13. W JAKI SPOSÓB PRAWO HUMANITARNE CHRONI UCHODŹCÓW I OSOBY WYSIEDLONE?

Uchodźcami są ludzie, którzy uciekli ze swojego kraju, natomiast osobami wysiedlonymi są ci, którzy

nie opuścili obszaru swojego państwa.

Uchodźcy korzystają przede wszystkim z ochrony przyznanej im w prawie dotyczącym uchodźców

oraz wynikającej z uprawnień Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw

Uchodźców (UNHCR). Są oni również chronieni międzynarodowym prawem humanitarnym, jeżeli

stają się ofiarami konfliktu zbrojnego znajdując się w rękach strony przeciwnej lub w wyniku działań

wojennych prowadzonych w państwie, które ich przyjęło. Czwarta konwencja genewska i protokół I

przyznają uchodźcom szczególną ochronę. Dotyczy to zwłaszcza uchodźców na obszarach

okupowanych. Czwarta konwencja odwołuje się także do zasady non-refoulement (czyli zakazu

zawracania osób znajdujących się w stanie bezpośredniego zagrożenia - przyp. tłum.) stanowiącej

podstawę prawa dotyczącego uchodźców.

Osoby wysiedlone na obszarze swojego własnego państwa są chronione podczas konfliktu zbrojnego

normami międzynarodowego prawa humanitarnego, które zapewniają ludności cywilnej rzeczywiście

szerokie gwarancje. Celem tych norm jest przede wszystkim ochrona ludności cywilnej przed

następstwami działań wojennych; na przykład, zabronione jest atakowanie lub terroryzowanie osób

cywilnych, traktowanie głodu jako metody walki, czy niszczenie dóbr niezbędnych dla przetrwania

ludności. W konflikcie wewnętrznym, osoby wysiedlone podlegają ochronie na podstawie art. 3

wspólnego czterem konwencjom genewskim oraz protokołu II.

Prawo humanitarne zakazuje przymusowych wysiedleń z wyjątkiem sytuacji, w których wysiedlenie

jest konieczne albo w celu zapewnienia bezpieczeństwa ludności, albo z naglących względów

wojskowych. Co więcej, ogólna ochrona przyznana ludności cywilnej w prawie humanitarnym powinna

doprowadzi do ograniczenia wysiedleń. Niestety, w niedawnych konfliktach normy te były zbyt często

naruszane, dlatego przede wszystkim należy zapewnić lepsze przestrzeganie obowiązujących

przepisów i nie zajmować się przygotowywaniem nowych reguł.

PRAWO MIĘDZYNARODOWE DOTYCZĄCE UCHODŹCÓW

Prawo dotyczące uchodźców opiera się w szczególności na następujących dokumentach:

- Konwencji Narodów Zjednoczonych o statusie uchodźców z 1951 r.;

- Protokole dotyczącym statusu uchodźców z 1967 r.;

- Konwencji Organizacji Jedności Afrykańskiej dotyczącej zagadnień charakterystycznych dla

problemu uchodźców w Afryce z 1969 r.;

- Deklaracji z Kartageny w sprawie uchodźców z 1984 r.;

- rezolucji przyjętych zwłaszcza przez Zgromadzenie Ogólne NZ.

DEFINICJA UCHODŹCY

Zgodnie z art. 1 konwencji z 1951 r., pojęcie "uchodźca" ma zastosowanie do każdej osoby, która "na skutek uzasadnionej obawy prześladowania z powodu swojej rasy, religii, narodowości,

przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych, znajduje się

poza granicami kraju, którego jest obywatelem i nie może korzystać z ochrony tego kraju lub nie chce

korzystać z takiej ochrony w związku z takimi obawami; albo która nie posiadając określonego

obywatelstwa i znajdując się poza krajem swojego stałego zamieszkania wskutek podobnych zdarzeń

nie może lub nie chce, z powodu tych obaw, powrócić do tego kraju."

Konwencja OJA i deklaracja z Kartageny rozszerzyły tę definicję włączając do niej osoby uciekające

przed wydarzeniami, które w poważny sposób naruszają porządek publiczny, takimi jak konflikty

zbrojne i zamieszki.