1

KRYZYS PSYCHOLOGICZNY (emocjonalny)

ostre, przejściowe, rzadziej przewlekłe zaburzenie stanu

równowagi psychicznej, spowodowane zagrożeniami

związanymi z wydarzeniami krytycznymi (osobistymi czy

sytuacyjnymi).

Pojęcia pokrewne:

stres, konflikt, sytuacja trudna, nienormalna reakcja na

utratę kogoś bliskiego (żałoba)

Ogólnie – chodzi o sytuację, która powoduje

przejściowe zachwianie równowagi psychicznej

człowieka czy grupy osób, co wymaga natychmiastowej

pomocy otoczenia i interwencji w środowisku.

Lindemann i Caplan (1944, 1964) wprowadzili pojęcie

kryzysu do psychologii i psychiatrii na oznaczenie

reakcji człowieka zdrowego na trudną sytuację, której

nie potrafi rozwiązać, gdyż jego umiejętności

rozwiązania problemów okazały się niewystarczające.

Według Allporta – kryzys to sytuacja stresu

emocjonalnego i poznawczego, wymagająca zmiany

perspektyw w ciągu krótkiego czasu. Sytuacja pojawia

się nieoczekiwanie, wymaga dużych zmian osobowości

i nowych sposobów radzenia sobie z sytuacją.

Zachodzące zmiany mogą mieć charakter progresywny

lub regresywny.

2

Kryzys: ma swój początek, dynamikę, fazowość

przebiegu i zakończenie.

Faza ostra kryzysu trwa do 6 tyg. Przy dłuższym

trwaniu mówimy o przebiegu chronicznym. Kryzys

może się powtarzać u tej samej osoby.

Przyczyny kryzysu: sytuacja trudna, przeżycia

przykre, czasem i radosne.

Nie każda sytuacja wywołuje kryzys, lecz taka, która

pojawia się w następujących okolicznościach:

1. wywołuje silne napięcie, co utrudnia normalne

funkcjonowanie;

2. gdy problem jest przynajmniej subiektywnie bardzo

ważny;

3. gdy człowiek staje się bezradny wobec trudnego

problemu i nie wie, jak ma się dalej zachowywać, co

ma robić;

4. gdy poczucie dyskomfortu psychicznego trwa

znacznie dłużej niż zazwyczaj przy przeżywaniu

trudności.

3

KRYZYS A KONFLIKT,

FRUSTRACJA, STRES

Kryzys a konflikt psychologiczny

Konflikt – stan, który powstaje na skutek nie

uświadamiania sobie, że ma się do wyboru co najmniej

dwa różne sposoby zachowania się, albo ma się różne

cele do osiągnięcia, albo dwie różne potrzeby do

zaspokojenia, przebiegające równocześnie lub

bezpośrednio po sobie.

Konflikt może występować między tendencjami do

działania a także między motywami, popędami czy

celami.

W każdym konflikcie spotykamy: niepewność,

świadomość możliwości popełnienia błędu, lęk

przed podjęciem złej decyzji, lęk przed decyzją

nieodwracalną.

Niepewność może się wiązać z cechami

osobowości.

4

Modele (rodzaje) konfliktów

Model I:

Wybór różnych celów, zaspokojenie różnych potrzeb,

wybór różnych sposobów zachowania się

(Dollard i Miller) (walka motywów).

1. Konflikt przyciągająco-przyciągający

(dążenie-dążenie):

osoba

A +

B +

cel pozytywny

cel pozytywny

Jest to najprostszy typ konfliktu, mamy dwie miłe alternatywy do wybrania. Konflikt łatwy do rozwiązania.

2. Konflikt unikowo-unikowy

(unikanie-unikanie):

osoba

A -

B -

cel negatywny

cel negatywny

Mamy dwie negatywne alternatywy do wyboru. Wybranie jednej z tych alternatyw naraża na poczucie winy (np. pójście do lekarza naraża na postawienie przerażającej diagnozy, strata pieniędzy albo życie w lęku z nierozpoznaną chorobą.

5

3. Konflikt unikowo-przyciągający

(unikanie-dążenie):

dążenie

±

cel

Najgroźniejszy typ konfliktu, gdy sama sytuacja zarówno przyciąga, jak i odpycha. Przy czym w miarę zbliżania się do celu rośnie tendencja odpychająca, a w miarę oddalania się od celu rośnie tendencja przyciągająca.

Punkt krytyczny, gdy następuje skrzyżowanie tych obu tendencji, tendencja przyciągająca, jak i odpychająca stają się jednakowo silne.

Np. miłość do mężczyzny, męża swojej najlepszej przyjaciółki, u kobiety z silnym system wartości.

Z jednej strony jest zakochana, z drugiej strony w grę wchodzi system wartości moralnych, który nie zezwala na tego typu związek. Gdy zbliża się do celu, jest blisko ukochanego, pojawiają się wątpliwości i rośnie tendencja odpychająca. Gdy jednak ogranicza kontakt, to atrakcyjność ukochanego staje się silniejsza. Konflikt trudno rozwiązać, najczęściej prowadzi do kryzysu psychologicznego.

6

Zachowanie się człowieka w sytuacji konfliktu unikowo-

przyciągajacego:

sił

a tendencji

przyciągania

cel,

i unikania

+ którego się

- pragnie

i boi

punkt

krytyczny

przyciąganie

unikanie

daleko

blisko

DYSTANS OD CELU:

Prawa konfliktów:

1. im bliżej jesteśmy celu, tym siła przyciągania jest silniejsza; 2. im bliżej jesteśmy celu, tym siła unikania jest silniejsza; 3. siła unikania rośnie szybciej, niż siła przyciągania; 4. punkt przecięcia siły unikania i przyciągania stanowi PUNKT KRYTYCZNY, obie siły są jednakowo silne, człowiek nie potrafi działać i decydować;

5. poniżej punktu krytycznego silniejsze jest przyciąganie; 6. powyżej punktu krytycznego silniejsze jest unikanie.

7

Model II:

Antycypacja skutków (Thomas, 1960)

dot. konfliktów intraindywidualnych, własnego konfliktu

wewnętrznego

Próba zrozumienia sytuacji, która zaistniała.

Zrozumienie polega na uświadomieniu sobie,

1. jak ważna jest dla mnie ta sytuacja;

2. o co tu właściwie chodzi,

3. jak silne są dla mnie preferencje dla alternatyw.

Model III:

Preferencja sposobu dokonania rozstrzygnięcia.

Sytuacje są jasne, jednoznacznie określone, o jednakowej strukturze.

Preferencja dotyczy rodzaju ryzyka, jakie człowiek decyduje się ponieść.

Rodzaje preferencji:

a) bez ryzyka (utarty szlak)

b) z domniemanym ryzykiem (kupno akcji)

c) bogate w ryzyko (gra w toto-lotka)

8

Kryzys a frustracja

frustracja – umotywowane dążenie do osiągnięcia czegoś, do zaspokojenia potrzeby zostaje zablokowane przez jakąś inną potrzebę.

+

dążenie

przeszkoda

cel

Przeszkody:

zewnętrzne (częściej budzą gniew, agresję skierowaną na

innych)

wewnętrzne (budzą autoagresję, oskarżanie siebie)

Przyczyny środowiskowe - wybór szkoły niezgodny z zainteresowaniami, zbyt duże wymagania, szkoła nieodpowiednia do możliwości intelektualnych dziecka, niewłaściwe postępowanie nauczycieli.

Kryzys a stres

kryzys może wynikać ze stresu i vice versa (szczegóły w. 3)

9

PRZEBIEG I RODZAJE KRYZYSÓW

4 fazy przebiegu kryzysu (wg Caplana):

I. wstępna, występuje dezorientacja, duże napięcie,

zaniepokojenie spowodowane nieumiejętnością rozwiązania

problemu, poczucie bezradności, zagubienia;

II. napięcie narasta, szuka się rozwiązania metoda prób i błędów, wzrasta poczucie daremności wysiłków i braku

perspektyw rozwiązania problemu;

III. punkt kulminacyjny, następuje maksymalna mobilizacja energii, pojawia się przekonanie, że należy dokonać

reinterpretacji swojej sytuacji, obniża się napięcie na skutek albo powolnego znajdowania rozwiązania problemów, albo

poddania się i przyjęcia postawy rezygnacyjnej;

IV. duże wyczerpanie fizyczne i psychiczne. Ten stan może towarzyszyć zarówno pozytywnemu, jak i negatywnemu

rozwiązaniu. Jeżeli człowiek nie potrafi z czegoś zrezygnować bez poczucia klęski, następuje emocjonalne załamanie się, pogłębia się wewnętrzna dezintegracja.

10

Rodzaje kryzysów:

Organizmiczne

zaburzenie wewnętrznej równowagi na skutek działania czynników zewnętrznych.

Zagrożenie wewnętrznej integracji

na skutek jakiegoś traumatycznego zdarzenia – zagrożenie sensu życia.

Kryzysy interpersonalne i socjokulturowe

Powody kryzysów w rodzinie:

utrata osoby

przybycie nowego członka (np. dziecko, chory krewny)

alkoholik w rodzinie, przestępca

samobójstwo w rodzinie i poczucie winy za tę śmierć

Kryzys w obliczu zagrożenia życia chorobą (w. 14)

Kryzys po stracie osoby znaczącej

Kryzys obejmuje umierającego i osoby, które musza się zmagać z bólem wywołanym śmiercią ukochanej osoby (kryzys żałoby).

11

Reakcje na smutek i żałobę

(reakcje opisane przez Lindemanna (1943) wśród rodzin osób tragicznie zmarłych lub ocalałych z pożaru w kinie nocnego klubu Cocoanut Grave) 1. krótko lub długotrwałe objawy smutku i żałoby

2. liczne skargi na dolegliwości somatyczne

3. nienawiść i agresja w stosunku do chirurgów udzielających pomocy rannym lub wrogość do wszystkich ludzi

4. poszukiwanie osób winnych za wypadek albo agresja kierowana do siebie w postaci oskarżania siebie i poczucie winy

5. utrat zdolności funkcjonowania na danym poziomie

6. intensywne zajmowanie się sylwetką zmarłej osoby i identyfikowanie się z tą osobą, albo niszczenie wszelkich śladów po zmarłej i próby uwolnienia się od myślenia o niej

7. próby przystosowania się do nowych warunków funkcjonowania bez obecności zmarłej osoby.

Dotkliwy ból po stracie kogoś kochanego przyjmuje postać określonego zespołu cech psychologicznych i dolegliwości somatycznych. Może się pojawić po śmierci kogoś bliskiego lub z pewnym odroczeniem. Obraz jest jednolity. lecz zmienne mogą być poczucie wyczerpania i zmęczenia, ściskanie w gardle, krótkość oddechu, napięcie, ból psychiczny.

12

Proces żałoby:

Celem procesu żałoby jest zerwanie więzi ze zamarłym, odsunięcie wspomnień i nadziei.

Etapy procesu żałoby:

Najpierw może się pojawiać mechanizm zaprzeczania rzeczywistości.

Próby desynsytyzacji – stopniowe oswajanie się z trudnymi i bolesnymi doświadczeniami.

W pomyślnym zakończeniu pomaga ujawnienie i wyładowanie własnych uczuć. Doznany smutek pozwala ocenić wielkość straty i powoli zezwala na jej akceptację.

Pragnienia nadania znaczenia śmierci. Odpowiedź na pytanie: dlaczego mnie to spotkało?

Próby uzyskania kontaktu ze zmarłym, sny, wizje związane ze zmarłym.

Uzdrowienie – rozpoczyna się zwykle w drugim roku po śmierci bliskiego.

Często poprzedzone świadoma decyzją, iż należy rozstać się z przeszłością, że życie musi się toczyć dalej.

Model żałoby wg. Bowlby’ego (1980), etapy procesy żałoby: 1. Osłupienie – trwa zazwyczaj od kilku godzin do tygodnia (u niektórych miesiąc). Uczucie pustki wewnętrznej, wszechogarniający lęk, złe samopoczucie. Mogą wystąpić ataki paniki, pojawić się nadmierna aktywność.

2. Tęsknota i poszukiwanie. Może trwać miesiące, a nawet lata.

Opłakujący unikają przedmiotów i miejsc przywołujących

wspomnienia.

3. Dezorganizacja i rozpacz. Po zaakceptowaniu nieodwołalności straty –

pojawia się poczucie bezsensu, braku celu, apatia, depresja.

4. Reorganizacja. Po całkowitej akceptacji straty.

Proces żałoby można podzielić na dwie fazy (Volken, 1994): 1. stadium początkowe – charakteryzuje szok io osłupienie 2. praca żałoby.

Depresja (ostatni etap żałoby wg. Pużyńskiego) – patologiczna, jeżeli trwa dłużej niż 2 miesiące i gdy towarzyszy jej poczucie beznadziejności, spowolnienie ruchowe czy tez myśli samobójcze.

13

Czynniki ryzyka trudnego przebiegu procesu żałoby:

1. traumatyczne okoliczności śmierci

2. intensywność związku ze zmarłym

3. negatywne konsekwencje śmierci

4. brak społecznego wsparcia i in.

Zniekształcenia procesu żałoby

Patologiczne wzory żałoby:

1. opóźnienie reakcji na stratę powodujące, że ból występuje ze zdwojoną siłą;

2. zniekształcone reakcje w postaci nadmiernej aktywności i poczucia starty, obserwowanie u siebie objawów, które doprowadziły do śmierci bliskiego, dolegliwości psychosomatyczne, zmiana stosunku do przyjaciół, silna wrogość w stosunku do niektórych osób (np. lekarzy, brak zainteresowań.

Kryzysy suicydalne (w. 2)

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA

Pilecka B. (2004). Kryzys psychologiczny. Wybrane zagadnienia. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Kubacka-Jasiecka D., Budyń K. (red.) (2003). Kryzys. Interwencja i pomoc psychologiczna. Toruń: Wyd. Adam Marszałek.