0313; 12.11.2009, opracowanie nr 13., - Układ dokrewny cześć II; Paul Esz

TARCZYCA

–

masa ok. 40 g

–

dwa płaty

–

płaty połączone cieśnią

–

cieśń na przedniej pow. tchawicy

–

otoczona torebką łącznotkankową

–

torebka pokryta powięzią tarczową

–

jedyny gruczoł wewnątrzwydzielniczy u człowieka magazynujący przed wydzieleniem duże ilości hormonu

–

największy gruczoł wydzielania wewnętrznego człowieka

–

zrąb

–

tworzony przez odnogi torebki

–

tkanka łączna luźna

–

włosowate naczynia krwionośne typu zatokowego

–

naczynia limfatyczne

–

włókna nerwowe

–

miąższ

–

komórki przypęcherzykowe

–

pęcherzyki

–

główna masa narządu

–

kształt zależny od okolicy i stanu czynnościowego

–

owalne / koliste / wielokątne

–

ściana

–

nabłonek jednowarstwowy sześcienny

–

na blaszce podstawnej

–

bierze udział w syntezie i wydzielaniu hormonów (wpływ TSH)

–

nabłonek jednowarstwowy płaski

–

na blaszce podstawnej

–

tkanka spoczynkowa

–

komórki nabłonkowe

–

udział w wydzielaniu hormonów

–

aparat Golgiego

–

siateczka śródplazmatyczna szorstka

–

pęcherzyki wydzielnicze

–

mikrokosmki na pow. wolnej

–

światło

–

zawiera kwasochłonny żel / koloid / tyreoglobulina

–

przechowywanie hormonów

–

postać jodowanej tyreoglobuliny

–

regulacja

–

autonomiczny układ nerwowy

–

włókna adrenergiczne

–

między pęcherzykami

–

zakończone kolbkowato w pobliżu podstawy komórek nebłonkowych

–

bezpośrednie oddziaływanie na komórki nabłonka

–

komórki jasne / komórki C

–

duże, owalne, pęcherzykowate jądra

–

w grupach

–

na obwodzie pęcherzyków

–

szorstka siateczka śródplazmatyczna

–

aparat Golgiego

–

pęcherzyki wydzielnicze

–

należą do układu APUD

–

wydzielają

–

kalcytoninę

–

somatostatynę

–

serotoninę (5-hydroksytryptaminę)

HORMONY TARCZYCY I ICH WYTWARZANIE

–

trijodotyronina T

3

–

z tyroksyny

–

również w wątrobie i nerkach

–

tyroksyna / tetrajodotyronina T

4

–

wydzielane do krwi

–

wytwarzane w pęcherzykach

–

synteza, magazynowanie, wydzielanie → przebieg etapowy

–

1. synteza tyreoglobuliny

–

siateczka śródplazmatyczna szorstka

–

synteza polipeptydu

–

dodanie mannozy do polipeptydu

–

aparat Golgiego

–

dodanie galaktozy

–

segregacja glikoproteiny (tyreoglobuliny)

–

przejście glikoproteiny ku błonie komórkowej

–

do światła pęcherzyków

–

powstanie koloidu

–

2. jodowanie tyreoglobuliny

–

pompa jonowa w błonie część podstawnej komórek

–

pompowanie jonów sodu do komórek nabłonka pęcherzyków

–

peroksydaza (utlenia sód) 2J

-

→ J

2

+ 2e

–

przejście jonu do koloidu

–

połączenie jonu sodu z grupami tyrozynowymi (tyreoglobuliny)

–

katalizator → peroksydaza

–

1 at. jodu + 1 cz. tyrozyny→ MIT (monojodotyrozyna) → DIT (dijodotyrozyna)

–

wytworzenie tetrajodotyroniny

–

zmiana struktury tyreoglobuliny

–

połączenie 2 cz. dijodotyrozyny

–

powstanie tetrajodotyroniny / tyroksyny

–

uwolnienie alaniny

–

3. powstanie trijodotyroniny

–

kondensacja MIT i DIT lub dejodynacja tyroksyny

–

4. przechowywanie hormonów

–

w koloidzie

–

w stanie nieczynnym

–

stanowią rezerwuar na ok. 10 miesięcy

–

5. powstawanie i wydzielanie czynnych hormonów

–

pobudzenie komórek pęcherzykowych przez TSH

–

endocytoza jodowanej tyreoglobuliny

–

formowanie pęcherzyków

–

zlanie pęcherzyków z lizosomami

–

hydroliza tyreoglobuliny

–

powstaje

–

tetrajodotyronina T

4

→ przenikanie przez błonę podstawną kom. pęcherzykowych → do krwi

–

trijodotyronina T

3

→ przenikanie przez błonę podstawną kom. pęcherzykowych → do krwi

–

dijodotyrozyna T

2

→ działanie dehalogenazy → utrata jodu

–

monojodotyrozyna T

1

→ działanie dehalogenazy → utrata jodu

Trijodotyronina jest najsilniejszym hormonem, powstaje również poza tarczycą poprzez usuwanie 1 at. Jodu z
tyroksyny (kat. dejodynaza tyroksyny).

CZYNNOŚĆ HORMONÓW TARCZYCY

–

trijodotyronina T

3

i tyroksyna T

4

–

receptory dla tych hormonów w jądrach wielu komórek

–

działania na mitochondria większości komórek

–

wzrost

–

liczby mitochondriów

–

grzebieni mitochondrialnych

–

syntezy białek mitochondrialnych

–

wzrost tkankowego oddychania tlenowego

–

wzrost syntezy białek

–

wzrost adsorpcji węglowodanów w jelicie

–

regulacja metabolizmu tłuszczów

–

pobudzanie wzrostu organizmu

–

kalcytonina

–

polipeptyd

–

komórki C tarczycy

–

powoduje hipokalcemie

–

receptory w osteoblastach

–

hamuje niszczenie kości

–

zmniejsza stężenie wapnia we krwi

–

zmniejsza wchłanianie wapnia i fosforanów w jelicie

–

zwiększa wydalanie wapnia i fosforanów z moczem

REGULACJA CZYNNOŚCI TARCZYCY

–

synteza i wydzielanie jodotyronin

–

regulacja przez układ podwzórzowo-przysadkowy

–

tyrealiberyna

–

pobudza TSH (tyreotropina)

–

komórki tyreotropowe

–

tyreotropina

–

pobudza

–

tyreoglobuline

–

pompowanie jonów sodu

–

wydzielanie jodotyronin

–

ujemne sprzężenie zwrotne

–

jodotyroniny → hamują TSH

–

pobudzanie czynności przez współczulny układ nerwowy

–

włókna adrenergiczne

–

podstawa komórek pęcherzykowych

–

synapsy chemiczne

PORÓWNANIE TARCZYCY CZYNNEJ I NIECZYNNEJ

Cecha

Tarczyca czynna i nadczynna

Tarczyca nieczynna

nabłonek

jednowarstowy sześcienny; w stanach
nadczynności zbliżony do walcowatego

jednowarstwowy

sześcienny;

ulega

spłaszczeniu, a czasem złuszczeniu do wnątrza
pęcherzyków

aparat Golgiego

powiększony, ponad jądrem komórkowym, w
strefie przyszczytowej (tj. bliższej powierzchni
komórki stykającej się z koloidem), obok
cystern obecne odłączające się pęcherzyki

bocznie w stosunku do jądra komórkowego

mikrokosmki

zwiększona liczba mikrokosmków

zmniejszona liczba mikrokosmków

GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE

–

3 lub 4

–

na tylnych powierzchniach płatów tarczycy

–

łączna masa 200 mg

–

z ektodermy III i IV kieszonki gardłowej

–

zrąb

–

torebka (na każdym z nich) i odnogi

–

włosowate naczynia krwionośne

–

komórki endokrynowe

–

miąższ

–

komórki endokrynowe

–

główne ciemne

–

najliczniejsze

–

wieloboczne

–

jasne, okrągłe, pęcherzykowate jądra

–

rozproszona chromatyna

–

aparat Golgiego

–

szorstka siateczka śródplazmatyczna

–

pęcherzyki wydzielnicze

–

mało glikogenu

–

SPRAWNE WYDZIELNICZO

–

główne jasne

–

najliczniejsze

–

wieloboczne

–

ciemne, okrągłe, pęcherzykowate jądra

–

zbita chromatyna

–

aparat Golgiego

–

szorstka siateczka śródplazmatyczna

–

pęcherzyki wydzielnicze

–

liczne ziarna glikogenu

–

SPOCZYNKOWE, NIEWYDZIELAJĄCE

–

oksyfilne (kwasochłonne)

–

większe niż główne

–

w grupach

–

okrągłe jądra

–

kwasochłonna cytoplazma

–

mitochondria

–

pojawiają się około 7 roku życia

–

ich liczba wzrasta z wiekiem

CZYNNOŚĆ GRUCZOŁÓW PRZYTARCZYCZNYCH

–

niezbędne do życia

–

usunięcie prowadzi do śmierci

–

wytwarzają i wydzielają PTH (parathormon)

–

pobudza

–

niszczenie kości

–

uwalnianie jonów wapniowych i fosforanowych

–

zwiększa stężenie jonów wapniowych we krwi

–

zwiększa absorpcję wapnia i fosforanów w jelicie

–

hamuje kościotworzenie

–

zmniejsza aktywność osteoblastów

–

zwiększa resorpcję zwrotną jonów wapniowych w nerkach

–

receptory na pow. osteoblastów → oddziaływanie na osteoklasty → aktywacja

–

regulacja wydzielania PTH

–

dodatnie sprzężenie zwrotne

–

ujemne sprzężenie zwrotne

–

spadek stężenie jonów wapniowych we krwi → pobudzenie komórek głównych → wydzielenie PTH

–

wzrost stężenie jonów wapniowych we krwi wiązanie jonów z receptorem → zmiana konformacji receptora → oddziaływanie
na białko G błony → hamowanie komórek głównych → brak wydzielania PTH

ŁOŻYSKO
BUDOWA

–

narząd przejściowy

–

w czasie ciąży

–

z tkanek płodu i matki

–

dojrzałe – pokryte błoną owodniową

–

zrośnięte z płytą kosmówkową

–

sznur pępowinowy w rejonie centralnym

–

kosmki zanurzone w krwi matki

–

krew → do zatoki brzeżnej łożyska → przestrzeń międzykosmkowa

–

powierzchnia zwrócona do matki – nierówna

–

oddzielenie błony śluzowej macicy

–

błona śluzowa doczesna macicy

–

płyta kosmówkowa

–

pnie kosmkowe

–

kierują się w stronę matki

–

oddzielone przegrodami łożyskowymi

–

podział

–

15 generacji

–

ostatnie → kosmki końcowe

–

płyta podstawowa

–

obecność kosmków zakotwiczających od kosmków z pni kosmkowych

–

błona doczesna + błona oddzielona

–

odchodzą przegrody łożyskowe – zwrócone w stronę płodowej części łożyska

–

zakończenia naczyń krwionośnych

–

doprowadzanie i odprowadzanie krwi do przestrzeni międzykosmkowej

–

15 – 20 liścieni / zrazików

–

oddzielone szczelinami

–

1 liścień posiada 1 pień kosmkowy

KOSMEK KOŃCOWY ŁOŻYSKA

–

pień + odgałęzienia

–

podstawowa jednostka strukturalna i czynnościowa

–

budowa zmienia się wraz z rozwojem ciąży

–

kosmki pierwotne

–

w pierwszych dniach po implantacji jaja płodowego

–

pasma trofoblastu

(Trofoblast to warstwa komórek zewnętrznych błony płodowej (kosmówki), wyodrębniająca się u ssaków

we wczesnym stadium rozwojowym zarodka, odpowiedzialna za tworzenie się łożyska oraz transportowane przez nie substancje
odżywcze.)

–

pooddzielane jamkami

–

drążą błonę śluzowa macicy

–

kosmki wtórne

–

po wniknięciu mezenchymy pozazarodkowej do rdzenia kosmków

–

kosmki ostateczne

–

pojawienie się włosowatych naczyń krwionośnych

–

w ok. 3 tygodniu życia zarodkowego

–

długość w mm

–

średnica od 25 do 110 μm

–

budowa → podlega zmianom w miarę dojrzewania i formowania się łożyska

KOSMEK KOŃCOWY W PIERWSZYM TRYMESTRZE CIĄŻY

–

kosmek łożyskowy pokryty warstwą trofoblastu

–

trofoblast

–

syncytiotrofoblast (zespólnia łożyskowa)

–

na powierzchni

–

charakterystyczny dla łożyska

–

ciągła warstwa cytoplazmatyczna

–

transport sub. z krwi matki ↔ płodu przez cytoplazmę

–

dziesiątki tysięcy jąder komórkowych

–

okrągłe

–

umiarkowana ilość heterochromatyny

–

cytoplazma

–

zasadochłonna → przy podstawie

–

kwasochłonna → szczytowo

–

mikrokosmki

–

liczne

–

wysokie

–

ułatwiają transport

–

pokryte glikokaliksem (aktywność fosfatazy zasadowej)

–

lizosomy

–

ciała wielopęcherzykowe

–

mitochondria

–

rybosomy

–

szorstka siateczka śródplazmatyczna

–

ziarna glikogenu

–

wakuole

–

pęcherzyki transportujące

–

okryte

–

receptorowy mechanizm bobierania

–

np. IgG

–

pinocytotyczne

–

gładkie

–

transferryny

–

transportują żelazo

–

rola

–

pośredniczy w procesach wymiany

–

gazów

–

sub. odżywczych

–

metabolitów

–

hormonów

–

przeciwciał

–

synteza hormonów białkowych i glikoproteidowych

–

gonadotropina

–

somatomammotropina łożyskowa

–

tyreotropina

–

kortykotropina

–

ACTH

–

peptydy pokrewne

–

czynniki podobne do regulujących hormonów podwzgórzowych

–

wydzielanie glikoprotein

–

przemiany hormonów sterydowych

–

błona komórkowa

–

słabsza ekspresja antygenów zgodności tkankowej

–

brak reakcji immunologicznej matki na obce tkanki płodu

–

cytotrofoblast kosmkowy (komórki Langhansa)

–

głębiej

–

jądra

–

duże

–

euchromatyczne

–

zasadochłonna cytoplazma

–

rybosomy

–

mitochondria

–

nieliczne

–

duże

–

szorstka siateczka śródplazmatyczna

–

desmosomy

–

łączą kom. między sobą

–

łączą kom. z syncytiotrofoblastem

–

zrąb

–

mezenchyma pozazarodkowa

–

rozrzucone kom. kształtu gwieździstego

–

naczynia tętnicze

–

centralnie

–

nieliczne

–

dają pętle naczyń włosowatych

–

komórki Hofbauera

–

owalne / okrągłe

–

jądro
–

okrągłe

–

ekscentryczne

–

cytoplazma
–

piankowate

–

kwasochłonna

–

lizosomy

–

błonowe receptory odcinków F

c

przeciwciał i skł. dopełniacza → forma

makrofagów

KOSMEK KOŃCOWY W TRZECIM TRYMESTRZE CIĄŻY

–

wzrost liczby kosmków

–

zmiana obrazu morfologicznego

–

zanik warstwy komórek cytotrofoblastu → wbudowanie w syncytiotrofoblast

–

syncytiotrofoblast

–

zmniejszenie grubości

–

redukcja mikrokosmków

–

cechy starzenia się jąder

–

zmniejszenie rozmiarów

–

nieregularność

–

utrata jąderek

–

wzrost heterochromatyny

–

nieregularne rozmieszczenie

–

tworzą skupiska → węzły syncytiotrofoblastu

–

obszary cytoplazmy pozbawione jąder → płytki nabłonkowo – naczyniowe

–

ich ilość wskazuje na stopień dojrzałości łożyska

–

zbliżenie naczyń włosowatych do obwodu kosmka

–

zredukowanie bariery krwi matka ↔ płód

–

skład bariery

–

bezjądrzasty obszar syncytiotrofoblastu

–

blaszka podstawna syncytiotrofoblastu

–

blaszka podstawna naczynia włosowatego

–

cytoplazma komórki śródbłonkowej

–

zagęszczenie tkanki zrębowej kosmków

–

obecność włókien kolagenowych

–

wzrost ilości naczyń krwionośnych

KRĄŻENIE ŁOŻYSKOWE

–

krew matczyna wypełnia przestrzeń międzykosmkową

–

z tętnic spiralnych macicy

–

wysokie ciśnienie 70 – 80 mmHG

–

wytryski krwi

–

ku błonie chorionalnej → kierunek określony przez drzewo kosmkowe i przegrody łożyskowe

–

charakter lokalny i rytmiczny

–

kontrolowane przez mechanizmy naczynioruchowe

–

spływ krwi ku żyłom w błonie podstawowej

–

liczne połączenia

–

ciśnienie w żyłach błony podstawowej – 8 mmHG

–

obwodowe przestrzenie międzykosmkowe → żyły → zatoka brzeżna → żył maciczne

–

długość sieci naczyń włosowatych kosmków – 50 km!

–

ciśnienie tętnicy pępowinowej – 48 mmHG

–

ciśnienie żyły pępowinowej – 24 mmHg

PRZEPUSZCZALNOŚĆ ŁOŻYSKA

–

aktywność metaboliczna

–

aktywność wewnątrzwydzielnicza

–

czynność zależna od okresu ciąży

–

substancje w stężeniu podobny zarówna w krwi płodu i krwi matczynej

–

chlorki

–

mocznik

–

kwas moczowy

–

substancje w stężeniu wyższym w krwi płodu

–

żelazo

–

wapń

–

potas

–

witaminy grupy B

–

substancje w stężeniu wyższym w krwi matczynej

–

glukoza

–

cholesterol

–

białka

–

lipidy

–

witamina A, E

CZYNNOŚCI DOKREWNE ŁOŻYSKA

–

czynność hormonalna jedynie w czasie ciąży

–

produkcja

–

gonadotropiny łożyskowej

–

stymulacja powstawania progesteronu w ciałku żółtym

–

rola w syntezie estrogenów

–

estrogenów

–

progesteronu