Czynniki wpływające na proces edukacji

Na proces edukacji wpływa wiele różnych czynników, od których zależą efekty tego procesu. Czynniki te można najogólniej podzielić na dwie grupy: właściwości ucznia (inteligencja, zdolności specjalne, zainteresowania, nastawienia, poziom aspiracji, motywy uczenia się); sytuacja uczenia się (stan organizmu, transfer, powtórzenia, wzmocnienia, nagrody i kary, informacja o wynikach, aktywność).

Inteligencja ma wyraźny wpływ na postępy uczenia się. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie zdolności uczenia się dzieci i młodzieży , należy poprzez indywidualizowanie nauczania stwarzać każdemu uczniowi warunki odpowiadającym jego możliwości rozwojowym.

Zainteresowania odgrywają istotną role w uczeniu się. Wywołanie odpowiednio silnego zainteresowania powinno być punktem wyjścia w nauczaniu i uczeniu się.

Poziom aspiracji, inaczej oczekiwanie, w zakresie swoich osiągnięć ma niewątpliwie spory wpływ na rezultaty uczenia się. Zbyt niski lub zbyt wysoki, w stosunku do możliwości, poziom aspiracji wywiera niekorzystny wpływ na efekty uczenia się.

Motywy uczenia się, czyli czynniki pobudzające do aktywności poznawczej, motorycznej, itp., wiążą się z zainteresowaniami, poziomem aspiracji, potrzebami. Ważnym czynnikiem wpływającym na motywację jest atmosfera panująca w domu i w szkole i ona w dużym stopniu decyduje o stosunku ucznia do nauki. Istotnym elementem tej atmosfery jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa. Najkorzystniejszy układ wzmocnień dla motywacji to przewaga powodzeń przy występujących sporadycznie niepowodzeniach.

Stan organizmu (zmęczenie, znużenie) wpływa zarówno na przebieg

uczenia się, jak i na jego efekty końcowe.

Transfer pozytywny ułatwia uczenie się innych treści. Polega on na przenoszeniu zasad (sposobów, wprawy) uczenia się pewnych wiadomości i umiejętności na inne treści, np. nabycie wprawy w utrwalaniu ułatwia opanowanie następnych zadań.

Teoria poznawcza

• Teoria poznawcza, ukazuje dwie „strony medalu” człowieka:
  
  1) sieć poznawcza- struktura powiązana ze sobą pewnymi zależnościami, posiada powiązane ze sobą elementy informacji, stanowi odzwierciedlenie tego co wiemy o rzeczywistości
  2) mechanizm emocjonalno- motywacyjny: biologiczne wyposażenie obszaru funkcjonowania człowieka.
  
  Obie strony „medalu” przenikają się wzajemnie, to jak poznajemy kontroluje nasze emocje, a także emocje wpływają na nasze poznanie.
  
  Każdy człowiek buduje indywidualnie swoją sieć poznawczą (dlatego czasami trudno jest nam się zrozumieć), sterowanie informacją nie jest proste, dochodzi do pewnych zakłóceń, które wynikają z manipulacji.
  
  Z siecią poznawczą związane są dwa zjawiska:
  
  1) deprywacja informacji: kiedy mamy zbyt mało informacji, stan negatywny dla człowieka, nie ma dostatecznej informacji na dany temat.
  2) zjawisko szumu informacyjnego: nadmiar informacji, sieć poznawcza dokonuje redukcji, selekcji informacji w zależności od tego jak dana sieć została skonstruowana.

Typy teorii poznawczych

*Poznanie zmysłowe

*Myślenie

*Bezpośrednie poznawanie

*Pośrednie poznawanie

Poznanie zmysłowe, gwarantując spostrzeganie zewnętrznych cech pojedynczych przedmiotów i zjawisk, dostarcza nam określonych wrażeń, spostrzeżeń i wyobrażeń. Poznanie istoty rzeczy i zjawisk leży już poza granicami poznania zmysłowego i odbywa się dopiero na szczeblach myślenia. Zdaniem J. Kozieleckiego „czynność myślenia jest łańcuchem operacji umysłowych, za pomocą których przetwarzamy informacje, czyli treści zakodowane w postrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach.”

Myślenie, bazując na wynikach poznania zmysłowego, a głównie na wyobrażeniach, zmierza do wyjaśnienia istoty poznanych faktów i procesów, uchwycenia tego, co jest w nich ogólne, wykrycia wewnętrznych związków i zależności oraz ustalenia systemu pojęć. Proces kształcenia pojęć ma charakter złożony i jest rezultatem świadomego wysiłku nad uogólnianiem cech danych przedmiotów. Wynikiem tego uogólniania jest treść pojęcia jako suma cech istotnych.

Bezpośrednie poznawanie dokonuje się w drodze samodzielnego dostrzegania, formułowania i rozwiązywania różnorodnych problemów, poprzez obserwacje, doświadczenie i różnorodne czynności praktyczne. Wiedza zdobyta bezpośrednio wymaga więcej czasu i wysiłku, lecz jest bardziej trwała oraz ma większe walory kształcące, zapewnia bowiem rozwój sprawności umysłowych i zainteresowań poznawczych.

Koncepcja implikacji teorii poznawczej
Teoria Cattella (przykład teorii poznawczej).Cattell wprowadził pewne sposoby myślenia o funkcjonowaniu człowieka. Źródłem teorii Cattella była teoria G. Spearmana.
Jakie czynniki określają działanie człowieka:
Czynnikiem ogólnym jest inteligencja, sprzyja ona wykonywaniu pewnych działań. Czynnikiem specyficznym jest np. pamięć wzrokowa, poruszanie się w przestrzeni.

Później sformułowany został czynnik grupowy -> czynniki potrzebne do wykonania pewnego działania.

Teoria Cattella -> teoria czynnikowa
kolejność analizy czynników:

• 1) zebranie wyników dotyczącej wielkiej liczby zachowań w danej sytuacji (wykorzystując badania itp.). Wskaźniki powierzchniowe -> wyniki.
  2) analiza czynnikowa- wykrycie podstawowych czynników, kontrolujących zmienność badanych zachowań.
  3) przypisanie czynnikom stopnia (znaczenia) w związku z występującymi zachowaniami
  4) próba skutecznego opracowania mierzenia czynników (wpływ czynnika na określone zachowanie)

Modele programu edukacji:

*Model analityczny uczyć się, aby przyswoić traktuje wiedzę jako obiekt, który należy zdobyć. Nie zakłada on współtworzenia, czy tez krytycznej modyfikacji wiedzy przez ucznia, ale po prostu jej przyswojenie w ustalonej ilości. Jest to wiedza, która w danym okresie historycznym traktowana jest jako obiektywna. Model ten koncentruje się na odpowiedzi na pytania: do jakiej wiedzy dążymy oraz jak możemy robić to najskuteczniej, i preferuje encyklopedyczne fakty, nie zaś sprawności i umiejętności.

*Model hermeneutyczny uczyć się, by znaleźć odpowiedź traktuje wiedzę, jako produkt procesu współtworzenia, w którym uczestniczą nauczyciel i uczeń. Koncentruje się ona na interakcji, w toku której konstruuje się wspólne znaczenia, podzielane następnie przez partnerów tej interakcji. Wspólne dochodzenie do wiedzy, w rezultacie podzielanie postaw i wartości oraz zdobywanie informacji możliwe jest dzięki porozumiewaniu się, czyli komunikacji. Jest ona w tym modelu niezwykle ważna, podstawowa. Model ten skupia się na odpowiedzi na pytanie: jak porozumiewać się ze sobą współtworząc świat, i preferuje uczenie się przez doświadczenie oraz przez działanie przybliżające proces uczenia się do procesu badawczego, jaki dokonuje się w zespole.

*Model krytyczny uczyć się, by zmieniać traktuje wiedzę jako uzyskanie możliwości zmiany otaczającej rzeczywistości i modyfikacji zastanych sytuacji, odpowiada zatem na pytanie: jak zmieniać świat. Warunkiem zmiany społecznej jest konieczność krytyki panującej ideologii, co wiąże się z pojęciem sprawiedliwości i wrażliwości na krytykę. Jest to model ukierunkowany na restrukturyzację kulturową, odchodzący od koncepcji wiedzy na rzecz wartości.

Treści kształcenia to: system informacji wykorzystywanej w kształceniu, natomiast materiał kształcenia to materiał kształcenia w dziedzinie poznawczej. Przystępując do pracy, nauczyciel - poprzez analizę treści - powinien:

- określić zakres tego materiału;

- określić elementy wiedzy zwartej w tym materiale, przemyśleć, które z nich koniecznie należy pokazać uczniom, a które nie są dla nich konieczne i te odrzucić;

- zbudować powiązania między nimi;

- dokonać strukturyzacji tych elementów (pod względem znaczenia dla ucznia aktualnie lub w przyszłości);

- dokonać wartościowania tych elementów, ukazując własny stosunek do nich i do rodzaju powiązań między nimi.