• Alergiczne
Skórne Reakcje Polekowe
• Toksyczne
• Rzekomoalergiczne
Iwona Rogala-Poborska
• Różne
• Prowokacja choroby skóry istniejącej lub
ukrytej
Reakcje alergiczne
Reakcje alergiczne typu I
• Typ I – wysypki plamiste i pokrzywka
• Antygen odpowiedzialny –duża cząsteczka białka
• Typ II – plamica małopłytkowa
• Hapteny ( hapten+białko= antygen)
• Mediatory
• Typ III – leukocytoklastyczne zapalenie
lipidowe – leukotrien B4, C4, PAF, naczyń, wysypki krwotoczne i pęcherzowe, choroba posurowicza
prostoglandyna D2
anafilaksji - histamina, serotonina, proteoglikany,
• Typ IV-wysypki rozsiane, reakcje liszajowate, proteaza serynowa
rumień trwały polekowy, rumień
cytokiny – IL-3, IL-4, IL-5, IL-6, TNF-& wielopostaciowy, TEN, pseudolymphoma,
przewlekłe reakcje plamicze
1
Reakcje alergiczne typu III-wywołane
cytotoksyczne
przez kompleksy immunologiczne
• Często wyzwalane przez leki
• Odczyn typu Arthusa
• Lek lub antygen łączy się z powierzchnią występuje przy nadmiarze rozpuszczalnych komórki, gdzie reaguje z p-ciałami IgG i IgM
antygenów - alergiczne zapalenie naczyń, zespół
Sweeta, rumień wielopostaciowy
i wiąże dopełniacz
• Choroba posurowicza
• Typowe reakcje kliniczne – niedokrwistość gorączka, pokrzywka, powiększenie węzłów
hemolityczna, małopłytkowość alergiczna, chłonnych, zapalenie wielostawowe, zapalenie
granulocytopenia alergiczna, niektóre postaci nerwów, zapalenie błon surowiczych i ostre
agranulocytozy polekowej.
zapalenie kłębuszków nerkowych
Reakcje alergiczne typu IV -
Reakcje toksyczne
opóźnione
• Zatory polekowe
• Określane są mianem odporności
• Wypadanie włosów anagenowe i
komórkowej (uczulone limfocyty T)
telogenowe
• Odczyn tuberkulinowy ( klasyka )
• Martwica skóry
• Odczyn typu wyprysku
2
Reakcje nietolerancji
• Reakcje nietolerancji
• po kodeinie u osób z rozległą
• Idiosynkrazja
mastocytozą
( brak tolerancji leków powodujących
degranulację komórek tucznych)
Reakcje nietolerancji cd.
Reakcje nietolerancji cd.
• po dapsonie u ludzi czarnoskórych
• podawanie kumaryn pacjentom z i z basenu Morza Śródziemnego nierozpoznanym defektem białka C
(methemoglobinemia-niski poziom
(zagrożenie martwicą kumarynową nawet
dehydrogenazy glukozo-6-fosforanu)
we wczesnej fazie leczenia)
3
Różne reakcje
• Reakcja anafilaktoidalna
• Reakcja Jarischa-Herxheimera
na niesteroidowe leki przeciwzapalne,
w przypadku podania choremu skutecznego
siarczyny w winie i serze, alkohol
leku p-bakteryjnego, powodującego zabicie
benzylowy, barwniki i środki cieniujące
ogromnej ilości drobnoustrojów.Uwolnione
• Nie wykrywa się p-ciał klasy IgE
z nich toksyny wywołają nowy zespół
objawów.
• Komórki tuczne nie ulegają
degranulacji in vitro
Prowokacja choroby skóry
Prowokacja choroby skóry
istniejącej lub ukrytej
istniejącej lub ukrytej cd.
• Łuszczyca - sole złota, lit, beta- blokery,
• Pęcherzyca zwykła - penicylamina, leki p- malaryczne
PNC, cefalosporyny, klonidyna, sole złota
• Porfiria skórna póżna - barbiturany , i inne
sulfonamidy, leki antykoncepcyjne,
• Trądzik - hormony łącznie z lekami androgeny
anykoncepcyjnymi p.os., kortykosteridy,
androgeny i leki anaboliczne
4
Prowokacja choroby skóry
istniejącej lub ukrytej cd.
istniejącej lub ukrytej cd.
• Pemfigoid pęcherzowy - furosemid,
• Toczeń rumieniowaty – hydralazyna, sulfasalazyna, fenacetyna, penicylamina,
prokainamid, izoniazid, metyldopa,
• M.Duhring – jodek potasu, progesteron fenytoina, penicylamina, karbamazepina
• Wyprysk potnicowy – penicylina, nikiel Prowokacja choroby skóry
Objawy kliniczne
istniejącej lub ukrytej cd.
osutki skórne
• Wykwity podobne do liszaja
• Odropodobne, różyczkopodobne,
płaskiego – sole złota, sulfonamidy, kwas płonicopodobne
paraaminosalicylowy, chinina, chinidyna,
arsen, metylodopa, beta-blokery,leki p-
• Plamiste, pęcherzykowe, pęcherzowe
malaryczne
• Rumienie, sączenie, złuszczanie,
• Ostuda – fenytoina, estrogeny, leki
• Erytrodermia
antykoncepcyjne
5
Leki wywołujące osutki skórne
Rozsiana osutka polekowa
• Antybiotyki
• mogą być zajęte błony śluzowe
• penicylina, ampicylina
• świąd - częściej niż w infekcjach
• cefalosporyny,
wirusowych
• tetracykliny
• eozynofilia we krwi obwodowej
• streptomycyna,
• silniej zajęte powierzchnie wyprostne
• erytromycyna
Leki wywołujące osutki skórne
Leki wywołujące osutki skórne
cd.
• Sulfonamidy – możliwa reakcja
• Niesteroidowe leki p-zapalne
krzyżowa z diuretykami i lekami p-
• fenacetyna
cukrzycowymi
• aspiryna,
• indometacyna,
• fenylobutazon
• oksyfenbutazon
6
Leki wywołujące osutki skórne Objawy kliniczne
cd.
Nasilone reakcje skórne
• Leki przeciwpadaczkowe
– karbamazepina
• To ostre, zagrażające życiu, zwykle
• Leki psychotropowe
wywołane przez leki zaburzenia
– fenotiazyny
z rozległą utratą naskórka.
• Inne leki
W około 20% przypadków rokują
–
niepomy
sole złota, allopurinol, izoniazyd
ślnie.
Nasilone reakcje skórne
Nasilone reakcje skórne cd.
• Erythema multiforme majus (EMM )
• Cechy wspólne :
• Zespół Stevensa-Johnsona (SJS)
• Erythema iris
-
• Przej
typowe
ście SJS w TEN (toksyczna nekroliza
- atypowe
naskórka)
• TEN z plamami
• Zaję cie błon ś luzowych i spojówek u ok.
90% chorych-zmiany w jamie ustnej, w
• TEN z rozlanym rumieniem
cewce moczowej, na ż ołę dzi, rzadko
dotyczą pochwy
7
Erythema iris cd.
• Cechy typowego erythema iris :
• Zmiany iris atypowe występują w SJS
- okrągły kształt ognisk
i TEN
- składa się z trzech koncentrycznych
• ciemnoczerwone plamy z centralnym
obrączek: ( ś rodka krwotocznego, czasem z pęcherzykiem, uniesione lub nie
pę cherzykami, obrą czki poś redniej
• brak wyra
uniesionej, obrz
źnie zaznaczonego brzegu
ę kłej i bladej oraz
zewnę trznej ostro odgraniczonej
• kształt nieregularny, skłonność do zlewania rumieniowej )
się
• Typowa lokalizacja - kończyny
• lokalizacja - tułów
Erythema multiforme
Erythema multiforme
rumień wielopostaciowy
etiopatogeneza
• Ostra heterogeniczna reakcja alergiczna
• Infekcje wirusowe –wirus opryszczki
z wieloma wyzwalaczmi oraz
zwykłej zlokalizowanej na ustach
charakterystyczną symetrią zmian o (typu genitalnego rzadziej)
wyglądzie tarczy strzeleckiej lub
tęczówki
• Mikoplazmy
8
Zespół Stevensa – Johnsona
(EMM)
(SJS)
• Nadżerki lub pęcherzyki na mniej niż 10%
• Nadżerki lub pęcherzyki na mniej niż 10%
powierzchni ciała
powierzchni ciała
• Atypowe zmiany erythema iris i plamy
• Typowe wykwity erythema iris na dłoniach głównie na tułowiu
i podeszwach
• Nadżerki krwotoczne przynajmniej na
• Nadżerki krwotoczne przynajmniej na
jednej powierzchni błony śluzowej
jednej powierzchni błony śluzowej
Przejście zesp.Stevensa-Johnsona
Toksyczna epidermoliza
w toksyczną nekrolizę naskórka naskórka z plamami
• Nadżerki lub pęcherzyki na 10-30%
• Nadżerki lub pęcherzyki na ponad 30%
powierzchni ciała
powierzchni ciała
• Rozsiane atypowe zmiany erythema iris i
• Rozsiane zmiany erythema iris i plamy plamy
• Zmiany na błonach śluzowych, zwykle z
• Nadżerki krwotoczne na przynajmniej
nadżerkami
jednej powierzchni błony śluzowej
9
Toksyczna epidermoliza naskórka Leki wywołujące nasilone
z rozlanym rumieniem
reakcje skórne
Podawane krótkotrwale:
• Nadżerki lub pęcherzyki na ponad 10%
• Sulfonamidy
powierzchni ciała
• Trimetoprym
• Brak erythema iris i plam ; skóra bez
• Ampicylina,Amoksycylina
nadżerek, rumieniowa lub prawidłowa
• Chinolony
• Zazwyczaj nadżerki na błonach śluzowych
• Cefalosporyny
• Kortykosteroidy
Leki wywołujące nasilone
Cechy nasilonych reakcji
reakcje skórne cd.
skórnych
Podawane długotrwale:
• Karbamazepina
Reakcja
Przyczyna:
• Fenytoina
• EMM
• Wirus opryszczki
• Fenobarbital
• SJS
• Leki
• Kwas walpronowy
• SJS/TEN
• Leki
• Lamotrygina
• TEN
• Leki
• NLPZ
• Allopurinol
10
Cechy nasilonych reakcji
skórnych cd.
skórnych cd.
Reakcja
Wiek <40 lat
Erythema iris
Reakcja
Zajęta
Śmiertelność
(%)
powierzchnia
(%)
EMM
75
Typowe, dłonie,
(%)
podeszwy
EMM
<10
1
SJS
50
Atypowe, tułów
SJS
<10
6
SJS/TEN
25
#
SJS/TEN
10-30
25
TEN
25
#
TEN
>30
40
Reakcje rzekomochłoniakowe
Reakcje polekowe
Leki
• przeciwpadaczkowe
• sulfonamidy
• dapson, allopurinol
• minocyklina
• sole złota
11
Reakcje rzekomochłoniakowe
cd.
cd. objawy
• stwierdzane u 80% chorych
• Wysypka
• na ogół odrowa
• Gorączka
• może być zlewna z obrzękami, plamicą
i pęcherzykami
• obrzęk twarzy
Reakcje rzekomochłoniakowe
Reakcje pokrzywkowe
cd.
• Inne objawy
• Częste czynniki
• powiększenie węzłów chłonnych
• antybiotyki (penicyliny i pokrewne)
• dodatnie próby wątrobowe u 50% chorych
• radiologiczne środki cieniujące
• eozynofilia
• enzymy
• śródmiąższowe zapalenie nerek
12
Reakcje typu vasculitis
• Średnio częste czynniki
• Reakcja typu III z odkładaniem
NLPZ
kompleksów immunologicznych
• Rzadko
w ścianach naczyń
aspiryna , inhibitory ACE
Reakcje typu vasculitis cd.
Reakcje plamicze i krwotoczne
• Czynniki etiologiczne
• Przyczyny
• inhibitory ACE, fenytoina i jej pochodne
• NLPZ
• większość ma charakter toksyczny
• sulfonamidy i tiouracyle
(np. leki p-nowotworowe niszczą
• amantadyna
megakariocyty)
• antygeny bakteryjne
13
Reakcje plamicze i krwotoczne Reakcje plamicze i krwotoczne
przyczyny cd.
przyczyny cd.
• rzadziej występują reakcje
• kruchość naczyń
typu II-go z bezpośrednim
• nieprawidłowości kaskady układu
cytotoksycznym uszkodzeniem
krzepnięcia
płytek krwi lub megakariocytów
Reakcje plamicze i krwotoczne
Reakcje plamicze i krwotoczne
cd.
cd.
• czynniki wywołujące plamicę lub reakcję krwotoczną
• Plamica pigmentowa
• chinina
• chinidyna
( zmiany na kończynach dolnych)
• sulfonamidy
leki nasenne :
• pochodne pirazolonu, fenotiazyny
karbamid, meprobamat, karbamazepina,
• furosemid, sole złota
fenacetyna i benzodiazyna
• indometacyna, tiouracyle
14
Reakcje plamicze i krwotoczne Reakcje liszajowate
cd.
• Plamice polekowe ( podział )
• klinicznie lub HP przypominają
liszaj płaski
1. naczyniowe
• występują po długim zażywaniu 2. płytkowe
leków
(liczne leki wyzwalają oba mechanizmy)
• lokalizuja się częściej na tułowiu Reakcje liszajowate cd.
Reakcje liszajowate cd.
• Czynniki wywołujące reakcje
liszajowate
• metyldopa,
• beta-blokery,
• acyklowir
• lewamizol
• leki p-zimnicze
• leki tiazydowe
• sole złota
• chinina, chinidyna,
• szczepionka p-WZW typu B
• NLPZ
• penicylamina,
15
Rumień trwały polekowy Rumień trwały polekowy cd.
»Definicja
• Leki wywołujące rumień trwały umiejscowiona, wyraźnie
polekowy:
odgraniczona reakcja skórna na
• Najczęstsze
lek, nawracająca w tym samym
miejscu po powtórnej ekspozycji
• barbiturany, paracetamol, fenoloftaleina,
pochodne pirazolonu, sulfonamidy,
tetracykliny
Rumień trwały polekowy cd
Rumień guzowaty
• Inne
• Objawy
penicylina, erytromycyna, fenytoina,
• głęboko usadowione guzki rumieniowe,
halogenki, leki p-zimnicze, chinina,
zwykle na przednich powierzchniach
chinidyna i inne
podudzi
16
Reakcje trądzikowe
• Czynniki etiologiczne
• Główną przyczyną są hormony i
• doustne środki antykoncepcyjne
związki chlorowcowe
• sulfonamidy
• zmiany wywołane przez związki
• aspiryna
chlorowców są krostkowe i bez
• bromki, jodki
zaskórników
• sole złota
Ostre uogólnione wysypki
Reakcje trądzikowe
krostkowe
• Inne przyczyny
• Wyst
• kortykosteroidy
ępują u części chorych
zażywających antybiotyki
• androgeny
• liczne rozsiane wykwity krostkowe
• doustne leki antykoncepcyjne
• gorączka
• lit i inne
• podwyższona leukocytoza
• niewielkie zmiany na błonach śluzowych
17
Reakcje nadwrażliwości na
rumieniowaty
światło
• Najczęściej wywoływane przez
• Reakcje fototoksyczne
hydralazynę, prokainamid
• Reakcje fotoalergiczne
• zmiany skórne pojawiają się u 25% chorych z toczniem rumieniowatym polekowym
• obecne przeciwciała p-histonowe
u większości pacjentów
Klinika r.fototosycznych
Patogeneza
i fotoalergicznych
charakterystyka
r.fototoksyczna
r.fotoalergiczna
• R.fototosyczne
• R.fotoalergiczne
występowanie
często
rzadko
• Pobór energii przez
• Przemiana
latencja (pomiędzy I
brak
zawsze
subst.znajdującej się w
substancję reaktywną
(na) skórze w nowy
eksp. Ir.skórna)
• Przekazywanie energii
hapten
dawka prom.świetln.
wysoka, wąskie,
Niska,
• Połączenie z białkiem
• Toksyczne
UVA
szerokie, UVA
i spectrum
(nowy antygen)-uczulenie
uszkodzenie komórek
• Powtórna ekspozycja na
zmiany skórne
oparzenie
wyprysk i
• Ostra reakcja
światło ir.immunologiczna
słoneczne
wielopostaciow
fototoksyczna
• Ostra reakcja
e
fotoalergiczna
objawy
pieczenie
świąd
szerzenie się
nie
tak
18
Leki o działaniu
fototoksycznym
fotoalergicznym
•
Amiodaron
•
Fluorochinolony
• Chlorotiazydy
•
Piroksykam
• Fenotiazyny
•
Fenotiazyny
• Pirydoksyna
•
Psoraleny
• Sulfonamidy
•
Doxycyklina
•
Minocyklina
Zmiany barwnikowe -
Zmiany barwnikowe
przyczyny
• Przebarwienia
• Skóry
• Cytostatyki,
• Zębów
• Minocyklina
• Kości
• Blizn
• Tetracyklina
• Brodawek sutkowych
• Fenytoina
• Śluzówek narządów płciowych
• Leki hormonalne (ostuda)
19
Reakcje twardzinowe cd.
•
Przyczyny
• Zmiany sklerodermiczne skóry
• Czasami mogą przekształkcać
•
injekcje
si
pentazocyny
ę w twardzinę (toxic oil
heparyny
syndrome)
wit.K,
Reakcje twardzinowe cd.
Zmiany we włosach
• chlorek winylu
• Hypertrichosis
• trójchloroetylen
• Cyklosporyna
• zanieczyszczony olej
• Diazoksyd
• związki krzemu
• Interferony
• silikon (?)
• Minoksydyl
• D-penicylamina
20
Zmiany we włosach cd.
hypertrichosis
• Hirsutyzm
• Fenytoina
• ACTH
• Steroidy anaboliczne
• Psoraleny
• Androgeny
• Streptomycyna
• Danazol
• Heksachlorobenzen
• Progesterony
• Spironolakton
Zmiany we włosach cd.
Zmiany we włosach cd.
• Alopecia androgenetica post
• Leki obniżające
• Różne
medicamentosa
lipidy
• Kolchicyna
• Leki p-drgawkowe
(karbamazepina
• Allopurinol
• Leki p-zakrzepowe ( heparyna, kumaryna)
• Leki cytostatyczne • Cymetydyna
• Beta blokery ( propranolol)
(azatiopryna,
• Lewodopa
• Hormony
cyklofosfamid,
• Trójcykliczne leki
• )
meotreksat
p-depresyjne
21
Reakcje polekowe cd.
• antymetability
• Reakcje ziarniniakowe
(łamliwość, dystrofia)
• nie są częste
• retinoidy (łamliwość)
• wariant zmian rzekomochłoniakowych
• nacieki rumieniowe, często obrączkowate
• wewnętrzne powierzchnie ramion i ud Reakcje toksyczne
Reakcje toksyczne cd.
Martwica po wstrzyknięciach
domięśniowych:
Reakcje na środki
• Antybiotyki:
przeciwzakrzepowe:
penicylina, streptomycyna, sulfonamidy
• Leki przeciwhistaminowe
• Leki przeciwreumatyczne fenylbutazon
• Martwica (sutki, brzuch, pośladki)
• Róż ne miejscowe ś rodki znieczulają ce, kortykosteroidy-depot, witB12
22
Reakcje na chemioterapeutyki
Pęcherze śpiączkowe
• Czę ste
po długotrwałym ucisku pojawiają się
pęcherze,nadżerki i ciemne wykwity
- łysienie toksyczne
krwotoczne (pośladki, łopatki i barki
- rowki na paznokciach
- nadżerki na błonach śluzowych Reakcje na chemioterapeutyki
Reakcje na chemioterapeutyki
• Skrajne przypadki
• Najczę stsze reakcje alergiczne
• reakcje podobne do toksycznej
wysypki i pokrzywka
nekrolizy naskórka lub rozlanej
martwicy skóry
23
Reakcje na chemioterapeutyki Reakcje na chemioterapeutyki
cd.
cd.
• Rumień obwodowy
• Reakcje ekrynowe (neutrophilic
• Doksorubicyna, Cytarabina, 5 -
eccrine hidradenitis )- Bleomycyna,
fluorouracyl,
Cytarabina, Doksorubicyna itp. leczenie hematologicznych chorób
dłonie,podeszwy – plamki rumieniowe,
rozrostowych, raka jelita grubego
małe pę cherzyki
Reakcje na chemioterapeutyki:
Reakcje na chemioterapeutyki:
zmiany barwnikowe cd.
• Zmiany barwnikowe
• Przebarwienia skóry nad
• Hiperpigmentacja o wyglądzie śladów naczyniami żylnymi
biczowania – bleomycyna
( 5- fluorouracyl)
• Hiperpigmentacja wałów paznokciowych
• Ciemne pasemka na tle jasnych
i miejsc uciśniętych - bleomycyna włosów włosów ( metotreksat)
24
Reakcje na chemioterapeutyki cd.
Reakcje na wynaczynienia
Reakcje popromienne
25