ZMIANY SKÓRNE

1. PLAMA (Macula, czyt. Manula) – zmiana barwy skóry wskutek przekrwienia lub niedokrwienia (rumień). Jest ona bez większej lub mniejszej zawartości melaniny.

2. BĄBEL (Urtica) – powstaje w wyniku nagłego okołonaczyniowego obrzęku skóry z jej uniesieniem. Charakterystyczną cechą bąbli jest ich nagłe pojawienie się, krótki czas trwania
   i pojawienie się silnego świądu.

3. PĘCHERZYK (Vesicula) – widoczna komórka w skórze, wypełniona płynem surowiczym.
   Z powodu cienkiej pokrywy może dojść do uszkodzenia → nadżerka → strup.

PĘCHERZYK

śródnaskórkowy podrogowy

1. KROSTA (Postula) – widoczna komora skóry, wypełniona ropą. Umiejscawia się podrogowo lub śródnaskórkowo. Częściowo związana jest z przydatkami skóry, z ujściem mieszków włosowych i gruczołów potowych.

„Torbiel” – zawartość ropna krosty. Krosta jest otorbioną komorą z różną zawartością, przeważnie z produktami gruczołów.

1. GRUDKA (Papula) – ma trwałą konsystencję, wielkość do 1 cm. Uniesienie skóry powstaje
   w wyniku zwiększenia się objętości komórek lub odkładania się stałych substancji.

2. NADŻERKA (Erosio) – ubytek naskórka, mogący obejmować wszystkie jego warstwy. Charakterystyczną formą nadżerki jest przeczos. Jest on uwarunkowany mechanicznie poprzez np. zdrapanie naskórka lub nadmierne drapanie.

3. ROZPADLINA – bolesny szczelinowy ubytek skóry, obejmujący naskórek i skórę właściwą. Umiejscawia się także na błonach śluzowych.

4. WRZÓD (Ulcus) – głęboko sięgający ubytek w tkance skóry właściwej ze słabą skłonnością
   do gojenia się.

5. ŁUSKA – są to nawarstwienia górnych warstw naskórka, składające się ze zrogowaciałych, oddzielających się kompleksów komórkowych.

6. NADMIERNE ROGOWACENIE NASKÓRKA – przylegające nawarstwienia komórek zrogowaciałych.

7. STRUP (Crusta) – zasuszona wydzielina, przeważnie pokrywająca nadżerki. Kolor może być żółty (ropne tworzenie się strupa), przy głęboko sięgających zmianach z uszkodzeniem ściany naczyń występuje kolor brązowy (zawartość krwista – krwotoczne tworzenie się strupa).

8. BLIZNA (Cicatrix) – gojenie się ubytków skóry, stan zejściowy niektórych wykwitów, występujący z zanikiem lub przerostem skóry.

KRYTERIA BADANIA DERMATOLOGICZNEGO

1. LOKALIZACJA – umiejscowienie ogniska na obszarze skóry powinno być ściśle określone.

2. LICZBA – zmiany występują pod postacią schorzeń jednoogniskowych z pojedynczym wykwitem albo schorzeń wieloogniskowych z kilkoma ogniskami.

3. RODZAJ – szeregowaniem różnych wykwitów skóry zajmuje się nauka o wykwitach – Seniotyka. Ogniska skóry kwalifikuje się przeważnie wg fizykalnych (niebiologicznych) kryteriów – jest to: barwa, stan skupienia, spoistość, wielkość.

4. UKŁAD – rozmieszczenie lub układ większej liczby pojedynczych ognisk: rozsiane, zgrupowane
   i zlewające się.

5. ROZLEGŁOŚĆ ZMIAN – zasięg rozprzestrzeniania się pojedynczego ogniska, może zostać podany w cm lub porównany do wielkości dłoni / monety.

6. PODZIAŁ WYKWITÓW:

1. wykwity w poziomie skóry:

• plama;

1. wykwity ze zwiększeniem objętości:

• bąbel,

• pęcherzyk,

• krosta;

1. wykwity ze zmniejszeniem objętości:

• nadżerka,

• rozpadlina,

• wrzód;

1. nawarstwienia:

• łuska,

• nadmierne rogowacenie naskórka,

• strup;

1. stany zejściowe:

• blizna.

1. DOLEGLIWOŚCI – najczęstszą miejscową dolegliwością w chorobach skóry jest świąd – bardzo typowy dla niektórych schorzeń (np. świerzbu), a w niektórych prawie nigdy niewystępujący (np. kiła). Rzadsze są bóle (np. półpasiec, choroby błony śluzowej, żylaki kończyn
   i odbytu). W ciężkich chorobach skóry mogą występować ogólne dolegliwości.

KRYTERIA ZMIAN

1. KSZTAŁT:

• regularny,

• nieregularny;

1. ODGRANICZENIE OD ZDROWEJ NIEZMIENIONEJ SKÓRY:

• ostre,

• nieostre;

1. UKŁAD:

• zgrupowany,

• rozsiany,

• zlewający się (wykwit nachodzi na wykwit);

1. ROZLEGŁOŚĆ ZMIAN:

• zlokalizowane,

• uogólnione.

SCHORZENIA SKÓRY WYWOŁANE PRZEZ CZYNNIKI FIZYKALNO – CHEMICZNE

Środowisko człowieka ma charakter nie tylko biologiczny, ale także fizykalno-chemiczny. Działalność ludzka w coraz większym stopniu przeobraża środowisko (zmniejsza się środowisko biologiczne i następuje ekspansja środowiska fizykalno-chemicznego). Czynnikami fizykalnymi, które mogą oddziaływać na skórę są np.:

• wpływy mechaniczne,

• temperatura,

• promieniowanie,

• elektryczność;

a czynnikami chemicznymi są np.:

• woda,

• powietrze,

• związki chemiczne.

Częściowo chodzi o wpływy naturalnego środowiska, a częściowo o sztucznie stworzone czynniki środowiskowe, szczególnie w pracy i życiu zawodowym (medycyna pracy i schorzenia zawodowe). Ciągle trudno wykrywalnymi uszkodzeniami skóry są schorzenia spowodowane złym stanem naturalnego środowiska człowieka: zanieczyszczeniem środowiska oraz oddziaływaniem dziury ozonowej. Z jednej strony wystąpienie uszkodzeń skóry jest zasadniczo możliwe, ponieważ jest ona narażona na nie jako zewnętrzna powłoka ustroju; z drugiej strony skóra ma pewne mechanizmy obronne zdolne do stawiania oporu. Pod względem medycznym lepiej dają się uchwycić uszkodzenia skóry powstałe w wyniku wyraźnie niefizjologicznych oddziaływań fizykalno-chemicznych.

Charakterystycznymi cechami schorzeń skóry wywołanymi wpływami fizykalno-chemicznymi są:

1. uszkodzenia,

2. reguła „dawka – czas”,

3. wpływ toksyczny,

4. zooalergozy,

5. przenoszenie zakażeń.

SCHORZENIA WYWOŁANE MECHANICZNIE:

1. RANY

• rany otwarte – pionowe rozdzielenie skóry, częściowo jako lekkie obrażenia, a częściowo jako wypadki o różnym stopniu ciężkości,

• KLINIKA (obraz kliniczny) – w zależności od sposobu powstawania wyróżnia się określone rodzaje ran: cięte, kłute, szarpane, miażdżone, kąsane, otarcia, rany powstałe wskutek wybuchu,

• powikłania:

1. zakażenia – rana stanowi wrota zakażenia dla zarazków,

2. powstanie owrzodzenia przy wstępnie uszkodzonej skórze (cukrzyca, tętnicze zaburzenia krążenia),

3. wadliwe powstawanie blizn, np. keloid (zgrubiała skóra),

• rokowania gojenia się ran są dobre.

1. PĘCHERZE

• powstają wskutek poziomego rozdzielenia się ciągłości skóry i są przeważnie podnaskórkowe,

• KLINIKA – powstają przeważnie na rękach, stopach wskutek niefizjologicznego ucisku
  i rozciągania. Powstawanie pęcherzy przy normalnym obciążeniu skóry wskazuje na istnienie czynników lub chorób predyspozycyjnych takich jak:

• genodermatozy (pęcherzowe oddzielanie się naskórka),

• pęcherzowe schorzenia autoimmunologiczne,

• zaburzenia przemiany materii,

• cukrzyca z patologią drobnych naczyń skóry.

PRZEWLEKŁE USZKODZENIA SPOWODOWANE UCISKIEM

Przewlekłe mechaniczne obciążenia z okresowymi przerwami mogą prowadzić do reakcji adaptacyjnych skóry (skóra może tolerować zmianę). Dostarczają one nierzadko wskazówek, co do sposobów ich powstawania → ciężka praca fizyczna, specjalne znamiona zawodowe, zmiany skórne
u osób psychicznie chorych.

• KLINIKA – przewlekłe uszkodzenia są spowodowane uciskiem przy niefizjologicznie przewlekłym obciążeniu skóry – są to hiperkeratozy (leczenie miejscowe keratolizą przez usunięcie; najważniejsze jest usunięcie przyczyny), modzele, nagniotki, krwawienia.

1. ODLEŻYNA – niedokrwienna martwica spowodowana ciągłym, przewlekłym uciskiem powierzchni skóry.

• Podział stopnia ciężkości odleżyny wg szerzenia się w głąb tkanek:

• STOPIEŃ I – zaczerwienienie,

• STOPIEŃ II – owrzodzenie skóry,

• STOPIEŃ III – dalsze, głębsze zniszczenie części miękkich, np. mięśni.

USZKODZENIA TERMICZNE SKÓRY

1. OPARZENIE I „SPARZENIE”

Są to skutki miejscowego działania podwyższonej temperatury powyżej 50°C, która wywołuje odpowiednie podwyższenie ciepłoty skóry i miejscowe, a także ogólne następstwa.

• OPARZENIE

Jest to przeważnie silne uszkodzenie skóry na skutek oddziaływania wysokiej temperatury,
np. otwartego płomienia, gorących przedmiotów (temperatura ok. 900°C).

Wyróżniamy oparzenie:

• I STOPNIA – rumień, wyleczenie po kilku dniach,

• II STOPNIA – oprócz rumienia powstają również podnaskórkowe pęcherze,

• III STOPNIA – martwica lub tworzenie się strupa z głębokim zniszczeniem skóry
  i przydatków skóry, może nastąpić szok pooparzeniowy, niebezpieczeństwo wystąpienia posocznicy, następnie mogą pojawiać się blizny i keloidy.

1. ODMROŻENIE

Powstaje w wyniku miejscowego działania obniżonej temperatury, wywołującej odpowiednie ochłodzenie skóry.

Wyróżniamy odmrożenie:

• I STOPNIA – bladość skóry,

• II STOPNIA – dodatkowe tworzenie się pęcherzy,

• III STOPNIA – niebiesko-czarna martwica tkanek; jest możliwe tylko częściowe wyleczenie.

SCHORZENIA WYWOŁANE PRZEZ PROMIENIE JONIZACYJNE

Często powstają w czasie naświetlań leczniczych. Są uszkodzeniami miejscowymi. Naskórek, jako tkanka podlegająca przemianom, jest promienioczuły. Natomiast mniej wrażliwe są tkanka łączna
i naczynia krwionośne skóry.

1. OSTRE POPROMIENNE ZAPALENIE SKÓRY

Odczyn popromienny:

• I STOPNIA – rumień,

• II STOPNIA – dodatkowo powstają pęcherze, później zanik skóry i przydatków
  (np. wyłysienie)

• III STOPNIA – martwica.

SCHORZENIA WYWOŁANE PRZEZ PROMIENIE ŚWIETLNE

1. OSTRE USZKODZENIE ŚWIETLNE (np. oparzenie słoneczne)

• pojawiają się bolesne, zapalne rumienie, pęcherze,

• najpóźniej od 12 do 24 godzin następuje cofanie się zmian,

• od 48 do 72 godzin naskórek się złuszcza,

• dochodzi do przegrzania się skóry,

• dochodzi do skurczów, zapaści i udaru słonecznego.

1. PRZEWLEKŁE USZKODZENIA ŚWIETLNE

• przewlekłe, zwyrodniające zmiany skóry, spowodowane kumulacyjnym oddziaływaniem promieni nadfioletowych,

• dochodzi do zaniku naskórka,

• słoneczna elastoza (ELASTOZA → zniszczenie prawidłowych włókien, a następnie zwłóknienie),

• rozszerzenie naczyń włosowatych,

• słoneczne stany przedrakowe (rogowacenie słoneczne, choroba Bowena),

• rak kolczystokomórkowy,

• złośliwe plamy soczewicowate,

• leczenie: unikanie słońca, solarium.

FITOTOKSYCZNE ZAPALENIE SKÓRY

• substancje fitotoksyczne → składniki roślinne, np. furokomaryny,

• zapalenie skóry wywołane przez trawę rosnącą na łące.

LEKI

• określone tetracykliny,

• niesterydowe leki przeciwcukrzycowe.

FOTOALERGICZNE ZAPALENIE SKÓRY

Wygląda jak obraz wyprysku kontaktowego; fotoalergenami są przeważnie leki (moczopędne, psychotropowe).

OSTRE USZKODZENIA TOKSYCZNE

1. TOKSYCZNE KONTAKTOWE ZAPALENIE SKÓRY

• występuje odczyn zapalny, który wywołany jest kontaktem z substancjami toksycznymi,

• np. pieluszkowe zapalenie skóry.

1. PRZEŻEGANIE KWASEM

• zależy od mocy kwasu,

• może pojawić się miejscowa lub głęboka martwica tkanek,

• leczenie: np. spłukiwanie wodą, miejscowe, operacyjne usunięcie martwicy.

1. USZKODZENIE PRZEWLEKŁE, TOKSYCZNE, ZWYRADNIAJĄCE

• może tworzyć się dermatoza z zużycia,

• mogą pojawiać się wykwity, które są wywoływane przez przewlekłe oddziaływanie substancji chemicznych o niskich stężeniach, np. na skutek zbyt częstego mycia skóry.

CHOROBY ALERGICZNE SKÓRY

1. WYPRYSK

• ograniczone do skóry schorzenia z charakterystycznym uszkodzeniem naskórka (naskórkowo-tropowe zapalenie skóry), do tego dochodzą odpowiednie objawy
  (tj. pęcherzyki, nadżerki, złuszczanie, rogowacenie),

• zmiany nie zostawiają trwałych uszkodzeń, czyli blizn, zaników,

• objawy wyprysku mogą być wyzwolone przez specyficzne czynniki mieszane, zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne,

• wyprysk może być przewlekły lub przewlekło-nawrotowy,

• rodzaje wyprysku:

1. ALERGICZNY WYPRYSK KONTAKTOWY:

• jest to nabyte wypryskowe zapalenie skóry, wywołane zewnątrzpochodną alergią,

• rozwojowi alergii kontaktowej sprzyjają istniejące już zmiany skórne, ułatwiające przenikanie alergenów,

• etapy rozwoju:

• I ETAP – okres rumieniowy,

• II ETAP – okres wysiękowy (pęcherzyki, pęcherze, nadżerki, sączenie),

• III ETAP – okres cofania się wykwitów (złuszczanie się i szczątkowe zaczerwienienie);

1. ATOPOWE ZAPALENIE SKÓRY:

• schorzenie o niejasnej etiologii,

• silny świąd, przewlekły przebieg, a także dodatni wywiad rodzinny (choroba dziedziczna);

1. WYPRYSK ŁOJOTOKOWY I BAKTERYJNY:

• pod względem klinicznym są to jednostki chorobowe, często rozpoznawane,
  ale jeszcze niedające się jednoznacznie zdefiniować,

• WYPRYSK ŁOJOTOKOWY – wywołany łojotokiem lub czynnikami mikrobowymi
  (np. drożdżaki, bakterie),

• WYPRYSK BAKTERYJNY – są to pieniążkowate ogniska zajęte przez bakterie.

SCHORZENIA GRUCZOŁÓW ŁOJOWYCH

GRUCZOŁ ŁOJOWY:

• uchyłek mieszka włosowego,

• ich liczba i gęstość odpowiada liczbie i gęstości mieszków włosowych,

• ich brak na dłoniach i podeszwach stóp,

• znajdują się na twarzy i górnych częściach ciała,

• najczęstsze miejsce schorzeń trądzikowych,

• ilość produkowanego łoju zależy m.in. od:

• czynników genetycznych,

• wieku,

• okresu dojrzewania płciowego (do 25 roku życia),

• czynników hormonalnych,

• mieszki gruczołów łojowych zawierają różnorodną florę bakteryjną:

• bakterie (Staphylococcus epidermidis, Propionibacterium),

• drożdżaki (Pityrosporum ovale),

• roztocza (Demodex folliculorum),

• funkcje gruczołów łojowych:

• natłuszczanie skóry,

• natłuszczanie włosów.

ZMIANY SKÓRNE WYWOŁANE POD WPŁYWEM NADMIERNEGO WYDZIELANIA ŁOJU PRZEZ GRUCZOŁY ŁOJOWE

1. ZNAMIĘ ŁOJOWE

• niedziedziczna wada rozwojowa z ograniczonym nagromadzeniem wielopłatkowych gruczołów łojowych (przeważnie istnieje już w okresie narodzin),

• narasta razem z osobnikiem,

• zmiana ostro odgraniczona,

• osiąga wielkość wielu cm,

• posiada żółtą, zgrubiałą skórę,

• na tym obszarze brak włosków,

• nieleczona zmiana (w 30%) → rak podstawnokomórkowy,

• mogą wystąpić odmiany nietypowe – są to mnogie znamiona gruczołów łojowych; mogą występować w ramach rodzinnego kompleksowego zaburzenia rozwoju.

1. SCHORZENIA NABYTE

ŁOJOTOK I ZMNIEJSZONE WYTWARZANIE ŁOJU

• są to zmiany ważne z klinicznego punktu widzenia. Mają one bardzo duże znaczenie
  w rozwoju innych chorób.

1. ŁOJOTOK

• nadmierne wytwarzanie łoju,

• głównie w okresie dojrzewania (w 80%),

• po osiągnięciu dojrzałości płciowej (w 20%),

• główne przyczyny:

• czynniki genetyczne,

• wiek,

• zaburzenia hormonalne (androgeny),

• czynniki środowiskowe,

• odmiany łojotoku:

• ŁOJOTOK OLEISTY:

• tłusta, błyszcząca skóra,

• powiększone pory,

• tłuste, zlepione włosy,

• ŁOJOTOK SUCHY:

• pozorny paradoks → absorpcja wytwarzanego łoju przez zapalnie rozluźnioną warstwę rogową (nie wchłania ona łoju – nie przepuszcza go niżej),

• łojotok jest czynnikiem, który predysponuje do schorzeń trądzikowych,

• leczenie:

• profilaktyczne przeciwłojotokowe pielęgnowanie i oczyszczanie skóry (delikatne wysuszenie; solarium NIE),

• odtłuszczanie i zapobieganie natłuszczeniu,

• nie stosujemy maści i past (są tłuste), stosujemy natomiast nalewki, pudry, kremy (są bardziej hydrofilne).

1. ZMNIEJSZONE WYTWARZANIE ŁOJU

• głównie w starszym wieku (im człowiek jest starszy, tym produkcja łoju jest mniejsza),

• predyspozycja: genetyka,

• np. przy atopowym zapaleniu skóry,

• przyczyny:

• wiek,

• czynniki zewnątrzpochodne,

• odtłuszczanie i wysuszanie skóry,

• leczenie – maści mocno natłuszczające.

1. TRĄDZIK POSPOLITY I JEGO NIETYPOWE ODMIANY

• Schorzenie skóry znane i opisywane od starożytności. Głównymi objawami trądziku pospolitego są łojotok i powstawanie zaskórników.

1. TRĄDZIK POSPOLITY (Acne vulgaris)

• schorzenie mieszków gruczołów łojowych,

• wywołane czynnikami wewnątrzpochodnymi,

• lokalizuje się w okolicach twarzy, górnych częściach ciała,

• objawy trądziku obserwujemy u prawie każdego młodocianego (głównie u płci męskiej),

• ciężkie postacie trądziku pospolitego pozostawiają znaczne następstwa psychospołeczne,

• trądzik o ciężkim przebiegu pozostawia blizny,

• 3 stadia trądziku pospolitego:

  1. STADIUM NIEZAPALNE

• zamknięte lub otwarte zaskórniki,

• brak zapalnych wykwitów,

• często przechodzi w stadium zapalne,

  1. STADIUM ZAPALNE

• TRĄDZIK GRUDKOWO – KROSTKOWY:

• bardziej łagodna odmiana,

• powstają grudki, guzki lub krostki,

• TRĄDZIK GUZOWATY:

• zlewające się guzy zapalne,

  1. STADIUM USZKODZEŃ

• torbiele,

• blizny,

• wyleczenie: 20-25 rok życia,

• powikłania:

• urazy psychiczne,

• nerwowość,

• głębokie nadżerki wykwitów.

1. POWSTAWANIE ZASKÓRNIKÓW

• zwiększone i zaburzone rogowacenie w kanale wyprowadzającym mieszka gruczołu łojowego,

• jest to nagromadzenie się wielowarstwowych mas rogowych z łojem i bakteriami,

• leczenie:

• kwas witaminy A,

• nadtlenek benzoilu,

• miejscowe antybiotyki (tetracyklina),

• u dziewcząt doustne tabletki antykoncepcyjne,

• leczenie operacyjne (nacięcia, wycięcia).

1. TRĄDZIK SKUPIONY

• najcięższa postać trądziku zapalnego,

• tendencja do zlewania się zapalnych guzów i torbieli,

• powstawanie ropni,

• lokalizacja: twarz, górne części ciała,

• występuje sporadycznie,

• także w dołach pachowych, na głowie owłosionej.

NOWOTWORY

Nowotwory naskórka mogą wywodzić się tylko z komórek warstwy podstawnokomórkowej zdolnych do proliferacji (PROLIFERACJA – namnażanie się komórek). Występują one często i wykazuję zróżnicowany stopień złośliwości:

• łagodne nowotwory,

• stany rzekomo nowotworowe,

• stany przedrakowe mniej lub więcej złośliwe.

W nowotworach nadmierne rogowacenie naskórka i tworzenie się warstwy rogowej nie zawsze występują i nie są ich cechą charakterystyczną.

TORBIEL – łagodny stan przedrakowy.

Są to łagodne od drobnogrudkowych do guzowatych, skórnie lub podskórnie położone wykwity. Składają się one z:

• ściany (nabłonka),

• mas rogowych lub tłuszczowych.

W zależności od miejsca pochodzenia, torbiele mogą wywodzić się z naskórka, nabłonka mieszkowego lub nabłonka gruczołowego. Torbiele skórne rzadko są wrodzone, przeważnie nabyte, jak np.: prosaki, torbiele naskórkowe, torbiele mieszkowe.

STANY PRZEDRAKOWE

Występują najliczniej u ludzi starszych, którzy przez wiele lat poddawani byli ekspozycji na promieniowanie słoneczne.

Zmiany przedrakowe to zmiany o różnej morfologii. Mogą one po różnorodnie dłuższym okresie istnienia przeobrażać się w nowotwory złośliwe (najczęściej rak kolczystokomórkowy).

Zmiany przedrakowe, w których obrębie częściej powstają nowotwory to zmiany, które mają ścisły związek z działaniem słońca lub innym promieniowaniem UV.

Do najczęściej występujących stanów rakowych są zaliczane:

• rogowacenie słoneczne,

• skóra pergaminowata i barwnikowa,

• leukoplakia (rogowacenie białe),

• rogowacenie chemiczne.

Podatność na uszkodzenia słoneczne zależy od:

• typu skóry,

• intensywności narażenia,

• ekspozycji w dzieciństwie.

Nowotwory skóry wywołane promieniami UV nie występują u ludzi z czarną karnacją. Ludzie
o niebieskich oczach, z jasną skórą, rudymi włosami są grupą najwyższego ryzyka, ponieważ ich typ skóry łatwo ulega poparzeniom, a w konsekwencji powstawaniu piegów. Pomimo, że osoby z ciemnymi włosami, brązowymi oczami i oliwkową skórą są znacznie lepiej chronione przed promieniowaniem UV, na skutek poparzeń mogą zostać dołączone do grupy ryzyka.

Często jednym z występujących objawów uszkodzeń słonecznych jest rogowacenie słoneczne i rak kolczystokomórkowy.

Na co dzień każdy z nas poddawany jest całemu zakresowi oddziaływania światła słonecznego,
a efekty biologiczne, jakie powstają w skórze, w dużym stopniu zależą od długości promieniowania.

Nadmiernie eksponowana skóra na promieniowanie UV staje się sucha, ziemista, zaczyna pokrywać się zmarszczkami, grubymi bruzdami, na skórze zaczynają tworzyć się teleangiektazje oraz przebarwienia.

Skórne zmiany kliniczne występujące najczęściej:

• liczne teleangiektazje,

• wybroczyny,

• prosaki,

• zaskórniki,

• przerost gruczołów łojowych,

• przebarwione brodawki łojotokowe,

• rogowacenie słoneczne,

• nowotwory skóry,

• wiotkość skóry,

• drobne zmarszczki,

• grube bruzdy,

• nierównomierna powierzchnia skóry,

• przebarwienia,

• odbarwienia.

Do zmian histologicznych, które występują w skórze poddanej ekspozycji słonecznej zaliczamy:

• pogrubienie warstwy rogowej,

• zanik naskórka,

• nierównomierne dojrzewanie keratynocytów,

• atypia (zanik) keratynocytów i jąder komórkowych,

• nierównomierne rozłożenie melanocytów,

• zmniejszona ilość komórek Langerhansa,

• degeneracja włókien elastynowych,

• zanik włókien kolagenowych,

• pogrubienie ścian naczyń,

• nacieki limfocytarne pod naskórkiem.

STANY PRZEDRAKOWE

1. ROGOWACENIE SŁONECZNE

• jego powstanie obejmuje czas od kilku do kilkudziesięciu lat (w Australii najczęściej),

• jest efektem ekspozycji na słońce,

• lokalizuje się najczęściej na twarzy i odsłoniętych partiach ciała (ramiona, przedramiona, małżowiny uszne),

• tworzy się na podłożu skóry starczej w postaci żółtobrunatnych nawarstwień, które mają suchą i szorstką powierzchnię,

• zmiany te znajdują się w poziomie skóry,

• może zezłośliwieć – pierwsze oznaki:

• powiększenie się zmian,

• zgrubienie,

• nadżerki lub owrzodzenia,

• zmiany te powodują poważne defekty kosmetyczne,

• osoby o niebieskich oczach i jasnej skórze są najbardziej podatne na to schorzenie,

• rodzaje rogowacenia słonecznego:

• typ rumieniowy,

• typ rogowaciejący,

• typ podobny do liszaja płaskiego,

• typ barwnikowy.

1. RÓG SKÓRNY

• jest kolczystym tworem rogowym, którego podstawa jest w niewielkim stopniu nacieczona,

• charakterystyczna odmiana rogowacenia słonecznego,

• u ludzi starszych na niezabezpieczonej skórze,

• może rozwijać się pod wpływem czynników drażniących lub urazów,

• najczęściej: twarz, małżowiny uszne, czerwień wargowa, kończyny,

• może przeistaczać się w raka kolczystokomórkowego.

1. LEUKOPLAKIA (ROGOWACENIE BIAŁE)

• tworzenie się ognisk na błonach śluzowych jamy ustnej i narządach płciowych (cecha charakterystyczna),

• ogniska występują w postaci białych płytek o nierównej powierzchni.

1. SKÓRA PERGAMINOWATA I BARWNIKOWA (Xeroderma pigmentosum)

• najcięższa fotodermatoza, która doprowadza do szybszego starzenia się skóry,

• występuje rzadko, ale u wszystkich ras,

• wybitna nadwrażliwość na światło (cecha charakterystyczna),

• na skórze zaczynają się tworzyć plamy soczewicowate, piegi, odbarwienia, zaniki, teleangiektazje.

NOWOTWORY ŁAGODNE SKÓRY

Nowotwory łagodne od złośliwych możemy odróżnić biorąc pod uwagę wygląd kliniczny i obraz mikroskopowy. Nowotwory łagodne odznaczają się powolnym wzrostem oraz zatrzymaniem się na pewnym etapie rozwoju. Mogą rozwijać się z różnych elementów skóry:

• naskórka,

• przydatków,

• tkanki łącznej,

• naczyń skóry,

• melanocytów.

Nowotwory łagodne występują najliczniej u człowieka, rzadziej raki in situ rzadziej.

1. ROGOWACENIE ŁOJOTOKOWE (BRODAWKI ŁOJOTOKOWE)

• najczęściej po 40. roku życia,

• nierówna, brodawkowata powierzchnia,

• nieznacznie uniesiona,

• barwa od ciemnobrązowej po czarną,

• w postaci grudek lub guzków,

• tendencja do powstawania raka w obrębie przewodu pokarmowego (przy dużej ilości brodawek).

1. ZNAMIĘ NASKÓRKOWE

• na podłożu genetycznym,

• lokalizacja: twarz, szyja, owłosiona skóra głowy,

• może ujawnić się tuż przy narodzeniu lub w późniejszych latach,

• nieregularny kształt,

• nierówna wyniosła powierzchnia,

• ciemnobrązowy kolor lub różne odcienie koloru czarnego.

1. CYSTA KOMÓRKOWA

• najczęściej w okolicy owłosionej skóry głowy,

• nazywana jest również mianem kaszaka (pod względem obrazu klinicznego są bardzo zbliżone wyglądem i trudno je odróżnić) – różnią się lokalizacją,

• CYSTA NASKÓRKOWA WŁAŚCIWA

PRZYWŁOŚNA

RAKI IN SITU

Są to przedinwazyjne nowotwory dobrze odgraniczone od naskórka albo nabłonka, z nieuszkodzoną błoną podstawną.

Zaliczane do nich choroby to:

1. CHOROBA BOWENA

• przedinwazyjna postać raka skóry,

• występuje w postaci licznych zmian o zabarwieniu brunatnym oraz o złuszczającej się powierzchni,

• na powierzchni zmian tworzą się strupy,

• w niektórych przypadkach tej choroby wykrywa się współistnienie raków narządowych płuc
  i przewodu pokarmowego,

• choroba ta może rozwijać się w każdym wieku u ludzi dorosłych (poniżej 30. roku życia występuje rzadko),

• jest indukowana światłem, lokalizuje się na skórze w miejscach eksponowanych na światło,

• może przeistoczyć się w raka kolczystokomórkowego,

• leczenie: krioterapia, wyłyżeczkowanie, wycięcie chirurgiczne.

1. ERYTROPLAZJA QUEYRATA (czyt. kłareta)

• przyczyna nie jest do końca jasna,

• rumieniowe, płaskie ognisko jest ostro odgraniczone od otoczenia,

• jej przebieg jest bardziej agresywny niż choroby Bowena,

• najczęstsza lokalizacja to żołądź u mężczyzn, rzadziej u kobiet na sromie i w jamie ustnej,

• powierzchnia tych zmian jest żywoczerwona i lśniąca,

• leczenie: krioterapia, wyłyżeczkowanie.

NOWOTWORY ZŁOŚLIWE SKÓRY

Należą do nich raki skóry, które wywodzą się z naskórka oraz melanocytów. Raki skóry występują często, lecz szczególnie rak podstawnokomórkowy. W ostatnich latach w krajach Europy, Australii
i USA zauważa się większy wzrost zachorowań na raka skóry i czerniaka złośliwego. Czynniki takie jak genetyka, środowisko pełnią najważniejszą funkcję w patogenezie raków skóry. Działanie rakotwórcze wykazuje promieniowanie jonizujące oraz niektóre substancje chemiczne.

1. RAK PODSTAWNOKOMÓRKOWY

• najczęstszy nowotwór skóry,

• charakteryzuje się miejscową i małą złośliwością oraz wolnym wzrostem,

• bardzo rzadko daje przerzuty,

• stanowi 80% wszystkich raków skóry (kolejne 20% to raki kolczystokomórkowe),

• rozwija się z zewnętrznej pochewki mieszka włosowego lub z komórek podstawnych naskórka,

• ma tendencję do obszernych zniszczeń tkanek,

• jeśli zostanie rozpoznany wcześnie istnieje prawdopodobieństwo wyleczenia,

• mężczyźni i osoby z jasną karnacją chorują na niego częściej,

• zagraża najbardziej po 40. roku życia,

• lokalizacja: twarz, owłosiona skóra głowy, tułów,

• postacie:

• guzkowa (guzkowa wrzodziejąca najczęściej),

• guzkowo – bujająca,

• powierzchowna,

• barwnikowa,

• leczenie: krioterapia, wyłyżeczkowanie.

1. RAK KOLCZYSTOKOMÓRKOWY

• złośliwy guz skóry,

• drugi co do częstości występowania,

• wykazuje większą złośliwość niż rak podstawnokomórkowy,

• tendencje do przerzutów – najczęściej węzły chłonne,

• głównie wywodzi się z naskórka lub błon śluzowych,

• najczęściej występuje po 40. roku życia,

• może rozwijać się na podłożu stanów przedrakowych,

• lokalizacja: twarz, pogranicze skóry, błony śluzowe,

• często tworzy się na podłożu przewlekłych owrzodzeń oraz przewlekłych przetok ropnych,

• postacie:

• bujająca,

• wrzodziejąca.

1. RAK BRODAWKUJĄCY

• rzadki nowotwór,

• wolny rozwój,

• płasko wyniosłe ognisko,

• główna lokalizacja: narządy płciowe, podeszwy stóp, błony śluzowe jamy ustnej.

1. CZERNIAK ZŁOŚLIWY (Melanoma malignum)

• należy do regularnie wzrastającego współczynnika zachorowalności → 4% złośliwych nowotworów skóry odpowiada za 79% zgonów,

• nowotwór trudno przewidywalny,

• punktem wyjścia czerniaka złośliwego są znamiona barwnikowe, a szczególnie znamiona atypowe,

• główną zasadą rozpoznania są dermatoskopowe, histopatologiczne oraz badanie skóry,

• w USA na 100 przypadków czerniaka 20% kończy się zgonem, natomiast w Polsce 55%,

• EPIDEMIOLOGIA:

najwyższy współczynnik zachorowalności odnotowano w Australii (40-60 zachorowań rocznie), w USA (na 100 tys. mieszkańców 10-20 zachorowań rocznie), Skandynawia – najwyższy współczynnik zachorowalności, kraje śródziemnomorskie – najniższy współczynnik zachorowalności;

• DIAGNOSTYKA:

kliniczne rozpoznanie czerniaka wykonuje się w oparciu o charakterystyczne objawy; niektóre zmiany poddaje się biopsji wycinającej oraz ocenie histopatologicznej, wykonuje się także zdjęcia radiologiczne, ultrasonografię, badania tomograficzne;

• PROFILAKTYKA:

Do czynników wysokiego ryzyka należą cechy genetyczne:

• niebieskie oczy,

• jasne włosy,

• jasna skóra,

• piegi,

• częste oparzenia słoneczne,

• zachorowania na czerniaka złośliwego w rodzinie,

• stany przedrakowe skóry,

• liczne znamiona barwnikowe.

Należy pamiętać, iż brak tych czynników nie świadczy o ryzyku zachorowania.

Preparaty promieniochłonne powinny być stosowane kilka razy dziennie, nawet co 2 godziny (ponieważ są one zmywane przez pot, wodę itd.). Preparaty z filtrami nie chronią przed całym spektrum promieniowania słonecznego.

Promieniowanie UV-A, docierające na ziemię, nie wywołuje w sposób widoczny poparzeń skórnych, a w sposób najbardziej szczególny przyczynia się do rozwoju czerniaka.

• Odmiany czerniaka:

1. Czerniak wywodzący się ze złośliwej plamy soczewicowatej

• lokalizacja: twarz i jej okolice,

• najczęściej u ludzi starszych, głównie u kobiet,

• bezbarwna zmiana, potem przybiera postać od jasnobrązowej do czarnej,

• tendencja do powiększania się,

• może naciekać aż do skóry właściwej,

• może później przybierać postać guzkową.

1. Śródnaskórkowa odmiana czerniaka złośliwego

• lokalizacja: tułów, kończyny,

• postać przedinwazyjna czerniaka złośliwego,

• w początkowej fazie ma bardzo ciemne zabarwienie,

• może się rozrastać.

1. Odmiana grudkowa i guzkowa

• lokalizacja: dowolne miejsce,

• obie odmiany powstają ze znamienia barwnikowego,

• tendencja do powiększania się,

• zmiana może być barwy czarnej.

PROFILAKTYKA NOWOTWORÓW SKÓRY

Najważniejszym elementem profilaktyki jest ochrona przed bezpośrednim działaniem promieniowania. Należy pamiętać o jak największym skróceniu czasu ekspozycji skóry na promieniowanie UV.

Kolejnym elementem profilaktyki jest odpowiednio dobrana odzież – tkaniny takie jak len, bawełna, jedwab zabezpieczają skórę 20 razy lepiej niż nylon, czy poliester.

Należy regularnie wykonywać badania dermatologiczne (raz / 3 lata); po 40. roku życia częściej (raz / 1 rok). U ludzi z dużą ilością zmian atypowych badania kontrolne powinny być wykonywane co pół roku.

NATURALNE MECHANIZMY OBRONNE SKÓRY PRZED PROMIENIOWANIEM UV

Skóra posiada zdolność do wytwarzania mechanizmów obronnych, które chronią je przed promieniowaniem UV. Bardzo istotnym elementem jest mechanizm związany z uwalnianiem przez przysadkę mózgową hormonu melanotropowego (pobudza on melanocyty do produkcji melaniny, która absorbuje część promieniowania i chroni komórki warstwy podstawnej naskórka).

Zgrubienie warstwy rogowej skóry jest następnym czynnikiem chroniącym skóry. Powoduje ono zmniejszenie przenikania promieniowania UV głębiej, tj. do warstw naskórka i skóry właściwej.

Poprzez wielokrotną ekspozycję na słońce skóra ulega fotostarzeniu: zmarszczki, przebarwienia, ziemista cera, utrata przez skórę elastyczności.

Skóra posiada także mechanizm obronny, którego funkcją jest niszczenie mutacji spowodowanych przez UV.

FILTRY

Dowodzi się, że jedną z przyczyn powstawania czerniaka skóry jest nieodpowiednie używanie preparatów fotoprotekcyjnych. Jest tendencja do stosowania preparatów w ilości 0,5mg/cm³ skóry. Liczba SPF jest odwrotnością ilorazu dawki rumieniowej MED (→ minimalna dawka rumieniowa). SPF jest to liczba, która oznacza odporność na promieniowanie UV; zwłaszcza chroni przed promieniowaniem UV-B, które odpowiedzialne jest za powstawanie poparzeń i rumienia. Oznakowanie SPF jest standardem międzynarodowym.

Preparaty fotoprotekcyjne to np. BABOR (Sun Care System), Dr Irena Eris (Sun Control), Isabelle Lancray (Sun Care Anti-Alergique), Nivea (Nivea Sun), Bioderma (Photoderm).