, że surowcem jest ropa naftowa, której ceny skaczą od 60 do 150 USD za baryłkę, by ponownie spaść do 40 USD za baryłkę (wszystko w ciągu jednego roku obrotowego), odchylenia mają bardzo istotny wpływ na sprawozdania, co też powoduje nieprzydatność rachunku kosztów standardowych do jakichkolwiek symulacji i analiz bieżących.”

(Specjalista ds. Cotrollingu, Grupa LOTOS)

„Kluczowa jest odpowiedź na pytanie, jak bardzo w naszej branży standard może różnić się od kosztów rzeczywistych (np. czy kupujemy surowce na rynku spot czy zawierane są długoterminowe umowy po stałej cenie). Jeśli mamy duże odchylenia, to rachunek kosztów standardowych jest nieprzydatny w planowaniu. (...) Standard jest super narzędziem, ale tylko w stabilnych branżach.”

(Kontroler Finansowy, Rieber Foods Polska)

© Marek Masztalerz

4

ANALIZA ODCHYLEŃ

OD KOSZTU STANDARDOWEGO

V = Pr— Qr – Ps— Qs

koszt

koszt

rzeczywisty

planowany

Pr – cena rzeczywista

Ps – cena standardowe

Pr

Qr – zużycie rzeczywiste

odchylenie

Ps

Qs – zużycie standardowe

Vp – odchylenie cenowe

Vq – odchylenie ilościowe

Vpq – odchylenie mieszane

V – odchylenie całkowite

Qs Qr

© Marek Masztalerz

ANALIZA ODCHYLEŃ

OD KOSZTU STANDARDOWEGO

METODA DWÓCH ODCHYLEŃ

V = Vp + Vq

Wariant I

Wariant II

Vp = (Pr – Ps)— Qr

Vp = (Pr – Ps)— Qs

Vq = (Qr – Qs)— Ps

Vq = (Qr – Qs)— Pr

Pr

Pr

Vp

Vp

Ps

Ps

Vq

Vq

Qs Qr

Qs Qr

© Marek Masztalerz

5

ANALIZA ODCHYLEŃ

OD KOSZTU STANDARDOWEGO

METODA TRZECH ODCHYLEŃ

V = Vp + Vq + Vpq

Pr

Vp

Vpq

Vp = (Pr – Ps)— Qs

Ps

Vq = (Qr – Qs)— Ps

Vq

Vpq = (Pr – Ps)— (Qr – Qs)

Qs Qr

© Marek Masztalerz

ANALIZA ODCHYLEŃ – przykład

Na jednostkę wyrobu według norm (standardów) ustalonych w budżecie zużywa się 2,0 kg materiałów bezpośrednich po 30 zł/kg. W ciągu okresu wyprodukowano 100 sztuk wyrobu.

Zużyto 220 kg materiałów po 29 zł/kg. Dokonaj analizy odchyleń kosztu jednostkowego.

Metoda

Obliczenia

Charakter odchylenia

Vp = (29 – 30)— 2,2 = - 2,2 zł/szt.

korzystne

METODA

DWÓCH

Vq = (2,2 – 2,0) )— 30 = + 6 zł/szt.

niekorzystne

ODCHYLEŃ

(wariant I)

V = - 2,2 + 6 = + 3,8 zł/szt.

niekorzystne

Vp = (29 – 30)— 2,0 = - 2 zł/szt.

korzystne

METODA

DWÓCH

Vq = (2,2 – 2,0)— 29 = + 5,8 zł/szt.

niekorzystne

ODCHYLEŃ

(wariant II)

V = - 2 + 5,8 = + 3,8 zł/szt.

niekorzystne

Vp = (29 – 30)— 2,0 = - 2 zł/szt.

korzystne

METODA

Vq = (2,2 – 2,0) )— 30 = + 6 zł/szt.

niekorzystne

TRZECH

Vpq = (29 – 30)— (2,2 – 2,0) = - 0,2 zł/szt.

korzystne

ODCHYLEŃ

V = - 2 + 6 – 0,2 = + 3,8 zł/szt.

niekorzystne

© Marek Masztalerz

6