Strategie Badań

Badania Poprzeczne

Badania podłużne

(longitudinalne)

+

porównuje się w określonym czasie +Jedna grupa osób jest badana

grupy osób różniące się wiekiem w ciągu jakiegoś czasu, zwykle

kilku kilkunastu lat.

Badania

Poprzeczne

Badania

Podłużne

Zalety

Wady

Zalety

Wady

♥

Szybka i stosunkowo

mało kosztowna

♥

Badania można łatwo

powtórzyć

♥

Służy stwierdzeniu

różnic miedzy grupami
wiekowymi oraz ogólnych
tendencji rozwojowych,
które mogą być następnie
badane bardziej
szczegółowo

♥

Nie informują o

różnicach
wewnątrzindywidualnych
ponieważ badanie jest
odnotowane w jednym
momencie

♥

Badania mogą

odzwierciedlać różnice
kulturowe i społeczne w
badanych grupach a nie
rzeczywiste różnice
rozwojowe(związane z
wiekiem)

♥

Badania dostarczają

danych o rozwoju
jednostek w danym okresie

♥

Dzięki badaniom można

badać stabilność rozwoju

♥

Można określić wpływ

wcześniejszego
doświadczenia
indywidualnego na
późniejszy rozwój

♥

Pochłaniają wiele

czasu i pieniędzy

♥

Istnieje możliwość ,

ż

e pewna grupa ludzi nie

weźmie udziału w
kolejnych badaniach i
zakłóci to wyniki

♥

Powtórzenie tych

badań może być
nierealistyczne ze
względu na różnice w
czasie

Metody Badań

Eksperyment Techniki Technika Technika
Obserwacyjne : Wywiadu korelacyjna

++Obserwacja

Kontrolna

++Obserwacja

w warunkach

naturalnych

Eksperyment

Badacze manipulują jedną zmienna ZMIENNĄ NIEZALEśNĄ i obserwuje jej wpływ na ZMIENNĄ śAŁĘśNĄ, w tym
czasie wszystkie inne czynniki, które mogłyby mieć wpływ na zmienną zależną są kontrolowane. Można je wykonywać w
laboratorium jak również w warunkach naturalnych.
NP. Badania na grupą 80 dzieci nad wpływem modelowania zachowań agresywnych.
Obserwowanie modela – ZMIENNA NIEZALEśNA
Rozmaite zachowania agresywne odtworzone przez dzieci– ZMIENNA ZALEśNA

Zalety:

♥

Niepożądanie zmienne są ściśle kontrolowane, możliwe jest wyciąganie twardych wniosków co do wpływu zmiennej

niezależnej na zmienną zależną, a więc co do tego, czy istnieje między nimi związek przyczynowo- skutkowy.

♥

Dostarczają precyzyjnych i obiektywnych informacji o ludzkim zachowaniu. Z uwagi na te precyzję badania można łatwo

powtórzyć.


Słabości:

♥

Trwają krótko, więc nie wiadomo czy takie same wyniki przyniosłaby długotrwała obserwacja.

♥

Osoby obserwowane w laboratoryjnych warunkach mogą zachowywać się inaczej niż naturalnie.

♥

Niektóre zachowania nie mogą być manipulowane np. nie można poddawać dziecka szkodliwym zachowaniom jedynie

dla badań.

Techniki Obserwacyjne

Przedmiotem badań jest naturalne zachowanie jednostek, zasadą jest minimalne oddziaływanie obserwatora.
Dwie podstawowe techniki organizacyjne:

Obserwacja w warunkach naturalnych:

Przedmiotem badań jest spontaniczne zachowanie w naturalnym otoczeniu

Zalety:

♥

Pozwalają uzyskać realistyczny obraz ludzkiego funkcjonowania w życiu codziennym.

Wady:

♥

Brak ścisłej kontroli , więc nie możemy mieć pewności czy niepożądane zmienienie wpływają na badane zachowanie. Na

Podstawie tych wyników nie można wnioskować o zależnościach przyczynowo skutkowych.

♥

Technika ta jest bardziej wrażliwa na subiektywny wpływ czynników związanych z osobą obserwatora, ponieważ opieraja

się na jego interpretacji zdarzeń.

Obserwacja kontrolowana:

Przedmiotem badan jest zachowanie spontaniczne, lecz obserwator w pewnym stopniu kontroluje i manipuluje sytuację.

Zalety:

Ma dużo wspólnego z obserwacja naturalną nacisk na zachowania spontaniczne.

Ś

rodowisko jest w pewnym stopniu kontrolowane dlatego badacz ma większą pewność co do zmiennych

wpływających na zachowanie badanego.

Wady:

Ponieważ warunki badań są sztuczne, badany może zachowywać się nienaturalnie.

Technika korelacyjna

Technika statystyczna wykorzystywana w badaniach do stwierdzenia, czy między dwiema zmiennymi zachodzi związek, czy
nie.

Zalety:

Technika ta pozwala badaczowi zmierzyć relację miedzy naturalnie występującymi zmiennymi bez

manipulowania lub kontrolowania ich.

Słabości:

Nie pozawala określić związków przyczynowo – skutkowych. Jakieś inne nie znane badaczowi czynniki

mogą być odpowiedzialne za uzyskane wyniki.

Metody najlepiej dobierać do aspektu badanego rozwoju, najlepiej w tym samym stadium różnych metod.

USPOŁECZNIENIE

Uspołecznienie (socjalizacja) – opis i wyjaśnianie sposobu, w jaki dzieci przyswajają sobie zachowania niezbędne do
dopasowania się do kultury i społeczeństwa, w których żyją.

Definicja: Uspołecznienie – jest to proces, w którym jednostka uczy się sposobów zachowania przyjętych w danym
społeczeństwie lub w danej grupie społecznej, aby móc tam funkcjonować.

Uspołecznienie w niemowlęctwie – dokonuje się głównie pod wpływem rodziców, którzy służą dziecku jako modele
akceptowalnych zachowań, dostarczają wsparcia poprzez swoja miłość i decydują, jakich zachowań zakazać, a na jakie
dziecku zezwolić.

W Psychologii - obejmuje nie tylko procesy uczenia się, uczestniczące w rozwoju, ale również potencjał genetyczny
jednostki, odgrywający role w jej reakcjach na wpływ otoczenia.

Uśmiech Społeczny

Niezbędnym warunkiem procesu uspołeczniania jest komunikowanie się lub „ SYGNAŁY SPOŁECZNE” między dzieckiem
a dorosłym. Jednym z tych sygnałów jest UŚMIECH SPOŁECZNY.

Uśmiech pojawia się w odpowiedzi na reakcje dorosłego skierowane do dziecka, miedzy czwartym a szóstym tygodniem
ż

ycia. Od drugiego i trzeciego miesiąca życia dzieci zaczynają rozpoznawać twarze konkretnych osób i w końcu stają się

zdolne do odpowiadania uśmiechem osobom znajomym takim jak członkowie rodziny lub często odwiedzani goście. Osoby
mniej znane dziecku wywołują słaby uśmiech.

Lęk przed obcymi

SPITZ –

Lęk ósmego miesiąca

– jest to ostrożność lub niepokój , jakim dziecki reagują na obcego dorosłego. Zjawisko to

badał AINSWORTH

Przywiązanie

Przywiązanie – dążenie małych dzieci do przebywania w fizycznej bliskości pewnych osób i do poczucia bezpieczeństwa w
ich obecności.


BOWLY
Stadia rozwoju przywiązania:

-początkowo dziecko traktuje jednakowo wszystkich, nie zwracając uwagi na to, kto odpowiada na jego zachowania.
-kiedy dziecko staje się zdolne do różnicowania twarzy, zaczyna przejawiać preferencje, które staja się silniejsze w ciągu
kilku następnych miesięcy.
-pierwsze silne przywiązanie formuje się około siódmego – ósmego miesiąca życia.
- gdy dziecko posiada już zdolności przemieszczania się, przemieszcza się zazwyczaj w kierunku obiektu przywiązania, w
momencie możliwości oddzielenia od obiektu przywiązania dziecko reaguje przywieraniem posługuje się dorosłym jak
bezpieczna podstawą, i dokonuje eksploracji społeczeństwa.
Funkcja tych zachowań jest, zdaniem Bowlb’ego, zapewnienie fizycznej ( a później psychicznej)więzi z matka.

AINSWORTH

Stwierdza, że jakość przywiązania miedzy dzieckiem a matka zależy od wrażliwości matki na emocjonalne potrzeby
dziecka.Większośc dzieci doświadcza

Bezpiecznego przywiązania

, u tych których matki reagują z mniejsza gotowością na

ich potrzeby rozwija się

lękliwe przywiązanie.

SCHAFFER

Zwraca uwagę na

wzajemną zwrotność

relacji niemowlę – matka. Wydaję się, iż siła wytworzonego przywiązania nie zależy

od jakości opieki, jaką dziecko otrzymuje, ani od jakości interakcji, lecz raczej od jakości reakcji i czułości z jaka dorosły
odpowiada na sygnały dziecka.
W większości niemowląt obiektem ich pierwotnego przywiązania jest matka.
Badacze utrzymują iż przywiązanie, które powstaje miedzy między niemowlęciem a matką, stanowi podstawę wszelkich
relacji interpersonalnych dziecka w późniejszych latach życia. Bardziej współczesne badania podkreślają znaczenie
przywiązania wobec innych osób, zwłaszcza wobec ojca.

Pozbawienie kontaktu z matką

Bowly:

Dzieci, które wzrastają w instytucjach opiekuńczych często okazują apatię i nie przejawiają zainteresowania interakcjami
społecznymi.

Harlow
Badania nad pozbawieniem kontaktu z matką u małp (dwa warianty)

a)Małe małpki oddzielono od matek i umieszczono je w klatkach ze sztucznymi matkami które posiadały pokarm. Jedne z
nich były druciane inne powleczone miękkim materiałem. Wyniki były zaskakujące ponieważ , małpki przy przytulnych
matkach spędzały przy nich więcej czasu. Wyciągnięto z tego wniosek, że aby wytworzyć przywiązanie potrzeba oprócz
ź

ródła pokarmu , także źródła ciepła lub „KOMFORTU W KONTAKCIE”

W trakcie kolejnego eksperyment wystraszano małe małpki, te „wychowywane” przez materiałowe matki przytulały się do
nich , a te wychowywane przez druciane siadały i ruszały się w przód i w tył. Wyniki te potwierdziły wagę komfortu
doświadczanego przez niemowlę w kontakcie z matką z materiału.
Następnie zwierzęta wychowane w izolacji umieszczono w grupie małp wychowywanych w normalnych warunkach. Małpy
te nie potrafiły współżyć w grupie, były agresywne, nie potrafiły znaleźć partnerów, a jeśli im się to udało to gdy zostawały
matkami były bezduszne.
Harlow doszedł do wniosku, że dziecko potrzebuje matki, aby się dobrze rozwijać, jednak następne badania wykazują że po
codziennym kontakcie z rówieśnikami niwelują agresywne zachowania.

b)w tym eksperymencie wychowano małpki również bez matki zastępczej w kompletnej izolacji. Wyniki były zaskakujące,
małpy te były agresywne wobec innych ale i wobec siebie, wielkość ich agresywności zależała od długości izolacji.
Harlow stwierdził więc, że opieka macierzyńska ma podstawowe znaczenie dla normalnego rozwoju WSZYSTKICH
NACZELNYCH.

Wdrukowanie( imprinting)

Konrad Lorenz (etymolog) stwierdził że młode zwierzęta np. kaczki przejawiają zachowanie

Podążania za

swoją

matką i stają się stale <<Przywiązane>> do niej co nazwał zjawiskiem WDRUKOWANIA. To przywianie ma
ogromne znaczenie dla późniejszych zachowań zwierzęcia i jego poszukiwań partnera. Jeśli przywianie to
wystąpi w stosunku do człowieka lub do jakiejś rzeczy poszukiwanie partnera jest poważnie utrudnione.

Lorenz stwierdził również, że reakcja podążania za musi się wykształcić w ciągu pierwszych 3 dni życia <<okres
krytyczny>>

Późniejsi badacze mówili jednak o <<okresie sensytywnym>> bardziej plastycznym przedziale czasu w którym
wystąpienie tej reakcji jest bardziej prawdopodobne .

Przenoszenie badań bezpośrednio ze zwierząt na ludzi jest ryzykowne jednak zwróciło uwagę badaczy na
kontakty matka – dziecko.

Przywiązanie i deprawacja

Pozbawienie bliskiego związku z matką.

Bowly
Wiele dzieci hospitalizowanych bądź wychowywanych w instytucjach opiekuńczych pr5zejawia zaburzenia intelektualne,
zaburzenia zachowania oraz niezdolność do zawierania związków z innymi.

Stwierdził więc, że dzieci pozbawione w

pierwszych latach życia bliskich związków z matką lub inną osobą będzie cierpieć z powodu problemów intelektualnych
lub/i społecznych i emocjonalnych

. Studia, które wpłynęły na poglądy Bowlyego:

1)

jego własne badania nad grupą 44 złodziejaszków z ośrodka opiekuńczego i 4 osób z problemami emocjonalnymi,
które nie mały konfliktu z prawem. W pierwszej grupie wiele osób cierpiało z powodu tzw. PSYCHOPATII
AFEKTYWNEJ(niezdolność do odczuwania współczucia dla innych lub o troszczenie się o ich dobro)Ponad
połowa osób w pierwszej grupie tylko wie osoby w drugiej były obdzielone w pierwszych latach życia od swoich
matek. Bowly twierdzi, że to właśnie to oddzielenie było problemem ich problemów emocjonalnych i
przestępczych.

2)

Porównanie przez Goldfarba dwóch 15 osobowych grup dzieci w wieku 10 i 14 lat. Dzieci z jednej grupy spędziły
więcej życia w instytucjach opiekuńczych, a z drugiej w rodzinach zastępczych, wyniki pokazują że dzieci z
pierwszej grupy miały gorsze wyniki w testach na inteligencję, rozwoju językowego i uspołecznienia. Badacz
uważa, że to barak przywiązania w pierwszych latach życia dzieci prowadzi do ich opóźnienia

Późniejsi badacze zwrócili uwagę na metodologiczne niejasności w tych dwóch studiach , wyrastające z problemów dobrania
próby i barku grup kontrolnych.

Zdaniem Bowlyego brak kontaktów z matką może doprowadzić nawet do depresji, moczenia nocnego i skarlenia u dzieci.
Stwierdził, że czasem optymalnym dla uformowania się przywiązania są pierwsze 3 lata życia

Rutter
Podważa stwierdzenia Bowlyego, potwierdza, że pozbawienie opieki dziecka we wczesnym dzieciństwie może się odbić, na
jego psychice jednak, POZBAWIENIE KONTAKTU Z MATKĄ jest zbyt szerokim określeniem, zwrócił uwagę na bardziej
precyzyjny opis tego problemu.

Wyróżnik krótkotrwałe i długotrwałe efekty pozbawienia więzi z matką.

Efekty Krótkotrwałe

Efekty Długotrwałe

Są to zachowania obserwowalne w ciągu kilku
miesięcy po rozdzieleniu z matką. Najczęściej po tym
gdy dziecko musi spędzić czas w szpitalu czy lub
instytucji opiekuńczej np. żłobek tygodniowy.

Są to efekty obserwowalne kilka lat później zarówno po
krótkotrwałym jak i długotrwałym oddzieleniu o matki.

Efekty te dzielą się na trzy fazy (syndrom rozpaczy):
1.strapienie i płacz-

okres protestu

2.cierpienie i apatia –

okres rozpaczy

3.przyzwyczajenie –

okres zobojętnienia

Inne syndromy:
opóźnienie rozwojowe zwłaszcza w strefach językowej
i społecznej.

Syndrom rozpaczy jest najprawdopodobniej wynikiem
przerwania formowania się przywiązania. Należy też
wziąć pod uwagę wiek dziecka, jego relacje z matka
przed rozdzieleniem, płeć i temperament.

1.większość tych efektów jest wynikiem braku czegoś a nie
niedostatku.
2.niepowodzenie w utrwalaniu stałych związków we
wczesnym dzieciństwie z innymi osobami nie tylko z matką
jest przyczyną rozwoju afektywnej psychopatii.
3.brak związków z rodzicami i dysharmonia rodzinna
prowadzi do antyspołecznych zachowań i przestępczości.
4.brak stymulacji i niezbędnych doświadczeń życiowych
prowadzi do opóźnienie rozwoju intelektualnego.

Freud i Dann

Zbadali 3 sieroty które pewien okres życia spędziły w obozie koncentracyjnym i przywiązały się do siebie nawzajem. Mimo
braku opieki Matki i zaburzeń zachowań nie miały AFEKTYWNEJ PSYCHOPATII. Dzieci stały się dorosłe i nie możliwe
było kontynuowanie badań, i były one oparte na stadium przypadku.

Scheffler i Emerson

Obserwowali 60 niemowląt i przyglądali się ich reakcjom przywiązania:

1.

pierwsze przejawy przywiązania występują Około 7-8 miesiąca.

2.

U większości dzieci przywiązanie nastąpiło wobec wielu osób, opisali również niewielką grupę które najsilniejszą
wieź wykształciły z ojcem.

3.

ok. 18 miesiąca tylko 13% niemowląt było przywiązanych tylko do jednej osoby, według tej obserwacji obiektem
przywiązania może być każda osoba dostarczająca dziecku odpowiedniej stymulacji i nie musi dostarczać
pożywienia.

Clark i Clark

Zebrali dowody, że niemowlęctwo ma takie samo znaczenie w życiu człowieka jak średnie czy późne dzieciństwo.

Tizard i Hodges

Badali dzieci które po spędzeniu pierwszych 4 lat życia w placówkach opiekuńczych zostały adoptowane. Badania
wykazują, że dzieci to ok. 8 roku życia stworzyły więzi z adopcyjnymi rodzicami, miały jednak pewne problemy
emocjonalne.

Tizard podsumowuje :

1.

pierwsze lata życia są ważne dla niektórych następnych aspektów rozwoju, wczesne doświadczenia z placówek
opiekuńczych niosą za sobą pewne problemy.

2.

niektóre dzieci mogą być genetycznie obciążone a ich matki mogły w czasie ciąży przebywać w stresie.

3.

większość dzieci wykształciła wieź z adopcyjnymi rodzicami

co nie potwierdza tezy Bowlyego o okresie

krytycznym dla rozwoju przywiązania.

Badania te sugerują, ze polepszenie bytu środowiskowego w późniejszym dzieciństwie wspomaga rozwój społeczny i
emocjonalny dziecka.

Międzykulturowe badania nad przywiązaniem.

Ainsworth badał reakcje przywiązania u dzieci z plemienia Ganda. Jego badania potwierdzają tezy Bowlyego , u większości
niemowląt wieź z matką wykształciła się około 6 miesiąca życia, jednak dzieciate były wychowywane równolegle przez kilka
osób i wykształciły przywiązanie również do nich.

W izraelskich kibucach dzieci są wychowywane przez opiekunów a mimo to większe przywiązanie wykazują do swoich
matek. Dzieci również formują silne związki z rówieśnikami co prowadzi do większego zaangażowania w życie społeczne.

Rola Ojca

Wczesne badania stwierdziły, nie wielką różnicę miedzy reakcjami matek i ojców na ich niemowlęta.

Kotelchuk stwierdził, że niemowlaki były tak samo zaniepokojone

obecnością nieznajomych, bez różnicy czy z pokoju

wyszła matka czy ojciec. Jednak w obecności obojga rodziców większość dzieci przejawiała większe zainteresowanie wobec
matki.

Lamb

Zwrócił uwagę na różnicę nawiązywania przywiązania rodziców z dziećmi. Ojcowie bawią się z dziećmi bardziej
energiczniej niż matki, nie przebywają tak blisko (fizycznie) z dziećmi jak one i używają bardziej „dorosłego” języka. Matki
kontaktują się ze swoimi dziećmi bardziej delikatnie.

Belsky

Rodzice pełnią różne role w wychowaniu dziecka ale dopełniające się wzajemnie.

W centrum uwagi badaczy pozostają:

1.

zwrotny charakter interakcji rodzic – dziecko i proces rozwoju tej relacji

2.

związki między doświadczeniami w dzieciństwie i zachowaniem rodziców.

3.

oddziaływanie czynników zewnętrznych, w tym znaczeniu doświadczeń szkolnych.

4.

międzyosobnicze różnice w relacjach dzieci na stres i deprawacje tj. powody dla których niektóre dzieci rozwijają
się normalnie mimo niekorzystnych doświadczeń

ZABAWA

Zabawa- charakterystyczny składnik zachowania wszystkich normalnych dzieci, zdrowych dzieci.


Gardner

Cel zabawy w rozwoju dziecka:
-lepsze opanowanie świata
-bardziej aktywne radzenie sobie z problemami i lekami
-lepsze rozumienie siebie i relacji miedzy sobą a światem
-wstępne odgrywanie relacji między rzeczywistością a fantazją
-pole na którym intuicyjnie, quasi-logiczne formy myślenia mogą być spokojnie wypróbowywane.

Sekwencja rozwojowa w zabawach dziecięcych:

1.

18 miesiecy-2 lata –

zabawa samotna ,

z wykorzystaniem różnych przedmiotów tj. zabawki.

2.

3 rok życia –

zabawa równoległa,

dzieci bawią się równolegle obok siebie, niekiedy obserwując i naśladując się

nawzajem, lecz nigdy nie wchodząc w interakcję.

3.

około $ roku życia-

zabawa uspołeczniona,

pojawiają się sporadyczne interakcje. Początkowo sztywne lecz

następnie następuje wymiana turn-taking ( zachowania komplementarne) i współpracy.

Formy aktywności w kategorii zabawy wg psychologów:
- manualna, polegająca na powtórzeniach -zabawa jednolatków
-fantazjowanie trzylatków -bardziej celowe i ustrukturyzowane zabawy dzieci starszych
-Malowanie, konstruowanie, eksperymentowanie z piaskiem i wodą, kopanie piłki, badanie nowego przedmiotu

Wybrane teorie zabawy☺

☺

☺

☺

Piaget




Wiąże rozwój zabawy z rozwojem inteligencji. Twierdzi , że po zabawie dziecka można określić rozwój inteligencji dziecka.
Stadia aktywności zabawowej:

1)Zabawa sensoryczno-motoryczne

– odpowiada poziomowi sensoryczno – motorycznemu w rozwoju inteligencji

(od

urodzenia do końca drugiego roku życia)

nacisk jest tu położony na ćwiczenie i kontrole ruchów oraz na badanie

przedmiotów za pomocą wzroku i dotyku.

2)Zabawa symboliczna –

występuje w na przedoperacyjnym poziomie rozwoju inteligencji

(między drugim a siódmym

rokiem życia)

dziecko wykorzystuje fantazję, używa przedmiotów jako symboli innych np krzesło - samochód

3)Zabawa w role –

właściwa dla operacyjnego poziomu rozwoju inteligencji

(od 7 roku życia)

rozwijają się procesy

myślowe dziecka, stają się bardziej logiczne, w zabawie dziecko wykorzystuje określone reguły.

Zabawa to wyraz procesu asymilacji w którym dziecko stara się włączyć wiedzę o otaczającym je swiecie dopasowując je do
posiadanych już doświadczeń i sposobu rozumienia świata.

Bruner

Zabawa daje możliwości uczenia się. Dziecko dzięki zabawie osiąga sprawności motoryczne i poznawcze. Dziecko
eksperymentuje na prostych czynnościach które następnie są połączone w czynności wyższego rzędu .

Wygotski

Zabawa to wiodący czynnik ogólnego rozwoju. Szczególnie ważne są reguły zabawy. Dziecko dzięki zabawie uczy się
rozwiązywać problemy
Uważa, że zabawa stwarza STREFĘ NAJBLIśSZEGO ROZWOJU, w której dziecko może działać na wyższym poziomie
niż przewidziany dla jego wieku, czego przykładem może być wykonywanie niektórych ruchów składających się na
czynność pisania.

Freud

Zabawa to środek do obniżenia poziomu stłumionych emocji. Jest to katharsis w bezpiecznej sytuacji. Zabawę można
traktować jako obronę przed problemami i radzenie sobie z nimi.

Erikson (neofreudysta)

Zabawa to infantylna forma ludzkiej zdolności do radzenia sobie ze swoimi doświadczeniami przez tworzenie sytuacji
modelowych i doskonalenie rzeczywistości przez eksperymentowanie i planowanie.

Podejście

psychodynamiczne

do zabawy widać w terapii zabawą z dziećmi trudnymi . Dziecięca zabawa jest odbiciem

dziecięcej świadomości. Poprzez sesję dziecko może odegrać i opanować swoje leki.

Badania nad zabawami

Hutt

Prowadził badania nad ZABAWAMI EKSPLORACYJNYMI

Eksploracja- aktywność w czasie której dziecko bada przedmioty i zdarzenia w swoim otoczeniu i/lub swoje cechy fizyczne.

Badał zachowania eksploracyjne w warunkach eksperymentalnych.

Dziecko po otrzymaniu zabawki bawi się głównie nią mimo, że w otoczeniu są już zabawki które już zna, gdy już pozna
wszystkie jego możliwości próbują ją połączyć ze znanymi już wcześniej zabawkami. Następnie interesowały się owym
przedmiotem tylko wtedy gdy okazywało się ze posiada jakieś nowe możliwości.

Hutt wyróżnia zachowania eksploracyjne , występujące w początkowej fazie i , następujące po nich, zachowania zabawowe.
Stwierdziła też, że należy odróżnić eksplorację specyficzna od eksploracji zróżnicowanej oraz że jedyni tę drugą można
traktować jako zabawę.

W kolejnych badaniach Hutt i Bhavnani ponownie badały dzieci okazało się, że brak zachowań eksploracyjnych w
dzieciństwie odbija się w późniejszym życiu. U chłopców brakiem przedsiębiorczości i ciekawości a u dziewczynek

problemami osobowościowymi i trudnościami w przystosowaniu w przystosowaniu społecznym. Dzieci eksploracyjne
otrzymywały lepsze wyniki w testach kreatywności a także były opisywane przez swoich nauczycieli jako niezależne i
ciekawe.

Sylva

Prowadziła badania nad zabawa dzieci w przedszkolu w warunkach naturalnych. Założeniem badań było ustalenie roli
zabawy w rozwoju poznawczym. Wyróżniono zabawę rozwiniętą jako bogata formę zabawy, która wymaga od dziecka i
stymuluje bardziej złożoną aktywność, wykorzystując w pełni jego możliwości. Zabawę rozwiniętą charakteryzują dwie
istotne cechy:

1.

jasny cel i środki do jego osiągnięcia

2.

Rzeczywiste sprzężenie zwrotne tzn. dziecko może ocenić swoje postępy bez odwoływania się do innych osób.

Wynik:

1.najbogatsze, najbardziej rozwinięte zabawy, polegają na budowaniu, konstruowaniu, rysowaniu i innych zajęciach
artystycznych oraz na układaniu układanek. Dzieci potrafią koncentrować się na nich dłuższy czas.
2.Nieco za tymi rodzajami aktywności są zabawy wymagające udawania, używania nowych zabawek, piasku, ciasta.
3. mniej rozwinięte takie jak niesformalizowane, improwizowane zabawy czy rozrabianie, wydają się służyć obniżeniu
napięcia i kontaktom społecznym.
4,młodsze dzieci bawią się lepiej i dłużej w parach niż samotnie czy większych grupach. Obecność dorosłego – dla
bezpieczeństwa lub krótkiego komentarza, lecz nie dla kierowania – poprawia jakość zabawy.

Rozwój poznawczy

Jean Piaget

Przez pół wieku prowadził badania zachowania dzieci, rozmawiał z nimi, słuchał rozmów jakie prowadziły miedzy sobą,
przeprowadzał testy badające ich myślenie. Jego metody badawcze obejmowały wywiad kliniczny i obserwacje w warunkach
naturalnych pozostawały w ostrym kontraście do rygorystycznych i ściśle kontrolowanych metod stosowanych przez
behawiorystów. W swoich badaniach Piaget nie manipulował zmiennymi w sposób właściwy formalnym eksperymentom.
Jego wczesny program badawczy zmierzał do opisania rodzajów myślenia charakterystycznych dla dzieci do okresu
adolescencji. Co więcej Piageta interesowały nie indywidualne właściwości poszczególnych dzieci, ale raczej podobieństwa
zachodzące miedzy dziećmi mniej więcej w tym samym wieku. Wyniki tych badań doprowadziły Piageta do sformułowania
teorii wyjaśniającej, JAK DZIECI TWORZĄ POJĘCIA KTÓRYCH UśYWAJĄ W MYSLENIU – TO JEST TEORII,
KTÓRA SUGERUJE, śE DZIECI ROZWIJAĄ BARDZIEJ WYRAFINOWANESPOSOBY MYSLENIA, GŁÓWNIE NA
SKUTEK DOJRZEWANIA.

Pojecie
Pojęcie jest ideą, jaką jednostka posiada o danej klasie przedmiotów lub zdarzeń, grupowanych razem na podstawie tego, co
jest im wspólne. Dzięki pojęciom jesteśmy zdolni myśleć o świecie i rozumieć go. Gdy dzieci maja pojecie o różnych
przedmiotach to gdy poznają nowe chcą je dopasować do znanych już przedmiotów. Np. mała dziewczynka widzi samolot
zna pojecie ptaka lecz nie pasuje do tego pojęcia dźwięk i wielkość, gdy rodzice wytłumaczą dziecku co to jest poznaje ono
nowe pojecie.

Schematy i operacje

Piaget przedstawia strukturę intelektu w kategoriach schematów i operacji.

Schemat jest wewnętrzną reprezentacją określonych czynności fizycznych lub umysłowych. Noworodek jest wyposażony w
szereg wrodzonych schematów które odpowiadają reakcjom odruchowym np. schemat patrzenia, w miarę rozwoju wrodzone
schematy integrują się ze sobą i stają się bardziej rozwinięte, a gdy dziecko reaguje na oddziaływania środowiska powstają
całkowicie nowe schematy.

Operacja jest struktura umysłową wyższego rzędu , która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia siew myśleniu
przed osiągnięciem średniego dzieciństwa(wiek szkolny) Operacje pozwalają dziecku zrozumieć bardziej złożone reguły
funkcjonowania otoczenia.
Cechą charakterystyczną jest odwracalność. Oznacza to że operacje można traktować jako czynność umysłową, która może
zostać odwrócona. Np. pięciolatek rozumie proces dodawania (2+3=5), lecz nie rozumie, że proces ten można odwrócić
przez wykonanie odejmowania(5-3=2). Starsze dziecko które jest zdolne do myślenia operacyjnego rozumie, że dodawanie
jest odwracalne przez odejmowanie, a dzielenie jest odwracalne przez mnożenie. Np. ta sama ilość plasteliny w kulce i
zwałkowana starsze dziecko powie że plasteliny jest tyle samo, młodsze powie, że w zwałkowanym jest więcej plasteliny.
Myślenie młodszego dziecka jest zdominowane wyglądem przedmiotów . Co ,więcej dziecko nie potrafi przeprowadzić

odwracalnych operacji lub umysłowo odwrócić rozwałkowania „kiełbaski”. Struktury poznawcze zmieniają się wraz z
wiekiem. Dlatego Piaget mówi o schematach i operacjach jako o ZMIENNYCH STRUKTURACH POZNAWCZYCH.

Adaptacja do środowiska

Aby przeżyć każdy organizm musi zaadaptować się w środowisku
Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych do wymagań środowiska. Taka adaptacja zachodzi
poprzez procesy asymilacji i akomodacji.

Asymilacja- to proces, w którym nowy przedmiot lub idea zostaje zrozumiany w kategoriach pojęć lub czynności(schematy)
jakie dziecko już zna. umożliwia ona jednostce działanie w nowych sytuacjach i wobec nowych problemów za pomocą już
istniejących schematów.

Akomodacja - jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności tak, by
pasowały Onego nowych sytuacji, przedmiotów lub informacji. Polega ona na zmianie istniejących schematów lub
wytwarzaniu nowych.

Piaget określa asymilację i akomodację jako niezmienne funkcje.

Np. wspomniana juz wcześniej dziewczynka widząca samolot. Jej interpretacja tego przedmiotu jako ptaka to asymilacja. W
miarę otrzymywania nowych informacji o przedmiocie akomoduje swoje struktury poznawcze do nowej sytuacji i w
konsekwencji rozwija nowy schemat.

Proces równowagi i równoważenia

Zanim dziecko nabędzie nową wiedze znajduje się w procesie równowagi. Gdy jednostka napotka coś nowego lub
wymagającego nowego podejścia stan ten jest zaburzony – procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia go.
Piaget nazywa to procesem równoważenia, którego rolą jest zapewnienie, że akomodacja zostanie skonsolidowana przez
asymilacje oraz , że zostanie zachowana między nimi równowaga. W ten sposób zmieniają się struktury umysłowe i
rozwijają się zdolności poznawcze.

Stadia Rozwoju inteligencji według Piageta

1) Sensoryczno – motoryczne – dziecko poznaje świat głownie za pomocą bezpośredniego postrzegania i aktywności
motorycznej, bez myślenia w formie znanej dorosłym. Do ósmego miesiąca dziecko nie posiada pojęcia stałości
przedmiotu, do tego czasu to co znika z widoku dziecka znika również z jego umysłu i dla niego nie istnieje. Dlatego
dziecko nie poszukuje przedmiotu które straciło z oczu. Wraz ze zdobyciem stałości przedmiotu i pojawieniem się innych
ś

rodków myślenia, takich jak pamięć czy język, stadium sensoryczno – motoryczne dobiega końca. Dziecko staje się zdolne

do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości.

2) przedoperacyjne (od drugiego do siódmego roku życia) – Długi okres przejściowy kończący się pojawieniem myślenia
operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, aczkolwiek Piaget twierdzi, że
możliwości intelektualne dziecka są w dalszym ciągu bardziej zdominowane przez spostrzeżenia niż przez pojęciowe
uchwycenie sytuacji i zdarzeń.

Ograniczenia jakim myślenie dziecka podlega w tym stadium:

Egocentryzm

– dzieci nie maja zdolności do patrzenia na świat z innego punktu widzenia niż własny. Dziecko nie potrafi

zrozumieć, że istnieją inne punkty widzenia. Np. Mała dziewczynka oświadczy że ma siostrę jednak zapytana o to czy jej
siostra ma siostrę odpowie że nie. (góry)

Centracja

- oznacza zwracanie uwagi na jedna tylko właściwość sytuacji i pomijaniu innych, nawet najbardziej istotnych .

dziecięca niezdolności do decentracji dobrze ilustrują słynne eksperymenty Piageta nad pojęciem stałości(niezmiennikami).
(eksperymenty z plasteliną i przelewaniem wody).

Plastelina

Dziecko mające przedoperacyjny rozwój inteligencji wykazuje brak niezmienników – nie potrafi zrozumieć, że ilość
plasteliny pozostaje ta sama bez różnicy w jakim jest kształcie.

Przelewanie wody
Gdy dziecko zgodzi się, że w dwóch pojemnikach jest ta sama ilość wody:

To gdy przelejemy wodę z jednego z pojemników:

Chociaż nadal wody jest tyle samo to dziecko odpowie, że wody jest więcej w pojemniku w którym poziom jest wyższy.

Nieodwracalność –

dziecko nie potrafi wrócić do punktu wyjścia rozumowania.

3) Operacje konkretne (od około siódmego do jedenastego roku życia)

Główne właściwości tego stadium to:
-nabywanie odwracalnego myślenia
-zdolność do decentracji

Dziecko postawione wobec zadania wymagającego użycia niezmienników potrafi zrozumieć pojęcie stałości po części
dlatego, że zauważa ono iż transformacje kształtu, objętości, położenia w przestrzeni, itd. mogą zostać odwrócone, a po
części dlatego, że jego myślenie nie jest już zdominowane przez jedna tylko właściwość sytuacji. Piaget twierdzi, że
niezmienniki pojawiają się w ustalonej kolejności. pierwszy to niezmiennik liczby - około szóstego , siódmego roku życia,
a ostatni to niezmiennik objętości – około jedenastego, dwunastego roku życia. Dziecko staje się mniej egocentryczne i
rozumie inne punkty widzenia.
W tym stadium dziecko zaczyna posługiwać się operacjami jak:

Klasyfikacja – zdolność do logicznego grupowania przedmiotów według ich wspólnych cech i właściwości
Szeregowanie – zdolność do porządkowania elementów według jakiegoś porządku, np. według koloru lub wielkości.

Stadium to jest nazywane konkretnym ponieważ dziecko potrzebuje manipulacji i eksperymentowania aby rozwiązać
problem. Np. dostaje zadanie, Kasia jest wyższa od Asi ale Ania jest wyższa od Kasi, kto jest największy?, bez trudności je
rozwiąże gdy dostanie 3 lalki Kasi, Asi i Ani.

4) Operacje formalne ( od około jedenastego roku życia)

W tym stadium pojawia się zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów lub
wydarzeń. Myślenie dziecka przypomina myślenie dorosłego człowieka. Dziecko jest zdolne do rozwiązywania problemów
w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez, wyłączania hipotez i równoczesnego badania ich
wzajemnych zależności.

Zadanie Piageta budujące myślenie formalno – operacyjne

Eksperymentator daje dziecku kawałek sznurka i kilka ciężarków oraz wyjaśnia mu, że może ono zmieniać długość sznurka,
wielkość ciężarków i siłę, z jaką wprawia w ruch wahadło. Zadaniem dziecka jest wykrycie, który z tych trzech czynników
wpływa na czas potrzebny wahadłu do wykonania jednego wychylenia.

- Dziecko w stadium myślenia przedoperacyjnego - zwykle sądzi, że siła z jaka wprawia ruch wahadło, jest jedynym
ważnym czynnikiem.

- Dziecko w stadium myślenia konkretno – operacyjnego próbuje zbadać rolę różnych czynników – różnych ciężarków,
różnej długości sznurka itp. Lecz czyni to w sposób raczej przypadkowy niż systematyczny.

- Dziecko w stadium myślenia formalno – operacyjnego systematycznie testuje każdy czynnik. Formułuje hipotezę o
znaczeniu danego czynnika i sprawdza ją, aż wszystkie możliwości zostaną wyczerpane.

Problemy metodologiczne

Brytan stwierdził, że Piaget używał zbyt trudnych słów, przy badaniach dzieci a także naprowadzał je na odpowiedzi.
Wykorzystując trochę inne słowa w pytaniach lub bardziej realistyczne przykłady pokazał, że dzieci poniżej 5 roku zycia są
mądrzejsze niż sądził Piaget.

Stałość przedmiotu

Bryant w czasie badań niemowląt dowiódł że niektóre między 4 a 6 tyg. śycia ą świadome istnienia przedmiotu znikającego
z pola widzenia

Egocentryzm

Zadanie z górami zostało opracowane aby sprawdzić czy dzieci posiadają inny punkt widzenia. Stosując je Piaget stwierdził
ż

e dzieci ok. 8 roku życia nie rozwiązują go prawidłowo. Margaret Donaldson opisuje eksperymenty przeprowadzone przez

jej pracowników które dowodzą, że dzieci miedzy połową czwartego a piątym rokiem życia są zdolne do uchwycenia punktu
widzenia innej osoby. Było to zadnie z chłopcem chowającym się przed policjantem. Dlaczego dało inne wyniki? Ponieważ
poświecono wiele uwagi by dziecko zrozumiało zadanie, a zwłaszcza znaczenie słowa „chować się”. Zadanie to jest bardziej
sensowne i realistyczne dla dziecka niż to z górami dzięki czemu dziecko bardziej angażuje się w rozwiązanie zadania.
Zadanie z górami jest abstrakcyjne w bardzo istotnym psychologicznym sensie jest ono wyabstrahowane ze wszystkich
podstawowych ludzkich celów , odczuć i dążeń .

1. Dwie ściany ustawia się w formie krzyża
2. Lalka policjant zostaje umieszczona na modelu w taki sposób, że widzi pola A i C lecz nie widzi pól B i D, ponieważ
zasłania je ściana.
3.Dzieko otrzymuje lalkę chłopca i ma ja umieścić na modelu tak aby policjant nie mógł jej zobaczyć.
4. Zadanie jest powtarzane kilka razy, z wykorzystaniem dwóch policjantów umieszczonych w różnych miejscach na
modelu. Za każdym razem dziecko jest proszone o umieszczenie chłopca w miejscu, w którym policjant nie będzie go
widział
5. 90% badanych dzieci umieściło chłopca prawidłowo.

Pojęcie stałości (niezmienniki)

Wielu psychologów nie zgadza się, że dzieci w przedoperacyjnym poziomie myślenia nie są zdolne do rozumowania w
oparciu o zasadę stałości. Wykazano, że nie jest pewne że dzieci interpretują słowa w taki sam sposób jak dorośli, zatem
niepowodzenie w zadaniach wymagających zasady stałości można w niektórych przypadkach wyjaśnić trudnościami z
rozumieniem słów mniej niż , czy więcej niż.
Powtarzano eksperyment z żetonami jednak tym razem wprowadzono niegrzecznego misia który przekładał żetony i wtedy
60% dzieci poprawnie odpowiadało na zadawane pytania. Dlaczego niegrzeczny mis tak dużo zmienił?? Donaldson
utrzymuje, że była to wina tego ze skoro w pierwszej próbie żetony zmieniał dorosły człowiek to musiało się coś zmienić.
Ten eksperyment tak jak zadanie z policjantem ilustruje przedstawioną wcześniej problematyczną naturę relacji między
dziecięcą kompetencją a wykonaniem.

Wnioski płynące z teorii Piageta dla edukacji.

1. Dzięki jego badaniom wiadomo, że dzieci maja inną inteligencję niż dorośli , dlatego też, zwraca się uwagę na jego
możliwości przy nauczaniu i dawaniu mu zadań. Sprawdza się czy są one na te zadania gotowe.
2. Ważne jest aby nauczyciel stwarzał środowisko w postaci bogatych zróżnicowanych materiałów i czynności
stymulujących naturalną ciekawość dziecka. Uczenie się przez odkrywanie zachęcają dzieci do eksplorowania otoczenia i
uczenia się przez własne działania.
3.Dzieci przed poziomem inteligencji formalno – operacyjnej muszą być zaznajamiane z nowymi pojęciami poprzez
konkretne przedmioty i stopniowo budować, gdy jest to stosowne, bardziej abstrakcyjne rozumowanie.
4.Dziecko musi się asymilować z nowymi pojęciami, powinno się je łączyć z czymś co dziecko już zna i czego
doświadczyło.

Przetwarzanie informacji a rozwój informacji

Celem tego jest zrozumienie, jak dziecko interpretuje, przechowuje, wydobywa z pamięci i ocenia informację. Omawiane
podejście obejmuje:

- szczegółowe badania procesów takie jak spostrzeganie, pamięć, stosowanie strategii, czas reakcji, wydajność uwagi itp.
- jakie aspekty przetwarzania informacji zmieniają się z wiekiem. Np. zajmowanie się kilkoma informacjami jednocześnie
wzrasta wraz z wiekiem.

Case – przykład podejścia opartego na przetwarzaniu informacji

- rozwój poznawczy następuje w serii uporządkowanych stadiów, w trakcie których możliwości dziecka w zakresie
przetwarzania informacji , staja się coraz doskonalsze.
- Pojęciem wyjaśniającym rozwój jest wielkość „pamięci operacyjnej”( opowiadająca za pamięć krótkotrwałą) ,jaka dziecko
dysponuje w danym momencie. Zadania rozwiązywane przez dziecko można opisać w terminach pamięci operacyjnej lub
„Przestrzeni M” jakiej wymaga dane zadanie. W miarę rozwoju wielkości dostępnej pamięci wzrasta.
- Znając wielkość przestrzeni M badanego można przewidzieć poziom , na jakim wykona on rozmaite zadania. Poziom
wykonania zadania przez dziecko można również podwyższyć dostarczające mu odpowiednich pomocy pamięciowych lub
obniżając wymagania, jakie zadanie stawia pamięci operacyjnej.

Nabywanie języka

Podstawowe elementy języka to słowa. Każde słowo składa się z dźwięków zwanych fonemami, które w przybliżeniu
odpowiadają literom alfabetu. Fonemy łączą się ze sobą, tworząc morfemy, które są najmniejszymi elementami języka,
pełniącymi jakieś funkcje gramatyczne.
Np. Słowo koty składa się z czterech fonemów K o t y i z dwóch morfemów Kot i y

Ok. 3 lat dzieci dokonują postępu od wypowiedzenia pierwszego słowa w wieku ok. 12 miesięcy do płynnej, poprawnie
gramatycznie mowy. Bez żadnych specjalnych ćwiczeń dzieci zdolne są przyswoić sobie praktyczną znajomość gramatyki
czy też składni (łączenie morfemów według pewnych systematycznych reguł) do momentu osiągnięcia wieku ok. 4,5 roku.
Jednocześnie gwałtownie rozwija się ich zdolność rozumienia znaczenia słów i zdań (semantyka)

Fazy nabywania języka

1. Gaworzenie – pierwsze dźwięki jakie dzieci wydają to krzyki, będące wyrazem wewnętrznego dobrostanu. Potem pojawia
się gruchanie i gaworzenie, które reprezentują stadium przedintelektualne. Ok. 5, 6 miesiąca dziecko zaczyna gaworzyć
wydając podobne do sylab dźwięki takie jak gaga, dada. Wszystkie dzieci także głuche wydają takie same, podobne do mowy
dźwięki, co wskazuje na ich wrodzony, a nie wyuczony charakter. Pod koniec pierwszego roku życia dźwięki wydawane
przez dziecko coraz bardziej przypominają dźwięki Mozy używanej w jego otoczeniu.

2.Wypowiedzenia jednorazowe – ok. 12 miesiąca dziecko wydaje pierwsze zrozumiałe słowa jak mama czy pies. Aktywny
słownik dziecka w wieku 18 miesięcy obejmuje przeciętnie 50 słów, dziecko reaguje na więcej słów niż potrafi powiedzieć.

3.Pierwsze zdania – w wieku ok. 2 lat dzieci zestawiają ze sobą dwa wyrazy tworząc pierwsze proste zdania np. mama da.
Słowa nie są łączone przypadkowo, lecz stanowią telegraficzne wersje zdań.

Badania nad nabywaniem języka

Trevarthen badał niemowlęta w okresie od urodzenia do 6 miesiąca życia nagrywając ich wypowiedzi. U dzieci 6- cio
tygodniowych zaobserwował przed-mowę. Zachowanie to polega na prymitywnych próbach mówienia poprzez poruszanie
wargami i językiem, czasem z wydawaniem dźwięków, czasem bezgłośnie. Zauważył też, że już w wieku dwóch miesięcy
niemowlęta wydają miękkie, niskie dźwięki podobne do samogłosek w odpowiedzi na zachowanie dorosłego. Te
wokalizacje mogą stanowić początek naprzemiennych zachowań( tak jak to ma miejsce w rozmowach w późniejszym
wieku).
Roger Brown badał troje dzieci, nagrywał ich rozmowy z matkami a następnie je analizował. wyniki:

- zdania wypowiadane przez dzieci w początkowym okresie rozwoju mowy są krótkie i gramatycznie niekompletne.
Wypowiedzi mają charakter telegraficzny tzn. zawierają słowa przenoszące przekazywane znaczenie, natomiast dziecko
opuszcza słowa przenoszące przekazywane znaczenie, natomiast dziecko opuszcza słowa funkcyjne np. dzidzia krzesełko , a
nie dziecko na krzesełku.
- do wieku4/5 lat maja trudności w poprawnym wyrażaniu negacji.
- zdania wypowiadane we wczesnym dzieciństwie, są bardzo podobne bez różnicy w jakim języku etnicznym wychowuje się
dziecko

Teorie nabywania języka

Teoria ucznia się

Ograniczenie podejścia opartego na teorii

uczenia się

Teoria natywistyczna

Skinder wyróżnia trzy sposoby pobudzania
mowy:
-dziecko wykorzystuje reakcje echoidalne,
naśladuje dźwięki wydawane przez inne
osoby , które wykazują natychmiastową
aprobatę. Zgodnie z regułami warunkowania
instrumentalnego wzmocnienie to zwiększa
prawdopodobieństwo powtórzenia słowa
przy następnej okazji gdy pojawi się
przedmiot.
- dziecko wytwarza przypadkowy dźwięk,
któremu inne osoby nadają znaczenie, np.
słysząc dada rodzic wykorzystuje ten dźwięk
do utworzenia słowa i zachęca dziecko do
powtarzania go.
- dziecko wypowiada słowo, zwykle będące
naśladownictwem, w obecności przedmiotu i
jest nagradzane aprobatą

Teoria uczenia nie jest w stanie wyjaśnić:
- szybkiego tempa nabywania języka
-wielości różnych reakcji na ten sam bodziec
- twórczych i nowych wypowiedzi
tworzonych przez dzieci.

Chomsky twierdzi że ludzie posiadają wrodzony
mózgowy mechanizm, który nazwał
mechanizmem przyswajania
języka.(LAD)Mechanizm ten zawiera informacje
które są stopniowo wykorzystywane w miarę
dojrzewania języka.
Wszystkie języki na pewnym poziomie maja
wspólne elementy – uniwersalia językowe .
Uniwersalia odnoszą się do istnienia rzecz., czas, i
przym których wys. Jest wspólną cechą wszystkich
języków. Dzięki LAD dziecko ma wrodzona
ś

wiadomość tych uniwersaliów. Gdy dziecko

słyszy wypowiedzi innych osób, jest zdolne
analizować to , co usłyszy, wydobyć leżące u
podstaw danego wypowiedzenia reguły
gramatycznej zastosować je w nowej sytuacji im w
różnych formach (transformacje)

Rozwój społeczno - moralny

Podejście psychodynamiczne

Freud specjalizował się w zaburzeniach nerwicowych, zauważył że zaburzenia te wynikają ze wcześniejszych
traumatycznych doświadczeń pacjentów niż z dolegliwości fizycznych. Rozwiną słynną obecnie psychoanalityczną terapię
zaburzeń emocjonalnych i osobowości.
Psychoanaliza wykorzystuje 3 główne techniki:
- wolne skojarzenia – zachęca pacjentów to swobodnego wyrażania toku myśli, tak jak pojawiają się one w ich umysłach.
- analizę snów
- interpretację przejęzyczeń i innych czynności omyłkowych.
Każda z tych technik penetruje nieświadomość pacjenta i wydobywa z niej myśli, uczucia i motywację, których pacjent sobie
nie uświadamia.
Z jego pracy wyrosła monumentalna teoria ludzkiego umysłu i osobowości. Centralne pozycje to następujące zagadnienia:

- znaczenie doświadczeń wyniesionych ze wczesnego dzieciństwa dla rozwoju osobowości i rozwoju emocjonalnego w
późniejszych fazach życia
- istnienie nieświadomego umysłu, zawierającego wyparte wspomnienia, które wpływają na świadome myśli i zachowania.
- istnienie instynktownych popędów , które motywują i regulują ludzkie zachowania nawet w dzieciństwie. Źródłem tych
popędów jest energia psychiczna, a najistotniejszy z nich, libido, ma naturę seksualną. Libido jest siłą, która zmusza ludzi do
zachowywania się w sposób umożliwiający przedłużenie gatunku.
- znaczenie mechanizmów obronnych, takich jak:

- wyparcie (usuwanie bolesnych doświadczeń ze świadomej pamięci)

- regresja( powrót do rozwojowo wcześniejszych sposobów zachowania w celu uniknięcia stresujących wydarzeń)

- projekcja (przypisywanie własnych niepokojących uczuć i postaw innym)
- sublimacja (wyrażanie podstawowych popędów, np. tendencji agresywnych, w działaniach zastępczych, takich jak
sztuka)

Struktura osobowości

Freud utrzymywał, że osobowość składa się z trzech głównych struktur. Każda struktura ma swoje własne funkcje i w
zdrowej, dojrzałej osobowości te trzy struktury wytwarzają wywarzone, zintegrowane zachowanie.

ID – dziecko jest kierowane przez id wyłącznie we wczesnym niemowlęctwie. Jest zdeterminowane biologicznie i

reprezentuje wszystkie instynktowne popędy, które są dziedziczne. Działa ono według zasady przyjemności, co oznacza że
poszukuje ono natychmiastowego zaspokojenia wszystkich swoich potrzeb. Jest irracjonalne , impulsywne i nie zwraca
uwagi na ograniczenia społeczne.

Ego - W miarę rozwoju niemowlęcia rozwija się jego ego. Działa ono według zasady rzeczywistości , jego główna

funkcja jest utrzymywanie w równowadze zakazów i ograniczeń płynących z otaczającego jednostkę świata, a
irracjonalnymi, nieukierunkowanymi popędami pochodzącymi z Id. Ego jest często określane jako struktura kierująca
osobowością.

Superego – wyłania się między czwartym a szóstym rokiem życia. Odpowiada z grubsza sumieniu, superego

zawiera wewnętrzne reprezentacje wszystkich moralnych sankcji i zakazów, jakie istnieją w strukturze otaczającej jednostkę.
Jakiekolwiek pogwałcenie tych często wysokich standardów prowadzi do przeżywania poczucia winy i lęku.

Stadia rozwoju psychoseksualnego

W trakcie rozwoju dziecko przechodzi, przez szereg stadiów. W każdy z nich satysfakcja osiągana jest przez kierowanie
libido do różnych części ciała.

Kateksja – proces kierowania energii psychicznej ku przedmiotom, osobom i czynnościom. Redukuje ona popęd i wiąże
energię z obiektem.

Każde ze stadiów pociąga za sobą szereg problemów, które muszą zostać rozwiązane w związku z dalszym rozwojem.
Niepowodzenie rozwiązania problemów w danym stadium daje w efekcie fiksację lub zatrzymanie rozwoju na tym stadium ,
co powoduje nerwice w życiu dorosłym.

Stadia:

Stadium oralne – (pierwszy rok życia) dominuje tu energia libidinalna i koncentruje się wokół ust, a dziecko

czerpie przyjemność ze ssania i gryzienia. Dziecko którego oralne potrzeby nie są zaspakajane lub zaspakajane nadmiernie
będzie przejawiało cechy charakterystyczne dla tego stadium także w okresie późniejszym. Fiksacja – alkoholizm ,
żarłoczność, narkomania, palenie tytoniu.

Stadium analne- ( drugi i trzeci rok życia) koncentruje się w okolicach odbytu. Dziecko osiąga satysfakcję z

wydalania i wstrzymywania kału. Ważnym wydarzeniem w tym okresie jest trening czystości. Fiksacja – osobowość
nadmiernie zwracającą uwagę na czystość i porządek (problem z wydalaniem)oszczędność, upartość i obsesyjność
(problem ze wstrzymywaniem)

Stadium falliczne – (między czwartym a szóstym rokiem życia) koncentruje się w genitaliach i uczuciach, które

stają się jawne seksualnie.
Fiksacje:
Kompleks Edypa – chłopięce fantazje obejmują życzenie seksualnego związku z matką. Chłopiec nie nawiedzi intymnego
związku ojca i matki i obawia się kary w postaci kastracji za swe zakazane marzenia. Kompleks ten zostaje rozwiązany gdy
chłopiec zaczyna identyfikować się z ojcem aby pozyskać go i stać się takim jak on, w takim stopniu jak to tylko możliwe.
Kompleks Elektry – dziewczynka wierzy, że uległa kastracji, bo nie posiada penisa, cierpi z powodu zazdrości o penisa. To
prowadzi do silnego, opartego na miłości związku z ojcem, jako posiadaczem penisa, w dalszym ciągu do identyfikacji z
matką, aby stać się taką jak ona.
Pozytywne rozwiązanie kompleksów przynosi w efekcie identyfikację dziecka z rodzicem własnej płci. Z tej identyfikacji
wynikają dwie istotne konsekwencje:

- dziecko przyswaja rolę związaną z płcią, którą to rolę podejmie w dalszym życiu.
- dziecko przyswaja standardy moralne rodziców, ich postawy i zakazy wraz z obowiązującymi normami moralnymi które
odzwierciedlają. Tak powstaje superego lub sumienie, a wartości charakterystyczne dla kultury są przekazywane z pokolenia
na pokolenie.

Okres latencji – (okres ten trwa do adolescencji) libido ulega osłabieniu i nie koncentruje się na żadnym obszarze

ciała. Jest to okres rozwoju ego zwłaszcza sprawności intelektualnych i społecznych.

Stadium genitalne – (adolescencja) stadium finalnej dojrzałości. Wszystkie wcześniejsze popędy seksualne

związane z określonymi częściami ciała łączą się w zintegrowany zestaw dorosłych, seksualnych postaw i uczuć.
( str.67 – 73)

Teoria uczenia się

Uczenie się można zdefiniować jako względnie trwałą zmianę w zachowaniu, która pojawia się w wyniku doświadczenia lub
praktyki. Według zwolenników teorii uczenia się, uspołecznienie dokonuje się głównie pod wpływem zewnętrznych
czynników środowiskowych a nie pod wpływem czynników wewnętrznych. Do wyjaśnienia sposobu, w jaki dziecko rozwija
tak skomplikowane wzorce zachowania, pojęcia i nawyki są wykorzystywane trzy teorie uczenia się:

Warunkowanie klasyczne – zachowanie odruchowe jest mimowolne, powstaje automatycznie na odpowiednie

bodźce np. ślinienie czy mruganie. Warunkowanie to wyjaśnia w jaki sposób zachowanie odruchowe może zostać skojarzone
z nowym bodźcem, które normalnie nie wywołuje tego zachowania. Jednostka może nauczyć się odpowiadać w określony
sposób na dany bodziec. Pawłow badał odruch ślinienia się u psów. Zauważył, że psy ślinią się nie tylko na zapach i widok
pożywienia, ale również na widok samej miski. W ramach eksperymentu dowiódł, że u psów można wywołać ślinienie się na
inne nienaturalne bodźce, np. dźwięk dzwonka o ile będzie stosunkowo długo prezentowany podczas jedzenia. Takie
współwystępowanie powoduje uformowanie skojarzenia miedzy dzwonkiem a reakcją ślinienia się. W ten sposób powstanie
odruch warunkowy. W dalszych eksperymentach Pawłow udowodnił również, że po warunkowaniu:
- pies generalizuje reakcje śliniąc się na dźwięki podobne do dzwonka
- jeśli bodziec warunkowy będzie nadal powtarzany, ale nie będzie towarzyszyło mu pojawianie się jedzenia, reakcja
ś

linienia przestanie występować czyli ulegnie wygaszeniu.

- jeśli będą stosowane dwa różne dźwięki, lecz jedzenie będzie podawane po jednym z nich, pies nauczy się różnicować te
dwa bodźce i będzie ślinił się na dźwięk powiązany z jedzeniem.

Warunkowanie klasyczne u niemowląt

Watson i Rayner wykorzystali wyniki Pawłowa i postanowili zastosować je w eksperymentach z małymi dziećmi. Watson
stwierdził, że emocja strachu (reakcja bezwarunkowa) u niemowląt jest wrodzoną reakcją na głośny hałas (bodziec
bezwarunkowy). Wytwarzał strach wobec szczurów (oraz innych białych futrzanych rzeczy – reakcję warunkową) u
dziewięciomiesięcznego niemowlęcia przez wielokrotne pokazywanie szczura (bodziec warunkowy)i głośnego gongu
(bodziec bezwarunkowy). Zwolennicy teorii uczenia się twierdzą, że klasyczne warunkowanie może być odpowiedzialne za
tworzenie się wielu irracjonalnych lęków.
U dziesięciorga noworodków przez łączenie dźwięku dzwonka z podawaniem butelki z pokarmem już po ośmiu dniach
wywołano droga warunkowania klasycznego odruchu ssania i ogólnego ożywienia na dźwięk dzwonka.

Warunkowanie instrumentalne – dotyczy zachowania DOWOLNEGO. Skinner umieścił szczura w klatce w której

kiedy szczur dotknie dźwigni dostaje jedzenie. Na początku szczur robi to przypadkowo, następnie za każde zbliżenie się do
wymaganego zachowania szczur otrzymywał jedzenie, potem już tylko dotkniecie dźwigni powodowało otrzymanie jedzenia.
Ta procedura to KSZTAŁTOWANIE ZACHOWANIA, pożądane zachowanie jest kształtowane przez nagradzanie kolejnych
reakcji, które są KOLEJNYMI PRZYBLIśENIAMI . Pożądane zachowanie, zwane jest instrumentalną reakcją warunkową.
Nagroda jest WZMOCNIENIEM.

Tu również występuje generalizacja, różnicowane i wygaszanie.

- zwierze może generalizować swoją reakcję na sytuacje podobne, lecz nie identyczne z tą, w której pierwotnie zostało
uwarunkowane . Tak więc jeśli szczur zostanie uwarunkowany w ten sposób, że reaguje na widok plastikowego kwadratu o
powierzchni jednego cala, będzie również naciskał dźwignię w odpowiedzi na widok koła zbliżonej wielkości.
- szczur może zostać następnie uwarunkowany tak, by różnicował koło i kwadrat, jeśli otrzymuje wzmocnienie tylko wtedy,
gdy reaguje naciśnięciem dźwigni , tylko na jednym ze znaków.
- jeśli wzmocnienie przestanie być dostarczane, reakcja instrumentalna ulegnie wygaszeniu.
Eksperymenty nad WI wykazały istnienie różnych wzorców wzmocnienia
1. Wzmocnienie ciągłe – polega na podawaniu nagrody po każdym wystąpieniu pożądanego zachowania.
2. Wzmocnienie częściowe – ma miejsce wówczas, gdy jakaś część reakcji szczura jest wzmacniana w regularnych
odstępach czasu.

Warunkowanie instrumentalne u ludzi

Zachowanie niemowląt może być kształtowane technika warunkowania instrumentalnego:
1. w badaniach na nabywaniem języka wykazano, że ilość dźwięków wydawanych przez trzymiesięczne niemowlęta może
się zwiększyć pod wpływem wzmacniania wypowiedzeń niemowlęcia werbalnymi reakcjami dorosłego
2. warunkowania instrumentalnego używano również w celu zmiany niepożądanego zachowania u ludzi (modyfikowanie
zachowania). Wysiłki zmierzające do poprawy zachowania dzieci przeszkadzających w klasie, do wyuczenia higieny
przyniosły pewne sukcesy. Wykorzystano ignorowanie niepożądanego zachowania, co spowodowało jego wygaszenie,
wzmacniano natomiast pożądane zachowanie, które później było powtarzane.

Kara

Karę można wytłumaczyć jako dostarczanie nieprzyjemnego bodźca po nieodpowiedniej reakcji. Lecz może przynosić dobre
i złe skutki.

Teoria społecznego uczenia się - pojecie uczenia się przez obserwację lub naśladownictwo zaproponowane dla

wyjaśnienia uczenia się języka w okresie wczesnego dzieciństwa wydawało się równie odpowiednie dla rozumienia uczenia
się zachowań społecznych. Zakres teorii uczenia się uległ w ten sposób poszerzeniu i objął proces uczenia się przez
obserwację (lub modelowanie) dla wyjaśnienia tego, w jaki sposób dzieci uczą sianowych zachowań naśladując innych ludzi.

Uczenie się przez obserwację

To zagadnienie szeroko badali Badura i jego współpracownicy. W ich eksperymentach uczestniczyły głównie dzieci szkolne.
Dzieci badano w sytuacjach prawdziwych lub pokazywano im film na którym model bił i kopał lalkę Bobo. Następnie dzieci
miały okazje naśladować obserwowane zachowania , a ich faktyczne zachowanie porównano z dziećmi z grupy kontrolnej,
które nie obserwowały zachowań modela. Dzieci z grupy eksperymentalnej były bardziej agresywne i odtwarzały
zachowania modela. W późniejszych badaniach Badura pokazał, że dzieci mogą się uczyć zachowań modela bez
konieczności ich odtwarzania. Trzem grupom pokazano film w którym model zachowuje się agresywnie , pierwsza grupa
widziała, że model był ukarany za swoje zachowanie, druga, że był nagrodzony, trzecia, że nie było żadnej reakcji. Dzieci z
pierwszej grupy przejawiały mniej agresji niż dzieci z dwóch pozostałych. Badura doszedł do wniosku, że pośrednia kara
wpłynęła na zachowanie dzieci. Jednak w sytuacji gdy nagrodzono dzieci za naśladowanie modela, wszystkie trzy grupy
przejawiały agresję w tym samym stopniu. Trzeba w związku z tym odróżnić proces nabywania określonych zachowań od
ich faktycznego wykonywania.
Badania pokazały, że dzieci znacznie częściej przejawiają zachowania zaobserwowane u modela, jeśli jest on:
- pod jakimś względem do nich podobny
- posiada władzę

- jest nagradzany za swoje zachowanie
- jest ciepły i opiekuńczy

Zdolność do uczenia się przez obserwację a następnie naśladowania wymaga 4 umiejętności:
1. obserwacja właściwych oraz charakterystycznych cech zachowania
2. zapamiętania istotnych cech przejawianego zachowania
3. właściwego naśladowania modela
4. uzasadnienia naśladowania w postaci wiążących się z nim zewnętrznych, wewnętrznych oraz pośrednich nagród

Identyfikacja – pojecie pochodzące z psychoanalizy i zostało wprowadzone przez Freuda. Oznacza ono proces, dzięki
któremu dziecko uczy się uczyć postaw i zachowań innych ludzi początków – rodziców. Identyfikacja przypomina
naśladowanie, gdyż oba procesy zakładają nijako kopiowanie zachowania innych, chociaż identyfikacja jest procesem
bardziej skomplikowanym i długotrwałym. Wielu psychologów traktuje identyfikacje jako kluczowy czynnik procesu
uspołeczniania dziecka. Każde dziecko identyfikuje się do pewnego stopnia najpierw ze swoimi rodzicami, później w miarę
upływu lat z innymi członkami rodziny, rówieśnikami oraz innymi dorosłymi spoza rodziny.

Ocena punktu widzenia teorii uczenia się na rozwój.

Badacze reprezentujący podejście związane z teorią uczenia się stawiają sobie za cel wyjaśnienie wszystkich form
zachowania człowieka, w tym także tych, które podlegają zmianom rozwojowym. Jeśli chodzi o warunkowanie klasyczne
czy instrumentalne, wykazano ponad wszelką wątpliwość, że zachowanie małych dzieci może być kształtowane zgodnie z
zasadami warunkowania klasycznego i instrumentalnego. Krytycy podkreślają, że nie wiadomo czy badania przeprowadzone
w kontrolowanych, laboratoryjnych warunkach mogą odp. na pytanie w jaki sposób uwarunkowanie wpływa na rozwój.

Podejście poznawcze – poznanie społeczne

Podejście poznawcze podkreśla, że emocjonalne i społeczne aspekty zachowania dzieci są warunkowane przez sposób, w jaki
myślą one na określonych etapach rozwoju. Tradycyjne podejście to odnosi się do teorii rozwoju poznawczego Jeana Piageta.
Piaget uważał, że moralne i społeczne funkcjonowanie dziecka jest bardzo ściśle związane z poziomem rozwoju
poznawczego.

Różni badacze rozszerzali idee Piageta na dziedzinę rozwoju społecznego, pojawiło się nowe pojęcie – poznanie społeczne

Poznanie społeczne – odnosi się do spostrzegania, myślenia i rozumowania, którego przedmiotem są istoty ludzkie i związki
społeczne. W ciągu ostatnich 10 lat psychologowie rozwojowi próbowali odpowiedzieć na szereg pytań z dziedziny poznania
społecznego. Były to następujące pytania:
- w jaki sposób dzieci rozumieją i konceptualizują świat społeczny – ludzi wokół nich, zachodzą związki z innymi?
- jakie zmiany w tym rozumowaniu i pojęciach zachodzą w miarę rozwoju dzieci?
- jaki jest związek miedzy poznaniem i zachowaniem społecznym?

Badano między innymi:
- spostrzeganie siebie przez dzieci
- koncepcje związków z innymi na przykład, stosunek do autorytetów, przyjaźnie
- rozumowanie moralne

Podstawowe zasady:

Z powodu opierania się badań o prace Piageta, wiele założeń opierało się na jego teorii np.:

1.

stadia rozwojowe – rozumowanie i myślenie społeczne dzieci rozwija się wzdłuż sekwencji stadiów. Wszystkie

dzieci przechodzą stadia w tej samej kolejności oraz mniej więcej w tym samym wieku. Każde nowe stadium wchłania
struktury właściwe stadiom poprzednim oraz na ich podstawie tworzy struktury nowe, charakterystyczne dla tego stadium.
2.

procesy rozwoju myślenia – rozmaite cechy procesów myślenia dziecka w różnych stadiach jego rozwoju

wywierają wpływ na sposób, w jaki dzieci rozumieją sytuacje społeczne. W miarę rozwoju dziecka procesy myślowe
przekształcają się:

a)od prostych do złożonych – to znaczy od tendencji do koncentrowania się tylko na jednym aspekcie sytuacji lub

problemu do umiejętności wzięcia pod uwagę wielu różnych względów i punktów widzenia.

b)od myślenia konkretnego( w którym musi być związane konkretną sytuacją) do myślenia abstrakcyjnego(

oderwanego od konkretnej sytuacji)

c)od myślenia sztywnego do myślenia elastycznego.

3.

Przyjmowanie punktu widzenia innych – Piaget uważał, że dzieci poniżej 6,7 lat są egocentryczne. Jednak jak

już udowodniono dzieci mają inny punkt widzenia, choć oczywiście w miarę dorastania jest on rozwijany. Umiejętność ta
wpływa na sposób spostrzegania i reagowania na różne sytuacje społeczne.

Metody badawcze:

Chociaż w badaniu poznania społecznego stosowano metody eksperymentalne w kontekście badania rozumowań i
zachowania społecznego dzieci, eksperymenty okazywały się ograniczone i nietrafne. Znaczenie częściej stosowano metodę
wywiadu klinicznego Piageta w różnych jej odmianach. Najczęściej przedstawiano dziecko jakiś dylemat społeczny lub
moralny a następnie próbowano za pomocą pytań dowiedzieć się jak dziecko rozumie motywy oraz zachowania bohatera
dylematu.

Nota:

Chociaż badania nad poznaniem społecznym rozpoczęto już ponad dziesięć lat temu , wiele kwestii jest nierozwiązanych.
Np . na czym polega związek między poznaniem społecznym a innymi dziedzinami poznania człowieka? Podejście
poznawcze w klasycznym wydaniu zakłada , że poznanie rozwija się najpierw do przedmiotów fizycznych, a następnie do
sytuacji społecznych i moralnych. Damon uważa, że nie ma podstaw do myślenia, iż jedna forma poznania poprzedza drugą.
Twierdzi on, że istnieją takie sytuacje, w których interakcje społeczne z rówieśnikami mogą stymulować rozwój
intelektualny a nie na odwrót.

Które podejście do rozwoju jest najlepsze?

Porównano 3 podejścia rozwojowe, między którymi istnieją zasadnicze różnice np. :

Aktywna albo pasywna postawa dziecka

Kierunek rozwoju

Wpływy biologiczne

Psychodynamiczne

Widzą dziecko jako bierne, zdane na wpływy
związane z działaniem popędów wewnętrznych(
psychoanaliza)albo czynników środowiskowych.

Rozwój podąża w określonym kierunku. Wynika
z tego, że w miarę jak dziecko przechodzi od
okresu wczesnego dzieciństwa do etapu
dojrzałości zachodzą w nim zmiany o
charakterze progresywnym, postępowym.
Dojrzałe zachowanie dorosłych jest
interpretowane jako pewien cel rozwoju.

Dostrzegają wpływ zmian biologicznych na
rozwój

.

Teoria Uczenia się

Widzą dziecko jako bierne, zdane na wpływy
związane z działaniem popędów wewnętrznych(
psychoanaliza)albo czynników środowiskowych.

Nie czynią żadnych założeń co do kierunku
rozwoju oraz wartości zmian, które zachodzą.

Podkreślają znaczenie wpływów
ś

rodowiskowych oraz rolę procesów

warunkowania i uczenia się przez
obserwację.

Poznawcze

Podkreślają aktywną rolę dziecka, polegającą na
rozwiązywaniu problemów.

Rozwój podąża w określonym kierunku. Wynika
z tego, że w miarę jak dziecko przechodzi od
okresu wczesnego dzieciństwa do etapu
dojrzałości zachodzą w nim zmiany o
charakterze progresywnym, postępowym.
Dojrzałe zachowanie dorosłych jest
interpretowane jako pewien cel rozwoju.

Dostrzegają wpływ zmian biologicznych na
rozwój

Rozwój moralny

Rozwój oralny jest przedmiotem badań psychologicznych od ponad 60 lat. Badanie rozwoju wartości moralnej u dziecka
obejmuje analizę procesu, dzięki któremu dziecko przyjmuje od otoczenia i uwewnętrznia reguły i standardy zachowania
obowiązujące w społeczeństwie, w którym wzrasta.

Uwewnętrznienie można zdefiniować jako proces ,dzięki któremu standardy i wartości stają się częścią systemu
motywacyjnego jednostki i kierują jej zachowaniem nawet w sytuacji braku nacisku , ze strony innych ludzi.

Główne teorie , które wyrosły z badań nad rozwojem moralnym.

Podejście psychodynamiczne(teoria

Freuda)

Podejście społecznego uczenia się (prace

Skindera i Badury)

Podejście poznawcze „dojrzewanie”

(teorie Piageta i Kolberga)

Teoria Fronda jest pierwszą która, wyjaśnię
proces internalizacji wartości moralnych.
Centralnym miejscem tej teorii która opisuje
rozwój superego, czyli moralnego składnika
osobowości jest problem rozwoju
psychoseksualnego.
W stadium fallicznym chłopiec staje w obliczu
kompleksu Edypa. Chłopiec w konsekwencji
tego kompleksu przejmuje wszystko co jest
związane z jego ojcem, również jego postawy,
standardy oraz wartości moralne kultury, w
której wyrasta. W ten sposób rodzi się
superego. Analogiczny proces z udziałem

Zachowanie dziecka jest początkowo kontrolowane
przez kary i nagrody stosowane przez rodziców. W
związku nieprzyjemnościami związanymi z karą,
dziecko będzie kojarzyło je w momencie gdy będzie
chciało złamać reguły. Takie wyjaśnienie ma niewiele
wspólnego z teoria superego.
Prace Badury nad uczeniem się przez obserwację
wspierały ten punkt widzenia. Przyjmuje się, że
dziecko uczy się postępować moralnie obserwując
zachowania moralne modela.

Piaget twierdził, że rozwój moralny dziecka, zależy
od rozwoju poznawczego, w jakim się ono
znajduje. Piaget używając swojej własnej metody
klinicznej Piaget badał postawy dzieci wobec
reguły gry w kamyki, ich odpowiedzi na pytanie co
jest dobre, co złe oraz ich sądy moralne, tak jak
były one opisane w krótkich historyjkach.
Np. dzieci miały osądzić kto jest gorszy chłopiec
który przez przypadek rozbił kilka filiżanek, czy
chłopiec który chcąc ukraść dżem zbił jedną
filiżankę? Na podstawie tego można wyróżnić dwa
stadia rozwoju moralnego:
1. stadium moralności heteronomicznej albo

dziewcząt odbywa się w związku z
kompleksem Elektry. Freud wiedział, że jego
teoria jest mniej dopracowana wobec dziewcząt
jednak twierdził, ze kobiety są mniej moralne ze
względu na niedorozwój superego.
Superego – jest nieświadome i składa się z
dwóch części: ego idealnego i sumienia. Ego
idealne decyduje o tym, co jest słuszne,
reprezentuje wyobrażenie jakie dziecko ma na
temat dobrego zachowania., które zaaprobowali
rodzice .Z kolei sumienie zajmuje się tym co
złe. Uprzedza i cenzuruje niemoralne treści.
Jednostka z surowym superego będzie
przeżywać większe poczucie winy w sytuacji
dylematu moralnego niż jednostka ze słabym
superego, dzięki czemu rzadziej będzie łamać
reguły.

realizmu moralnego: w tym stadium dziecko
trzyma się sztywnych zasad dlatego bardziej winne
jest dziecko które zbiło więcej filiżanek, bez
względu na to jakie były intencje obojga.(zależność
od egocentryzmu)
2. stadium moralności autonomicznej lub
relatywizmu moralnego ma miejsce ok. 7 czy 8
roku życia. Reguły są traktowane wtedy jako
ustanowione i podtrzymywane przez negocjacje i
umowy członków danej społeczności. Sądy
moralne opierają się również na intencjach. Dlatego
dziecko które podczas kradzieży zbiło filiżankę jest
winne.(zależność od opinii dorosłych)


(90-95)

Metody wychowania dzieci

Duże znaczenie dla rozwoju dziecka mają stosowane przez rodziców środki wychowawcze.
Hoffman zwraca uwagę na dwa przeciwstawne style wychowania:
1) styl odwołujący się do dialogu, który sprzyja refleksji dziecka nad własnym zachowaniem oraz jego konsekwencjami dla
innych ludzi.
2) styl „dyscypliny opartej na wiedzy”, który zakłada użycie siły, gróźb albo odebrania przywilejów.

Częste stosowanie dialogu stymuluje rozwój osobowości dziecka, co znajduje swój wyraz w moralnym zachowaniu dziecka
nawet wtedy, gdy inni nie wywierają presji, by takie zachowanie przejawiać oraz w odczuwaniu winy przez dziecko, gdy
zachowało się niemoralnie. Stosowanie przez rodziców środków, opartych na władzy powoduje przejawianie przez dzieci
zachowań moralnych motywowanych wyłącznie chęcią uniknięcia kary.

Adolescencja i dorosłość

Pubertacja - po ukończeniu 10 lat człowiek dojrzewa seksualnie , staje się możliwa prokreacja. Najbardziej widoczne
oznaki w tym okresie to oznaki zmian fizycznych ale zmiany rozwojowe dotyczą również strefy poznawczej, interakcji
społecznych, emocji oraz świadomości „ja”.

Adolescencja – dłuższy okres niż pubertacja. Jest to okres który trwa od początku pubertacji aż do okresu dorosłości.
Tradycyjnie ten okres uważa się za czas konfliktów i zaburzeń.

Zmiany fizyczne w okresie adolescencji

Podczas pubertacji przysadka która znajduje się u podstawy mózgu wydziela hormony oddziałujące na jajniki u kobiet i jądra
u mężczyzn oraz korę nadnerczy u obu płci. W przypadku mężczyzn możliwość prokreacji zależy od produkcji męskich
komórek rozrodczych, która rozpoczyna się zazwyczaj między 12 a 15 rokiem życia. U kobiet pierwsza miesiączka
występuje zazwyczaj między 11 a 14 rokiem życia. Niektóre zmiany zachodzące w tym okresie określa się jako
pierwszorzędne zmiany płciowe : kobiety – powiększenie pochwy, łechtaczki, macicy; mężczyźni – powiększenie penisa i
jąder. Zachodzą również drugorzędne zmiany płciowe : pojawienie się owłosienia łonowego, zmiany kształtu i proporcji
niektórych części ciała .

Późne i wczesne dojrzewanie

Okres rozpoczęcia pubertacji jest różny dla różnych osób. O ile dla dziewcząt nie jest to jakoś dotkliwe, to u chłopców ma to
znaczenie. Po pierwsze chłopcy szybciej rozwijający się mają szanse większych osiągnięć w sporcie czy też szybciej
rozwijają kontakty z dziewczętami. Później dojrzewający chłopcy bywają spięci , nadmiernie się kontrolują, są społecznie
niedostosowani, mają poczucie nieadekwatności i odrzucenia. Wcześniej dorastający są bardziej pewni siebie. W wieku ok.
33 lat mężczyźni którzy dojrzewają później mają mniej wiary w swoje siły.

Tożsamość w adolescencji

Wg Eriksona adolescencja to okres w rozwoju, w którym jednostka poszukuje swej tożsamości. Kryzys poczucie tożsamości
kontra rozproszenie ról, właściwy adolescencji , traktowany jest przez wielu psychologów jako kluczowy dla całego
rozwoju. Podstawowym celem dorastającej jednostki jest osiągnięcie dającej poczucie bezpieczeństwa oraz stabilnej
tożsamości „ja” oraz świadomości siebie. Tożsamość „ja” ma trzy istotne składniki:
1. poczucie jedności, czyli zgodność (koherencja)obrazu „ja”
2. poczucie ciągłości w czasie obrazu „ja”
3. poczucie wzajemności między własnym obrazem „ja” a sposobem w jaki jest się spostrzeganym przez innych.

Aby osiągnąć poczucie tożsamości, dorastający zwykle wypróbowują rozmaite role , początkowo bez zbytniego
zaangażowania. W ten sposób stopniowo kształtują się trwałe postawy i wartości, dokonują się wybory zawodowe, rodzinne ,
ż

yciowe, stając się zrozumiałymi dla jednostki oraz innych osób wokół niej.

Skutkiem niepowodzenia w osiągnięciu poczucia mocnej, satysfakcjonującej i trwałej tożsamości jest rozproszenie ról albo
poczucie dezorientacji co do tego, czym lub kim jest. Zbyt mocna presja ze strony rodziców oraz innych ważnych osób może
powodować poczucie opuszczenia i rozpaczy, co w konsekwencji może doprowadzić do fizycznego albo psychicznego
wycofania się z otoczenia. Poglądy Eriksona wzięły swój początek głównie z obserwacji klinicznych arów normalnych
dorastających, jak i tych, którzy przeżywali jakieś trudności w okresie adolescencji.

Style rodzicielskie

Rodzice odgrywają znaczną rolę w osiąganiu przez ich dorastające dziecko właściwego trwałego poczucia tożsamości.
Okazało się, że zle dostosowani dorastający , którzy mają szereg nierozwiązalnych problemów psychicznych doznawali ze
strony rodziców częściej wrogości niż miłości. Ważnym czynnikiem jest styl stosowanej władzy rodzicielskiej.. Wiele badań
potwierdziło, że w przypadku rodziców demokratycznych ale również autorytarnych jest wysoce prawdopodobne, że ich
dzieci w okresie dorastania będą miały poczucie własnej wartości. Rodzice Ci respektując prawo dzieci do podejmowania
decyzji, oczekują równocześnie zdyscyplinowania oraz potrafią te oczekiwania uzasadnić. Takie racjonalne wyjaśnienia są
ważne dla młodych, którzy zbliżają się do momentu osiągnięcia dojrzałości intelektualnej i społecznej oraz przygotowują się
do wzięcia pełnej odpowiedzialności za siebie. Bardziej autorytarni rodzice oczekują niekwestionowanego posłuszeństwa i
nie odczuwają potrzeby wyjaśniania powodów żądania. Dzieci takich rodziców są mniej ufne i postrzegają swoich rodziców
jako osoby bezduszne i niezrozumiałe.

Dwa spojrzenia na adolescencje

Adolescencja jest uważana za okres zaburzeń emocjonalnych. Np. Anna Freud opisuje ją w kategorii doświadczenia w nowy
sposób emocji seksualnych i dążeń. Twierdzi, że intensywność wewnętrznych popędów prowadzi do zachowania równowagi
emocjonalnej, gdy pragnie się zaspokoić te impulsy i pragnienia. Antropolog Margaret Mead podważyła tradycyjny obraz
adolescencji, pytała czy taki obraz wypracowany na zachodzie można przenieść na inne kultury. Jej własne badania nad
ż

yciem plemion zamieszkujących wyspy Samoa na Pacyfiku , wykazują, że bunt w okresie dorastania może być efektem

stresów w uprzemysłowionych zachodnich społeczeństw.

Różne aspekty doświadczenia dorastających.

W swojej teorii rozwoju poznawczego Jean Piaget określił nowy poziom myślenia, który pojawia się równocześnie z
wejściem w okres pubertacji jako myślenie formalno - operacyjne . Myślenie to – czyli zdolność do logicznego
rozumowania oraz systematycznego weryfikowania abstrakcyjnych hipotez , wyrażonych w języku logicznych zdań, bez
odnoszenia ich do konkretnej rzeczywistości – jest traktowane jako szczytowe osiągnięcie w rozwoju..
Według Piageta dorastający, który ma rozwiązać problem o charakterze naukowym jest w stanie myśleć w sposób
hipotetyczny oraz barć pod uwagę szeroki zakres różniących się od siebie alternatywnych rozwiązań oraz zrozumieć leżącą u
podstaw problemu zasadę czy też prawo naukowe . Jednakże wiele badan wykazało, że w pełni ukształtowane myślenie
formalno – operacyjne można stwierdzić jedynie dorastających i dorosłych. Z tego powodu tezy Piageta nie można ściśle
zastosować w odniesieniu do większości młodzieży w okresie adolescencji. Niemniej, jest rzeczą oczywistą że w tym okresie
dokonują się istotne przeobrażenia strefy poznawczej. Procesy myślowe dorastających mają charakter bardziej analityczny
oraz stają się przedmiotem świadomej kontroli w większym stopniu, niż ma to miejsce u dzieci. Prawdopodobnie dorastający
sięgną po bardziej złożone techniki, takie jak środki mnemotechniczne. Pyza tym częściej przejawiają zdolność do
antycypowania i doskonalenia strategii rozwiązywania problemów, zarówno tych szkolnych, jak i sytuacji społecznych.

Prace Kolberga nad rozwojem moralnym zwracają z kolei uwagę na sposób w jaki przeobrażenia strefy poznawczej
wpływają na rozumowanie moralne w okresie adolescencji. Wartości moralne małego dziecka, które znajduje się na
poziomie przedkonwencjonalnym są zazwyczaj związane z zewnętrznymi źródłami regulacji, takimi jak kara i nagroda. Na
poziomie konwencjonalnym, we wczesnej adolescencji myśl moralna jest zdominowana kwestią troski o dobro rodziny,
społeczeństwa czy tez wartości patriotycznych. Starsi bardziej rozwinięci dojrzewający na poziomi postkonwencjonalnym, w
sposób właściwy temu poziomowi rozumowań moralnych, opierają swe sądy na wskazówkach swojego własnego sumienia.

Związki z grupa rówieśniczą

Gdy dzieci i młodzież wychodzi spod wpływów rodziców, staje się członkiem jednej z grup młodzieżowych i to pod jej jest
wpływem.
James Coleman

Subkultury młodzieżowe są czymś odmiennym od kultury dorosłych i jest głównym powodem zwrócenia się dorastających w
stronę swoich rówieśników oraz ich wyalienowania ze świata.

Według innych badaczy nie można stwierdzić, ze młodzież odchodzi od wpływów dorosłych. Dorastający w większym
stopniu podlegają wpływom rodziców niż rówieśników w odniesieniu do takich dziedzin jak wartości moralne czy społeczne.
Związki rówieśnicze zdają się mieścić w 3 kategoriach:

1.Paczki – to małe intymne grupy złożone najpierw z osób tej samej płci, później z obu płci, będących w tym samym wieku,
z tymi samymi zainteresowaniami i z tej samej grupy społecznej
2.Grupy – istnieją wokół paczek. Mniej określone, bezosobowe i liczniejsze. Łączą się zazwyczaj na podstawie szerszych
zainteresowań społecznych , oczekiwań wobec przyszłego życia oraz orientacji zawodowych.
3.Przyjazń – zakłada bardziej intensywny i intymny w swym charakterze związek niż w przypadku paczek i stanowi tę
sytuacje psychologiczną, w której młodzi ludzie mogą być sobą , wyrażać swoje najskrytsze uczucia, nadzieje i obawy.

Konformizm

Podzielone stereotypy na temat dorastających sugerują, że tworzą oni wysoce konformistyczne grupy. Presja grupy zmusza
ludzi do przestrzegania pewnych reguł. Badania pokazują, że dorastający nie różnią się w istotny sposób od swych
młodszych kolegów i koleżanek. Badania pokazują, że konformizm wobec rówieśników osiąga swój szczyt w okresie
ś

redniego i późnego dzieciństwa, po czym w okresie adolescencji ulega obniżeniu.

Rozwój przez całe życie: badanie dorosłości

Teoria rozwoju psychospołecznego

Erikson

Opisał on sekwencję stadiów w rozwoju psychospołecznym, którą uważał za uniwersalną i wspólną dla ludzi pochodzących
z różnych kultur i społeczeństw.
Erikson łączy każde stadium z jakimś kryzysem życia ludzkiego. Stopień powodzenia w rozwiązaniu kryzysu określa ogóle
samopoczucie jednostki w danym okresie. Gdy jednostka nie poradzi sobie z rozwiązaniem problemu, będzie go przeżywać
w kolejnych okresach. Twierdzenie, że osiem okresów pasuje do ludzi z różnych społeczeństw jest trochę naciągane.
Trafność kryzysów opisanych dla każdego ze stadiów oraz co do tego, na czym polega ich pomyślne rozwiązanie może w
istotnym stopniu zależeć od norm i wartości właściwej danej kulturze.

Wczesna dorosłość

Trendy progresywne

Po okresie dorastania człowiek wchodzi w okres dorosłości i skupia się na swoim rozwoju i związkach z innymi. White
zidentyfikował 5 trendów rozwojowych w dorosłości:\

Stabilizacja tożsamości ego – tożsamość ego to zespół uczuć jednostki wobec samej siebie – jest lepiej

ukształtowana niż kiedykolwiek wcześniej w rozwoju. „Ja” nie może być tak łatwo zranione jak w poprzednich okresach np.
po nazwaniu kogoś nieudacznikiem. Większe zaangażowanie w pełnione role społeczne pozwala jednostce w sposób spójny
określić własną tożsamość

Nawiązywanie głębszych związków interpersonalnych – ukształtowanie się stabilnego obrazu samego

siebie sprawia, ż młodzi dorośli mniej zwracają uwagę na własne „ja”, co sprzyja powstawaniu silniejszych związków z
innymi. To uwolnienie od samego siebie pozwala być bardziej wyczulonym na potrzeby innych.

Pogłębianie dziedzin aktywności – młodzi dorośli przejawiają więcej zaangażowania niż dorastający, a

tym samym doznają więcej satysfakcji na różnych polach własnej aktywności, takich jak zainteresowania, nauka, praca,
związki z innymi.

Humanizacja wartości – w okresie dorosłości ludzie w coraz większym stopniu spostrzegają rozmaite

problemy moralne i etyczne w kategoriach doświadczeń życiowych. W tym sensie łatwiej dostrzegają ludzkie aspekty
wartości i rozumieją sposób, w jaki funkcjonują w społeczeństwie.

Wzrost znaczenia troski o innych – w dorosłości rozwija się troska o innych. Troska ta obejmuje nie tylko

najbliższych, ale również w szerszym stopniu wszystkich potrzebujących i cierpiących w społeczeństwie.


Wydarzenia życiowe

Każde wydarzenie życiowe wymaga jakiś zmian. Czy jest dobre czy złe człowiek musi mieć umiejętności przystosowawcze.
Badania wykazały, że we wczesnej dorosłości ma miejsce więcej wydarzeń życiowych niż w późniejszym czasie. We
wczesnej dorosłości jest więcej pozytywnych wydarzeń niż później. Wpływ wydarzenia na jednostkę nie wynika po prostu z
faktu jego zajścia. Rzeczą najbardziej istotną w ocenie stopnia stresu , jaki wydarzenie jest to, w jaki sposób jest ono
widziane przez jednostkę. Udziałem dwojga ludzi może być to samo wydarzenie, np. rozwód, ale sposób jego widzenia może
być zupełnie inny.

Małżeństwo

Istotne różne rodzaje małżeństwa, w których nieco inaczej określone są role męża i żony. Doberman wyróżnił 3 głóene typy
małżeństwa:

Małżeństwo tradycyjne – mąż kontroluje wszystkie decyzje oprócz tego jak wychowywać dzieci i

prowadzić dom.

Małżeństwo partnerskie –role męża i żony nie są zróżnicowane, oboje mogą podejmować decyzje i

ponosić za nie odpowiedzialność

Małżeństwo koleżeńskie –bardzo podobne do partnerskiego z ta, różnica że tu występuje zróżnicowanie

ról i każdy partner jest odpowiedzialny za inną dziedzinę życia.

Opieka nad dziećmi

Zgodnie z modelem rozwoju psychospołecznego Eriksona, człowiek w okresie wczesnej dorosłości przeżywa kryzys
określany w kategoriach anatomii intymność – samotność. Potrzeba obdarzania miłością i oddania drugiej osobie jest celem
tego okresu. Po rozwiązaniu tego problemu, pojawiają się zwiastuny kolejnego produktywności , gdy dwoje ludzi odczytało
swoje wzajemne uczucia i musi podjąć decyzję dotyczącą posiadania dzieci.

Motywy posiadania dzieci – nacisk społeczny, szczególnie ze strony rodziców, potrzeba bezpieczeństwa emocjonalnego,
które dzieci mogą zapewnić w przyszłości, znaczenie przekazania komuś własnych cech i wartości oraz miłość dzieci, będąca
wartością samą w sobie.

Opieka i wychowanie dzieci jako proces rozwojowy – Eriksona uważa, że ciąża pozwala kobiecie wykorzystać
„wewnętrzną przestrzeń dawania życia” która jest istotą kobiecego spełnienia. Psychoanalityk Benedek , twierdzi, że
instynkty macierzyńskie kobiety wywodzą się z jej wcześniejszych doświadczeń z matką. Wspomnienia z jej wczesnego
dzieciństwa pozwalają ponownie doświadczyć przyjemne i trudne chwile tego okresu życia.

Przystosowanie do rodzicielstwa – głównym założeniem rodzicielstwa jest uspołecznienie dziecka. W miarę jak rodzice
uczą wszystkiego swoje dzieci , sami uczą się równocześnie reagować poprawnie na potrzeby swojego dziecka..

Średni wiek dojrzały

Istnieją dwie interpretację natury wieku średniego wieku dojrzałego. Jedna mówi, ze jest ot czas konfliktu i kryzysu. Badacze
używają na jego oznaczenie określenia „kryzys wieku dojrzałego” podkreślając, że ludzie w okresie średniej dorosłości staj a
się w coraz większy sposób świadomi, a często przybici zmianami, zachodzącymi w jej życiu, takie jak fizyczne i psychiczne
efekty starzenia, wymuszające konieczność dostosowania się do nich zmiany w pracy oraz opuszczenie domu przez dzieci.
Druga interpretacja bardziej optymistyczna podkreśla, że wiek średni dojrzały znamionuje większa samoakceptacja oraz
ochota do życia.

Osobowość i rozwój społeczny

Badania podłużne wskazują, że najbardziej stabilnych cech osobowości należą wartości oraz zainteresowania zawodowe.
Neugarten donosi, że wyniki uzyskane w badaniach poprzecznych są mniej jednoznaczne. Niektóre badania sugerują
występowanie różnic związanych z wiekiem w zakresie takich cech osobowości , jak sztywność, ostrożność, konserwatyzm i
pojecie „ja”
Badania nad zmianami osobowości w czasie dają podstawę do wyróżnienia względnej oraz bezwzględnej stałości
osobowości. Tę pierwszą wyraża struktura porangowanych ilościowych wskaźników osobowości grupy osób badanych w
określonym przedziale czasu. Osobowość można uznać za względnie stabilną, gdy owa struktura wskaźników osób badanych
jest podobna dla wszystkich momentów pomiaru bez względu na to, czy wyniki te rosną czy maleją w przedziale czasu
objętym badaniem. O stałości bezwzględnej mówimy gdy wyniki badania osób są takie same dla wszystkich momentów
pomiaru. Np. stwierdzono, ze ludzie podnoszą poziom świadomości „ja” między okresem dzieciństwa a średniej dorosłości.
Bezwzględna stałość tego wymiaru osobowości jest niska.