27

Dziecko krzywdzone

•

nr 2 (35) 2011

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

Laureatka III nagrody w konkursie na najlepszą pracę magisterską, organizowanym

przez Helsińską Fundację Praw Człowieka (2011), nagrodzona wyróżnieniem

przez Rzecznika Praw Dziecka w konkursie na prace poświęcone prawom dziecka (2011)

Prawo dziecka do wypowiedzi a jego udział

w postępowaniu cywilnym w sprawach

rodzinnych i opiekuńczych

Artykuł traktuje o prawnych aspektach realizacji prawa dziecka do wypowiedzi w kontekście jego

udziału w postępowaniu sądowym w ramach procedury cywilnej. Omówione zostały: podstawy

prawne takiej wypowiedzi, zdolność procesowa małoletniego, instytucja wysłuchania i reprezentacji

małoletniego w postępowaniu cywilnym.

D

D

otychczasowa nauka i praktyka ba-

dawcza, dotycząca udziału dzie-

cka w procedurach sądowych, kon-

centruje się na jego prawnej ochronie jako

ofi ary bądź świadka przestępstwa. Jednak-

że podmiotowość dziecka i przynależne mu

prawa powinny być realizowane w ramach

wszystkich procedur sądowych, także w po-

stępowaniu cywilnym. Strony postępowa-

nia mają możliwość wyrażania swojego sta-

nowiska w pismach procesowych, w ramach

wysłuchania informacyjnego bądź przesłu-

chania w charakterze strony/uczestnika. Tak

określone uprawnienia doznają jednak zna-

czących ograniczeń w przypadku małolet-

nich.

1. Źródła prawa dziecka do wypowiedzi

Prawo do wypowiedzi jest jedną z gwa-

rancji procesowych przyznanych stronom

i uczestnikom postępowania sądowego. Jest

to prawo do wyrażania własnych poglądów,

do zabierania głosu, do podejmowania decy-

zji, prawo do poszukiwania, otrzymywania

i przekazywania informacji. Prawo to, jako

przynależne także dzieciom, znajduje swoje

podstawy w Konwencji o prawach dziecka,

przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Naro-

dów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r.

1

(ratyfi kowanej przez Polskę w 1991 r.).

1

Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526, ze zm.

t e o r i a

28

Dziecko krzywdzone

•

nr 2 (35) 2011

Aktem prawnym o szczególnym znacze-

niu dla omawianego zagadnienia jest Euro-

pejska konwencja o wykonywaniu praw dzie-

ci, sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycz-

nia 1996 r.

2

(ratyfi kowana przez Polskę w 1997

r.). Konwencja ta zapewnia dzieciom:

•

prawo do informacji o toczącym się, a do-

tyczącym ich postępowaniu,

•

możliwość wyrażenia własnej opinii,

•

prawo

do

żądania wyznaczenia niezależ-

nego przedstawiciela ich interesów,

•

prawo do żądania obecności wybranych

osób w postępowaniach przed sądem,

•

prawo do bycia informowanym o ewen-

tualnych skutkach jego stanowiska oraz

o ewentualnych skutkach każdej decyzji.

Zgodnie z powyższą konwencją, w sy-

tuacji powołania dla dziecka przedstawi-

ciela, powinien on:

•

dostarczać dziecku wyjaśnień doty-

czących ewentualnych skutków jego

stanowiska i czynności dokonywa-

nych przez przedstawiciela, jeżeli jest

ono uznane według prawa wewnętrz-

nego za mające wystarczające roze-

znanie,

•

określić stanowisko dziecka i przed-

stawić je organowi sądowemu,

•

dostarczać dziecku wszystkich istot-

nych informacji, jeżeli jest ono uzna-

ne według prawa wewnętrznego za

mające wystarczające rozeznanie.

Przedstawione powyżej przepisy

konwencyjne powinny znaleźć swoje

odzwierciedlenie w polskiej procedurze

cywilnej. Realizacja postanowień kon-

wencyjnych napotyka jednak ogranicze-

nia.

Art. 12

K

onwencji o prawach dzieck

a

1. Państwa–Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglą-

dów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczą-

cych dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.

2. W tym celu dziecko będzie miało w szczególności zapewnioną możliwość wypowiadania się

w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym, dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub

za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami procedural-

nymi prawa wewnętrznego.

2. Dziecko jako strona/uczestnik postępowania

Faktyczne wysłuchanie dziecka przez sąd

w dużej mierze uzależnione jest od udziału

małoletniego w postępowaniu cywilnym.

Na możliwość udziału i podejmowanie

czynności w postępowaniu przez dany pod-

miot mają wpływ posiadanie zdolności sądo-

wej oraz zdolności procesowej

3

. Zdolność sądo-

wą posiadają wszystkie osoby fi zyczne, a więc

także małoletni. Natomiast biorąc pod uwagę

zdolność procesową (zdolność do czynności

prawnych), warunkującą możliwość skuteczne-

go podejmowania czynności w postępowaniu

sądowym, możemy wyróżnić trzy kategorie

prawnego funkcjonowania osoby fi zycznej

4

:

•

do 13. r.ż. — brak zdolności do czynności

prawnych/brak zdolności procesowej,

2

Dz. U. z 2000 r. Nr 107, poz. 1128.

3

Zdolność sądowa to możliwość występowania osoby w postępowaniu cywilnym w charakterze strony lub uczest-

nika. Podobnie jak zdolność prawna, przynależy ona wszystkim osobom fi zycznym. Zdolność procesowa to zdol-

ność do podejmowania czynności procesowych. W procesie zdolność ta została przyznana osobom posiadającym

pełną zdolność do czynności prawnych.

4

W klasyfi kacji pominięto przypadki częściowego i całkowitego ubezwłasnowolnienia.

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

• PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAŁ W POSTĘPOWANIU...

t e o r i a

29

Dziecko krzywdzone

•

nr 2 (35) 2011

•

od 13. r.ż. do 18. r.ż. — ograniczona zdol-

ność do czynności prawnych

5

/ograniczo-

na zdolność procesowa,

•

powyżej 18. r.ż. — pełna zdolność do

czynności prawnych/pełna zdolność pro-

cesowa.

W przypadku małoletnich po ukończeniu

13. r.ż., a przed osiągnięciem pełnoletniości,

ograniczona zdolność procesowa oznacza, iż

posiadają ją tylko w sprawach dotyczących

czynności prawnych, których mogą dokony-

wać samodzielnie (art. 65 § 2 k.p.c).

5

Wyjątek dotyczy małoletnich, którym sąd wydaje zgodę na zawarcie związku małżeńskiego po ukończeniu 16. r.ż.,

które tym samym uzyskują pełną zdolność do czynności prawnych.

6

Uprawnianie małoletnich przez sąd do wykonywania czynności w swoim imieniu jest generalnie w Polsce bardzo

rzadką praktyką.

Art. 65 k.p.c.

§ 2. Osoba fi zyczna ograniczona w zdolności do czynności prawnych ma zdolność procesową w spra-

wach wynikających z czynności prawnych, których może dokonywać samodzielnie.

Tym samym małoletni może m.in. zawie-

rać umowy powszechnie zawierane w drob-

Art. 20 k.c. Art. 21 k.c.

Art. 20 k.c. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela

ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących

sprawach życia codziennego.

Art. 21 k.c. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawicie-

la ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów ina-

czej postanowi.

nych bieżących sprawach życia codziennego

czy rozporządzać zarobkiem.

W stosunku do niektórych czynności

prawnych dokonywanych przez osoby ogra-

niczone w zdolności do czynności prawnych

konieczne jest uzyskanie zgody przedsta-

wicieli ustawowych, a niekiedy wymagane

jest zezwolenie sądu. W pozostałych spra-

wach małoletni (choćby ukończyli lat 13)

i osoby ubezwłasnowolnione mogą podejmo-

wać czynności procesowe tylko przez swego

przedstawiciela ustawowego (Jodłowski, Re-

sich, Lapierre 2009, s. 209–210).

W stosunku do postępowania procesowe-

go, w którym osoby małoletnie reprezentują

rodzice lub opiekunowie prawni, w postępo-

waniu przed sądem opiekuńczym w postę-

powaniu nieprocesowym zdolność proceso-

wa została poszerzona na rzecz małoletnich,

którzy ukończyli 13 lat (art. 573 k.p.c.).

Art. 573 k.p.c.

§ 1. Osoba pozostająca pod władzą rodzicielską, opieką albo kuratelą ma zdolność do podejmowa-

nia czynności w postępowaniu dotyczącym jej osoby, chyba że nie ma zdolności do czynności praw-

nych.

§ 2. Sąd może ograniczyć lub wyłączyć osobisty udział małoletniego w postępowaniu, jeżeli przema-

wiają za tym względy wychowawcze.

Uprawnienie do samodzielnego podej-

mowania przez małoletniego czynności

w postępowaniu dotyczącym jego osoby

może zostać ograniczone mocą decyzji sądu

uwarunkowaną względami wychowawczy-

mi

6

. W doktrynie postuluje się, by względy

wychowawcze utożsamiać z szeroko rozu-

mianym dobrem małoletniego (Stojanow-

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

• PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAŁ W POSTĘPOWANIU...

t e o r i a

30

Dziecko krzywdzone

•

nr 2 (35) 2011

ska 1979). Jeżeli osobisty udział małoletnie-

go zostanie wyłączony, może on podejmo-

wać czynności procesowe tylko przez swego

przedstawiciela ustawowego (art. 66 k.p.c.).

„W każdym wypadku ograniczenia osobi-

stego udziału małoletniego w postępowaniu,

sąd powinien ocenić, czy zachodzi potrzeba

ustanowienia dla tego małoletniego kurato-

ra w celu reprezentowania go w danym po-

stępowaniu” (Haak 2002, s. 216). Ocena taka

powinna być dokonana dla każdej sprawy

indywidualnie, gdyż podstawy do wyłącze-

nia mogą wynikać nie z samej natury spra-

wy, ale także z konkretnych okoliczności.

Uprawnienie przewidziane w art. 573

k.p.c. doznaje ograniczeń ze względu na

praktykę orzeczniczą sądów rodzinnych, jak

również Sądu Najwyższego. W najnowszych

uchwałach wydawanych w tym przedmio-

cie, SN opowiedział się przeciwko potrze-

bie przyznania dziecku statusu uczestnika

postępowania w sprawach o pozbawienie,

ograniczenie władzy rodzicielskiej i odebra-

nie dziecka

8

.

W postanowieniu Sądu Najwyższego

z 15 grudnia 1998 r.

9

orzeczono, iż sąd powi-

nien zapoznać się ze stanowiskiem małolet-

niego, mając na względzie jego dobro, kieru-

jąc się celowością, przy uwzględnieniu stop-

nia dojrzałości małoletniego oraz charakteru

sprawy opiekuńczej. Nie oznacza to jednak

przyznania mu statusu uczestnika postępo-

wania. Uwagę zwraca fakt, iż poza sprawa-

mi o ograniczenie, pozbawienie władzy ro-

dzicielskiej, o których wypowiadał się SN,

pozostają jeszcze inne sprawy opiekuń-

cze, w których dziecko mogłoby realizować

uprawnienia procesowe, np.: rozstrzygniecie

o istotnych sprawach rodziny, przysposobie-

nie, osobista styczność z dzieckiem.

W doktrynie prawa uważa się powyższe

stanowisko SN za nietrafne, uznając, iż dzie-

cko jest uczestnikiem postępowania w spra-

wach dotyczących jego osoby, a z chwilą

ukończenia lat 13 jest uprawnione do oso-

bistego udziału w postępowaniu sądowym

(Zieliński 2002, s. 995–996). Postulowane jest

przyznawanie dziecku możliwości samo-

dzielnego podejmowania czynności zgod-

nie z art. 573 § 1 k.p.c. i przyznanie mu jed-

nocześnie statusu uczestnika postępowania

(Zegadło 2011, s. 61).

8

Orz. SN z 26 stycznia 1973 r., III CZP 101/71, OSNCP 1973, nr 7, poz. 118; orz. SN z 16 grudnia 1997, III CZP 63/97,

OSNIC 1998, nr 6, poz. 108; por. orz. SN z 12 maja 1969 r., III CZP 24/69, OSNCP 1969, nr 12, poz. 213.

9

Orz. SN z 15 grudnia 1998 r., I CKN 1122/98 101/71, OSN 1999, nr 6, poz. 119, s. 68.

10

Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, ze zm.

3. Wysłuchanie dziecka w prawie polskim

W prawie polskim podstawową zasadę do-

tyczącą wysłuchania dziecka w postępowaniu

sądowym wyznacza art. 72 ust. 3 Konstytucji

Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

10

Art. 72 ust. 3 Konstytucji RP

W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są

obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

• PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAŁ W POSTĘPOWANIU...

t e o r i a

31

Dziecko krzywdzone

•

nr 2 (35) 2011

Obowiązek wysłuchania dziecka

w procesie cywilnym został wprowadzony

Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie

ustawy — Kodeks rodzinny i opiekuńczy

oraz niektórych innych ustaw, która weszła

w życie 13 czerwca 2009 r.

11

Powyższą no-

welizacją m.in. nałożono na sąd obowią-

zek wysłuchania dziecka w postępowaniu

procesowym w sprawach cywilnych doty-

czących osoby małoletniego dziecka (art.

216¹ k.p.c.) oraz w postępowaniu nieproce-

sowym w sprawach dotyczących zarówno

osoby, jak i majątku małoletniego (576 § 2

k.p.c.).

11

Dz. U. z 2008 r. Nr 220, poz. 1431.

12

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r., Dz. U. Nr 38, poz. 249.

13

Dz. U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59, ze zm.

14

Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.

Art. 216¹ k.p.c.

§ 1. Sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umy-

słowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Wysłuchanie odbywa się poza salą posie-

dzeń sądowych.

§ 2. Sąd stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka

uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia.

Art. 576 k.p.c.

§ 2. Sąd w sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysło-

wy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala, uwzględniając w miarę możliwości jego rozsąd-

ne życzenia. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych.

Powyższe przepisy, niezwykle cenne

z punktu widzenia realizacji wyżej omówio-

nych gwarancji konwencyjnych, są przepi-

sami stosunkowo nowymi. Niemniej stano-

wią bardzo ważny krok na drodze do reali-

zacji interesów dziecka w procesie sądowym.

Uwagę zwraca fakt, iż przed podjęciem de-

cyzji o wysłuchaniu dziecka należy doko-

nać oceny stanu zdrowia, stanu umysłowego

i stopnia dojrzałości dziecka. Głównym źród-

łem wiedzy dla sądu w tym zakresie po-

winny być opinie psychologów z Rodzin-

nego Ośrodka Diagnostyczno–Konsulta-

cyjnego. Niemniej można przypuszczać, iż

głównym wyznacznikiem pozostaje nadal wiek

dziecka.

Zgodnie z powyższymi przepisami oraz

§ 222 regulaminu wewnętrznego urzędo-

wania sądów powszechnych, wysłuchanie

dziecka odbywa się poza salą posiedzeń są-

dowych, z zapewnieniem małoletniemu peł-

nej swobody wypowiedzi

12

.

W ustawie z 25 lutego 1964 roku — Kodeks

rodzinny i opiekuńczy

13

, a także ustawie z 17

listopada 1964 r. — Kodeks postępowania cy-

wilnego

14

znajdują się także przepisy nakłada-

jące na sąd wprost obowiązek uzyskania zgody

dziecka na dokonanie konkretnej czynności.

Przepisy te w większości dotyczą małoletnich,

po ukończeniu przez nich 13. r.ż., a więc posia-

dających już ograniczoną zdolność do czynno-

ści prawnych, która wynika z art. 573 k.p.c.

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

• PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAŁ W POSTĘPOWANIU...

t e o r i a

32

Dziecko krzywdzone

•

nr 2 (35) 2011

Na podstawie wyżej omówionych prze-

pisów można stwierdzić, iż małoletni po

ukończeniu 13. r.ż. mają zapewnioną moż-

liwość wypowiedzi i bycia wysłuchanym

w postępowaniu cywilnym (art. 576 § 2

w zw. z art. 573 k.p.c.). Brak przyznania

dziecku statusu uczestnika nie wyklucza

obowiązku realizacji wysłuchania dziecka.

Taki obowiązek może być realizowany tak-

że pośrednio, przez wysłuchanie dziecka

przez organy pomocnicze, takie jak Rodzin-

ny Ośrodek Diagnostyczno–Konsultacyjny

czy kuratorzy sądowi.

Art. 89 k.r

.o.

(…) Do zmiany nazwiska dziecka, które w chwili uznania ukończyło 13 lat potrzebna jest jego

zgoda.

Art. 118

k.r

.o.

Do przysposobienia potrzebna jego zgoda przysposabianego, który ukończył lat trzynaście (…).

Art. 122

k.r

.o.

Na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię

lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat trzynaście, może to nastąpić tylko

za jego zgodą (…).

Obowiązek wysłuchania dziecka sfor-

mułowany w art. 216 k.r.o. nie jest jasny ze

względu na nieprecyzyjne kryterium zapro-

ponowane przez ustawodawcę jakim jest

„rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień

dojrzałości” dziecka. Brak twardych kryte-

riów — jakim jest np. wiek oraz brak informa-

cji, kto (sąd czy biegły) określa, czy dziecko

jest wystarczająco dojrzałe do wysłuchania

go i uwzględnienia jego zdania — powoduje

trudności w stosowaniu tego przepisu, tym

samym ograniczając prawo dziecka do bycia

podmiotem postępowania cywilnego.

4. Reprezentacja dziecka w postępowaniu cywilnym

Realizacja prawa dziecka do wypowie-

dzi i tym samym uznanie jego podmioto-

wości w postępowaniu cywilnym następu-

je również w drodze reprezentacji jego inte-

resów. Małoletni może być reprezentowany

przez przedstawiciela ustawowego — rodzi-

ca, opiekuna, profesjonalnego pełnomoc-

nika bądź przez kuratora. Osoby reprezen-

tujące dziecko mogą ułatwić mu wyrażenie

jego stanowiska, a przede wszystkim ich za-

daniem jest podjęcie wysiłku w celu ustale-

nia tegoż stanowiska dziecka i rzetelne jego

przedstawienie.

W większości spraw rozpoznawanych

w postępowaniu procesowym małoletni są

reprezentowani przez rodziców. Wynika to

z tego, iż sprawy, w których mają ograniczo-

ną zdolność procesową i mogliby reprezen-

tować się sami, rzadko rozstrzygane są przed

sądem. Z kolei w postępowaniu nieproce-

sowym, w przypadku odmowy przyznania

dzieciom statusu uczestnika postępowania,

w pierwszej kolejności są oni reprezentowa-

ni przez rodziców. Również art. 573 § 1 k.p.c.

nie wyklucza możliwości reprezentacji da-

nej osoby przez jej przedstawiciela ustawo-

wego.

Zasada powyższa doznaje pewnych

ograniczeń uwarunkowanych konfl iktem

interesów przewidzianych w art. 98 § 2 k.r.o.

Rodzice nie mogą reprezentować dziecka

w sprawach, w których drugą stroną jest

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

• PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAŁ W POSTĘPOWANIU...

t e o r i a

33

Dziecko krzywdzone

•

nr 2 (35) 2011

inne ich dziecko lub oni sami. Konfl ikt in-

teresów może zachodzić w szczególności

w sprawach o ograniczenie, pozbawienie

władzy rodzicielskiej czy o ustalenie kontak-

tów z małoletnim.

Jeżeli żadne z rodziców nie może repre-

zentować dziecka pozostającego pod władzą

rodzicielską, sąd opiekuńczy powinien usta-

nowić w tym celu kuratora (art. 99 k.r.o.). Na-

tomiast w sprawach, w których może wystę-

pować osobiście, małoletni może ustanowić

swojego pełnomocnika (Zegadło 2011).

Polskie sądy wciąż zbyt małą wagę przy-

wiązują do przestrzegania prawa dziecka,

takich jak: prawo do uczestniczenia w po-

stępowaniu czy prawo do wypowiedzi, ale

również prawo do dostępu do informacji,

prywatności, ochrony przed poniżającym

traktowaniem, równości. Nagminną prakty-

ką jest reprezentowanie małoletniego przez

jednego z rodziców w sprawach o: uregulo-

wanie kontaktów, zakazanie osobistej stycz-

ności z dzieckiem, pozbawienie, ogranicze-

nie czy zawieszenie władzy rodzicielskiej

nad dzieckiem. Rodzic reprezentuje w tych

postępowaniach jednocześnie samego sie-

bie, zatem zachodzi tu oczywisty konfl ikt in-

teresów, na którym traci dziecko. Jego udział

w takich sprawach jest realizowany poprzez

badanie w Rodzinnym Ośrodku Diagno-

styczno–Konsultacyjnym lub poprzez ewen-

tualnie wysłuchanie. W każdej z powyż-

szych sytuacji procesowych dziecko winno

być reprezentowane przez kuratora, jeżeli

nie ma możliwości być uczestnikiem postę-

powania ze względu na ograniczoną zdol-

ność procesową lub jej brak.

W sytuacji reprezentacji dziecka przez

rodziców kwestią nieuregulowaną pozo-

staje także zagadnienie zaskarżania wyda-

wanych orzeczeń sądowych w przedmiocie

władzy rodzicielskiej. W przypadku wyda-

nia orzeczenia zgodnego z oczekiwaniami

rodziców, uprawnionym do wniesienia za-

skarżenia pozostaje w obecnym stanie praw-

nym jedynie prokurator (art. 9 k.p.c.). Nie jest

on jednak informowany o każdej sprawie

w przedmiocie władzy rodzicielskiej. Może

on zaskarżyć orzeczenie, tylko gdy zna jego

treść w terminie przewidzianym dla stron.

Dziecko pozbawione statusu uczestnika oraz

należytej reprezentacji nie ma prawnej moż-

liwości zaskarżenia wydanego w jego spra-

wie orzeczenia.

Powyższe rozważania skłaniają do nastę-

pujących wniosków:

•

Pełna realizacja praw dziecka wynikają-

cych z Europejskiej konwencji o wykony-

waniu praw dzieci w polskiej procedurze

cywilnej nie jest zagwarantowana.

•

Brak jednoznacznego przyznania dzie-

cku statusu uczestnika postępowania cy-

wilnego skutkuje faktycznym pozbawia-

niem go udziału w dotyczących go spra-

wach rodzinnych i opiekuńczych. Nie

wyklucza to jednak obowiązku wysłu-

chania dziecka.

•

Stopniowe zmiany stanowisk przedsta-

wicieli doktryny pozwalają wierzyć w ry-

chłą zmianę przepisów i praktyki w za-

kresie zapewnienia dziecku należytej re-

prezentacji jego interesów (Zieliński 2011,

s. 995–996; Zegadło 2011, s. 61). Perspek-

tywa zmian prawnych rodzi problemy

nie tylko natury legislacyjnej, ale także

fi nansowej, związanej z zapewnieniem

dziecku reprezentacji, np. w osobie kura-

tora opłacanego ze środków Skarbu Pań-

stwa (RPD 2010).

•

Do czasu zmian legislacyjnych, w ge-

stii sądu i organów pomocniczych (kura-

tor sądowy, RODK) pozostaje gotowość

do wysłuchania i w miarę możliwości

uwzględnienia zdania, a także życzeń

dziecka w postępowaniu sądowym

w sprawach jego dotyczących.

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

• PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAŁ W POSTĘPOWANIU...

t e o r i a

34

Dziecko krzywdzone

•

nr 2 (35) 2011

The article discusses legal aspects of executing children’s right to expression in the context of their par-

ticipation in civil procedure. The following topics are presented: legal basis for such expression of views,

minor’s capacity to perform actions in court, the procedure of hearing and representation of a minor in ci-

vil procedure.

Literatura

Jodłowski J., Resich Z., Lapierre J. (2009), Postępowanie cywilne, Warszawa: Lexis Nexis, s. 209–210.

RPD (2011), List Rzecznika Praw Dziecka do Ministra Sprawiedliwości z 1 grudnia 2010 r., Odpowiedź

Ministra Sprawiedliwości z 24 marca 2011 r., www.brpd.gov.pl/wystapienia/wyst_2010_12_15_

ms.pdf

Stojanowska W. (1979), Rozwód a dobro dziecka, Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.

Zegadło R. (2011), Dziecko w postępowaniach sądowych i administracyjnych, Rodzina i Prawo, nr 19,

s. 61.

Zieliński A., Flaga–Gieruszyńska K. (2011), Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz, Warsza-

wa: CH Beck, s. 995–996.

O A

UTORZE

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

— absolwentka Wydziału Pedagogicznego UW (2010) oraz Wydziału

Prawa na Uczelni Łazarskiego (2011). Autorka pracy magisterskiej pt. Prawo dziecka do wypowie-

dzi w sprawach rozpoznawanych przez sąd rodzinny. Laureatka III nagrody w konkursie na najlep-

szą pracę magisterską, organizowanym przez Helsińską Fundację Praw Człowieka (2011) oraz

nagrodzona wyróżnieniem przez Rzecznika Praw Dziecka w konkursie na prace poświęcone

prawom dziecka (2011). Interesuje się zagadnieniami z obszaru prawa i pedagogiki, m.in. te-

matem dziecka w procedurach sądowych oraz wpływem prawa na życie rodzinne.

K

AROLINA

B

ORKOWSKA

• PRAWO DZIECKA DO WYPOWIEDZI A JEGO UDZIAŁ W POSTĘPOWANIU...