CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA

PROCES GOJENIA RANY

Lek. med. Piotr Bęben

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

Na przebieg gojenia wpływają

interakcje komórka-komórka

oraz

komórka-macierz

przestrzeni

pozakomórkowej.

Prawidłowy przebieg poszczególnych faz

gojenia regulowany jest przez liczne

molekuły -

czynniki wzrostu i cytokiny

wydzielane przez komórki

uczestniczące w procesie gojenia.

CZYNNIKI WZROSTU

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

Grupy białek i peptydów uwalnianych głównie z
płytek krwi, neutrofilów, endotelium, które
regulują aktywność komórek docelowych:
PDGF, FGF, EGF, VEGF, IGF, PRGF (SF), NGF,
TGF-β, Aktywiny, BMP, CTGF

CYTOKINY

Małe białka sekrecyjne wpływające na
zachowanie się komórek immunologicznych i
innych.
CHEMOKINY – podgrupa cytokin (ok. 50)
powodujące chemotaksję i przechodzenie
leukocytów poza naczynia.
Np. Chemokiny MCP/CCL2, IL-8, Interferon-γ,

cytokiny prozapalne (IL-1α, β, IL-6, INF-α),

GM-CSF.

CZYNNIKI WZROSTU

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

PDGF – płytkowy czynnik

wzrostu

• Uwalniany z olbrzymich ilościach z płytek

krwi

• Obecny jest w wydzielinie z rany
• Działa chemotaktycznie na komórki

migrujące do rany (neutrofile, monocyty,
fibroblasty)

• Nasila proliferację fibroblastów i produkcję

kolagenu

• Indukuje powstanie myofibroblastów i

obkurczanie rany

• Niedobór receptora PDGF w nie gojących się

ranach

• Nadmiar PDGF => przerośnięte blizny,

keloid

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CZYNNIKI WZROSTU

FGF – fibroblastowy czynnik

wzrostu

• Rodzina polipeptydów
• Stymuluje proliferację komórek mezo-, ekto- i

endodermalnych (przez działanie mitogenne)

• Wpływ na migrację i różnicowanie komórek

docelowych

• Reagując z heparyną traci rozpuszczalność
• Efekt cytoprotekcyjny – zwiększa przeżycie

komórek w warunkach stresu

• Stymuluje angiogenezę i reepitelializację
• Brak peptydów FGF upośledza gojenie

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

CZYNNIKI WZROSTU

EGF – naskórkowy czynnik

wzrostu

• Rodzina białek

(EGF, TGF-α, HB-EGF, amfiregulina,

epiregulina, neuregulina, betacellulina, epigen, NDF)

• Działają chemotaktycznie na komórki

endotelium

• HB-EGF przez działanie mitagennie na

fibroblasty i keratynocyty wpływa na
formowanie ziarniny i naskórkowanie

• Synergistycznie z IGF na proliferację

keratynocytów

• Receptory maja formę rozpuszczalną i

zakotwiczoną

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CZYNNIKI WZROSTU

VEGF –

naczyniowy endotelialny

czynnik wzrostu

• Grupa czynników regulujących

angiogenezę

(VEGF-A, -B, -C, -D, -E, Placenta PLGF)

• Receprory VEGF obecne są w ziarninie
• Niedobór VEGF silnie hamuje

powstawanie ziarniny

• VEGF-C i –D stymuluje angiogenezę

naczyń limfatycznych

(w przewlekłych ranach

brak naczyń limfatycznych)

• Zastosowany w niedokrwiennych ranach

przyspieszał gojenie

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CZYNNIKI WZROSTU

IGF – insulinopodobny czynnik

wzrostu

• Silny stymulator mitozy w wielu typach

komórek

• Upośledzone gojenie u diabetyków wiąże

się z brakiem IGF lub/i obniżonym
poziomem receptora

• Wielokrotnie wykazano korzystny wpływ

na gojenie przewlekłych ran

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

PRGF (SF) –

związany z

plazminogenem czynnik wzrostu
(rozproszony cz.w.)

• HGF – mitogen hepatocytów pochodzenia

mesenchymalnego – stymuluje
różnicowanie nabłonków, ich migrację,
proliferację i produkcję metaloproteinaz
oraz formowanie nowych naczyń

• MSP – białko osoczowe poch. wątrobowego

– stymuluje proliferację i różnicowanie
różnych komórek, głównie makrofagów i
monocytów wzmagając ich fago- i
pinocytozę

CZYNNIKI WZROSTU

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

NGF – Nerwowy czynnik

wzrostu

• Rodzina polipeptydów
• Stymuluje reinerwację włókien czuciowych i

sympatycznych, proliferację leukocytów i migrację
fibroblastów

• Kluczowa rola w stymulowaniu i utrzymywaniu

procesu zapalnego w różnych narządach

• Obecny w dużej ilości w ślinie
• Pobudza obkurczanie rany przez wpływ na

myofibroblasty

• Ułatwia gojenie owrzodzeń w cukrzycy

(neuropatia)

• W dużych ilościach obecny u noworodków

CZYNNIKI WZROSTU

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CZYNNIKI WZROSTU

TGF-β – transformujący czynnik

wzrostu

• Duża grupa białek uwalniana w bardzo dużych

ilościach z płytek krwi zaraz po zranieniu

• Działa mitogennie na fibroblasty, stymuluje

wydzielanie białek macierzy

(integryny, fibronektyny),

indukuje bliznowacenie

• Zwalnia reepitelializację przez hamowanie

proliferacji wielu komórek, m.in. keratynocytów

• Mała ilość w ranach płodów a duża w oparzeniach
• Działanie hamowane przez gikokortykoidy i białka

płodowe

(dekoryna, fibromodulina)

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CZYNNIKI WZROSTU

AKTYWINY

• Wchodzą w skład grupy TGF-β
• Długo podwyższony poziom w ranach

płodu

• Stymulują proliferację keratynocytów,

produkcję białek macierzy i wzrost
ziarniny

• Jeśli inaktywowane – powodują ciężkie

upośledzenie gojenia, atrofię tkanek,
jednak po wygojeniu blizna jest mniejsza

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CZYNNIKI WZROSTU

BMP

– białko morfogenne kości

• Ekspresja w ranie skóry
• Hamuje proliferacje keratynocytów i

bliznowacenie

CTGF

– łącznotkankowy czynnik

wzrostu

• Współdziałając z TGF-β silnie stymuluje

fibroblasty do produkcji białek macierzy

(kolagen I, fibronektyny, receptory integryn)

oraz

angiogenezę => ziarnina

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CYTOKINY

INTERLEUKINA-8

• Obecna w ranie do 72 godz. stymuluje

proces zapalny

• Hamuje obkurczanie rany

INTERFERON-γ

• Powoduje rekrutację limfocytów
• Hamuje czynność fibroblastów

dezorganizując formowanie ziarniny

• Opóźnia lub uniemożliwia naskórkowanie

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CYTOKINY

CYTOKINY PROZAPALNE:

IL-1α, IL-1β, IL-6, TNF-α

• Uwalniane są z neutrofilów i makrofagów
• Stymulują proliferacje keratynocytów i

fibroblastów, syntezę białek macierzy,
chemotaksję fibroblastów

• Regulują odpowiedź immunologiczną
• Sterydy hamują ich uwalnianie
• przedłużone uwalnianie w cukrzycy
• Brak IL-6 upośledza gojenie, nadmiar – większe

bliznowacenie

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

CYTOKINY

LEPTYNY

• Białka produkowane przez adipocyty
• Ich brak ciężko upośledza gojenie i powoduje

otłuszczenie

• Zastosowane powierzchniowo przyspieszają

gojenie

• Stymulują proliferację keratynocytów

INTERLEUKINA-10

• Ważna cytokina przeciwzapalna
• Reguluje wzrost i różnicowanie komórek

immunologicznych oraz keratynocytów i
endotelium

• Nadmiar zaburza gojenie – np. w owrzodzeniach

żylakowych

WPŁYW CZYNNIKÓW WZROSTU

I CYTOKIN NA GOJENIE RAN

Infiltracja neutrofilów

TGF-β, IL-8, IL-6, IL-10,

MCP-1
Infiltracja makrofagów TGF-β, IL-10, MCP-1
Angiogeneza

VEGF, FGF,

angopoetyny, IP-10
Fibroplazja

PDGF, TGF-β, CTGF, IGF

Produkcja białek macierzy

FGF, IGF, NGF, TGF-β,

Aktywiny
Bliznowacenie

IGF, TGF-β, Aktywiny,

CTGF, IL-6
Naskórkowanie

FGF, NDF, IGF, IL-6, TGF-β,

BMP

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Czynniki wpływające na proces gojenia rany

Kurs specjalistyczny pielęgniarek, Kraków 2005

Fazy gojenia
rany

RANA

TROMBOCYT

MAKROFAG

NEUTROFIL

LIMFOCYT

CYTOKINY

CZYNNIKI

WZROSTU

ENDOTELIUM

FIBROBLAST

FAGOCYTOZA

SYNTEZA BIAŁEK

POZAKOMÓRKOWEJ

MACIERZY

OBKURCZANIE RANY

ANGIOGENEZA

KERATYNOCYT

NASKÓRKOWANIE