ROZRÓD BYDA
A, wykł nr 1
POWSTAWANIE I ROZWÓJ KOMÓREK ROZRODCZYCH
W gonadzie płodu komórki płciowe przekształcają się w oogonia lub spermatogonia. W wyniku dalszego rozwoju
płodu powstaje jajnik lub jądro.
Oogeneza (owogeneza)- jest to rozwój samiczych komórek rozrodczych, obejmujący podziały mitotyczne
oogoniów oraz podział mejotyczny oocytów. Oocyt II-rzędu, będący w stadium drugiego podziału mejotycznego
(metafazy) osiąga zdolność do zapłodnienia.
Oogonia są to żeńskie komórki rozrodcze, które dzielą się mitotycznie. U ssaków występują tylko w jajnikach
płodowych. W życiu pozapłodowym występują tylko oocyty I-rzędu, które podejmować mogą dalsze podziały
mejotyczne.
Oocyt jest to żeńska komórka rozrodcza, powstająca przez przekształcenie oogonii i podlegająca podziałom
mejotycznym. Oocyt I-rzędu ma diploidalną liczbę chromosomów. Oocyt II-rzędu ma haploidalną liczbę
chromosomów. W wyniku pierwszego podziału mejotycznego z oocytu I-rzędu powstaje oocyt II-rzędu oraz ciałko
kierunkowe.
Proces oogenezy zaczyna się we wczesnym okresie życia zarodkowego. Powstające w szypule pęcherzyka
żółtkowego pierwotne komórki płciowe wędrują do zawiązków gonad, gdzie podlegają podziałom mitotycznym.
Nie są zróżnicowane na męskie i żeńskie. Dalsze ich różnicowanie zależy od płci. Pierwotne komórki jajnika płodu
przekształcają się w oogonie, które podlegają kilku podziałom mitotycznym. Następnie zaczynają się dzielić
mejotycznie (mejoza ma 2 podziały). Podział ten zatrzymuje się w stadium profazy pierwszego podziału, diktiofen,
(od tego momentu oogonia to oocyt I-rzędu).
Folikulogeneza
Oocyty I-rzędu otaczają się płaskimi komórkami nabłonkowymi, powiększają swoją objętość i tworzą pierwotne
pęcherzyki jajnikowe. W tym stadium oocyt I-rzędu może trwać kilka lat. W chwili urodzenia samicy liczba oocytów
i pęcherzyków jest zdeterminowana.
Liczba pęcherzyków (ok.)
Gatunek
Krowa 70 tys.
Suka 700 tys.
Klacz 36-40 tys.
Świnia 50 tys.
Kotka do 300 tys.
Liczba pęcherzyków i oocytów zmniejsza się wraz z wiekiem (bo atrezja, ale pawie nigdy nie ulega wyczerpaniu).
Po osiągnięciu przez samicę dojrzałość płciową zachodzi dalszy rozwój oocytów i pęcherzyków. Płaskie komórki,
które otaczały oocyt, przekształcają się w komórki ziarniste, które mnożąc się tworzą kilka warstw. Dookoła
pęcherzyka powstają osłonki  zewnętrzna i wewnętrzna. Komórki ziarniste produkują płyn pęcherzykowy, który
gromadzi się wewnątrz pęcherzyka, tworząc jamę pęcherzykową.
Takie pęcherzyki nazywane są pęcherzykami wzrastającymi.
W komórkach osłonki wewnętrznej wykształcają się receptory dla luteotropiny (LH), a w komórkach ziarnistych
receptory dla folikulotropiny (FSH).
1
Pod wpływem LH komórki osłonki wewnętrznej wytwarzają testosteron, który przenika do komórek ziarnistych,
gdzie następuje jego przekształcenie w 17-b�-estradiol.
Dojrzały pęcherzyk jajnikowy wyścielony jest warstwą ziarnistą, oocyt otoczony jest osłonką przejrzystą i znajduje
się na wzgórku jajonośnym. Komórki ziarniste ułożone dookoła oocytu tworzą wieniec promienisty. Osłonka
przejrzysta składa się z glikoprotein wiąże plemniki i chroni zarodek do momentu utworzenia się blastocysty (blok
polispermiczn)
Po przedowulacyjnym wylewie LH następuje dalsze dojrzewanie oocytu i pęcherzyka. Oocyt kończy pierwszy
podział mejotyczny, powstaje oocyt II-rzędu i ciałko kierunkowe. Oocyt II-rzędu zawiera połowę chromosomów.
Rozpoczyna się drugi podział mejotyczny, który zostaje zatrzymany w stadium metafazy i dopiero po wniknięciu
plemnika przez osłonkę przejrzystą następuje zakończenie podziału. Wyjątkiem są suki, u których uwalniane z
pęcherzyka Graafa komórki nie mają ukończonego pierwszego podziału mejotycznego. Kończy się on w czasie
przechodzenia komórki jajowej przez jajowód, 2-3 dni po owulacji.
Z reguły komórka jajowa wykazuje zdolność do zapłodnienia przez 18-20 godzin po owulacji (u suki ok. 3 dni).
U bydła rozwój pęcherzyków ma charakter falowy. Fale te związane są z okresowym wyrzutem FSH. U krów istnieją
2-3 fale, w których rozwija się kilka pęcherzyków. Jedne z nich są dominujące, ale wszystkie ulegają atrezji. W czasie
trzeciej fali jeden z pęcherzyków staje się dominujący i produkuje inhibinę, która działa hamująco na pozostałe
pęcherzyki.
Fala pierwsza  6-7 dzień, fala druga  13-14 dzień.
Atrezja, czyli zanik pęcherzyków, jest wynikiem niskiej koncentracji receptorów FSH w komórkach warstwy
ziarnistej. Testosteron nie jest przekształcany w estradiol, następuje wzrost poziomu androgenów w pęcherzyku, co
prowadzi do zmian wstecznych i zaniku pęcherzyka.
U kóz występują najczęściej 4 fale rozwoju pęcherzyków, a owulują najczęściej 2-3 pęcherzyki.
U owiec rozwój pęcherzyków nie ma charakteru falowego. Selekcja pęcherzyków do owulacji zachodzi w czasie
luteolizy ciałka żółtego (13-15 dzień cyklu), wówczas atrezji ulega ok. 60% pęcherzyków, a owuluje 1-5.
U świń zachodzi ciągły proces rozwoju i atrezji pęcherzyków na jajnikach. Utrzymuje się stała liczba ok. 50
pęcherzyków na jajnikach, o średnicy 2-5 mm. Selekcja pęcherzyków zachodzi między 14 a 16 dniem cyklu. Wzrost
dominujących pęcherzyków w liczbie 7-10 na każdym jajniku powoduje atrezję pozostałych.
Aby doszło do owulacji, musi być wydzielony w dużej ilości hormon LH (wylew przedowulacyjny).
Tego między kreskami u nas nie było, ale te terminy wydają się być przydatne, więc zostawiam.
Owulacja  proces polegający na okresowym wydalaniu w czasie rui lub kilka godzin po jej zakończeniu (np. u
bydła), dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graafa do lejka jajowodu lub do jamy brzusznej. Rodzaje owulacji:
- pojedyncza (uwalniana jest 1 komórka jajowa),
- mnoga ( u suk, kotek, loch, królików, często u owiec i kóz, sporadycznie u krów i klaczy, polega na
wydaleniu podczas rui kilku komórek jajowych)
- prowokowana  wywoływana bodz
cem kopulacyjnym (u królic i kotek kilka godzin po kopulacji).
Owulacja jest następstwem wyrzutu LH. U zwierząt wielorodnych czas owulacji trwać może kilka dni, np. u suk, i
może prowadzić do tzw. nadpłodnienia lub zapłodnienia wielokrotnego.
Nadpłodnienie jest to zapłodnienie samicy, która jest już w ciąży. Występuje u ok. 10% kotek. W efekcie mogą
rodzić się płody w różnym stadium rozwoju.
Zapłodnienie wielokrotne jest to zapłodnienie przez kilku samców, występuje np. u suk.
2
W czasie rui dochodzi do znacznej aktywności jajowodu i macicy. U krów macica w czasie rui jest jędrna i może
ulegać wzwodowi.
W czasie rui w macicy gromadzi się płyn  przesącz krwi i wydzielina komórek. Większa ilość płynu gromadzi się po
stronie aktywnego jajnika. Aktywny jajowód i macica wykonują ruchy perystaltyczne i antyperystaltyczne. W
póz
niejszym okresie rui skurcze przebiegają w kierunku od szyjki macicy, ułatwiając przemieszczanie się plemników.
Płyn zapewnia odpowiednie środowisko dla dojrzewania oocytu, kapacytacji plemników, do zapłodnienia i
wczesnego rozwoju zarodka.
Pierwszy kontakt między zarodkiem a nabłonkiem macicy ma miejsce ok. 18 dnia, a do implantacji dochodzi ok. 27
dnia po zapłodnieniu.
U owiec w płynie jajowodów i macicy wykryto związki o charakterze glikoproteidów, które odgrywają dużą rolę w
procesie zapłodnienia. Zagnieżdżenie się zarodków w błonie śluzowej macicy u owiec ma miejsce 14-18 dnia po
zapłodnieniu. Migracja zarodków kończy się ok. 15 dnia.
U klaczy głównym miejscem magazynowania komórek jajowych jest środkowa część jajowodu, pokryta licznymi
fałdami i zachyłkami. Tutaj zalega ok. 70% nie zapłodnionych komórek jajowych. Pozostałe nie zapłodnione
komórki jajowe zalegają w początkowym odcinku jajowodu. To zaleganie nie zapłodnionych komórek jajowych jest
charakterystyczne dla koniowatych i nietoperzy. Zarodek po przedostaniu się do macicy przemieszcza się z jednego
rogu do drugiego, dając tym samym sygnały dla organizmu matki, aby zahamować cykl rujowy i przedłużyć fazę
ciałka żółtego. Między 36 a 38 dniem ciąży dochodzi do stabilizacji zarodka (implantacji).
U świń komórki jajowe 30 minut po owulacji znajdują się w bańkach jajowodu, po 40 godzinach zarodki są obecne
w rogach macicznych, a do implantacji dochodzi ok. 22 dnia. U kotek również zachodzi zjawisko przemieszczania
się zarodka między rogami macicznymi, a do implantacji zachodzi 12-13 dnia.
Transport plemników w drogach rodnych:
Podczas kopulacji nasienie dostaje się do pochwy (krowy, owce) lub do macicy (klacze, suki, świnie). Plemniki
przechodzą przez drogi rodne do jajowodu bardzo szybko (krowa 2-4 min, u świń 15-30 minut; z reguły 1-2
godziny). Aby doszło do zapłodnienia, musi być wprowadzona odpowiednia liczba plemników. Szybkie
przemieszczanie się plemników jest możliwe dzięki skurczom mięśniówki macicy, powodowanym przez oksytocynę,
uwalnianą w czasie kopulacji oraz prostaglandyny i u niektórych gatunków (konie, świnie) estrogeny zawarte w
nasieniu. Plazma nasienia pozostaje w macicy.
Do jajowodu dociera tylko część plemników (u krowy i owcy ok. 5%). Pozostałe zatrzymywane są w macicy i szyjce
macicy. W jajowodzie plemniki magazynowane są w cieśni jajowodu, gdzie przechodzą kapacytację i osiągają pełną
zdolność do zapłodnienia. Mogą tam przebywać 20 godzin i więcej.
W jajowodzie występują receptory dla LH. Hormon ten powoduje spadek częstotliwości i amplitudy skurczów
(relaksację) jajowodów w okresie okołoowulacyjnym. Zdolność plemników do zapłodnienia trwa ok. 24-48 godzin.
Kapacytacja  proces ostatecznego dojrzewania plemników i nabierania przez nie zdolności do zapłodnienia.
Plemniki dojrzewają częściowo w najądrzu samca i tam nabierają zdolności do ruchu. Pełną zdolność do
zapłodnienia osiągają w drogach rodnych samicy, głównie w cieśni jajowodu. Z błon komórkowych plemników
zostają usunięte niektóre receptory, wzrasta pH wewnątrz plemników. Proces ten trwa od 1,5 godziny u świń.
ZAPA
ODNIENIE  jest to połączenie komórki jajowej z plemnikiem i oznacza całość zjawisk od momentu zetknięcia
się gamet do wymieszania się chromosomów, pochodzących od obojga rodziców, w jądrze komórkowym zarodka
(kariogamia). W trakcie tego procesu haploidalne komórki rozrodcze (gamety) łączą się ze sobą i tworzą diploidalną
zygotę. Zapłodnienie powoduje aktywację komórki jajowej i dzięki temu powstaje zygota.
3
Etapy zapłodnienia:
1) luz
ny kontakt plemników z osłonką przejrzystą,
2) receptorowe wiązanie plemników z osłonką przejrzystą (gatunkowo specyficzne, dlatego goryla tygrysem
nie zapłodnisz),
3) reakcja akrosomowa (akrosomalna),
4) penetracja osłonki przejrzystej przez plemnik,
5) fuzja błon plazmatycznych plemników i komórki jajowej oraz wniknięcie plemnika do cytoplazmy k. jajowej,
6) reakcja korowa,
7) dokończenie drugiego podziału mejotycznego,
8) kariogamia (połączenie przedjądrza męskiego i żeńskiego) oraz powstanie zygoty.
Reakcja akrosomowa  zmiany morfologiczne w główkach związanych plemników.
Reakcja akrosomowa zachodzi po związaniu plemników z osłonką przejrzystą, za pośrednictwem receptorów na
główce plemnika i osłonce przejrzystej. Następują zmiany morfologiczne w główce plemnika. Błona plazmatyczna
główki plemnika oraz zewnętrzna błona akrosomu ulegają połączeniu i oddzieleniu. Enzymy proteolityczne
(hialuronidaza, kolegenaza, akrozynaza ) zostają odsłonięte i uaktywnione. Największą rolę odgrywa akrozynaza,
powstająca z proakrozyny. Wszystkie te enzymy uczestniczą w reakcji akrosomowej i rozkładzie struktury osłonki
przejrzystej. Enzymy te powodują powstanie w osłonce przejrzystej tunelu zapłodnieniowego, przez który
przechodzi plemnik.
Kariogamia jest to połączenie przedjądrza męskiego, utworzonego z plemnika, z przedjądrzem żeńskim. Jest
najważniejszym procesem związanym z zapłodnieniem, ponieważ w jej wyniku powstaje zygota.
Po wniknięciu plemnika komórka jajowa kończy drugi podział mejotyczny. Wyrównuje się liczba chromosomów,
powstaje zygota i zostaje ustalona płeć zarodka.
Reakcja korowa
Po pokonaniu osłonki przejrzystej plemnik wchodzi w kontakt z błoną komórkową oocytu. Następuje fuzja błony
komórkowej plemnika i komórki jajowej. Powstaje blok przeciw polispermii.
ROZWÓJ ZARODKA
bruzdkowanie gastrulacja organogeneza
Zygota morula blastula gastrula płód
O zarodku mówimy do zakończenia oragnogenezy. (bydło 42-45 dzień)
Zygota ulega kolejnym podziałom (bruzdkowaniu) n . Pierwszy podział następuje po 20-24 godzinach, następnie
mniej więcej 1 podział dziennie. Zarodek liczący ponad 16 blastomerów to morula.
Zarodki docierają do macicy u krów po 5 dniach od zapłodnienia, u klaczy po 6 dniach, u owcy i kozy po 3 dniach, u
świni po 2 dniach, u kotki po 6, a u suki po 9 dniach. Następnie zarodek osiąga stadium blastocysty, u której
wyróżnia się węzeł zarodkowy oraz trofoblast (zewnętrzną warstwę komórek, otaczającą jamę blastocysty).
Kolejnym etapem rozwoju zarodka jest opuszczenie osłonki przejrzystej  wyklucie się blastocysty.
Po kilku dniach blastocysta zmienia swój kształt na wydłużony, osiągając ok. 40-60 mm długości.
U koniowatych i niektórych wielopłodowych występuje zjawisko migracji zarodków między oboma rogami.
Zachodzi to dzięki skurczom macicy. U przeżuwaczy zjawisko migracji zarodków obserwuje się przy 2 owulacjach w
tym samym jajniku.
W rozwoju zarodka wyróżnia się DWA OKRESY: okres przedimplantacyjny oraz okres poimplantacyjny.
W okresie przedimplantacyjnym zarodek odżywia się pobierając substancje z mleczka macicznego (odżywianie
histiotropowe). Po implantacji zarodek pobiera substancje odżywcze z krwi matki (odżywianie hemotropowe).
4
Mleczko maciczne  wydzielina gruczołów macicznych i kom. Nabłonka błony śluzowej macicy. Wstępuje
szczególnie obficie w pierwszych tygodniach ciąż aż do fazy implantacji zarodka. Jego rola polega na odżywieniu
zarodka, tzw. Embriotrioficznie tj. przez wchłanianie się przez rozwijający się trofoblast. Zawiera m.in. glukozę,
glikogen, fosfatazę zasadową, substancje potrzebne do syntezy białek i enzymów oraz odbiera metabolity z
trofoblastu.
Wejście blastocysty w kontakt z błoną śluzową macicy zachodzi w kilku etapach:
1) zarodek przyczepia się do błony śluzowej macicy,
2) zagnieżdżenie się (implantacja, nidacja) zarodka w błonie śluzowej macicy,
3) wytworzenie łożyska (placentacja).
Od momentu podjęcia kontaktu z błoną śluzową macicy rozpoczynają się w zarodku procesy gastrulacji. Gastrulacja
polega na wytworzeniu listków zarodkowych z komórek węzła zarodkowego. Listki różnicują się na endodermę,
ektodermę i mezodermę. Z nich rozwijają się pierwotne narządy.
Zakończenie organogenezy, ukształtowanie zarysów ciała i ujawnienie morfologicznych cech gatunkowych stanowi
granicę między okresem zarodkowym i płodowym. U bydła okres płodowy trwa do 45 dnia ciąży, u ludzi do 3
miesiąca.
IMPLANTACJA I PLACENTACJA
Implantacja - stałe połączenie morfologiczne trofoblastu rozwiniętej blastocysty z uległą proliferacji błoną śluzową
macicy. Implantacja kończy się wytworzeniem łożyska. W zależności od głębokości wnikania trofoblastu w błonę
śluzową macicy, wyróżnia się implantację powierzchowną i śródmiąższową.
W implantacji powierzchownej trofoblast wchodzi w ścisły kontakt z nabłonkiem błony śluzowej macicy, ale go nie
niszczy. Taki typ implantacji występuje u świń, przeżuwaczy i koni.
W implantacji śródmiąższowej nabłonek endometrium ulega zniszczeniu, a trofoblast wnika w tkankę łączną błony
śluzowej macicy. Ten typ występuje u psów, kotów, gryzoni i naczelnych.
( U zwierząt dziko żyjących (sarna, borsuk, niedz
wiedz
) występuje tzw. implantacja opóz
niona. Zarodek rozwija się
do stadium blastocysty uwolnionej z osłonki przejrzystej, a następnie wchodzi w stan anabiozy (diapauzy).
Umożliwia to przetrwanie niekorzystnych warunków zimowych. Zapłodnienie np. występuje w lipcu (sarna),
implantacja w listopadzie, a poród w maju. Jeżeli ruja i zapłodnienie ma miejsce w listopadzie, to zarodek nie
wchodzi w stadium diapauzy. )
Zagnieżdżenie się blastocysty jest początkiem tworzenia się łożyska (placentacji). A
OŻYSKO jest to narząd
pośredniczący między matką a płodem. Służy do odżywiania i ochrony płodu. Składa się ono z części płodowej i
części matczynej. Część płodową stanowi kosmówka, a część matczyną błona śluzowa macicy, stykająca się
bezpośrednio z kosmkami kosmówki. Kosmówka tworzy się z trofoblastu.
Pozostałe błony płodowe to owodnia, omocznia i woreczek żółtkowy, który szybko zanika. Owodnia powstaje przez
fałdowanie się trofoblastu. Omocznia stanowi uwypuklenie się tylnego odcinka jelita.
W ZALEŻNOŚCI OD UMIEJSCOWIENIA KOSMKÓW KOSMÓWKI WYRÓŻNIA SI
TYPY A
OŻYSK:
1) rozproszone  kosmki rozmieszczone są równomiernie na całej powierzchni kosmówki (świnia, klacz)
2) wielokrotne (liścieniowate)  kosmki grupują się na pewnych obszarach i przylegają do wypukłości błony
śluzowej macicy (brodawek). U krowy jest 120 brodawek, u kozy 160, u sarny i jelenia 3-5
3) popręgowe (pierścieniowe)  kosmki zgrupowane są w formie pierścienia otaczającego płód (pies, kot)
4) tarczowe  kosmki rozmieszczone są na niewielkim obszarze w kształcie koła (tarczy). Taki typ łożyska
występuje u naczelnych i gryzoni.
5
W ZALEŻNOŚCI OD BARIERY A
OŻYSKOWEJ WYRÓŻNIA SI
:
1) łożysko nabłonkowo-kosmówkowe  kosmki przylegają do błony śluzowej macicy (klacz, świnia)
2) łącznotkankowo-kosmówkowe  kosmki łączą się z tkanką łączną błony śluzowej macicy (przeżuwacze)
3) śródbłonkowo-kosmówkowe  kosmki oddzielone są od krwi matki tylko śródbłonkiem naczyń (psy, koty)
4) krwio-kosmówkowe  kosmki mają bezpośredni kontakt z krwią matki (gryzonie, naczelne).
A
ożysko 1 i 2 zaliczane są do łożysk nieinwazyjnych, czyli rzekomych. A
ożyska 3 i 4 to łożyska inwazyjne
(prawdziwe).
A
ożysko spełnia wielorakie funkcje. Transportuje substancje odżywcze z krwi matki do płodu, a produkty przemiany
materii, zbędne płodowi, z płodu do krwi matki. Wymiana odbywa się na zasadzie dyfuzji prostej (wyrównywanie
stężeń), dyfuzji ułatwionej (za pomocą nośnika) lub transportu aktywnego (np. pinocytoza). W łożysku zachodzi
także wymiana gazowa. Przekazywanie substancji przez łożysko ułatwia przeciwny kierunek przepływu krwi w
naczyniach matki i płodu oraz zwolnienie przepływu krwi. Wymianie gazowej sprzyja różnica ciśnień parcjalnych. W
krwi płodu jest wyższe ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla, a w krwi matki  tlenu. A
ożysko funkcjonuje również
jako przejściowy gruczoł dokrewny, produkujący hormony steroidowe (androgeny, gestageny, estrogeny) i
białkowe (PMSG u klaczy, laktogen u przeżywaczy). Stanowi także barierę immunologiczną, chroniącą płód przed
przeciwciałami matki (obecność tzw. przeciwciał maskujących). W łożysku magazynowane są substancje odżywcze,
takie, jak glikogen (psy, koty) lub fruktoza (roślinożerne).
Bariera immunologiczna łożyska jest to zespół mechanizmów komórkowych i humoralnych, tworzących ochronę
zarodka i płodu przed odrzuceniem immunologicznym i śmiercią.
6
ROZRÓD BYDA
A W2, 4.03.2015
Wody płodowe
Dzięki wodom i błonom płodowym oraz połączeniu ich z macicą płód jest dobrze chroniony. W wodach płodowych
ma on możliwość poruszania się, co jest niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu.
Płyn omoczniowy składa się z moczu. W skład jego wchodzi wiele związków: albuminy, fruktoza, sód, potas, wapń.
Jest wodnisty, przezroczysty lub żółty. Początkowo jest go mało, pod koniec ciąży dużo.
U krów może być 4-15 l,
u owcy i kozy 0,5-1,5 l,
u świni 10- 150 ml,
u suki 10-50 ml zależnie od rasy, u kotki 3-5 ml.
Płyn owodniowy jest przezroczysty i bezbarwny, a pod koniec ciąży, zwłaszcza u krów, przyjmuje śluzowatą
konsystencję. Jego ilość szybko wzrasta. Służy jako środek poślizgowy.
Wody płodowe u zdrowych płodów są jałowe.!!!!
Pod koniec ciąży ilość wód płodowych wynosi:
- krowa 3-5 l
- klacz do 7 l
- owca, koza 0,5-1 l
- lochy 150-400 ml
- suki 8-30 ml.
W okresie łożyskowym następuje rozwój morfologiczny i czynnościowy poszczególnych narządów. Z reguły jest on
kontynuowany jeszcze po urodzeniu. Od momentu zakończenia organogenezy zarodek staje się płodem. Skład ciała
płodu różni się od osobników dorosłych i jest związany ze stopniem dojrzałości. Płody tych gatunków zwierząt,
które po urodzeniu w naturalnych warunkach muszą poruszać się o własnych siłach (tzw. zagniazdowce) mają
większą zawartość suchej masy, białka i wapnia, niż zwierzęta pozostające przez dłuższy czas w gniez
dzie
(gniazdowniki, gniazdowce), np. prosięta, kocięta.
!!Płody mają niską zawartość tłuszczu, poniżej 5%, czyli rezerwa energetyczna jest bardzo mała!!
Krew płodu zawiera dużo krwinek czerwonych. Są one większe i zawierają więcej hemoglobiny, niż krwinki
zwierząt dorosłych. Zawartość białka w krwi (albumin, globulin) jest mniejsza niż u zwierząt dorosłych.
Hemoglobina płodowa cechuje się dużym powinowactwem do tlenu. Erytrocyty w okresie zarodkowym powstają w
woreczku żółtkowym, a we wczesnym okresie płodowym w śledzionie i wątrobie. Od ok. połowy ciąży funkcję
produkcji erytrocytów przejmuje częściowo szpik.
Serce płodu jest ok. 2 razy większe w stosunku do masy ciała niż u zwierząt dorosłych. Ciśnienie krwi jest
niższe, ale liczba tętna ok. 2 razy większa. To pozwala na pokonanie oporu w bardzo dużym krążeniu łożyskowym.
Płuca nie spełniają funkcji oddechowych, ale w końcowym okresie ciąży dochodzi do rozwoju pęcherzyków.
U bydła zaczyna się to ok. 240 dnia ciąży. Stopień dojrzałości płuc ma istotne znaczenie dla przeżycia noworodka. W
dojrzałych płucach wewnętrzna powierzchnia pęcherzyków pokryta jest surfaktantem, powierzchniowo aktywnym
czynnikiem, zapobiegającym zlepianie się ścian pęcherzyków płucnych. Jest to mieszanina fosfolipidów
(fosfatydylocholiny i fosfatydyloglicerolu) oraz białek. Surfaktant produkowany jest przez komórki oddechowe 
pneumocyty typu II. Jego produkcja stymulowana jest przez kortyzol, którego poziom w krwi płodowej wzrasta
znacznie pod koniec ciąży (bierze udział w akcji porodowej- podaje się go żeby wywołać poród)
Wymiana składników między błoną śluzową macicy a płodem odbywa się przez tętnice i żyły płodowe. W
powrózku pępowinowym, łączącym płód ze środowiskiem matki występują u przeżuwaczy i mięsożernych 2 tętnice
i 2 żyły pępkowe, natomiast u innych gatunków 2 tętnice i 1 żyła pępkowa. W powrózku biegnie także moczownik,
którym mocz z pęcherza przeprowadzany jest do omoczni.
Odżywianie
W początkowym okresie ciąży występuje odżywianie na drodze histiotropowej (mleczko maciczne), tzn. substancje
odżywcze pobierane są przez zarodek z otaczającego go płynu macicznego. Płyn ten składa się z wydzieliny
gruczołów macicznych oraz składników krwi i jest jałowy.
7
W póz
niejszym okresie czasu wymiana substancji i gazów odbywa się za pomocą naczyń krwionośnych 
odżywianie hemotropowe. Zachodzi po ukształtowaniu się układu krążenia. Od chwili, gdy kosmki kosmówki
wnikną do błony śluzzzowej macicy wymiana gazów i substancji odbywa się przez kosmówkę.
A
ożyska nieinwazyjne  głównie odżywianie histiotropowe
A
ożyska inwazyjne  głównie odżywianie hemotropowe
Produkty przemiany materii muszą być usunięte:
- gazy dyfundują przez łożysko do układu krwionośnego matki,
- wydzieliny z nerek zbierają się w pęcherzu omoczniowym,
- wydzieliny przewodu pokarmowego gromadzą się pod koniec ciąży w końcowym odcinku jelit jako smółka,
gdzie zostają aż do porodu
Przenikanie przez barierę łożyskową odbywać się może przez dyfuzję prostą (zgodnie z gradientem stężeń) lub na
zasadzie dyfuzji ułatwionej.
Krążenie
Krew zawierająca składniki odżywcze i tlen płynie od łożyska do płodu żyłami pępkowymi, natomiast wraca
tętnicami pępkowymi krew zawierająca produkty przemiany materii i dwutlenek węgla. Krew z żył pępkowych
płynie do wątroby ą� do żyły czczej tylnej, ą� do prawego przedsionka serca.
U mięsożernych i przeżuwaczy część krwi omija wątrobę, dostając się do żyły czczej tylnej bezpośrednio
przewodem Arancjusza. Oba przedsionki połączone są otworem owalnym. W wątrobie i przedsionkach następuje
mieszanie się krwi odtlenowanej i natlenowanej.
Krążenie płucne zaczyna funkcjonować po urodzeniu. Ta część krwi, która przedostała się otworem owalnym do
lewego przedsionka, płynie do lewej komory i do aorty. Reszta krwi przepływa do prawej komory, a stamtąd do
tętnicy płucnej. Nie płynie do płuc, lecz przewodem Botala do aorty. Po urodzeniu dochodzi do rozdziału krwi
tętniczej i żylnej. Wtedy otwór owalny zamyka się, zaś przewody Arancjusza i Botala stają się nie drożne i
przekształcają się w więzadła: więzadło tętnicze i więzadło sierpowate wątroby.
Nerki płodu są czynne już w okresie płodowym, mimo że łożysko jest w stanie wydalać produkty przemiany materii.
Mocz gromadzi się w omoczni, dokąd dostaje się przez moczownik. Przesączanie kłębkowe jest mniejsze o 40-60%
niż u dorosłych, bo unaczynienie kłębków nerkowych nie jest w pełni rozwinięte, a ich nabłonek jest wysoki
cylindryczny, a nie płaski. Mniejsze są również resorpcja zwrotna i zagęszczanie moczu u noworodków, stąd wynika
zwiększona podatność na odwodnienie.
Przewód pokarmowy u płodów nie jest jeszcze w pełni wykształcony. Rozwój przedżołądków u bydła kończy się po
ok. 9 miesiącach po urodzeniu. U zwierząt monogastrycznych jelita płodu są krótsze, np. u prosiąt długość jelit
podwaja się w ciągu 7 tyg. życia.
Płody połykają wody płodowe, które są wchłaniane w jelitach. Jest to ważny mechanizm regulacji ilości wód
płodowych. Przy zaburzeniach tego mechanizmu może dojść do wielowodzia.
U młodszych płodów gromadzi się w jelicie cienkim półpłynna, żółtobrązowa masa (meconium  sok makowy) U
starszych płodów przechodzi do jelit grubych, ulega zagęszczeniu i przybiera kolor smoły, rzadziej jasny. U z
rebięcia
może być do 1 kg smółki, u cielęcia 300-500 g. Smółka składa się z wody, żółci, włosów, komórek nabłonkowych i
tłuszczu. Po podaniu siary (która ma silnie przeczyszcza) smółka jest wydalana.
Szczególną rolę smółka odgrywa u z
rebięcia. Jest ona najczęściej bardzo zbita, twarda, odwodniona i może układać
się w sznur o długości kilkudziesięciu centymetrów. W przypadku zaburzeń w przewodzie pokarmowym lub
niedostatecznej podaży siary może dojść do zatrzymania smółki. Siara oprócz tego, że dostarcza przeciwciał, ma
bardzo silne właściwości przeczyszczające i dlatego jej podanie powoduje wydalenie smółki. W pierwszych 6-7
godzinach powinno się podać siarę.
W miarę rozwoju ciąży następuje sekrecja hormonów przez gruczoły wydzielania wewnętrznego. W ostatnim
trymestrze ciąży funkcjonują przysadka, nadnercza i tarczyca płodu. Szczególne znaczenie mają
glikokortykosterydy, które wywierają duży wpływ na kształtowanie się narządów płodu, zwłaszcza płuc oraz
odgrywają rolę w mechanizmie porodu. Podanie syntetycznych glikokortykoidów (dexametazon, flumetazon)
wywołuję akcję porodową, zwłaszcza u świń i przeżuwaczy. W tym celu stosuje się także PGF2a�.
8
Narządy związane z odpornością, np. grasica funkcjonuje u cieląt od 40 dnia ciąży, a następnie pojawiają
się limfocyty. Ok. 100 dnia ciąży płody są w stanie dawać odpowiedz
immunologiczną na obce antygeny. Odporność
płodu jest znacznie mniejsza niż u dorosłych.
Wiele infekcji o łagodnym przebiegu u dorosłych jest bardzo niebezpieczne dla płodu, np. toksoplazmoza i
herpeswiroza psów, IBR. Noworodki są uzależnione od przeciwciał siarowych. Pewne ilości przeciwciał przechodzą
przez łożysko u psów i kotów. Najwięcej przeciwciał przechodzi przez łożysko u naczelnych.
Wykład 3 11.03.2015
ROZWÓJ PA
ODU
Znajomość rozwoju płodu niezbędna jest przy określaniu stopnia zaawansowania ciąży i wieku
przedwcześnie urodzonych płodów. Główne parametry dla poszczególnych miesięcy ciąży u poszczególnych
gatunków są różne. Wpływ mają tu wahania osobnicze i różnice rasowe. Możliwe jest podanie wartości średnich,
przyjętych dla określonych gatunków. To samo dotyczy zewnętrznych objawów dojrzałości płodu, np. owłosienia.
Często określa się ciężar płodu, długość (od potylicy do nasady ogona) i stopień owłosienia płodu.
Bydło
Pod koniec 1 miesiąca ciąży kosmówka nie zawiera jeszcze kosmków, pęcherz owodniowy nie ma kontaktu
z powrózkiem pępowinowym, jest wypełniony płynem i przylega do płodu. Długość płodu wynosi ok. 10 mm.
W końcu 2 miesiąca ciąży na kosmówce pojawiają się zmętnienia  owalne twory, dające początek
liścieniom (cotyledones). Płód ma długość 6-7 cm i już można rozpoznać mosznę oraz zawiązki gruczołu
mlekowego. Ilość wód płodowych wynosi ok. 200 ml.
W 3 miesiącu ciąży średnica liścieni wynosi 2-3 cm, długość płodu 16-17 cm, ciężar ok. 150 g. Wyraz
ne jest
już wykształcenie worka mosznowego. W owodni i omoczni znajduje się duża ilość wód płodowych, w sumie ok.
750 ml.
Pod koniec 4 miesiąca ciąży długość płodu wynosi 24-25 cm, ciężar ok. 1 kg, ilość płynu owodniowego 2,5 l,
a omoczniowego ok. 700 ml.
W 5 miesiącu ciąży łożyszcza są dobrze rozwinięte, uzyskują połowę swojej wielkości i są wyczuwalne jako
owalne twory o wymiarach 7 x 4 cm. Długość płodu ok. 35 cm, ciężar 2,5-3 kg. Pojawiają się włosy zatokowe na
wargach, podbródku i łukach brwiowych. U płodów płci żeńskiej dobrze rozwinięte są brodawki sutkowe, a u
płodów płci męskiej obserwuje się zstępowanie jąder.
Pod koniec 6 miesiąca pojawia się owłosienie na końcu ogona. Płód ma długość 50-60 cm, ciężar 3-4 kg,
ilość wód płodowych od 4 do 8,5 l.
W końcu 7 miesiąca długość płodu ok. 70 cm, ciężar ciała ok. 15 kg. Włosy występują na końcu ogona, na
koronkach racic i powyżej do stawu nadgarstkowego i skokowego. Mogą też pojawić się przy zawiązkach nasad
rogów.
Pod koniec 8 miesiąca płód ma długość 65-75 cm, ciężar ok. 18 kg, ma pełne owłosienie na grzbiecie ciała, a
ilość wód płodowych wynosi 8  12 kg.
W 9 miesiącu ciąży płód ma długość 80-90 cm, ciężar 35-40 kg, jest całkowicie owłosiony, a włos jest
początkowo krótki. Ciężar wód płodowych od 8 do 20 kg.
Na początku 10 miesiąca cielę jest dojrzałe do porodu, waży 35-50 kg, zależnie od rasy. Długość 80-100 cm.
Taki płód jest zdolny do życia.
Owce i kozy
Płody owcy i kozy po upływie 28 dni ciąży są długości około 12 mm (długość pęcherza płodowego 46mm)
Pod koniec 2 miesiąca przeciętna długość płodu: 5cm, a pod koniec 3 miesiąca 16cm.
W końcu 4 miesiąca pojawiają się pierwsze owłosienia płodu (dł płodu 20m)
Z końcem 5 miesiąca płodu uzyskują długość 40-50cm, powierzchnia ich ciała jest gęsto owłosiona.
9
Świnie
Płody świni mierzone od potylicy do nasady ogona maj długość po upływie 3 tygodni ciąży około 6mm.
5 tydzień  3cm
8 tydzień  8cm
3 miesiąc 5-19cm
A pod koniec ciąży (4mc) 25 cm.
UA
OŻENIE PA
ODU W MACICY
U bydła płód umiejscawia się w środku macicy. U klaczy płód umiejscawia się bliżej trzonu macicy. Pęcherz
płodowy w czasie rozwoju dopasowuje się do rogu macicy. U zwierząt jednopłodowych ten róg nazywa się rogiem
ciężarnym. Róg nie ciężarny bierze również udział w rozwoju płodu i zawiera on część błon płodowych. U dużych
zwierząt częściej jest ciąża praworożna, u bydła w 60-70% przypadków, u klaczy w 70%. Bliz
niacze płody
umiejscawiają się w 1 i 2 rogu. U zwierząt wielopłodowych płody umiejscawiają się równomiernie w prawym i
lewym rogu (mogą być odchylenia  np. w skutek obumieralności zarodków)
U bydła, gdzie rogi macicy są proste, grzbiet płodu jest równoległy do bocznej części ciała matki. Małe
przeżuwacze jak u bydła. Lochy i suki  płody układają się wzdłuż pętli rogów macicy.
BADANIE NA CI
Ż

Badanie rektalne  rozpoznanie ciąży w badaniu per rectum opiera się na obecności dowodów i objawów.
Dowody: obecność płodu, obecność błon płodowych, obecność łożyszcz (liścienie + brodawki maciczne).
Objawy: brak powtarzającego się cyklu rujowego, ciałko żółte na jajniku, asymetrie rogów, zmiana konsystencji
ściany macicy.
W pierwszym miesiącu ciąży przeważają objawy, zaś kliniczne rozpoznanie jest możliwe dopiero w 2
miesiącu. W przypadku wczesnej ciąży, tj 32 dnia u krów i 28 dnia u jałówek omacując macicę można stwierdzić
asymetrię rogu, cieńszą ścianę macicy oraz słabą fluktuację wód płodowych. A
atwiej te zmiany stwierdza się u
jałówek niż wieloródek.
W 3 miesiący macica ma wielkość głowy ludzkiej, płód można łatwo stwierdzić balotowaniem, ponadto
wyczuwalne są łożyszcza.
Na przełomie 4 i 5 miesiąca wyczuwalna jest duża macica (balon), bez trudu wyczuwa się także płód i błony
płodowe. Po raz pierwszy można wyczuć drżenie tętnicy macicznej środkowej.
Po upływie 5-6 miesiąca ciężarna macica opada na dno jamy brzusznej i jest poza zasięgiem ręki
badającego. Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu łożyszcz i drżenia tętnic macicznych.
W miesiącu 7-8 macica przybliża się do miednicy i wymacanie płodu jest łatwe.
Co możemy stwierdzić po badaniu?: ciąża/brak ciąży/ ciąża wątpliwa/. W przypadku wątpliwej wymagane jest
powtórne badanie. Pewne stwierdzienie ciąży dopiero w 6-8 tygodniu jej trwania!
Częste pomyłki w diagnostyce ciąży: wzięcie pęcherza moczowego za ciężarną macicę, a także pyometra,
mukometra.
Badanie USG
U bydła rozpoznanie jest zależne od użytej głowicy. Podobno da się wykryć 12 dni po inseminacji głowicą 5Mhz, w
dniu 9 głowicą 7,5 MHz. Najlepszym i optymalnym dniem do pewnego stwierdzenia jest dzień 28. Opiera się ono na
stwierdzeniu płynu ciemnego (wody płodowe) i obecności zarodka (jasny punkt w tym ciemnym płynie). We
wcześniejszych okresach ciąży poniżej 18 dnia szansa wynosi 62%.
ROZPOZNAWANIE CI
ŻY PRZEZ ORGANIZM MATKI
Pod pojęciem rozpoznawanie ciąży należy rozumieć przez zarodek zapobiegający luteolizie ciałka żółtego,
powodujący przekształcenie ciałka żółtego okresowego w ciałko żółte ciążowe. Proces ten przebiega różnie zależnie
od gatunku. Najmniejsze różnice gatunkowe są pomiędzy psem a kotem ze względu na fakty, że lutaoliza ciałka
żółtego następuje znacznie póz
niej niż trwa ciążą, system zabezpieczenia w progesteron warunkujący utrzymanie
ciąży nie jest zagrożony.
10
Rozpoznawanie ciąży przez organizm matki:
- wysyłane sygnały przez zarodek uruchamiają mechanizmy zapobiegające luteolizie ciałka żółtego,
- tolerancja immunologiczna systemu odpornościowego matki, powstająca dla zarodka lub płodu. Płód ma
charakter allogeniczny. Charakter ksenogeniczny pomiędzy osobnikami różnych gatunków, a izogeniczny
między bliz
niakami jednojajowymi.
Przystosowania organizmu matki do rozwoju i utrzymania zarodka:
Zmiana liczby komórek układu odpornościowego i ich fentoypów, pełnionych przez nie funkcji oraz
nabierania zdolności do wydzielania specyficznych czynników, np. cytokin. Cytokiny uczestniczą w utrzymaniu
ciałka żółtego, adhezji zarodka do endometrium, implantacji i mechanizmach odpowiedzialnych za wzrost c.ż.
1. selektywna tolerancja immunologiczna, immunomodulacja, immunosupresja.
2. wysoka odporność przeciwbakteryjna.
Za immunologiczne reakcje między płodem a matką odpowiadają regulacyjne mechanizmy zlokalizowane w
krążeniu obwodowym, których rolą jest zahamowanie odpowiedzi układu immunol. Nakierowanej na zaradokowe
czy płodowe alloantygeny.
Okres przedimplantacyjny, następnie faza adhezji oraz dalszego kontaktu i wnikania komórek zarodka do
tkanek macicy (trofoblast i założyskowanie) wymaga precyzyjnych i gatunkowo specyficznych mechanizmów
regulacyjnych.
Interakcje matczyno zarodkowe w fazie przedimplantacyjnej prowadzą do matczynego rozpoznania ciąży i jej
utrzymania.
Zarodek w tej fazie produkuje duże ilości substancji biologicznie czynnych: cytokiny, interferony, IL-
1,2,4,6,10 czy TNF alfa, PGE, PGF, hormony, estrogeny, enzymy.
Mechanizmy zapobiegające luteolizie można podzielić na dwie grupy:
1) Zablokowanie luteolitycznego działania prostaglandyny F2a�
2) procesy zapobiegające działaniu luteotropowemu na ciałko żółte i stymulowaniu jego funkcji w zakresie
produkcji progesteronu
Bydło:
Udowodniono, że zarodek między 16-17 dniem ciąży wysyła sygnał dla podtrzymania czynności ciałka
żółtego i wpływa na spadek sekrecji PGF2a�. Duże znaczenie ma PGE2, jej stężenie rośnie już od 12 dnia ciąży.
Zarodek produkuje substancje antyluteolityczne  bCSP lub bTP-1 (białko trofoblastu bydlęcego). Białka te mają
właściwości zbliżone do a�1-interferonu, działające immunosupresyjnie chroniąc zarodek przed odrzuceniem przez
układ immunologiczny matki. Białko bTP-1 hamuje wytwarzanie PGF2a�.
We krwi ciężarnej krowy pojawiają się glikoproteina oraz EPF  wczesny czynnik ciążowy, PAG, PSPB
(diagnostyka wczesna dzięki nim)
Bardzo ważną role w rozwoju przedimplantacyjnym zarodka ma interferon tau. Jako czynnik
antuluteolityczny oddziałują parakrynnie na komórki endometrium hamując w ten sposób ekspresję receptorów
oksytocynowych i pulsacyjne uwalnianie PGF2alfa, co powoduje utrzymanie funkcji ciałka żółtego i właściwego
poziomu progesteronu. Interferon tau hamuje luteolizę i wpływa na kierunek syntezy PGF2alfa. Hamując syntezę
PGF2alfa a jednocześnie wzmaga akumulację PGE2.
Rozwój i utrzymanie ciąży jest u bydła możliwe także w wyniku wzrostu stężenia kwasu linolenowego.
Kwas linolenowy jest kompetencyjnym inhibitorem kwasu archidonowego i specyficznych syntetaz
prostaglandynowych. Przy zwiększonej ilości tego kwsu nie dochodzi do wystarczającej do luteolizy syntezy
pGF2alfa. Prawdopodobnie za wzrost syntezy kwasu linolenowego w śluzówce macicy odpowiedzialny jest INF.
U bydła wzrost ilości kwasu linolenowego jest charakterystyczny dla okresu okołoimplantacyjnego zjawisko to
występuje u owiec u których stężenie PGF2alfa jest wyższe u ciężarnych niż cyklicznych samic.
Wyizolowano od 10 dniowych zarodków nie proteinową substancję która stymuluje produkcję
progesteronu przez ciałko żółte. Substancja ta jest zbliżona budową do PAF.
11
Owce:
Mechanizm ten jest najmniej poznany. Zarodek musi być w macicy 13 dnia po zapłodnieniu, aby zapobiec luteolizie.
. Poziom PGF2a� jest znacznie obniżony lub zerowy między 16 a 17 dniem ciąży. Blastocysty owcy produkują między
12 a 25 dniem ciąży trofoblastynę o działaniu przeciwluteolitycznym. OTP-1 jest podstawową substancją
przekazującą sygnał ze strony zarodka.
Obecnie OTP-1 określany jest jako wariant INF gamma, uważany jest za podstawową substancje odpowiedzialną za
przekazanie sygnału o obecności zarodka i przedłużenie czynności luteolitycznej ciałka żółtego. Jest pierwszym
białkiem produkowanym przez trofoektodermę w okresie okołoimplantacyjnym ma zasadnicze znaczenia dla
nidacji. Białko to oprócz zasadniczej antyluteolitycznej funkcji posiada aktywność p/wirusową, antyproliferacyjną i
immunomodulującą.
Pod wpływem owczego INF-tau dochodzi do produkcji bialka należącego do rodziny B2mikroglobulin. Białko Mx
posiada właściwości p/wirusowe. Ekspresja tego enzymu jest regulowana INF-tau w obecności P$. Rola białka Mx
jest bardzo ważna.
Kozy:
Rozpoznanie ciąży przez organizm matki zachodzi między 16 a 17 dniem ciąży, w chwili, gdy trofoblast
zaczyna produkować substancję białkową CTP-1. Utrzymanie ciąży zależne jest od nieprzerwanej sekrecji
progesteronu przez ciałko żółte. Jest ono jedynym z
ródłem progesteronu. A
ożysko nie produkuje progesteronu.
PGE2, laktogen łożyskowy i LH tworzą luteotropowy kompleks. Zapewniający ciągłą syntezę progesteronu.
W odróżnieniu od owiec utrzymanie ciąży u kóz zależne jest od nieprzerwanej sekrecji hormonalnej jajnika.
A
ożysko kozy nie produkuje progesteronu, a jedynie mało aktywny pregnanediol, więc ciałko żółte jest jedynym
z
ródłem progesteronu! W łożysku kozy produkowane jest dużo PGE2 i w wraz z laktogenem łożyskowym i LH
tworzy luteotropowy kompleks zapewniający ciągłą sekrecję progesteronu przez jajnik i tym samym utrzymanie
ciąży.
Świnie:
Matczyne rozpoznanie ciąży zapoczątkowane jest produkcją estrogenów przez blastocysty około 11 dnia
ciąży, co uznawane jest za główny czynnik zapobiegający regresji ciałka żółtego.
Brak zarodków w jednym z rogów macicy między 14 i 16 dniem ciąży prowadzi do obustronnej regresji
ciałek żółtych i przerwanie ciąży.
Eksperymentalnie ustalono, że dla podtrzymania czynności ciałek żółtych konieczne jest by w 12 dniu po
pokryciu były min 4 zarodki, a nie ciężarny odcinek macicy nie może przekraczać � dł rogu.
Estrogeny  najważniejsze sygnały wysyłane z zarodka i one modulują wydzielanie i syntezę PG, które mają
kluczowe znaczenie we wczesnym rozpoznaniu i utrzymaniu ciąży.
PGF2alfa u świń odgrywa ważną rolę w regresji ciałka żółtego. Sugeruje, że dochodzi do redukcji poziomu
wizania PGF2 w czasie ciąży co odgrywa istotną rolę w matczynym jej rozpoznaniu.
Mechanizmem wspomagającym u świń mogą być zmiany w syntezie PG. Około 10-11 dnia ciąży obserwuje
się wzrost syntezy PGE2 i zmianę jej proporcji w stosunku do pGF2 z 2:1 na 4:1. Komórki lutealne przez to
zwiększają ilości estradiolu. Estrogeny utrzymują wysoką ilość receptorów dla LH w ciałku żółtym.
Błona śluzowa macicy produkuje szereg substancji białkowych uwalnianych do światla macicy, które
wchodzą w bezpośredni kontakt z zarodkami w pierwszych tygodniach ciąży. Są to IGF-1 i IGF-2, UEFM, EGF
stymulujcy syntezę DNA.
Utrzymanie ciąży u świni wymaga ciągłej sekrecji progesteronu pochodzącego z ciałek żółtych. Usunięcie
jajników przed 110 dniem ciąży powoduje jej przerwanie i przedwczesny poród.
12
Tolerancja immunologiczna systemu odpornościowego matki, powstająca dla zapłodnionej komórki jajowej,
zarodka lub płodu.
Zarodek traktujemy jako allotransplant (normalnie zwykle odrzucane) mający tylko w 50% geny
homologiczne z materiałem genetycznym matki.
1. W przypadku zarodka dochodzi do powstawania przeciwciał osłaniających pozwalających na ukrycie inności
genetycznej garnituru chromosomalnego ojca. Chodzi tu głównie o p/ciał przeciwko antygenom MHC ojca,
które należą do IgG.
2. Sygnałem przemiany od reakcji odrzucenia przy normalnych allotransplantach do dominującej reakcji
sprzyjającej występującej przy zarodkach wydaje się być sam zarodek. Przyjmuje się ze 2 antygeny
trofoblasty (TA-1 i TA-2) działają jako jeden system w celu stymulowania wytwarzania przeciwciał
blokujących.
3. Innymi immunomodultorami działającymi na rozwijający się zarodek i płód są:
a. Alfa proteina płodowa
b. Ludzka choriogonadotropina
c. Czynnik łożyskowo-laktcyjny  hPL
d. Proteina plazmy A
e. Białka strefy ciążowej PZP
f. Uteroglobina
HORMONALNA REGULACJA CI
ŻY
Podstawowym hormonem powodującym zahamowanie czynności skurczowej miometrium oraz produkcję
mleczka macicznego przez endometrium jest progesteron. U świń i kóz ciałko żółte do końca ciąży pozostaje
głównym z
ródłem progesteronu.
BYDA
O:
y
ródłem dodatkowej sekrecji progesteronu u bydła jest łożysko, a progesteron ten jest niewrażliwy na
PGF2a�.
Charakterystyczną substancją produkowaną przez blastocystę, a następnie łożysko jest laktogen
łożyskowy. Pobudza on rozwój gruczołu mlekowego, wzrost płodu oraz produkcję sterydów.
Powyżej 70 dnia ciąży wzrasta poziom estrogenów, głównie siarczanu estronu, umożliwiają wzrost i rozwój
macicy i łożyska, także działają anabolicznie n metabolizm płodu. Głównym z
ródłem jego syntezy są łożyszcza.
Występują w różnych frakcjach (estron, estradiol-17beta/alfa) każda z nich występuje w formie wolnej lub
związanej z kwasem siarkowym (siarczany). Biologiczne działanie mają estrogeny wolne, siarczany niewiadomo co
robią. W przebiegu ciąży poziom estrogenów rośnie, osiągając szczyt tuż przed porodem. Szczególnie istotny jest
wzrost w 3 trymestrze.
OWCE:
Od ok. 60 dnia ciąży łożysko jest głównym miejscem syntezy progesteronu. Blastocysty produkują laktogen
łożyskowy. Do 60 dnia niezbędnym hormonem do utrzymania ciąży jest prolaktyna i LH. W macicy produkowane są
PGE1 i PGE2 o działaniu antyluteolitycznym podczas ciąży.
KOZY:
Utrzymanie ciąży zależy tylko od hormonów jajnikowych. A
ożysko produkuje dużo PGE2 (razem z LH i laktogenem
łożyskowym tworzy kompleks zapewniający ciągłą sekrecję progesteronu przez jajnik).
13
PATOLOGICZNE STANY A
OŻYSKA
1) A
ożysko dodatkowe
�� Charakterystyczne dla przeżuwaczy
�� Powstanie na kosmówce ognisk z małymi nieprawidłowo rozsianymi liścieniami
�� Jeżeli wytworzone w pobliżu ujścia szyjki macicznej (wew. ujścia) może dochodzić do zaburzeń przebiegu
porodu i nieznacznych krwawień na początku porodu
2) Zaśniady (molae)
�� Bezkształtne twory różnej wielkości
�� Powstają wskutek rozrostu zwyrodniałej kosmówki
�� Same (po obumarciu płodu we wczesnym stadium i jego lizie) lub razem z donoszonym płodem
�� Przyczyny niewyjaśnione; diagnozowane przypadkowo, samica zwykle nie zdradza objawów choroby
�� Nie mają większego znaczenia patologicznego
�� Wyróżnia się:
- zaśniady pęcherzykowe (m.cystica)
- zaśniady groniaste (m hydatidosa)
-zaśniady kosmkowe (m.villosa)
�� Jeżeli już dojdzie do zapłodnienia dodatkowego to oba płody są wyparte przedwcześnie lub w terminie i
porodu; noworodek z 2 zapł. Kom.jajową zazwyczaj ginie
3) puchlina (wodnica) błon płodowych
" Poważny stan patologiczny
" Zwiększenie ilości wód płodowych  najczęściej omoczniowe 85-90% (hydrallantosis), ale też owodniowe
5%( hydramnios); postać mieszana ok 75 % przypadków
" Najczęściej u krów, rzadziej u pozostałych przeżuwaczy
" Towarzyszy im obrzęk łożyska
" Ilość płynu może nawet 10 razy przekroczyć ilość fizjologiczną (200-300 l)
" Przyczyny nie są do końca wyjaśnione
" Mogą w tym uczestniczyć matczyne i płodowe czynniki:
o Ucisk błon płodowych i powrózka pępowinowego (również skręt i zapalenie), co może prowadzić
do zastoju krwi i tworzenia płynu przesączynowego
o Choroby nerek, serca, wątroby matki lub płodu
o Potworkowatość płodu
Objawy:
u bydła rodzaj objawów zależy od stadium choroby:
- lekkie stany często mylone z ciążą mnogą
- duże uwypuklenie powłok brzusznych
- niechętne kładzenie się i duże trudności w wstawaniu
- nadmierne wypełnienie jamy brzusznej utrudnia oddychanie (stękanie przy wydechach)
- zaburzenia akcji serca, �!
- �! przyjmowania pokarmu
- utrudnione oddawanie kału
- częste oddawanie moczu w małych ilościach
- skóra traci elastyczność, nastroszona zmatowiona sierść
- wychudzenie, zaleganie
- per rectum  powiększona macica, wypełniona płynem, płód nienamacywalny
- ronienia lub rodzenie martwych płodów
Leczenie:
- mierne ilości wód w pobliżu terminu porodu leczenie zachowawcze :
-umiarkowane żywienie
-ograniczenie wody
-środki moczopędne i nasercowe
14
-zaawansowana puchlina indukowanie porodu:
-kortykoidy: dexamethason 20 mg lub flumethason 10 mg ronienie w 70% w ciągu 2-3 dni
-pgf2ą poród w ciągu 24-48 h
*poród komplikują słabe bóle porodowe, płody martwe lub niezdolne do życia i prawie zawsze występuje
zatrzymanie łożyska i bezwład macicy domaciczna iniekcja antybiotyków i oksytocyny ( 2-3x dziennie po 20
jednostek
4) Obrzęk błon płodowych:
�� Gł. u bydła
�� Galaretowate o bursztynowym zabarwieniu nacieczenia błon płodowych między liścieniami
�� Może towarzyszyć wodnicy błon płodowych
�� Jako następstwo długotrwałych nieskutecznych bóli porodowych, zmiażdżeń łożyska, zakażenia płodu
�� Zazwyczaj zmienione błony płodowe wymagają odklejenia
�� Stwierdzenie obrzęku możliwe dopiero po odejściu lub odklejeniu łożyska
5) zapalnie błon płodowych (placentitis):
�� Proces zap. Włóknikowy lub martwiczy
�� Najczęściej bł. Omoczniowa, zarówno matczyna jak i płodowa część łożyska
�� Przyczyny : infekcje(rzadko urazy mechaniczne) tropizm łożyskowy ( brucella abortus,
salmonella)  rozprzestrzeniają się drogą hemato- lub limfogenną
�� Również zap.łożyska na tle grzybiczym
�� Następstwa ronienia (zakażenia nieswoiste mogą ulec samowyleczeniu)
�� Leczenia nie ma, profilaktyka!
wykład 4 25.03.2015
Zaburzenia przebiegu ciąży związane z płodem
1) Nadpłodnienie (superfecundatio)
- podczas tej samej rui zostaje zapłodniona większa liczba komórek jajowych nasieniem różnych samców
- warunkiem jest poliowulacja oraz krycie różnymi samcami
- u bydła nie ma znaczenia teoretycznie może wystąpić u świń, królików, owiec czy kóz
2) Zapłodnienie dodatkowe (superfetatio)
- zapłodnienie komórek jajowych pochodzących z różnych okresów rujowych
- wymaga wystąpienia rui u samicy ciężarnej oraz krycia lub inseminacji w tym samym czasie
- ruja u ciężarnej samicy nie jest zjawiskiem normalnym ale może się pojawiać
obecność w macicy płodów o różnym stopniu rozwoju i różnym okresie życia płodowego
u bydła występuje bardzo rzadko, a jak już jest to oba płody zostają wyparte przedwcześnie
3) Ciąża pozamaciczna (graviditas extrauterina)
- Rozwój zarodka i płodu poza j.macicy
- pierwotna: od samego początku zygota rozwija się poza macicą
- wtórna: początkowo zapłodniona kom.jaj. Rozwija się w macicy, póz
niej wydostaje się poza nią
- rodzaje pierwotnej zależnie od miejsca rozwoju zarodka. Istotne znaczenie w medycynie ludzkiej , w wet.
Znaczenie teoretyczne:
" ciąża jajnikowa (graviditas ovaria)
- zapłodnienie komórki jajowej w obszarze jamy pęcherzyka tuż po procesie nietypowego jajeczkowania
- tam też przebiegają procesy rozwoju zarodkowego i jego wszczepienie
- potem zamiera
15
" ciąża jajowodowa (graviditas tubaria)
- zapłodniona komórka jajowa napotyka przeszkodę uniemożliwiającą wędrówkę do macicy
- komórka jajowa rośnie, tworzy się zygota  > pęknięcie ściany jajowodu i krwotok do jamy brzusznej
- przyczyną są stany zapalne jajowodu pogrubienie ściany, zwężenie światła lub zlepy, rozrost bł. Śluzowej
brak miejsca do przejścia zarodka
" ciąża brzuszna (graviditas abdominalis)
- zapłodnienie poza jajowodem, zygota znajdzie warunki do dalszego rozwoju w jamie brzusznej
- tu się rozwija i może się wszczepić, ale po pewnym czasie następuje resorpcja
- istotne znaczenie w medycynie ludzkiej , w wet. Znaczenie teoretyczne
- ciąża pozamaciczna wtórna:
- gdy rozwijający się zarodek lub płód po osiągnięciu określonej fazy rozwoju w macicy wydostaje się
Do jamy otrzewnowej np. Po pęknięciu macicy (spontaniczne, skręt macicy zaburzenia w krążeniu i ę!kruchość
ścian , uderzenie, upadek)
- występuje często u suk, znana u krów
- rana opróżnionej macicy szybko ulega zamknięciu i zespoleniu, czemu sprzyja kurczliwość macicy ham.
Krwawienia
- płód szybko obumiera, jako ciało obce ulega otorbieniu, a następnie mumifikacji lub maceracji
OBJAWY:
- nietypowe
- upośledzenie ruchów żwacza
- parcia
- generalnie nie zagraża życiu zw., zakażenie zejście
- rozpoznanie głównie podczas uboju
- diagnoza przyżyciowa niemożliwa otorbiony płód znajduje się w dogłowowym obszarze j.brzusznej,
nieosiągalny w bad. per rectum
4) Zamieralność zarodków i płodów:
- 33-55% w hodowli krów
- obumarcie do 42 dnia od zapłodnienia zamieralność zarodków; powyżej 42 dnia zamieralność płodów
- powszechne ale trudno diagnowozalne - brak zew. Objawów
- u krytych po raz pierwszy 10-40%, u krów powtarzających do 65%
- przed matczynym rozpoznaniem ciąży  wczesna śmierć zarodkowa; po rozpoznaniu  póz
na śmierć zarodkowa
- 2 szczególne krytyczne okresy:
-7-8 dni po zapłodnieniu, gdy zarodek opuszcza osłonkę przejrzystą
-ok. 3 tyg. Po zapłodnieniu, gdy zaczyna się implantacja
Inne przyczyny śmierci zarodkowej:
- anomalie genetyczne
- �!formowanie się i niewydolność ciałka żółtego, spada poziom progesteronu
- niewłaściwe środowisko macicy i jajowodu ( zapalne, żywieniowe)
- procesy zapalne w innych narządach
- niewłaściwe żywienie
- stres
- zbyt wysokie temp.
- nieterminowe krycie (starzenie się gamet)
- lokalne urazy (bad.rektalne)
- czynniki zakaz
ne ( bvd-md, ibr-ipv, trichomonas, campylobacter, leptospira, listeria, mycoplasma, ureoplasma,
mieszane infekcje bakt.)
Obumarłe zarodki ulegają resoprbcji a samica powtarza ruję. W przypadku wczesnego zamierania zarodków (przed
matczyny rozpoznaniem ciąży) cykle rujowe mają fizjologiczną długość (18-24dni). Natomiast przy póz
nym
zamieraniu (po matczynym rozpoznaniu ciąży) cykl uleg wydłużeniu (powyżej 25 dni). Możliwe jest też wystąpienie
anoestrus.
16
ROZPOZNANIE:
-trudne
-polega na stwierdzeniu ciąży  > USG, oznacz.białek ciążowych (PSPB, bPAC), określenie poziomu progesteronu
-następnie stwierdzeniu braku ciąży
LECZENIE:
-brak skutecznej terapii
-najważniejsza profilaktyka:
-prawidłowy dobór genetyczny
-terminowe krycie
-odpowiednie żywienie i utrzymanie
-zwalczanie zap. macicy i wymion
-zwalczanie ogólnych chorób gorączkowych
-zwiększanie efektywności wykrywania rui
-poznanie przyczyny śmierci zarodkowej
PRÓBY ZAPOBIEGANIA:
5 dnia lub pomiędzy 11-13 dniem po kryciu progesteron 200 mg, preparaty GnRH np. 10 mg busereliny lub hCG
(1000-1500 j.m.)
Mumifikacja (mumificatio feti):
�� Obumarły płód ( z reguły 4-7 miesiąc) nie ulega wydaleniu z macicy
�� Zamknięta szyjka, na jajniku ciałko żółte
�� Dochodzi do wchłaniania wód płodowych, odwodnienia bł. I tk. Płodu przy jednoczesnym obkurczeniu
macicy
�� Pozostaje szkielet kostny pokryty nieowłosioną skórą
�� Brak łożyszcz, puste oczodoły
�� Nie pojawiają się objawy zwiastunowe
�� Podczas badania per rectum obecność w macicy twardego tworu, brak wód płodowych
�� Gł. U bydła, świń, małych przeżuwaczy
�� Postępowanie - indukuje się poród podając pg, wydalenie płodu w ciągu 2-5 dni
�� Rokowanie do dalszej płodności pomyślne
Maceracja:
�� Jeżeli po obumarciu płodu (zwykle w środ. Lub końcowej fazie ciąży) dojdzie do regresji c.ż przy
częściowymrozwarciu szyjki uniemożliwia wydalenie płodu, ale pozwala na wniknięcie drobnoustrojów
�� Upłynnienie bł, wód płodowych i płodu ropa, w której znajduj się kości płodu
OBJAWY:
- ropny wypływ z dróg rodnych, w którym fragmenty kostne i sierść
- zaburzenia stanu ogólnego zwierzęcia ( wzrost CTO)
- brak apetytu, wychudzenie
-powiększona macica o zgrubiałej ścianie
-rokowanie złe
-ostre fragmenty kostne mogą ranić macicę (bł śluzową i głębsze warstwy)  peritonitis, perimetritis
LECZENIE:
- trudne, bo stan zapalny obniża skuteczność działania PGF2ą, estrogeny też nieskuteczne
- cesarskie cięcie też wątpliwe
- ponowne zacielenie niepewne ze względu na duże zmiany w ścianie macicy
17
Ronienia:
�� Wyparcie płodu niezdolnego jeszcze do życia w środowisku zewnętrznym lub zatrzymanie w macicy
obumarłego płodu, który maceracji, mumifikacji lub rozkładowi gnilnemu;
�� Za niezdolne do dalszego samodzielnego życia (poronione) uważa się płody wydalone z macicy przed:
a. Krowa  271 dniem ciąży
b. Owca i koza  120 dniem ciąży
c. Świnia  90 dniem ciąży
Podział poronień:
1) Ronienia zakaz
ne:
o Septyczne (abortus infectus s. Septicus) w wyniku szkodliwego działania zarazków
o Wnikanie: krycie, rany, skaleczenia, bł. Śluz.
o Neospora caninum, brucella abortus, trichomonas foetus, leptospira, campylobacter, listeria
monocytogenes
ibr-ipv, bvd-md, aspergillus, chlamydie, mycoplasmy
o Neosporoza  opisywana najczęściej, 25-43% poronień ok 6 m-ca życia; w pl ok 25 % krów wykazuje p-ciała
dla neospora
o Brucelloza  ronienia 6-9 m-c; w pl od 17-27 krów rocznie ma (+) wyniki serologiczne na brucellozę
o Trichomonadoza  poronienia we wczesnej ciązy do 4 m-ca
o Campylobacterioza  ronienia w całym okresie ciązy, głównie- 4-6 m-c
o Leptospiroza  ronienia powyżej 6 m-ca
o Listerioza  sporadycznie u bydła, ronienia w 6-9 m-cu ciąży
o Ronienia na tle gzrybiczym w 4-9 mcu ciąży
o Zakażne zap.j.nosowej i tchawicy (ibr-ipv), herpeswirus bydlęcy typu i  poronienia w 3 ostatnich
miesiącach ciąży
o Wirusowa biegunka bydła-choroba błon śluzowych (BVD-MD)
2) Poronienie niezakaz
ne (abortus non infectus)
�� Bez udziału drobnoustrojów, tzw. poronienie jałowe; występuje sporadycznie
Wykład 5 i 6, 1,8.04.2015
PORONIENIE NIEZAKAy
NE (ABORTUS NON INFECTUS) :
- bez udziału drobnoustrojów, tzw. Poronienie jałowe; występuje sporadycznie i pojedynczo (czasami mogą
występować w stadzie nasuwając podejrzenie zakaz
nego roneinia)
Przyczynami są:
" Zaburzenia neurohormonalne prowadzące do niedoboru hormonu c.ż (progesteronu)
" Brak ewolucji macicy niezbędnej do wzrostu płodu wady rozwojowe lub poporodowe uszkodzenia
" Ciąże mnogie
" Choroby samicy (choroby gorączkowe, zatrucia, utrata krwi, inwazje pasożytów, zap. Otrzewnej na tle ciała
obcego, schorzenia ukł. moczowego, morzyska, wzdęcia)
" Niewłaściwe pasze (spleśniałe, nadgniłe lub zamarznięte zboża z domieszką sporyszu), jednostronne
żywienie
" Leki (np. acetylocholina, p-pasożytnicze, estrogeny, środki kurczące macicę), związki trujące, środ. ochrony
roślin, azotany, azotyny
" Błędy w utrzymaniu ( ę! oziębienia organizmu, przeciągi, transport, przepędzanie w czasie ciąży)
" Urazy mechaniczne
" Defekty genetyczne  zespół zniekształceń kręgosłupa (CVM)
18
~Ronienia występujące przed upływem 1/2 ciąży bez względu na przyczynę  bez poprzedzających objawów
zwiastunowych:
- w tym okresie wydalany jest płód razem z błonami płodowymi ( ronienie zupełne = całkowite = kompletne)
-z uwagi na proces bezobjawowy poronienie jest niezauważane i po pewnym czasie występuje ruja, która świadczy
o poronieniu.
~ Ronienie niezupełne  częściowe, wydalany płód bez wód płodowych, zatrzymanie w macicy jednego lub
więcej martwych płodów wraz z przynależnymi wodami płodowymi
Ronienia występujące w póz
niejszych okresach ciąży poprzedzają zjawiska podobne do objawów
zwiastunowych, które różnią się nasileniem, obrzęk wymienia i sromu, ejekcja siary i mleka, zwiotczenie więzadeł
miednicy, puszczanie sznurów śluzu i opuszczenie szpary sromowej.
We wczesnych ronieniach najczęściej nie obserwuje się żadnych negatywnych klinicznych następstw w
przeciwieństwie do ronień póz
nych, 70-80 % (ronienia niezupełne) oraz związane z tym zaburzenia okresu
poporodowego (zatrzymanie błon płodowych)
Ronienia, które się rozpoczęło nie można zatrzymać, nalęzy dołożyć starań aby doprowadzić do szybkiego
usunięcia martwych płodów i ich łożysk z zachowaniem zasad aseptyki bakterie gnilne komplikacje,
intoksykacje organizmu, posokowate zap. macicy;
Pomoc jak przy porodach ciężkich (ronienia póz
ne).
LECZENIE:
- zapobieganie  prawidłowe żywienie, utrzymanie pielęgnacja,
- przy powikłaniach tła hormonalnego podawanie progesteronu (100  300 mg) lub syntetyczne prostaglandyny
- operacja u zwierząt ciężarnych  poza prostaglandynami podajemy tokolityki 6 h od zabiegu (klenbuterol 0,2-0,4
mg i.m)
Poród przedwczesny
-urodzenie rozwiniętego fizycznie płodu przed osiągnięciem dojrzałości do porodu, płody często są zdolne do życia
odpowiednie warunki bytowe, ale w wielkotowarowej hodowli nie preferowane wpływ na dalszy rozwój i
żywotność zwierzęcia
Poród opóz
niony
-ciąża u krowy może wydłużyć się do 300 dni
- przenoszone płody mają nawet do 100 kg
-najczęściej niedorozwój lub brak przysadki mózgowej płodu niedorozwój nadnerczy płodu, uniemożliwia to
wystapienie porodu ( �!kortyzolu - brak sygnału)
- leczenie - indukowanie porodu PGF2ą, deksametazon, flumetazon, cesarskie cięcie
POWIKA
ANIA CI
ŻOWE NA TLE ZABURZEC
W MATCZYNYM UKA
ADZIE PA
CIOWYM:
1) Ruja w okresie ciąży:
- może być u krów (5%) w pierwszej połowie ciąży
- krycie buhajem nie ma następstw, bo nasienie pozostaje w pochwie nie musi dojść do poronienia
- sztuczna inseminacja  wprowadzenie nasienia do szyjki macicy obumieranie płodów i ronienia
- przejściowe zachwianie równowagi stosunku estrogenów-progesteronu na niekorzyść progesteronu
(przejmowanie produkcji progesteronu przez łożysko)
-zwykle bez owulacji
-rzadko uwolnienie kom. zdolnych do zapłodnienia
19
2) Niedostateczne zamknięcie kanału szyjki macicy
-w czasie ciąży powinna być zamknięta
-uszczelnienie powoduje gęsty czop śluzowy  zapobiega wnikaniu drobnoustrojów
-kanał niedomknięty umożliwia wprowadzenie 1 palca
-w patologicznych stanach (wypadanie pochwy, guzy, uszkodzenia przy wcześniejszych porodach-blizny) może
występować niedostateczne szczelne izolowanie ciężarnej macicy drobnoustroje poronienia
-leczenie nie daje efektów; operacja- rzadko się wykonuje
3) Wypadnięcie pochwy:
-częsty problem
-najczęściej stare krowy w ostatnich fazach ciąży
- wzrost stężenia estrogenów w ostatnim trymestrze rozluz
nienie więzadeł miednicy i kanału rodnego
-przyczyny:
-wzrost ciśnienia w j.brzusznej spowodowany obecnością powiększonej macicy
-odkładanie tłuszczu okołopochwowego
-zbyt krótkie i z dużym spadkiem stanowiska
-złe żywienie, niedobory
-Stopnie wypadnięcia:
I  tkanki pochwy wystają ze sromu tylko kiedy krowa leży, u krów w zaawansowanej ciąży
II  pochwa na zewn. na stałe, szyjka jest niewidoczna
III  widoczna jest szyjka, u krów ciężarnych możliwe poronienie
IV  martwica pochwy i szyjki macicznej
-niewielki zakres wypadnięcia nie wywiera negatywnego wpływu na stan zdrowia i przebieg ciąży
-utrzymujące się dłużej i większego stopnia prowadzi do stanów zap. I martwicy bł. Śluz. Szyjki
- zaawansowane zmiany  pęknięcia pochwy i jelit
- rokowanie zależy od stopnia wypadnięcia i czasu do porodu
POST
POWANIE, etapy:
1- reponowanie pochwy z zast. zasad aseptyki
-zwierzę ustawia się tak, by zad był wyżej
-znieczulenie nadoponowe  niweluje parcia, co ułatwia odprowadzenie
-powlec wypadnięty fragment środkiem poślizgowym
-odprowadzić  z powrotem
2  zabezpieczyć przed powtórnym wypadnięciem
-założyć szew kapciuchowy (grubą nicią 4,0), szew kryty Buhnera, operacja Caslicka
- u dużych zw. 3-4 palce do oddawania moczu; OWCE i KOZY 1-2 palce
- szew zdjąć przed wystąpieniem pierwszych bóli porodowych
4) Skręt ciężarnej macicy (torsio uteri):
- następstwo obrotu narządu dookoła jego dł. osi już na początku drugiej połowy ciąży
-najczęściej w pobliżu terminu porodu
-przyczyny:
-słabe ustalenie ciężarnego rogu
-niesymetryczne ułożenie ciężarnego rogu (stan pogłębia żwacz)
-wiotkość powłok brzusznych, obecność wód płodowych przemieszczających się przy nagłej zmianie położenia
ciała zwierzęcia,
-przedporodowa zmiana ustawienia płodu do pozycji górnej
-skręt w okresie porodu powoduje ciężkie porody( poważne powikłania ciąży)
-skręt w okresie ciąży występuje rzadko, ale jest poważnym powikłaniem ciąży
-skręt do 90 stopni nie powodują zaburzeń czynnościowych i nie mają większego znaczenia klinicznego
20
- powyżej 90 stopni objawy:
*niepokój
*wyginanie grzbietu
*podnoszenie ogona
*kładzenie się i wstawanie
*parcie na mocz i kał
*uderzanie kończynami o powłoki
*porykiwanie, stękanie
*po kilku dniach spadek apetytu, zaburzenia trawienia
POST
POWANIE:
-repozycja po wykonaniu laparotomii
-przy żywym płodzie szansa utrzymania ciąży jest spora
-przy martwym płodzie nacina się ścianę macicy i usuwa płód- po zabiegu dalsze leczenie
5) Przepukliny ciążowe:
- w okresie zaawansowanej ciąży dochodzi do rozerwania mięśni dolnych powłok brzusznych
- często u krów przerwanie m. prostego brzucha w miejscu przyczepu w okolicy dogłowowej krawędzi kości
łonowej  do tak powstałego przepuklinowego worka przemieszcza się ciężarna macica = przepuklina brzuszna
ciężarnej macicy (hernia abdominalis utero gravido)
- przyczyny:
" Urazy mechaniczne
" Ciężar macicy  duży płód, nadmiar wód płodowych, ciąża bliz
niacza
-należy różnicować z obrzękami
-niewielki wpływ na zdrowie zwierzęcia, ale może utrudniać poród  może powodować położenie pionowe płodu
(konieczność wyciągania)
-pomocy udzielać najlepiej na leżącej samicy
- leczenie operacyjne  niewielkie szanse, kierować na ubój z konieczności
6) Pęknięcie ciężarnej macicy:
- charakter pierwotny (gwałtowne ruchy, upadki, uderzenia) lub wtórny (powikłania przy skręcie, gdzie dochodzi do
martwicy)
-objawy:
" Brak apetytu
" Wzrost T i O
" Brak przeżuwania u krów
" Może dojść do wypadnięcia płodu do jamy brzusznej, obumarcie płodu- mumifikacja lub zapalenie
otrzewnej (zależy czy dojdzie do zakażenia)
-rozpoznanie: laparotomia diagnostyczna lub bad. Rektalne (wyczuwa się części płodu oddzielone od ręki
badającego tylko prostnicą)
-leczenie: laparotomia, wydobycie płodu i bł. płodowych, szycie lub amputacja macicy
7) Przedwczesne bóle porodowe
- parcia tłoczni brzusznej przy braku skurczów mm macicy i zamkniętej szyjce
-u krów pod koniec ciąży (8-14 dzień przed porodem)
-przyczyny:
Samoistne wnikanie wybrzuszenia macicy do j. miednicznej samo lub połączone z wgłobieniem pochwy ,
wzrost ciśnienia w j. miednicznej może powodować skurcze tłoczni; wklinowanie płodu w drogi rodne
Mogą się pojawić u samic leżących i zanikać przy wstawaniu
ROZPOZNANIE:
-bad. przez pochwę  zamknięta szyjka
-bad. przez prostnicę  brak skurczów macicy, obecność zachyłka macicy w j. miednicznej
LECZENIE:
-spędzanie zwierząt leżących
-zad wyżej płód nie wklinuje się
-znieczulenie nadoponowe o przedłużonym działaniu
21
8) Obrzęki ciążowe:
-zjawisko fizjologiczne  objawy zwiastunowe, sygnalizują zbliżający się poród (10-14 dni przed i po porodzie)
-większe u pierwiastek i krów wysokomlecznych
-czasem obrzęki są tak duże, że obejmują: srom, krocze, wymię, podbrzusze a nawet przedpiersie
-wymię w skrajnych przypadkach może pękać
-związane to jest z działaniem hormonów (estrogeny) na mm (rozluz
nienie)
LECZENIE:
- w naturalnych warunkach obrzęki ustępują tuż po porodzie (do 24 h)
- jeśli nie ustąpią  dużo ruchu, mała ilość podawanych płynów, środki moczopędne
Ciążowe zaburzenia przemiany materii:
Stany przedporażenne i porażenia podczas ciąży:
W okresie ciąży przed porodem można je zaobserwować. Są podobne do porażenia poporodowego (paresis
puerperalis)
Ich przyczyną są: zburzenia równowagi jonowej, osteomalacja (niedobór witaminy D) i prowadzą do
zalegania.
FIZJOLOGICZNY PRZEBIEG OKRESU POPORODOWEGO (puerperium)
KROWY:
Przez okres poporodowy należy rozumieć czas od chwili fizjologicznego odejścia łożyska do powrotu narządu do
stanu przedciążowego.
Procesy okresu poporodowego przebiegające w narządzie płciowym prowadzą do:
-inwolucji macicy = kurczenie = zwijanie (involutio uteri)
-wznowienia cyklicznej aktywności jajników
- regeneracji endometrium
-eliminacja bakteryjnego zakażenia macicy (zakażeniu temu ulega jama macicy we wczesnym okresie
poporodowym). Konsekwencją tych zjawisk jest doprowadzenie narządów płciowych do morfologicznego i
funkcjonalnego stanu, który umożliwia zapłodnienie i rozwój ciąży.
Przebieg inwolucji macicy:
-W pierwszych dniach po porodzie inwolucja macicy przebiega szczególnie szybko (najbardziej intensywne skurcze
miometrium wynikają z wysokiego poziomu estrogenów oraz stymulacji przez PGF2)
-Badanie per rectum  podłużne fałdy z wyraz
nym zgrubieniem ścian świadczą o prawidłowej kurczliwości macicy
-2-3 tydzień po porodzie  zwolnienie kurczenia się macicy.
- zakończenie inwolucji 22-30 dni po porodzie (ok25)  stwierdzone per rectum
-najwcześniej u pierwiastek
-dłużej u wieloródek
- do 30 dnia NIE kryć krowy!!
Okres poporodowy - trwa u krów 6-7 tyg.  wyróżnia się 3 fazy:
1. Wczesny okres poporodowy
-do 10 dni po porodzie
- badaniem per rectum:
" Obecność podłużnych fałdów na macicy  prawidłowa kurczliwość
" Macica nie mieści się w dłoni
" Macica zwisa do jamy brzusznej
" Wyczuwalna zawartość płynu
" Lochia poporodowe: 1- 2 dni czerwono-brązowy, bezwonny, ciągliwy; póz
niej żółtawy
" Pęcherzyki na jajniku przeciwnym do tego, który zawiera ciałko żółte
22
2. Faza pośrednia = kliniczny okres poporodowy
-trwa 3-4 tyg. (do 30 dnia po porodzie)
-badanie per rectum:
" Zakończenie inwolucji macicy
" Wypływ 9-12 dnień  krwisty, a z czasem klarowny procesy regeneracyjne na brodawkach
" Koniec wypływu po 15 dniu po porodzie
" Jajniki - ok 21 dnia pierwsza owulacja, ale z reguły brak objawów zew.  cicha ruja
3. Faza póz
na = całkowity okres poporodowy = pełne puerperium
- trwa do 45 dnia po porodzie
- zakończenie regeneracji bł.śluz. Macicy
- krótki cykl ok 17 dni  druga wyraz
na ruja ok 30-40 dnia po porodzie
-Zakończenie inwolucji macicy stwierdzane bad. Per rectum przypada zwykle na 22-30 (śr. 25) dzień po porodzie, tj.
Powraca ona swymi ramionami do stanu sprzed ciąży.
- Badaniem rektalnym można wtedy stwierdzić, że macica jest obejmowalna dłonią, leży w jamie macicy lub na
pograniczu jamy miednicznej i jamy brzusznej. Rogi są zwykle symetryczne. Jeśli była to kolejna ciąża, to ciężarny
jest większy.
-Zakończenie inwolucji macicy nie świadczy jednak o tym, że może dojść do zapłodnienia, bo nie nastąpiła jeszcze
regeneracja endometrium.
Dni po
Faza porodzie Macica Lochia Jajniki
(pp)
W badaniu W pierwszych 2-3
rektalnym nie dniach Rozwój
Wczesny
mieści się w dłoni, czerwonobrązowe, pęcherzyków na
okres Do 10 dnia
pomarszczona różnie ciągliwe. jajniku przeciwny do
poporodo pp
zwisa do jamy Potem bardziej tego który zawiera
Kliniczny wy
brzusznej, klarowne, w mniejszej ciałko żółte.
okres
wyczuwalny płyn ilości
Całkowity poporodo
Ok. 9-12 dnia pp znów
okres po wy
Zakończenie wypływ krwawy, z Pod koniec 3
porodowy
Do 30 dnia inwolucji czasem staje się tygodnia pierwsza
(pełne
pp wyczuwalne per klarowny. U zdrowej owulacja bez
puerperium)
rectum krowy wypływy kończą objawów rujowych
się ok. 15 dnia pp.
SKRÓCONY CYKL
Zakończona (ok. 17 dni).
Do ok. 45
regeneracja błony Między 30-40 dniem
dnia pp
śluzowej macicy pierwsza wyraz
na
ruja.
Przebieg cyklicznej aktywności jajników u krów po porodzie:
" 4-10 dni po porodzie  na jajnikach zaczynają rozwijać się pęcherzyki (częściej na jajniku przeciwnym do
tego, na którym jest ciałko żółte)
" U większości krów dopiero pod koniec 2 lub na początku 3 tyg. Po porodzie pojawiają się na jajnikach duże
pęcherzyki (osiągają średnicę powyżej 10 mm)  obecność tych pęcherzyków jest niezbędna do wystąpienia
owulacji
" Koniec 3 tygodnia I owulacja
" Skrócony cykl 16-17 dni
" II owulacja  krowa nie powinna być kryta lub inseminowana
" Normalny cykl 21 dni
" III owulacja 8-9 tydzień po porodzie  krycie lub inseminacja
Często w okresie poporodowym stwierdza się u krów obecność cyst na jajnikach. Jednak stan ten nie musi być
patologią, bo większość torbieli w tym okresie przejściowym samoistnie zanika. Czasem uważa się, że cysty
rozwijają się, gdy przedwcześnie zostanie wznowiona czynność sekrecyjna jajników (dojrzewanie pęcherzyków i
23
produkcja estrogenów jeszcze przed osiągnięciem pełnej gotowości osi podwzgórze-przysadka-jajniki do
odpowiedzi w postaci wyrzutu pulsacyjnego LH do krwiobiegu). Wielu uważa, że powstawanie i zanikanie cyst w
tym czasie jest następstwem powrotu do normalnej gry hormonalnej (do 50 dnia po porodzie fizjologicznie).
Czynniki wpływające na przebieg inwolucji macicy:
" Wiek  szybciej u pierwiastek
" Ssanie przez cielę przyspiesza inwolucję macicy (wydzielanie oxytocyny)
" Częstotliwość dojenia  częste dojenie przyspiesza (wydzielanie oxytocyny)
" Szybkość powrotu cyklicznej aktywności jajników  im szybciej jajniki stają się aktywne, tym szybciej postępuje
inwolucja
" Klimat  ekstremalne temperatury opóz
niają inwolucję
" Stres  szczególnie we wczesnym puerperium opóz
nia inwolucję; pod wpływem stresu dochodzi do uwalniania
adrenaliny i noradrenaliny hamują kurczenie mięśniówki macicy; pobudzenie rec. Atonia macicy, dlatego w
celu przywrócenia kurczliwości stosowane są blokery receptorów np. Simpalon
" Pora roku  prawdopodobnie inwolucja jest szybsza wiosną niż latem
" Choroby okresu okołoporodowego  opóz
niają inwolucję np. Ciężki poród, zatrzymanie łożyska, choroby
metaboliczne wynikające ze złego żywienia (zespół tłustej krowy), niedobór Ca
Inwolucji macicy po porodzie towarzyszy wydalanie na zewnątrz poporodowych odchodów macicznych (lochii)
Skład lochii:
-resztki wód płodowych
-śluzy
-komórki nabłonkowe ze złuszczającej się warstwy matczynej łożyska
-elementy morfotyczne krwi
Wydalanie lochii:
- Przez pierwsze 2-3 dni po porodzie lochie są obfite, ciągliwe, barwy brązowo-czerwonej.
- Potem stają się bardziej klarowne (żółtawe), konsystencji płynno-ciągliwej o zmniejszonej ilości (do 8-9 dnia).
-Ok. 10 dnia po porodzie  uwalnianie nekrotycznych mas z powierzchni brodawek macicznych, początkowo jako
wypływ krwisty, potem klarowny o konsystencji płynnej.
W fizjologicznym przebiegu okresu poporodowego bezwonne wypływy kończą się 14-15 dnia po porodzie.
Poporodowa regeneracja błony śluzowej macicy:
" Przez pierwsze 2 dni po porodzie dochodzi do zmian degeneracyjnych w obrębie zmniejszających się brodawek
macicznych
" Początek 2 tyg. Po porodzie  oddzielanie się do jamy macicy nekrotycznych mas pokrywających powierzchnię
brodawek; część zostaje wchłonięta, część wydalona z krwistymi wydalinami (ok. 10 dnia)
" Przełom 2-3 tyg. Po porodzie  pokrywanie nabłonkiem powierzchni  odsłoniętych brodawek macicy
" 45-50 dzień po porodzie  kompletna odnowa struktury błony śluzowej (w tym odnowa gruczołów
endometrium);
Dopiero wtedy krowa staje się zdolna do ponownego zajścia w ciążę!!!
Eliminacja zakażenia bakteryjnego macicy:
Podczas fizjologicznego przebiegu ciąży macica jest wolna od bakterii, bo wnętrze jest chronione przez
zamkniętą szyjkę macicy i śluzowy czop (korek) zamykający szyjkę macicy. Gdy drogi rodne są otwarte (podczas
porodu, odchodzenia łożyska i w okresie poporodowym), możliwe jest zakażenie macicy.
Największe nasilenie namnażania się drobnoustrojów jest ok. 10 dnia po porodzie  nawet przy
fizjologicznym przebiegu puerperium. Flora bakteryjna jest mieszana  są to gł. Gronkowce, paciorkowce, E. Coli,
Proteus, Actinomyces puogenes. W miarę upływu czasu od początku postępującej inwolucji macicy i występowania
kolejnych rui, drobnoustroje te są eliminowane. Związane jest to z efektem samooczyszczania się macicy. Wysoki
poziom estrogenów w kolejnych okresach okołorujowych stymuluje fagocytozę w obrębie endometrium. Stąd też
sama obecność drobnoustrojów w macicy w okresie okołoporodowym nie może być traktowana jako zjawisko
patologiczne. Dopiero pojawienie się klinicznych objawów zakażenia może świadczyć o zapaleniu macicy.
24
Wykład 7 15.04.2015
Zatrzymanie łożyska retentio secundinarum:
" W większości przypadków błony płodowe odchodzą do 10 h po wydaleniu płodu (najczęściej w 4-6 h); o
zatrzymaniu łożyska mówimy, gdy błony płodowe nie odejdą do 12h
" Najczęściej występująca komplikacja 3 fazy porodu i okresu poporodowego
" Dotyczy kilku-kilkunastu procent krów w stadzie
" Są lata ze znacznie większym odsetkiem występowania zatrzymania
" Zwykle nie powoduje wyraz
nych zaburzeń stanu ogólnego zwierzęcia z wyjątkiem spadku wydajności
mlecznej
" Wyjątkowo może być przyczyną śmierci wskutek intoksykacji związanej z poporodowym zapaleniem
macicy (posokowate zapalenie)
" Następstwa:
" Ostre, potem przewlekłe stany zapalne macicy
" Często torbielowatość jajników
" Inne zmiany prowadzące do obniżenia płodności lub niepłodności
" Następstwa prowadzą do:
" Póz
niejszego rozpoczęcia cyklu
" Obniżenia wskaz
nika ciąży
" Wzrostu indeksu inseminacyjnego (więcej kryć)
" Przedłużenia okresu międzywycieleniowego (powyżej 400 dni)
" Odległe skutki:
" Zaburzenia w przebiegu następnej ciąży
" Wzrost liczby przedwcześnie brakowanych rój
" Krowy, które przeszły zatrzymanie łożyska częściej ronią lub rodzą martwe cielęta
Etiologia:
" Nie jest dokładnie poznana
Przyczyny:
" Czynniki zakaz
ne (bruceloza, choroba mątwikowa, choroba rzęsistkowa, leptospiroza,
mikoplazmoza, zakażenia grzybicze i inne)
" Czynniki niezakaz
ne
" Czynniki organiczne (wrodzone wady macicy, zmiany pozapalne, blizny po zabiegach i urazach,
nowotwory  nie mają większego znaczenia)
" Czynnościowe (ciąża mnoga, przedłużony poród, zbyt duży płód  istotna rola)
" Czynniki lokalne/miejscowe (dotyczące macicy- łożysko błoniaste, łożysko rozsiane  nie mają
większego znaczenia)
" Pierwotną przyczyną jest niedostateczne rozluz
nienie połączeń między kosmkami a kryptami (między
częścią matczyną a płodową)
" Czynniki usposabiające:
" Zaburzenia hormonalne
" Zaburzenia immunologiczne
" Stres
" Niedobory energetyczne
" Niedobory antyoksydantów
" Deficyt makro- i mikroelementów
" Porody przedwczesne, indukowane (po podaniu prostaglandyn, kortykosterydów)
" Wydłużenie ciąży
" Choroby metaboliczne
" Kiedyś istotną rolę w zatrzymaniu łożyska odgrywały choroby zakaz
ne, gł. Bruceloza; obecnie bardzo
ważną rolę odgrywają czynniki niezakaz
ne w tym choroby metaboliczne, są one:
25
" Przyczyna atonii lub hipotonii macicy�opóz
nienie inwolucji i opróżnienia z poporodowych lochii
" Niedojrzałość łożyska (krótsza ciąża)  w wyniku zaburzeń hormonalnych i metabolicznych (obecnie
główna rola)
" U krów dochodzi do zmian immunologiczno-hormonalnych:
" Niższe stężenie IL-6 we krwi
" Wyższy stosunek estrogenów do progesteronu
" Wolne rodniki tlenowe
" Produkty peroksydacji
" Osłabienie motoryki, niedobory mineralno-witaminowe (Se, wit. A i E)
" Proces wydalania łożyska po porodzie obejmuje utratę przylegania części płodowej i matczynej oraz
kurczliwość mięśniówki macicy, która ułatwia usunięcie błon płodowych z tego narządu
" Utrata przylegania między częścią płodową i matczyną związana jest z dojrzewaniem łożyska  zaczyna się
przed końcem ciąży (ok. 260 dnia) i kończy się 3-5 dni przed porodem
" Proces dojrzewania łożyska polega na spłaszczeniu i zaniku nabłonka krypt brodawek macicznych,
przejściu łożyska nabłonkowo-kosmówkowego (typowego dla okresu ciąży) w łożysko łącznotkankowo-
kosmówkowe co warunkuje jego wydalenie po porodzie oraz gromadzeniu kolagenu w liścieniach i
brodawkach
" Krowy posiadają łożysko liścieniowate, w którym kosmki kosmówki płodu (liścienie) przylegają ściśle do
brodawek macicznych tworząc łożyszcza, które są ze sobą połączone włóknami kolagenu (przerwanie ich 
główny czynnik oddzielenia łożyska)
" Dalsze sugerowane zmiany prowadzące do oddzielenia się błon płodowych: obliteracja światła naczyń
łożyska przez hialinizację ich ściany i proliferację tkanki łącznej
" Dojrzewanie obejmuje obrzęk tkanki łącznej matczynej części łożyska (absorpcja wody przez komórki tkanki
łącznej)
" Po dojrzeniu łożyska zmiany ciśnienie macicy podczas jej skurczów, w czasie porodu, powodują dalsze
osłabienia połączeń
" Pęknięcie pępowiny prowadzi do odpływu krwi z łożyska, anemizację kosmków ą� ich obkurczanie i
wysuwanie się z krypt brodawek macicznych
Inne czynniki biorące udział w odchodzeniu łożyska:
- gromadzenie się kolagenu w liścieniach i brodawkach macicznych
- w nabłonku kosmka przed porodem są liczne dwujądrzaste komórki olbrzymie, które w miarę zbliżania się
terminu porodu, przechodzą do części matczynej łożyska u krów z zatrzymaniem łożyska stwierdza się liczne
dwujądrzaste komórki w kosmkach; u krów, u których odeszło łożysko  brak lub nieliczne komórki
- procesy immunologiczne związane z niezgodnością tkankową między matką a płodem (z płodową częścią łożyska)
 matczyne immunologiczne rozpoznanie zgodności antygenów MHC klasy I. Uważa się, że zgodność, która zakłada
genetyczne podobieństwo w MHC w określonym obszarze chromosomu między matką i płodem powoduje złą
reakcję układu immunologicznego matki na antygeny płodowe.
- leukocyty mogą przechodzić z krwi łożyszcz do krwi płodu (chemotaksja); część płodowa przyciąga je silniej niż
część matczyna; wyraz
ny spadek chemotaksji u samic z zatrzymaniem łożyska
- proteiny między nabłonkami części matczynej i płodowej
26
-czynniki immunologiczno-hormonalne:
" Estrogeny  mają warunkować prawidłowe odchodzenie łożyska (uwalniają hydrolazy wpływające na
dojrzewanie łożyska)
" Interleukiny
" Kortyzol
" Serotonina  bierze udział w przyczepności łożyska przez wspomaganie proliferacji komórek łożyska i
inhibicję metaloproteinazy macierzy zewnątrz kom (MMP). Przed porodem ilość serotoniny spada ą�
sprawna separacja i wydalenie łożysk
" Progesteron
" Krowy z zatrzymaniem łożyska mają podwyższony poziom kortyzolu
" Prostaglandyna (PGF2a)  stężenie w tkankach macicy i łożyska jest niższe u krów z zatrzymaniem łożyska
niż u samic, u których prawidłowo odeszły błony płodowe. Inicjuje skurcze macicy, wywołuje lize ciałka
żółtego, co prowadzi do wydzielania relaksyny i dalszego spadku stężenia progesteronu.
" Następstwem sekrecji relaksyny i spadku progesteronu jest wzrost aktywności kolagenazy
Czynnik bezpośrednie utrudniające oddzielanie się błon płodowych:
- atonia macicy
- rozwój martwicy w obrębie łożyszcz
- obrzęk kosmków
- proliferacja nabłonka brodawek macicy
- przekrwienie, zapalenie łożyska
- niedojrzałość łożyska (indukcja płodów)
- niedobory Se, wit. A i E
Podział łożysk:
Ze względu na wygląd makroskopowy i łatwość oddzielenia łożyska:
cienkie i trudne do usunięcia
grube i łatwe do usunięcia
o wyglądzie półpłynnych żółtawych mas, żylaste błony ze słabo wyrażonym gniciem
Kliniczny podział zatrzymania:
ostre:
- objawy ogólne
- następstwo zakażenia i toksykacji
przewlekła:
- przekracza normalny okres poporodowy
- często dochodzi potem do zapalenia błony śluzowej macicy i zaburzeń funkcji jajników
ROZPOZNANIE
- wywiad
- wyniki badania klinicznego (często krowa zjada łożysko)!!
- fizjologicznie błony płodowe odchodzą w ciągu 0,5-8 h po wyparciu płodu
- zatrzymanie  nieodejście błon płodowych w ciągu 12h (wg. Większości z
ródeł), ale można też spotkać się z
większymi przedziałami czasowymi  nawet do 48h
- należy rozewrzeć szyjkę macicy i sprawdzić
27
LECZENIE:
-obecnie:
" Metoda radykalna - manualne usunięcie łożyska
" Metoda zachowawcza:
" Pozostawienie błon płodowych i stosowanie leków przeciwbakteryjnych parenteralnie lub
domacicznie oraz leków kurczących macicę
" Może być z leczeniem lub bez leczenia (rzadko, podaje się tylko środki kurczące macicę)
pozostawiając łożysko in situ aż do spontanicznego wydalenia (po 4-10 dniach lub póz
niej)
Metoda radykalna:
W Polsce w praktyce najczęściej stosowaną metodą leczenia zatrzymania łożyska jest jego ręczne odklejenie
połączone z domacicznym podaniem środków przeciwbakteryjnych. Czasem takie same wyniki uzyskuje się
niezależnie od tego czy odkleja się łożysko czy nie (uważa się tak od 10 lat). Stwierdzono bowiem, że płodność krów
z zatrzymaniem łożyska, bez względu na to czy odklejamy je czy nie, jest podobna lub nawet lepsza!!! Dzieje się tak,
bo w czasie manualnych czynności dochodzi po kilku dniach do pogorszenia stanu zwierzęcia. Manipulacje te
upośledzają fagocytozę niezbędną do oczyszczania łożyska i eliminacji zanieczyszczeń. Jeśli łożysko odklejane jest
długo (dłużej niż 10 min.), to dochodzi do urazu w obrębie endometrium  ułatwia to wchłanianie do krwi toksyn i
drobnoustrojów chorobotwórczych. Badania wskazują, że jest wzrost częstotliwości infekcji macicy i ostrzejszy
przebieg u krów z odklejonym łożyskiem niż u krów, u których zaniechano tego.
Ręcznie odklejamy łożysko wtedy, gdy:
" Jest ono grube
" Zabieg da się przeprowadzić szybko, bez urazowo i całkowicie
Przeciwwskazania u krów  zaburzenia stanu ogólnego zwierzęcia - macica jest wtedy bardziej podatna na
uszkodzenia; najpierw leczenie ogólne (z antybiotykoterapią włącznie).
Czas przystąpienia do zabiegu:
" Najczęściej 2-3 dnia po porodzie ze względu na łatwiejsze odklejenie błon płodowych z brodawek. W
międzyczasie dochodzi do zakażenia macicy  leczenie miejscowe. W przypadku intoksykacji  leczenie
ogólne
" W Anglii nawet 4 dnia  gdy krowa dobrze się czuje
" Dobrze by było, gdyby w pierwszym dniu po porodzie, po badaniu per vaginam, ewentualnie odkleić
łożysko; jednak z reguły kończy się to niepomyślnie, bo są jeszcze silne połączenia między częścią płodową
a matczyną łożyska
Obecnie przeprowadza się próbę odklejenia łożyska po 12h. Jeśli są silne połączenia, należy podać preparat
przeciwbakteryjny i ponowić próbę.
Przed odklejeniem łożyska można podać do macicy 0,5-1 ml 1% Vagothylu 20-30 min. Przed odjęciem łożyska;
błony płodowe są wtedy bardziej jędrne i łatwiej je wyjąć.
Czas trwania odklejania łożyska:
" Nie dłużej niż 10 min ( dawniej max 20-30 min)
" Jeśli nic nie odejdzie, ponowić następnego dnia lub za 2 dni
" A
ożysko pozostawić w szyjce macicy lub na zewnątrz, wtedy nie zamknie się szyjka
" Jeśli odklejanie trwa dłużej niż 10 min., powstają urazy i dochodzi do niszczenia fagocytozy
" Jeśli nie można wprowadzić ręki do macicy (zamknięta szyjka), należy pozostawić łożysko aż do naturalnej
separacji po 6-10 dniach; wskazane jest włożenie kilku pałeczek z antybiotykami i kontrolowanie stanu
ogólnego zwierzęcia
Czynniki wpływające na efektywność leczenia metodą radykalną:
" Sposób odklejania (ostrożnie)
" Czas  ok. 3 doby po porodzie (liczne kontrowersje)
" Obecnie zaleca się próbę po 12h i ewentualnie po2-3 dniach
28
Metoda zachowawcza.
" Stosowanie leków
" Niestosowanie leków  raczej się tak nie robi
Leki:
" Środki przeciwbakteryjne
" Antybiotyki (tetracyklina, amoksycylina, ampicylina, neomycyna, cefalosporyny)
" Miejscowo lub ogólnie
W niektórych krajach nie odkleja się łożyska, tylko odcina kikut i podaje środki przeciwbakteryjne. A
ożysko odchodzi
6-10 dnia po porodzie.
Zapobieganie:
1. Brak zapobiegania swoistego ze względu na złożoną etiologię
2. Właściwe żywienie
3. Eliminacja stresu
4. Właściwe obchodzenie się ze zwierzęciem
5. Warunki higieniczne
6. Odpowiednie legowisko
7. Odpowiednia dawka pokarmowa (wszystkie składniki mineralne  Se, b-karoteny i witaminy  E, A)
8. Stymulacja kurczliwości mięśniówki, gdy był ciężki poród
9. Podwyższenie ogólnej odporności
10. Ruch podczas ciąży!!!
11. Jeśli po porodzie trzyma się cielęta przy matkach i ssą one w pierwszych godzinach po porodzie, to działa to
stymulująco na wydzielanie oxytocyna i powoduje łatwiejsze odchodzenie łożyska
12. Antyoksydanty (selen, wit. A i E) ograniczenie wolnych rodników, bo mają negatywny wpływ na mechanizmy
obronne, a w skutek peroksydacji lipidów prowadzą do ograniczenia syntezy hormonów sterydowych
29
Wykład 8 29.04.2015
ZAPALENIE MACICY W OKRESIE POPORODOWYM U KRÓW
Cechą charakterystyczną bydła jest niemalże stała obecność bakterii w świetle macicy w ciągu dwóch pierwszych
tygodni po porodzie !!!!
Choć zawsze uważa się, że organizm krowy skutecznie usuwa znajdujące się w drogach rodnych drobnoustroje,
szczególnie w porównaniu z klaczą, jednakże obecnie u wysokowydajnych krów mlecznych proces ten nastręcza
coraz więcej problemów. W istocie prowadzi to, w nowoczesnych stadach bydła mlecznego, do zwiększania się
liczby krów dotkniętych zaburzeniami okresu poporodowego.
Zapalenie macicy w okresie poporodowym występują u 10-30% krów
W niektórych stadach zwłaszcza wysokoprodukcyjnych może dotyczyć 30-50% a nawet większego odsetka zwierząt.
Czynniki wpływające na występowanie metritis puerperalis:
1. Ciężki przedłużający się poród
2. Zatrzymanie łożyska
3. Poród przedwczesny
4. Poród mnogi
5. Poronienie
6. Urodzenie martwego lub niezdolnego do życia płodu
7. Udzielenie niefachowej pomocy porodowej (infekcje)
Czynniki patogenetyczne metritis:
1. Zaburzenia regulacji hormonalnej
2. Choroby metaboliczne
3. Niedobory mineralno-witaminowe
4. Współistniejące infekcje innych narządów
Podstawową rolę odgrywa atonia uteri !!!!!!!
Poporodowe zapalenie macicy może występować też po porodzie fizjologicznym (szczególnie u krów z wysoką
wydajnością mleczną)
Aktywność bójcza neutrofili badana u wysoko produkcyjnych krów mlecznych w okresie okołoporodowym (wykres)
W 1 tygodniu po porodzie jest bardzo istotny spadek odporności
Następstwa metritis:
1. Wydłużenie okresu międzyciążowego
2. Wzrost indeksu inseminacyjnego
3. Obniżenie wskaz
nika ciąży
4. Przewlekłe zapalenia błony śluzowej macicy (endometritis)  powód trudności w zajściu w następną ciążę
5. Torbielowatość jajników
6. Niekiedy trwała niezdolność krowy do zajścia w ciążę
W ostatnich latach upowszechnia się podział zapaleń macicy, bazujący łącznie na przebiegu klinicznym i terminie
występowania choroby.
Zgodnie z poczynionymi ustaleniami stany zapalne macicy występujące do 21 dnia po porodzie określane są
terminem metritis, ponieważ w tym okresie po porodzie występuje z reguły zapalenie wszystkich warstw ściany
macicy.
30
Kliniczna postać metritis jest to zwykle ostra postać zapalenia macicy występująca w czasie pierwszych 21 dni po
porodzie (najczęściej między 4 a 10 dniem po porodzie). Towarzyszy temu powiększenie macicy, nasilony wyciek
czerwono-brunatnej, wodnistej do ropnej wydzieliny o nieprzyjemnym zapachu. Mogą wystąpić ogólne objawy
chorobowe (brak apetytu, obniżona produkcja mleka, toxemia) i podwyższenie ciepłoty wewnętrznej ciała powyżej
39,5oC.
Kliniczne metritis często łączone jest z :
- zatrzymaniem łożyska
- ciężkim porodem
- porodem martwego płodu
- ciążą bliz
niaczą
Choroba pojawia się zwykle pod koniec pierwszego tygodnia po wycieleniu.
W zależności od stopnia nasilenia objawów chorobowych zapalenie macicy (metritis) dzieli się na 3 stopnie:
1. Stopień (CM  1) : zaliczane są tu zwierzęta bez objawów ogólnych, z nienormalnie powiększoną macicą i
ropnym wyciekiem z macicy stwierdzanym w pochwie w czasie do 21 dni po porodzie
2. Stopień (CM  2): zaliczane są tu zwierzęta z nienormalnie powiększoną macicą, nasilonym cuchnącym,
koloru czerwono-brunatnego wyciekiem z dróg rodnych oraz towarzyszącymi objawami ogólnymi,
umiarkowanie nasilonymi (podwyższona ciepłota ciała powyżej 39,5oC, osowienie, obniżona wydajność
mleczna) ( metritis puerperalis)
3. Stopień (CM  3): w tym stadium choroby dołączają się dodatkowo objawy toxemii (brak apetytu, zimne
kończyny, depresja. Stan ten zagrażać może życiu zwierzęcia i jest prognostycznie niepomyślny. (metritis
toxica)
Według wcześniejszego nazewnictwa poporodowe zapalenia macicy przebiegać mogą w formie:
- posokowatej (metritis ichor osa)
- ropnej (pyometritis)
- z silnie zaznaczonymi objawami ogólnymi (metritis toxica)
Kliniczna forma endometritis charakteryzuje się obecnością ropnego wypływu z macicy (>50% ropy), w czasie 21
dni i dalszych po porodzie lub śluzowo-ropnej wydzieliny (po około 50% ropy i śluzu) stwierdzonej w pochwie po 26
dniu po porodzie.
Choroba przebiega zazwyczaj bez zaburzeń stanu ogólnego krowy
Ropomacicze charakteryzuje się nagromadzeniem ropy w macicy, przy zamkniętej szyjce macicy i obecności ciałka
żółtego przetrwałego.
Subkliniczne endometritis:
Definiowane jest jako zapalenie błony śluzowej macicy, diagnozowane zwykle cytologicznie (obecność powyżej 18%
neutrofili w cytologicznych próbkach pobranych z macicy między 21 a 33 dniem po porodzie, powyżej 10%
neutrofili między 34 a 47 dniem po porodzie i powyżej 5% neutrofili po 50 dniu po porodzie) przy jednoczesnym
braku klinicznych objawów endometritis.
Z wydzieliny zapalnej pobranej z szyjki lub jamy macicy w okresie poporodowym izolowano drobnoustroje należące
do rodzaju Trueperella, Fusobacterium, Bacteroides, Clostridium, Escherichia, Proteus, a także Pasteurelle,
Pseudomonas, Staphylococcus, Streptococcus, Hemophilus, Candida i Aspergillus
31
Najczęściej stwierdzano zakażenia mieszane z udziałem bakterii beztlenowych i tlenowych, gram ujemnych i gram
dodatnich. Bakterie te stanowią także normalną florę bakteryjną macicy w okresie poporodowym.
Największą liczbę drobnoustrojów stwierdzono w pierwszych dniach po porodzie, w 3-4 tygodniu występowały
pojedyncze szczepy a 6-7 tygodniu po porodzie jama macicy powinna być już jałowa !!!!
Do namnożenia się drobnoustrojów i rozwoju procesu zapalnego dochodzi więc prawdopodobnie wskutek
zaburzenia procesu oczyszczania się macicy / atonia uteri /
Ostre poporodowe zapalenie macicy
Charakteryzuje się obecnością drobnoustrojów:
- z grupy coli
- G- beztlenowców
- T. pyogenes
- inne bakterie
Dominującą rolę odgrywają bakterie E.coli
- okres początkowy: intensywne namnażanie się pałeczek z grupy E.coli i beztlenowców
Drobnoustroje te produkują egzotoksyny i endotoksyny, które wchłaniając się do krwiobiegu prowadzą do
toksycznego zapalenia macicy wraz z towarzyszącymi objawami (podwyższenie CTO, wychudzenie, zahamowanie
laktacji, uszkodzenie wątroby, obrzęki i zapalenia stawów, niekiedy perimetritis i parametritis).
Dalsze następstwa metritis toxica to przewlekłe zapalenie macicy oraz cysty jajnikowe. Ten rodzaj zapalenia często
związany jest z zatrzymaniem łożyska.
- okres póz
niejszy (7-10 dni po porodzie)
Z macicy izolowane są:
- bakterie z grupy coli (w znacznie mniejszym stopniu)
Natomiast głównie T.pyogenes i Gram ujemne beztlenowce (Bacteroides  B. melenogenicus, B. fragilis;
Fusobacterium  F. necrophorum)
Współzależność między drobnoustrojami występującymi w macicy
Istnieje synergizm między Treuperella pyogenes a G- beztlenowcami (Bacteroides i Fusobacterium necrophorum)
Bacteroides melanogenicus ą� wytwarzają i uwalniają do środowiska substancje upośledzające zdolności
fagocytarne neutrofili
Bacteroides fragilis, Fusobacterium necrophorum ą� produkuje substancje o charakterze leukotoksyn, które mają
działanie cytotoksyczne w stosunku do komórek żernych układu immunologicznego
Trueperella pyogenes ą� wytwarza substancje działające jako czynnik wzrostowy sprzyjający namnażaniu
Fusobacterium necrophorum
Pomimo, że T. pyogenes i G- beztlenowce są powszechnie stwierdzanymi patogenami, nie mają zdolności
kolonizacji nienaruszonego endometrium i wymagają czynników predysponujących takich jak np. uszkodzone
endometrium aby doszło do trwałego zakażenia macicy.
32
Utrzymujące się zakażenie E.coli we wczesnym okresie poporodowym, prowadzi do uszkodzenia blony śluzowej
macicy i upośledzenia funkcji obronnych komórek układu immunologicznego. Wszystko to sprzyja póz
niejszej
kolonizacji endometrium przez T. pyogenes i beztlenowce oraz przejściu stanu ostrego w stan przewlekły.
Diagnostyka poporodowego zapalenia macicy
Charakterystycznym objawem metritis puerperalis jest wypływ cuchnącej brunatno-czerwonej lub białawej
wydzieliny z dróg rodnych
- badanie per vaginam
- badanie per rectum (decydujące)
Leczenie poporodowych zapaleń macicy
Jest z reguły postępowaniem wielokierunkowym nastawionym na:
- likwidację infekcji
- przywrócenie kurczliwości macicy
- pobudzenie mechanizmów obronnych
- odnowę nabłonka błony śluzowej
Idealna terapia powinna spełniać następujące kryteria:
- eliminować bakterie z macicy
- nie hamować lokalnych mechanizmów obronnych macicy
- nie powodować dużych strat w produkcji mleka
- przynieść ekonomiczną korzyść hodowcy (skracać okres międzyciążowy)
Stosowane obecnie strategie terapeutyczne można ująć w 3 główne metody postępowania:
1. Domaciczne wlewy antybiotyków lub nieantybiotykowych substancji antybakteryjnych
2. Ogólne stosowanie antybiotyków
3. Terapia hormonalna zmierzająca do luteolizy ciałka żółtego (PGF2ą) i indukcji owulacji (GnRH)
Rodzaj leczenie powinien zaś zależeć od stopnia zaawansowania procesu zapalnego.
Natychmiastowego oraz intensywnego leczenia ogólnego i miejscowego wymaga toksyczne zapalenie macicy
przebiegające z wyraz
nymi objawami ogólnymi w formie ostrego poporodowego zapalenia tego narządu.
Najważniejszym zabiegiem miejscowym jest lewarowanie zalegającej w jamie macicy wydzieliny, przepłukiwanie i
usuwanie płynu służącego do dezynfekcji. Do dezynfekcji można użyć słabych roztworów nadmanganianu potasu,
chlorhexydyny (0,2-0,5% roztwór) i jodu (działanie drażniące).
Terapia ogólna obejmuje:
1. Parenteralne podanie antybiotyków
2. Dożylne infuzje glukozy z elektrolitami
3. Podawanie środków kurczących macicę
4. Preparatów przeciwzapalnych
5. Preparaty osłaniające narządy miąższowe  wątrobę
Ogólne leczenie antybiotykami:
33
Powinno być brane pod uwagę wyłącznie u krów z ogólnymi objawami (zapalenie macicy 2 i 3 stopnia), zaś
zalecanymi do stosowania antybiotykami są penicyliny i cefalosporyny trzeciej generacji (ceftiofur), szczególnie ten
ostatni antybiotyk osiąga wysoką bakteriobójczą koncentrację w tkankach macicy i jest wysoce skuteczny w
leczeniu ostrego poporodowego zapalenia macicy.
Podstawowe znaczenie w leczeniu poporodowego zapalenia macicy, przede wszystkim posokowatego, odgrywa
przywrócenie normalnej kurczliwości macicy !!!!!
Do tego celu wykorzystywana jest oksytocyna i leki oparte na alkaloidach sporyszu. Należy pamiętać, że oksytocyna
działa w przypadku odpowiedniego poziomu estrogenów (do 3 dni po porodzie) zaś stres ogranicza jej działanie.
Skutkom stresu można zapobiec podając blokery receptorów beta np. Simpanorm Firmy FATRO.
Leczenie zapaleń macicy, którym nie towarzyszą objawy ogólne, polega na:
1. Domacicznym podawaniu środków przeciwbakteryjnych (po uprzednim wykonaniu antybiotykogramu)
2. Preparatów, których zadaniem jest opróżnienie patologicznej zawartości jamy macicy (beta blokery,
prostaglandyna)
Do macicy podawano:
Roztwory antybiotyków, barwników akrydynowych, środków dezynfekcyjnych, wyciągi ziołowe, hormony, witaminy
/połączenia różnych antybiotyków stosowano jedno- lub wielokrotnie
Najczęściej stosowano:
- aminoglikozydy
- tetracykliny
- antybiotyki �-laktamowe
Aminoglikozydy wykazują wysoką aktywność In vitro w stosunku do bakterii gram ujemnych, występujących w
wydzielinie zapalnej przy posokowatym zapaleniu macicy. Ich efektywność terapeutyczna spada jednak po
zmieszaniu z ropą. Z drugiej strony antybiotyki tej grupy uzyskują wysokie stężenia w błonie śluzowej macicy, a
wyniki leczenia przy użyciu streptomycyny i neomycyny są bardzo dobre. Według niektórych neomycyna jest
jedynym antybiotykiem przeznaczonym do leczenia zapalenia macicy u krów.
Tetracykliny były najczęściej stosowane w terapii zapalenia macicy u krów. Domacicznie podawano 0,5 do 5g,
najczęściej w roztworze wodnym. Skuteczność ich ulega znacznemu zmniejszeniu w stanach ropnych. Antybiotyki
tej grupy powodują też silne podrażnienie błony śluzowej oraz działają immunosupresyjnie. Dobre efekty przynosi
natomiast ogólne podawanie teracyklin (wysokie stężenie w błonie śluzowej macicy)
Penicylina pomimo, że nie drażni błony śluzowej, ma ograniczone zastosowanie z powodu oporności
drobnoustrojów, wiele bowiem bakterii obecnych w macicy we wczesnej fazie poporodowej produkuje
penicylinazę. Antybiotyk ten cechuje się wysoką skutecznością w odniesieniu do bakterii z rodzaju Trueperella,
Fusobacterium, Bacteroides oraz paciorkowców i gronkowców, które są przyczyną zapaleń ropnych. Domaciczne
podawano od 1 do 10 mln penicyliny w wodzie destylowanej lub fizjologicznym roztworze NaCl.
Biorąc pod uwagę fakt, że podawane preapraty powinny być skuteczne w stosunku do bakterii znajdujących się w
macicy, nie drażnić endometrium i nie obniżać aktywności leukocytów, powinno się wyłączyć z terapii :
- aminoglikozydy
- nitrofurany
- sulfonamidy, które są mało aktywne w obecności krwi, ropy oraz rozpadających się tkanek i komórek.
Według niektórych autorów, antybiotykami z wyboru są oksytetracyklina i cefalosporyna.
34
W leczeniu miejscowym poporodowych zapaleń macicy zastosowanie mają takie środki dezynfekcyjne jak  z tym
przy ostrych stanach bardzo uważać, raczej przy stanach przewlekłych !!
1. Roztwory jodu
2. Chlorheksydyny
3. Rivanolu (wydziela się z mlekiem dłużej niż 5 dni, stąd też nie powinien być wprowadzony domacicznie ) -
NIE używać !!!!
Oprócz niszczenia drobnoustrojów preparaty te, szczególnie w wyższych stężeniach powodują podrażnienia, a
nawet martwicę błony śluzowej macicy.
Drażniące działanie w/w preparatów posiada też wpływ korzystny. Następstwem infuzji płynu Lugola oraz
podrażnienia jest wydzielanie odpowiednio dużej ilości prostaglandyny F2ą, co prowadzi do luteolizy i początku
nowego cyklu.
Biorąc pod uwagę różnorodne działanie tych preparatów antybakteryjnych, zarówno korzystne jak i niepożądane,
nie powinny być one rutynowo stosowane u krów we wczesnym okresie poporodowym !!!!!
Alternatywą leczenia miejscowego jest terapia hormonalna, zaś powszechnie zalecanymi preparatami są
prostaglandyny.
Wykazano, ze najlepszą metodą leczenia stanów zapalnych jest indukcja rui poprzez:
- iniekcję prostaglandyny F2ą w odstępie 9-10 dni / liza ciałka żółtego > wydzielanie estrogenów, stymulacja
skurczów mięśniówki macicy i pobudzenie naturalnych mechanizmów obronnych. Jednocześnie podawanie
prostaglandyny F2ą oraz preparatów przeciwbakteryjnych.
Stosowanie PGF2ą jest metodą z wyboru w leczeniu ropomacicza, ale wykazano także, że 1-2 krotnie podanie tych
hormonów w odstępie 10-14 dni było także skuteczne w leczeniu innych stanów zapalnych macicy. Najlepsze
efekty uzyskiwano u krów z ciałkami żółtymi.
W celu pobudzenia czynności jajników u leczonych krów stosowano preparaty GnRH.
Z uwagi jednak na ryzyko wywołania ropomacicza oraz niską skuteczność u wysokowydajnych krów z niedoborami
energetycznymi, preparaty te nie znalazły szerszego zastosowania w terapii poporodowych zapaleń macicy u krów.
U części krów prawidłowo odżywionych może dojść do samoistnego ustąpienia zapalenia śluzowo-ropnego, a
wyjątkowo ropnego w wyniku współdziałania układu hormonalnego i obronnego
Reasumując można stwierdzić, że w ciężkich przypadkach przebiegających z objawami ogólnymi poporodowe stany
zapalne macicy 2 i 3 stopnia wymagają intensywnego leczenia antybiotykowego zarówno miejscowego jak i często
ogólnego.
W lżejszych przypadkach, przy zachowanej inwolucji macicy, można rozważyć możliwość odstąpienia od wlewów
domacicznych w zamian zaś podać preparaty PGF2ą. Zalecenia w kontekście leczenia metritis 1 stopnia nadal są
kwestią sporną (możliwość samowyleczenia)
Profilaktyka poporodowa zapaleń macicy powinna polegać na:
1. Prawidłowym żywieniu i utrzymaniu krów
2. Eliminacji skutków ketozy i kwasicy metabolicznej jeszcze przed porodem i tuż po porodzie (leczenie)
3. Usprawnienie inwolucji macicy po porodzie (oksytocyna, beta blok ery)
4. Pobudzenie obrony nieswoistej (np. przez zastosowanie immunostymulatorów)
5. Prawidłowy nadzór nad przebiegiem porodu i okresu poporodowego
35
PORAŻENIE POPORODOWE (ostra hipokalcemia kliniczna)
Choroba ta będąca zaburzeniem metabolicznym, spowodowana jest przede wszystkim gwałtownym obniżeniem
poziomu wapnia we krwi.
Nagłe obniżenie stężenia wapnia we krwi związane z rozpoczęciem laktacji spowodowane jest jego
przechodzeniem w dużych ilościach do mleka przy niewystarczającej mobilizacji tego pierwiastka z rezerw
ustrojowych.
Upośledzenie procesów wchłaniania i resorpcji Ca z kości, obserwowane u krów po porodzie, jest następstwem
niedostosowania układu sterującego złożonego z parathormonu i kalcytoniny oraz aktywnego metabolitu witaminy
D3 tj. .. 25 dwuhydroksycholekalcyferonu
Stan zaburzeń w układzie homeostatycznym Ca powstaje zwykle na skutek błędów popełnionych w żywieniu krów
w okresie zasuszenia !!
Kiedy krowa przed porodem pobiera paszę bogatą w wapń, jej dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek może
być pokryte całkowicie przez jego bierną absorpcję z diety. Aktywny transport Ca z diety i mechanizmy resorpcji
wapnia z kości są zatem homeostatycznie zahamowane i stają się nieczynne. Dlatego też, krowa po wycieleniu nie
jest zdolna do wykorzystania zasobów Ca z kości oraz do zwiększenia jego absorpcji z jelit.
Niedostatek wapnia pobudza wydzielanie PTH, który uaktywnia absorpcję i zwiększa uwalnianie rezerw Ca z układu
kostnego oraz hamuje jego wydalanie z moczem.
Proces uwalniania jonów Ca z kości możliwy jest jednak dopiero po 48h działania hormonu !!!!!!
Resorpcję wapnia z pp, poprzez tworzenie w bł. Śl. Jelita cienkiego swoistych połączeń białkowo-wapniowych
umożliwiających czynny transport tego pierwiastka ze światła jelita zwiększa aktywny metabolit witaminy D3.
Porażenie poporodowe występuje najczęściej w okresie 48-72h po porodzie, ale może dotykać także krowy przed
porodem, a nawet w szczycie laktacji.
Najbardziej podatne są zwierzęta wysokomleczne, w okresie życia sprzyjającym takiej produkcyjności  trzecia i
następna laktacja
Objawy kliniczne:
W początkowym okresie choroby na pierwszy plan wysuwają się niespecyficzne objawy chorobowe, zgłaszane
najczęściej jeszcze przez samego właściciela zwierząt w trakcie przeprowadzonego wywiadu. Są to :
�� Nietypowe zachowanie zwierzęcia w postaci osłabionego apetytu lub jego całkowity brak
�� Ograniczone pragnienie
�� Brak przeżuwania
�� Różnego stopnia zaburzenia w wydajności mlecznej
W badaniu klinicznym krowy stwierdza się dodatkowo posmutnienie lub apatię, ochłodzenie powierzchownych
partii ciała oraz brak oddawania kału i moczu.
Po okresie zwiastunowym, ze względu na postępujący szybko spadek poziomu wapnia w płynach
zewnątrzkomórkowych, mogą rozwinąć się 2 postaci kliniczne choroby:
1. Z dominującymi objawami pobudzenia
2. Ze zmianami śpiączkowymi
36
Wykład 9 06.05.2015
Postać z pobudzeniem
Krowy w trakcie wykonywanego badania klinicznego mają w mniejszym lub większym stopniu podwyższone
parametry ogólne. Rozszerzone z
renice występuje u niektórych osobników.
W momencie rozpoczęcia terapii zwierzęta z reguły przebywają w pozycji stojącej lub chwiejnie się poruszają,
potrząsając jednocześnie głową i zgrzytając zębami. Widoczne mogą być również skurcze wybranych partii włókien
mięśniowych, drżenia całego ciała, sztywność kończyn i ślinienie.
Wykonywane przy nich zabiegi wywołują niejednokrotnie gwałtowne objawy zwiększonej wrażliwości, co może być
niebezpieczne tak dla lekarza, jak i samego zwierzęcia. W takich sytuacjach mogą upadać i przyjmować pozycję
leżącą ze sztywnymi kończynami, lub wykonywać wiosłujące ruchy naprzemiennie kończynami.
Rozpoznanie ostateczne opiera się na badaniach biochemicznych.
W osoczu krwi stwierdzamy znacząco obniżony poziom wapnia całkowitego, który z reguły wynosi poniżej 1,5
mmol/l. poziom frakcji zjonizowanej wapnia osocza nie ulega natomiast zasadniczym zmianom (często stwierdza
się wyższe wartości w stosunku do krów zdrowych  powyżej 50%).
Stężenie magnezu całkowitego w osoczu krwi mieści się w dolnych granicach uznawanych norm (norma 0,72-1,34
mmol/l lub 1,8  3,2 mg%)
Poziom fosforu nieorganicznego w osoczu krwi z reguły jest wyraz
nie mniejszy od wartości prawidłowych czyli 1,29
 3,06 mmol/l (4,0-9,5 mg%) i często przyjmuje wartości poniżej 1,0 mmol/l
Leczenie tej postaci ostrej hipokalcemii klinicznej winno opierać się na stosowaniu preparatów wapniowych,
wapniowo-magnezowych i wapniowo-fosforowych podawanych drogą parenteralną.
Zawartość Ca aktywnie przyswajalnego w podawanych preparatach winna zawierać się w granicach od 8 do 12 g,
natomiast zawartość Mg nie powinna przekraczać 4g w podawanej dawce.
Zaleca się także stosowanie witaminy D3 w ilości 0,5-1 mln jednostek na 45 kg m.c.
Leczeniem uzupełniającym jest podawanie wysokoprocentowych (10-40%) roztworów glukozy w dawce 0,25-0,5
g/kg m.c. oraz preparatów regulujących wydolność układu krążenia.
Postać śpiączkowa
Na kilka h przed pojawieniem się typowych objawów tej formy można zauważyć zanik apetytu, niechęć i trudności
w poruszaniu się, utrudnione wstawanie, niepewny i chwiejny chód, sztywność kończyn, drżenie mięśni okolicy szyi
i kończyn.
W ciągu następnych h dochodzi do trwałego zalegania.
Najczęściej dochodzi do pełnego rozwoju choroby. Krowy chore przyjmują wtedy pozycję leżącą na boku rzadziej na
mostku z głową zarzuconą na bok klatki piersiowej lub bezwładnie wyciągniętą do przodu.
Obserwuje się u nich gwałtownie rozwijające się objawy nerwowe w postaci obniżonej świadomości od senności do
śpiączki.
y
renice są rozszerzone z obniżoną wrażliwością na promienie świetlne lub jej całkowitym brakiem. Zanikają prawie
zupełnie odruchy między innymi rogówkowy, pojawia się utrata czucia skóry.
Parametry ogólne są z reguły obniżone. Oddechy są spłycone i niemiarowe a w następstwie przesilenia wiotkiego,
stają się rzężące. Tętno jest słabo wyczuwalne, nieregularne, a akcja serca słabo słyszalna, arytmiczna.
Temperatura ciała jest nienormalna (spada o kilka stopni)!!!
37
Zatrzymanie motoryki żwacza i brak odbijania gazów prowadzi często do wzdęcia żwacza.
Wyczuwa się charakterystyczny zapach treści, która niekiedy ulegając regurgitacji, może się przyczyniać do
zachłystowych zmian w układzie oddechowym. W wielu przypadkach dochodzi także do całkowitego zatrzymania
wydalania mleka.
Po upływie kilkunastu h do 2 dni może zakończyć się śmiercią (w stanie śpiączki).
Rozpoznanie ostateczne tak jak w przypadku postaci z pobudzeniem opiera się na badaniach laboratoryjnych.
W nich na pierwszy plan wysuwa się poziom wapnia całkowitego osocza krwi, który jest niższy od 1,5 mmol/l (<7
mg%), jednak w tej postaci poziom frakcji zjonizowanej wapnia osocza krwi ulega obniżeniu lecz nie przekracza 50%
puli wapnia całkowitego.
W odróżnieniu od postaci pobudzeniowej poziom magnezu całkowitego osocza krwi przekracza z reguły znacznie
górne wartości norm fizjologicznych 2,0-3,0 mg% (norma 1,8-2,0 mg%), co istotne jest z punktu widzenia
podejmowanej terapii leczniczej. Poziom frakcji zjonizowanej magnezu osocza krwi w jego puli całkowitej
przewyższa wartości fizjologiczne.
Poziom fosforu nieorganicznego w osoczu krwi może ulegać obniżeniu.
Leczenie
�� Preparaty wapniowe najlepiej w postaci szybko dysocjującej, nie zawierających dużo Mg podawanych
drogą dożylną  15-20 mg
�� Podskórne podanie 5-10 g wapnia w celu wydłużenia i polepszenia skuteczności działania dawki
zastosowanej dożylnie
�� Preparaty fosforowe dożylnie lub domięśniowo
�� Duże dawki witaminy D3 podawane drogą parenteralną
�� Leczenie uzupełniające  wysokoprocentowe (10-40%) roztwory glukozy w dawce 0,25-0,5 g/kg m.c. oraz
preparatów regulujących wydolność ukł. krążenia
Profilaktyka
�� Lepsze przejście krów przez okres poporodowy i zmniejszenie strat ekonomicznych
�� Ścisłe przestrzeganie bilansu mineralnego pasz i podawanie określonych preparatów normujących
zapotrzebowanie u krów na związki mineralne :
o Dieta poporodowa
ż� 2 tyg. Przed porodem zawartość Ca w diecie powinna być niska (<20 g/dzień), fosforu też,
ponieważ dawka tego pierwiastka powyżej 80 g/krowę/dzień zwiększa ryzyko
zachorowania, poprzez aktywację mechanizmów hormonalnych
ż� Utrzymywanie stosunku Ca:P na poziomie 1:1 lub niższym
ż� Obniżenie nadmiaru białka
ż� Podwyższenie zawartości Mg
ż� Stosowanie odpowiedniej diety anionowej (100g chlorku amonu lub siarczanu amonu na
krowę/dzień)
ż� W celu normowania zapotrzebowania krów na Ca w okresie okołoporodowym zaleca się
stosowanie preparatów wapnia, które podaje się drogą doustną w ilości 100-150g w 3
podaniach od 24h przed porodem do 48h po porodzie (Propical, Calem plus, Energomag
200 i inne).
38
Zespół zalegania okołoporodowego
Zespołem tym możemy nazywać wszystkie jednostki chorobowe, które prowadzą lub ich głównym objawem jest
stałe przebywanie krowy w pozycji leżącej.
Najczęstsze uwarunkowania w/w zespołu :
Porażenie poporodowe Zły system leczenia i obsługi zwierzęcia
Niedobór fosforu w paszy Warunkuje hipokalcemię
Syndrom tłustej krowy Warunkuje słabość i toksemię
Nadmiar białka w paszy W dłuższym okresie czasu zmiany zapalne tworzywa racicowego
Niedobór Se lub wit. E PDM
Poziom hormonów estrogennych Ruja  zmniejszony apetyt, spadek absorpcji Ca
Rasa zwierząt Duża wydajność
Uszkodzenie kości, nerwów i mięśni W czasie porodu, uszkodzenia w czasie zalegania lub długotrwałego leczenia
Odleżyny, zmiażdżenia i złamania kości kończyn nie należą do rzadkości. Zwierzęta początkowo reagują na bodz
ce
środowiskowe, mają normalny apetyt i przyjmują płyny, szybko natomiast spada ich wydajność mleczna. Opisany
stan może po kilku dniach ulec poprawie, utrzymywać się nadal albo też nagle pogorszyć się.
U bydła zaleganie powinno ustąpić w ciągu 24-48h, gdyż w przeciwnym razie rokowanie jest niepomyślne.
Czasem obserwuje się póz
niejsze wyleczenie, jednak odleżyny, wychudzenie, spadek mleczności i długotrwały
powrót do zdrowia obniżają poważnie wartość produkcyjną zwierzęcia.
Złamania kości miednicy są dość częste w przypadkach, w których zwierzęta w czasie porodu przy zastosowaniu
jako ostateczności zwiększonej siły w celu wydobycia płodu padają na twardą podłogę. Rokowanie odnośnie
dalszego przebiegu porodu, a także do póz
niejszej zdolności poruszania się samicy zależy od umiejscowienia
złamania.
Złamania guzów biodrowych i siedzeniowego nie powodują zwykle zaburzeń w przebiegu aktu porodowego i nie
wykluczają możliwości stania zwierzęcia, natomiast złamania wewnętrznych odcinków skrzydeł kości biodrowych
oraz ich trzonów lub kości łonowych i siedzeniowych rokuje zdecydowanie niepomyślnie. U krów nie ma możliwości
wyleczenia ze względu na brak możliwości ich unieruchomienia oraz powstanie odleżyn.
Rozluz
nienie się spojenia łonowego u zwierząt młodych może nie powodować szkodliwych następstw. Przy
pęknięciu tego spojenia u zwierząt starszych rokowanie jest niepomyślne.
Szczególne znaczenie mają zalegania poporodowe na tle zaburzeń czynności układu nerwowego i mięśniowego,
które często komplikują przebieg ciężkich porodów i embriotomii. Ich cechą jest zachowanie przez zwierzę
świadomości, zaleganie od moment zakończenia porodu, brak objawów choroby o przebiegu gorączkowym lub
złamań bądz
uszkodzeń stawów, niezachwiana motoryka oraz czucie przednich kończyn oraz normalny stosunek
soli wapnia, fosforu i magnezu we krwi.
Uszkodzenia nerwu strzałkowego :
�� Zgięcie w stawie pęcinowym  może być tak silne, że zwierzęta usiłują stawać na podłożu na tych stawach
�� Wleczenie kończyn (przednie powierzchnie racic opierają się o podłoże)
�� Stosunkowo często kiedy rodząca samica musi leżeć przez dłuższy czas na twardym podłożu albo kiedy w
przebiegu porodu dopuści się do nagłego jej upadku
Zmiażdżenie nerwu zasłonowego :
�� Bardziej lub mniej wyraz
ne odwodzenie kończyn tylnych
�� Jeśli zwierzę leży na mostku i dolnej ścianie brzucha, to tylne kończyny są odstawione od jego tułowia na
zewnątrz i ku przodowi
�� Przy próbie podniesienia kończyny ześlizgują się na boki
�� Często kończyny tylne samicy skierowują się ku tyłowi oraz na zewnątrz  postawa  skaczącej foki J�
39
�� Występuje głównie kiedy przy przodowaniu główkowym płodu tylna część jego ciała przez dłuższy czas
pozostaje wklinowana do miednicy rodzącej samicy ( krzyż do krzyża ). Stawy kolanowe płodu uciskają
przy tym na kostny kanał rodny samicy tak, że występuje możliwość zmiażdżenia przebiegających w ich
sąsiedztwie nerwów
Leczenie w przypadku zmiażdżenia nerwów :
�� Daje zwykle mało zadowalające wyniki
�� Ciężkie przypadki  ubój z konieczności
�� Legowisko o twardej podłodze i duża ilość ściółki
�� Podnoszenie kilka razy dziennie
�� Oprócz leczenia farmakologicznego stosowanie fizykoterapii (masaże zmiażdżonych nerwów i mięśni)
REGULACJA PROCESÓW ROZRODCZYCH I FIZJOLOGIA CYKLU RUJOWEGO U SAMIC ZWIERZ
T GOSPODARSKICH
Hormony oddziałują na organy i komórki docelowe drogą :
�� Endokrynną (transportowane drogą krwi)
�� Parakrynną (są produkowane w komórkach i organach sąsiednich)
�� Autokrynną (są wydzielane bezpośrednio w miejscu oddziaływania)
Podstawowa rola układu nerwowego i hormonalnego. Na nie wywiera wpływ wiele czynników endo- i
egzogennych.
Kluczowa rola  GnRH (gonadoliberyna). Jest uwalniana w podwzgórzu w sposób pulsacyjny. Działą na przednią
część przysadki i powoduje uwalnianie FSH i LH, które ma również pulsacyjny charakter. Pod wpływem
gonadotropin następuje wzrost pęcherzyków jajnikowych, które produkują estradiol-17�. W regulowaniu rozwoju
pęcherzyków bierze udział inhibina, syntetyzowana w komórkach ziarnistych dominujących pęcherzyków. Hamuje
ona uwalnianie FSH z przysadki i nie dopuszcza do wzrostu innych pęcherzyków.
Estradiol oddziaływuje na zasadzie sprzężenia zwrotnego na podwzgórze, prowadząc do wzrostu poziomu i
częstotliwości pulsów GnRH. W następstwie dochodzi do przedowulacyjnego wylewu LH. Po pęknięciu pęcherzyka
jajnikowego tworzy się szybko ciałko żółte, w którego komórkach lutealnych produkowany jest progesteron.
Hamuje on częstotliwość pulsów GnRH (ujemne sprzężenie zwrotne). Okres ten określa się jako fazę lutealną cyklu.
Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia ciałko żółte ulega luteolizie pod wpływem prostaglandyny F2ą. Hormon ten jest
produkowany w błonie śluzowej macicy i dociera do jajnika na zasadzie przeciwprądowego przenika z żyły
maciczno-jajnikowej do tętnicy jajnikowej. Synteza PGF2ą jest stymulowana przez jajnikową oksytocynę. Spadek
poziomu progesteronu rozpoczyna fazę pęcherzykową cyklu. Ma w niej miejsce zwiększone uwalnianie GnRH i
wzrost pęcherzyków.
W przypadku zapłodnienia zarodki produkują estrogeny i specyficzne białka (interferon). Estrogeny zarodkowe
powodują zmianę kierunku wydzielania PGF2ą (do wnętrza macicy), a interferon obniża jej syntezę. Luteoliza nie
zachodzi i ciałko żółte okresowe przekształca się w ciałko żółte ciążowe.
Cykl rujowy (płciowy, jajnikowy) cyclus ovaricus, estrus cycle :
�� Okres od pierwszego dnia po wystąpieniu zewnętrznych objawów rui do ostatniego przed następną rują
(czyli okres zamknięty między jedną a następną rują)
�� U klaczy jest to czas między 1 a 2 owulacją
�� Zmiany czynnościowe i morfologiczne w : jajnikach, błonie śluzowej i mięśniowej macicy, zewnętrznych
narządach płciowych  zachodzą pod wpływem mechanizmów hormonalnych (oś podwzgórze-przysadka-
jajniki) i nerwowych; powtarzają się cyklicznie, od dojrzałości płciowej zwierzęcia aż do okresu starości
40
4 główne okresy cyklu rujowego (podział klasyczny) :
1. Okres przedrujowy (proestrus) : trwa 1-2 dni. Na 1 z jajników zaczyna stopniowo rozwijać się nowy
pęcherzyk jajnikowy. Pojawia się ruja
2. Ruja (oestrus) : zewnętrzny objaw aktywności płciowej polegający na gotowości samicy do kopulacji 
pozwalają samcom na wspięcie nań i akt płciowy
3. Okres porujowy (metestrus) : tworzenie się na jajniku ciałka żółtego wydzielającego progesteron, macica
przygotowuje się na przyjęcia zarodka (embrionu)
4. Okres międzyrujowy (diestrus) : okres trwania ciałka żółtego. Trwa kilka dni. Ciałko żółte stopniowo
zmniejsza swoją działalność endokrynną i przy braku ciąży zanika, a narząd płciowy samicy wraca do stanu
wyjściowego
U zwierząt z sezonowym okresem rozrodczym po okresie porujowym następuje długi okres bezrujowy (anoestrus).
W przypadku zapłodnienia cykl rujowy ustaje, zatrzymuje się zwykle na okresie porujowym (metestrus)
Ruja (oestrus) :
�� Syn. Latowanie się (bydło), grzanie się (owce i klacze), hukanie, lochanie się (świnie), cieczka (suki),
marcowanie się (kotki)
�� Główna faza cyklu rujowego (jajnikowego)
�� Wzmożona aktywność układu rozrodczego samic :
o Popęd płciowy i gotowość do kopulacji
o Dojrzałość pęcherzyka (-ów) do owulacji przed lub po zakończeniu rui
o Rozrastanie się nabłonka i warstwy gruczołowej błony śluzowej macicy
o Zwiększone wydzielanie śluzu i jego wypływ z pochwy
o Wydatna aktywność skurczowa mięśniówki macicy i jajowodów
o Obrzęk i zwiotczenie warg sromowych
o Przekrwienie błony śluzowej przedsionka pochwy
Przebieg cyklu rujowego jest związany z dojrzewaniem pęcherzyków jajnikowych a następnie po owulacji, z
czynnością sekrecyjną ciałka lub ciałek żółtych. ą� bezpośrednie badanie jajników !
Morfologicznym zmianom na jajnikach odpowiada faza pęcherzykowa oraz lutealna. Obie fazy oddzielone są od
siebie krótkim okresem jajeczkowania, a zachowaniu płciowemu okres rui (krótki) i okres porujowy (dlugi). Pierwszy
dzień rui przyjmuje się jako dzień zerowy cyklu, a dzień następny jest pierwszym dniem cyklu rujowego.
Faza pęcherzykowa cyklu (follicular phase):
�� Dominujące hormony  estradiol (produkowany w jajnikach) i FSH
�� Estradiol wykazuje dodatnie sprzężenie zwrotne na podwzgórze  wzmaga częstotliwość pulsów GnRH
prowadząc do przedowulacyjnego piku (wylewu) LH
�� Do owulacji u większości zw. Domowych dochodzi 1-2 dni po szczycie LH, który obserwuje się w początku
rui i w zależności od gatunku zwierzęcia może trwać od 8 do 40 h. U klaczy przedowulacyjny wyrzut LH
może przedłużyć się do 10 dni  szczyt LH i owulacja pod koniec rui
Faza ciałka żółtego (luteal phase, faza lutealna) :
�� Okres od momentu owulacji do luteolizy ciałka żółtego
�� Dominująca rola  progesteron (okres formowania ciałka żółtego i sekrecji progesteronu)
�� Pod wpływem progesteronu w obrębie śluzówki macicy dochodzi do sekrecji  wydzielania śluzu przez
gruczoły endometrium w celu przyjęcia i zagnieżdżenia zygoty oraz do osłabienia niekontrolowanych
skurczów ściany macicy
U zw. Domowych, fazie pęcherzykowej odpowiada okres przedrujowy i rui, zaś fazie ciałka żółtego  okres
porujowy i międzyrujowy. U zw. Z sezonowym okresem rozrodczym po okresie porujowym następuje długi okres
bezrujowy (anoestrus). W przypadku zapłodnienia cykl rujowy ustaje, zatrzymując się zwykle na okresie porujowym
(metestrus).
41
Wykład 10 20.05.2015
Sezony rozpłodowe ze względu na zmiany aktywności płciowej zwierzęta można podzielić na:
" Poliestralne (świnia, krowa, szczur, mysz) tzn. z powtarzającą się rują w określonych odstępach przez
cały rok
" Sezonowo poliestralne  owce, koza, klacz, kotka
" Monoestralne  suki z owulacją spontaniczną, mającą miejsce tylko raz, lub dwa razy w roku
Fizjologia cyklu rujowego u BYDA
A
Jałówki uzyskują dojrzałość płciową w wieku 6-8 miesięcy, w zależności od rasy i właściwości indywidualnych.
Dojrzałość rozpłodowa w chwili uzyskania przez jałówkę masę 65-70% ciała dorosłej rasy; rasa  ncb, nczb,
simentalska  przyjęto za optymalny wiek przy pierwszym kryciu 15-18 miesięcy i masę ciała 350-400 kg.
Cykl rujowy trwa 17-24 dni (u jałówek  20 dni, u krów  21 dni). Okres od wycielenia do wystąpienia pierwszej rui i
zacielenia jest nazywany service period i trwa różnie długo u krów po porodzie.
Większość krów mlecznych powinno wznowić aktywność cyklu rujowego do 40 dnia po porodzie. Próby
unasieniania krów zbyt szybko po porodzie mogą powodować niski wskaz
nik zapłodnień.
Dlatego zaleca się aby nie inseminować krów przed 30-40 dniem po porodzie. Optymalny okres zacieleń przypada
na czas między 60 a 90 dniem po porodzie.
Ruja u krów trwa stosunkowo krótko od 4 do 24-27h, przeciętnie 18h.
Objawy rui:
- spokój przy omacywaniu i wyginanie grzbietu
- stoi nieruchomo przy obskakiwaniu
- ma podwyższoną temperaturę ciała
- zmniejsza się apetyt i wydajność mleka
- srom jest obrzmiały i zaczerwieniony
- wypływ śluzu z pochwy  okolice ogona i sromu są mokre
- krowa jest niespokojna i często ryczy
U krów zdarzają się ruje bez wyraz
nych objawów, tzw. ciche ruje, szczególnie w okresie zimowym (brak ruchu i
żywienie niedoborowe w witaminy i sole mineralne)
Krew w śluzie z pochwy świadczy, iż ruja skończyła się około 48h wcześniej
Owulacja ma miejsce około 30-35h od rozpoczęcia objawów rujowych, tzn. że dochodzi do nie po ustąpieniu
objawów rui (po około 10-15 h po zakończeniu rui  średnio 12h)
Najwięcej owulacji ma miejsce w godzinach popołudniowych i wieczornych tj. między 14 a 20 godziną, rzadziej w
nocy i rano.
Optymalny moment dokonania unasieniania przypada między 12 a 18 godziną (średnio w 13 godzinie) po
rozpoczęciu rui.
Dlatego dla określenia właściwego momentu inseminacji bardzo ważne jest zaobserwowanie początku rui.
W praktyce samice, u których stwierdzono ruje po południu i wieczorem inseminuje się rano następnego dnia, a
samice rozpoczynające ruję rano i przed południem unasienia się wieczorem tego samego dnia.
Stwierdzono, iż procent niepowtarzalności rui obniża się wraz z pogorszeniem się wyrazistości jej przebiegu, a także
wraz z wiekiem krów.
42
Komórka jajowa żyje około 12-18h. dostateczna do zapłodnienia komórki jajowej ilość plemników dociera do cieśni
jajowodu po 8h od inseminacji. Zapłodnienie komórki jajowej ma miejsce w jajowodzie.
Blastocysta osiąga jamę macicy ok. 5 dnia po owulacji.
Fizjologia cyklu płciowego u OWIEC
Dojrzałość płciowa występuje o wiec w wieku 6-8 miesięcy, przy czym istnieją duże różnice rasowe.
Dojrzałość rozpłodowa młodych owiec występuje w wieku 12-18 miesięcy (w zależności od rasy), gdy osiągną one
odpowiednią masę ciała. Masa ciała Jarek (pierwiastek) przy pierwszym kryciu powinna wynosić 70-75% masy ciała
maciorek dorosłych (50 kg u merynosa polskiego, 45 kg u polskiej owcy nizinnej, 35kg u polskiej owcy górskiej.
Młode owce rasy merynos polski są kryte pierwszy raz w wieku 15-18 miesięcy. W gospodarstwach indywidualnych
młode owce rasy fryzyjskiej, teksel oraz odmiany polskiej owce dlugowełnistej są kryte w wieku 8-9 miesięcy, a
intensywnie żywione jarki rasy merynos polski w wieku 9-10 miesięcy. Krycie jarek w młodszym wieku obniża ich
płodność i plenność.
Cykl rujowy trwa przeciętnie 16-17 dni. Istnieją jednak różnice międzyrasowe (14-19 dni). U maciorek merynos
polski  średnio 17,5 dnia, a u samic polska owca długowełnista 16,3 dnia.
Ruja u maciorek większości ras występuje okresowo i trwa średnio 30h; u maciorek rasy romanowskiej trwa często
ok.60h. ruja nazywana jest u owiec bekaniem, grzaniem, lub parkaniem. U owiec obserwuje się sezonowość
przejawiania się rui, a największe ich nasilenie przypada na miesiące jesienne w okresie skracania się dnia.
Natomiast słabsze nasilenie rui obserwuje się w okresie zimy, a słabe lub jej brak w okresie wiosennym.
Mechanizmy regulujące rozpoczęcie sezonu rozrodczego u owiec i kóz
Wraz ze skracaniem długości dnia świetlnego wzrasta produkcja melatoniny w szyszynce. Powoduje ona
zmniejszenie wrażliwości podwzgórza na hamujące działanie estrogenów. W efekcie wzrasta częstotliwość pulsów
GnRH, co z kolei prowadzi do zwiększonego pulsacyjnego uwalniania FSH i LH z przysadki.
U maciorek rasy merynos polski, wrzosówka, karakuł, fińska i Romanowska ruja występuje zdecydowanie częściej
(nawet przez cały rok) niż u ras: polska owca górska, teksel, czarnogłówka, u których pojawia się w miesiącach
jesiennych. Dlatego owce ras poliestrycznych można kryć w różnych porach roku, a monoestryczne tylko 1 raz w
roku. U owiec różnych ras okres bezrujowy najczęściej przypada na miesiące czerwiec-sierpień.
Owulacja u maciorek następuje między 25-30h po rozpoczęciu rui, w czasie jej trwania pod koniec rui. U maciorek
owuluje od 1 do kilku komórek jajowych, których czas życia wynosi do 24h. u 52% maciorek owuluje 1, a u 48% 2
komórki jajowe, w większości z prawego jajnika.
Krycie lub sztuczne unasiennianie maciorek powinno odbywać się między 8, a 12 h po wykryciu rui. Krycie samic
odbywa się tylko w pewnych okresach roku zwanych stanówkami. Stanówki powinny być krótkie od 35 do 55 dni,
co odpowiada 2-3 cyklom rujowym.
Owce rodzą przeważnie od 1 do kilku jagniąt. Najwięcej rodzi się dwojaczków, im owca starsza tym większy odsetek
trojaczków, a zmniejsza się odsetek jedynaków i bliz
niąt.
Fizjologia cyklu płciowego KÓZ
Kozy dojrzałość płciową uzyskują w wieku 4-6 miesięcy, natomiast dojrzałość rozpłodową w wieku 7-8 miesięcy. W
polskich warunkach 90% kóz urodzonych wiosną wykazuje rują od 20 sierpnia do końca listopada. Gdy ruja wystąpi
w innej porze roku po porodzie to krycie kozy też będzie skuteczne. U kóz oprócz sezonu na wystąpienie rui ma
wpływ również: szerokość geograficzna, długość laktacji, warunki bytowania, wiek, rasa kozy.
Cykl płciowy u kozy trwa średnio 3 tygodnie z odchyleniem od 19 do 23 dni. Na początku sezonu kopulacyjnego
szczególnie młode kózki mogą mieć skrócony cykl płciowy do 1 tygodnia. Zakłócenia w regularności cyklu
spowodowane są niedoborami mineralno-witaminowymi ..
Ruja u kozy trwa średnio 36h.
43
Objawy rui: obrzmienie błon śluzowych pochwy, rozchylenie warg sromowych, wypływ śluzu z pochwy, niepokój,
nastroszone włosy na grzbiecie, merdanie ogonem.
Owulacja u kóz występuje 24-36h od początku rui tzn. pod koniec rui lub po zakończeniu rui. Unasiennianie między
6-12h od początku rui.
Okres rozpłodowy kóz trwa 40 dni. Nasilona stanówka przypada na miesiące paz
dziernik i listopad (90% pokrytych
kóz)
Okres ciąży waha się od 140 do 165 dni, średnio 150 dni. Kozy przeważnie rodzą bliz
nięta (63%), trojaczki (14%), też
czworaczki (2%), pięcioraczki (0,3%). Gdy hodowca jest zainteresowany uzyskiwaniem mleka od kozy, to odłącza
bliz
nięta już po 10 dniach (normalnie koz
lęta są przy matce 4 miesiące).
Fizjologia cyklu rujowego ŚWINI
Dojrzałość płciową loszki osiągają w wieku od 5 do 7-8 miesięcy (w zależności od czynników środowiskowych i
genetycznych).
Rasa  najważniejszy czynnik genetyczny; dojrzałość płciowa u loszek rasy landrace szwedzka  173 dni, Yorkshire 
221 dni, duroc  224 dni
Z czynników środowiskowych najważniejsze jest żywienie: poziom białka (odpowiednia ilość i jakość) i energii w
paszy; zagęszczenie i liczba loszek w kojcu; termin i rodzaj kontaktów z knurem; system odchowu; sezon urodzenia
(urodzone jesienią i wiosna wcześniej wchodzą w 1 ruję niż urodzone latem).
Cykl rujowy trwa średnio 21 dni, z wahaniami od 18 do 24 dni.
Faza pęcherzykowa cyklu utrzymuje się 6-7 dni, zaś lutealna 14-15 dni.
Dojrzałość rozpłodową osiągają przy masie ciała nie niższej niż 100/120 kg i wieku 8 miesięcy.
Lochy zalicza się do zwierząt poliestralnych. Ich cykl rujowy tylko w małym stopniu uzależniony jest od pory roku
(stwierdza się obniżoną płodność póz
nym latem oraz syndrom poronień jesiennych).
Mechanizm, który kontruje długość cyklu płciowego  ciałko żółte u świń
Zmiany w obrębie dróg rodnych pozwalają u loch wyróżnić następujące okresy:
1. Ruję (estrus) 1-2 dzień cyklu
2. Okres porujowy (metestrus) 3-6 dzień cyklu
3. Okres międzyrujowy (diestrus) I 7-12 dzień i II 13-17 dzień cyklu
4. Okres przedrukowy (proestrus) 18-21 dzień cyklu
Ruja u świń trwa 2-3 dni (średnio 60h)  nie występuje zazwyczaj w okresie laktacji. Sporadycznie występuje w
okresie karmienia prosiąt przez maciorę. W rui ulega zmianie skład mleka, u prosiąt mogą pojawić się biegunki. W
przypadku urodzenia martwych prosiąt ruja może wystąpić kilka dni po porodzie. Odstawienie prosiąt powoduje
wystąpienie rui od 3 do 14 dni (średnio 4-8). W rui u loszek dojrzewa około 15-16 pęcherzyków Graafa, a u starych
20-30 i więcej (płodność potencjalna), płodność rzeczywista jest niższa o 30-35%. Przy małej liczbie dojrzewających
pęcherzyków jajnikowych ruje są bezobjawowe (ciche). Aktywność płciowa silnie wzrasta u loch w rui przejawiając
się odruchem znieruchomienia samicy w obecności knura, lub po próbie uciskowej okolicy krzyżowo-biodrowej
świni. W rui locha traci apetyt, obskakuje inne świnie.
Owulacja występuje w 36-55h od początku rui, średnio 43h od początku rui a kilka h przed zanikiem odruchu
tolerancji na knura. Komórki jajowe mają bardzo krótki okres życia około 4-6h, natomiast plemniki zachowują
zdolność do zapłodnienia przez okres około 18h, w jajowodach znajdują się po 30-45 minutach
W związku z tym za właściwy okres do krycia i inseminacji uważa się okres od wystąpienia odruchu tolerancji do
czasu owulacji.
44
Krycie naturalne lub sztuczne unasienianie powinno mieć miejsce przed owulacją, tak aby plemniki znalazły się w
jajowodach 10-12h przed jajeczkowaniem. W praktyce stosuje się krycie jedno (18-24h od wykrycia rui) lub
dwukrotnie, najczęściej 24h od początku odruchu tolerancji, z reinseminacją po 12h. Dwukrotna inseminacja
podczas rui wyraz
nie zwiększa plenność lochy.
Za utrzymanie ciąży w głównej mierze odpowiedzialny jest poziom progesteronu we krwi samicy.
Wymagane minimum potrzebne do utrzymania ciąży to 6 ng/ml, co odpowiada 5 zarodkom  płodom w macicy.
Ciałka żółte są wrażliwe na PGF2ą dopiero od 12 dnia cyklu rujowego. Pełna inwolucja macicy po porodzie
występuje po około 3 tygodniach.
Wykład 11 27.05.2015
ZABURZENIA CYKLU RUJOWEGO I CZYNNOŚCI JAJNIKÓW U KRÓW
Zaburzenia owulacji:
Nieprawidłowa czynność jajników stanowi, obok zapaleń macicy, jedną z głównych przyczyn niepłodności.
Zaburzenia procesu owulacji dotyczą pęcherzyka dominującego, który pod nieobecność ciała żółtego po osiągnięciu
właściwych rozmiarów i wykształceniu receptorów LH, powinien owulować w fizjologicznym terminie,
nieprawidłowości mają albo charakter czynnościowy albo też towarzyszą im uchwytne zmiany morfologiczne.
Przyczyna: brak lub niedostateczny wylew przedowulacyjny LH.
Kliniczne formy zaburzeń owulacji:
- opóz
niona owulacja
- atrezja (zarastanie) pęcherzyków jajnikowych
- torbiele (cysty) jajnikowe
Opóz
niona owulacja:
Nieprawidłowość ta występują wówczas, gdy pęknięcie pęcherzyka Graafa (jajeczkowanie) nie występuje w
fizjologicznym przedziale 6-15 h (średnio 12h) po zakończeniu objawów rujowych lecz opóz
nia się o 1 lub nawet
kilka dni (24-72h). opóz
niona owulacja nie jest zjawiskiem patologicznym w ścisłym tego słowa znaczeniu. Prowadzi
jednak do obniżenia płodności ponieważ unasienniania lub krycia dokonuje się w nieodpowiednim (o wiele za
wczesnym) terminie.
Istotą opóz
nionej owulacji jest to, że w jej wyniku wydalane zbyt póz
no oocyty nie ulegają zapłodnieniu przez
plemniki, które w międzyczasie zamierają w drogach rodnych. Nawet gdy dojdzie do powstania zygoty, to z reguły
ginie ona w macicy gdyż nie napotyka na właściwe środowisko.
Fizjologicznie blastocysta osiąga macicę ok. 5 dnia po jajeczkowaniu, zaś w przypadkach opóz
nionej owulacji ma to
miejsce znacznie póz
niej, czemu towarzyszy, jak wspomniano, niewłaściwe przygotowanie błony śluzowej macicy.
Opóz
niona owulacja występuje stosunkowo często w warunkach hodowli wielkostadnej, szczególnie zimą i wiosną i
dotyczy przede wszystkim jałówek i krów wysokomlecznych. Natężenie tego zaburzenia w gospodarstwach o
intensywnej hodowli może sięgać nawet do 20% samic w wieku reprodukcyjnym
Czynniki wpływające na występowanie opóz
nionej owulacji można podzielić na 2 grupy:
1. Zaburzenia endogenne (niedostatek GnRH i LH, względnie zbyt długie odstępy w ich pulsacyjnym
uwalnianiu , niedostateczne tworzenie się estrogenów w płynie pęcherzykowym , a w związku z tym
zaburzenia w uwalnianiu LH, niedostateczne wykształcenie się receptorów LH w ścianie pęcherzyka,
zaburzenia w reakcjach biochemicznych i enzymatycznych w płynie pęcherzykowym, co prowadzi do
zaburzeń w syntezie estrogenów.
2. Przyczyny egzogenne (sytuacje stresowe podczas rui względnie inseminacji / uwalniania endorfiny, która
wtórnie powoduje zaburzenia w pulsacyjnym uwalnianiu LH, - niedostateczne zaopatrzenie w energię oraz
inne czynniki żywieniowe (niedobór �-karotenu, manganu, miedzi, jednostronne żywienie np. kiszonką z
kukurydzy; zbyt wczesne krycie po porodzie, stymulacja rui i owulacji np. gestagenami, różne choroby o
przebiegu chronicznym, parazytozy, czynniki genetyczne i inne)
45
Objawy rui u samic z opóz
nioną owulacją mogą być wyraz
nie lub słabo zaznaczone.
Często obserwuje się wydłużony czas trwania rui, przy czym sam cykl rujowy nie jest wydłużony (jedynie niekiedy
nieznacznie dłuższy).
Podejrzenia może nasuwać zwiększona ilość  powtórek po kryciu w stadzie przy braku widocznych objawów
chorobowych.
Diagnostyka:
Badanie rektalne
Badanie USG w odstępach co 12-24h
Obecność na jajniku pęcherzyka jajnikowego 24h po kryciu lub unasienianiu  pewna diagnoza
Oznaczanie poziomu progesteronu
Diagnoza pośrednia  podawanie w czasie inseminacji lub tuż przed nią preparatów indukujących owulację (hCG,
GnRH)
Diagnoza różnicowa:
Wszystkie te zaburzenia, które powodują ponowne pojawienie się rui (powtarzanie) po kryciu lub unasienianiu w
regularnych odstępach czasowych
- endometritis chronica
- atrezja pęcherzyków jajnikowych
- cysty jajnikowe
- słaba jakość nasienia
- nieodpowiednia technika lub termin inseminacji
- wczesna śmierć zarodków
- pozornie opóz
niona inseminacja
Leczenie:
Zabiegi zmierzające do wykluczenia tej przyczyny niepłodności polegają na dostosowaniu terminu unasieniania lub
krycia do opóz
nionej owulacji.
W przypadku zdiagnozowania opóz
nionej owulacji można zastosować:
- powtórne unasiennianie (reinseminację) po 24h od pierwszego zabiegu
W przypadku dłuższego okresu trwania ovulatio prolongata zaleca się powtarzanie zabiegu sztucznego
unasienniania w 24h odstępach aż do momentu pęknięcia pęcherzyka Graafa (najlepiej kontrolować jajniki czy
istnieje jeszcze pęcherzyk)
- przesunięcie terminu pęknięcia pęcherzyka przy pomocy preparatów hormonalnych zawierających hCG (1500-
2000 j.m.) lub preparatów o działaniu GnRH np. 20 ug Receptalu i.m. w terminie inseminacji.
Wykazano, że stosowanie preparatów hormonalnych w zaburzeniach owulacji przyniosło lepsze efekty, przede
wszystkim w tych oborach, gdzie poprawie uległy warunki żywienia, utrzymania i pielęgnacji samic.
Problem opóz
nionej owulacji należy traktować raczej jako problem dotyczący całego stada, bowiem jego powstanie
ma zazwyczaj uwarunkowania środowiskowo-organizacyjne.
46
Zarastanie (atrezja) pęcherzyków jajnikowych
Jest to zahamowanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych i powolne ich zaniknie połączone z zarastaniem (cykl
nieowulacyjny)
Pęcherzyk może też ulec przedwczesnej luteinizacji lub ma tendencję do tworzenia torbieli.
Etiologia zaburzenia jest wieloczynnikowa i podobna do tych jakie prowadzą do opóz
nionej owulacji.
Uważa się, że w etiologii atrezji ważną rolę odgrywają zaburzenia w uwalnianiu przez przysadkę FSH i LH.
Szczególnie ważny jest tu niedobór LH.
Ważną rolę odgrywają czynniki uspasabiające takie jak:
- niekorzystne warunki środowiskowe, a zwłaszcza nieprawidłowe żywienie
- wysoka wydajność mleczna
- niedostateczna ilość światła i brak ruchu.
Cykle rujowe mogą przebiegać w prawidłowych odstępach czasu lub nieregularnie, najczęściej ze słabo wyrażonymi
objawami popędu płciowego.
Diagnostyka:
- kilkakrotne badanie rektalne  stwierdza się pęcherzyk na jajniku utrzymujący się dłużej niż normalnie, brak
rozwijającego się ciałka żółtego. 10 dni po rui nie jest wyczuwalne palpacyjne ciałko żółte  podejrzenie atrezji
pęcherzyka
- badanie USG
- oznaczanie poziomu progesteronu  niski poziom w 8-10 dniu cyklu
Leczenie:
Jest trudne, ponieważ rozpoznanie tego zaburzenia następuje póz
no
Najczęściej stosowane są:
- syntetyczne analogi GnRH (np. 20 ug Receptalu i.m., który podajemy w czasie unasienniania lub kilka h przed
inseminacją) oraz gonadotropiny (najczęściej preparaty zawierające hCG podawane na początku rui w dawce 1000-
2000 j.m.)
- inna możliwość terapii to stosowanie wkładek dopochwowych PRID samych lub w kombinacji z GnRH i PGF2ą
Torbiele (cysty) jajnikowe
Torbiele jajnikowe są to przetrwałe pęcherzyki jajnikowe z obumarłą komórką jajową o średnicy > 25 mm (20 mm)
występujące na 1 lub obu jajnikach przez okres minimum 10 dni / powyżej 40 dnia po porodzie / (jak wcześniej to
w większości zanikają)
U klaczy praktycznie się nie spotyka, są na samym końcu pod względem częstości występowania
Najwięcej u bydła, sporo u kotek, suk
Ze względów klinicznych i morfologicznych rozróżnia się u bydła kilka rodzajów torbieli.
Kryteria morfologiczne:
- wielkotorbielowate
- drobnotorbielowate zwyrodnienie jajników. Torbiele mogą być także jedno- lub wielokomorowe
- częstotliwość ich występowania w poszczególnych stadach krów może wynosić od 10 do 40%
47
Czynniki predysponujące do występowania cyst:
- uwarunkowania genetyczne (odziedziczalność schorzenia może sięgać 15-45%)
- wysoka wydajność mleczna po porodzie
- niewłaściwe żywienie (nadmierne karmienie krów paszą treściwą, niedostatek karmy obfitującej w surowe włókno
strawne, nadmierne skarmianie zielonek obfitujących w estrogeny roślinne zakłócające równowagę hormonalną,
zbyt jednostronne żywienie  np. kiszonką z kukurydzy, niedobory energetyczne, niedobory składników
mineralnych i witamin  Wit. A i B- karotenów, Wit. E, zmiana sposobu żywienia w sezonie letnim i zimowym, za
dużo nasion roślin oleistych w paszy).
W powstawaniu torbieli w jajnikach bierze się również pod uwagę nieprawidłowości w funkcjonowaniu innych
gruczołów wewnętrznego wydzielania np. nadnerczy i tarczycy oraz schorzenia ogólne.
Największą częstotliwość występowania torbieli notuje się we wczesnym okresie poporodowym  w pierwszych 6
tygodniach po porodzie. Wtedy dochodzi też w największym stopniu do spontanicznego zaniku torbieli (w ponad
50% przypadków).
W okresie póz
niejszym (2-3 miesiące i więcej) przypadki torbieli występują najczęściej u krów wykazujących
przewlekłe zapalenia błony śluzowej macicy
Drobnotorbielowate zwyrodnienie jajników
Polega na obecności na jajnikach pęcherzyków wielkości ziarna grochu
Choroba przebiega z reguły z:
- objawami nimfomanii (opasione jałówki i starsze krowy)
- Obecnie ten rodzaj cyst występuje rzadko i nie ma większego znaczenia praktycznego dla bydła !!!!
Tego się nie leczy
W zależności od budowy histologicznej wyróżnia się:
- cysty pęcherzykowe
- cysty luteinowe
Wykład 12 03.06.2015
Torbiele pęcherzykowe:
�� Powstają z nieowulujących pęcherzyków
�� Wypełnione dużą ilością płynu
�� Znacznych rozmiarów 2-10 cm
�� Jednokomórkowe, wielokomórkowe lub mnogie
�� Posiadają cienką ściankę
�� Posiadają właściwości sekrecyjne (głównie estrogeny)
Objawy występowania torbieli pęcherzykowych: brak rui, ruja nieregularna, częściej skrócone okresy
międzyrujowe, rzadko ruja ciągła (nimfomania)
48
Torbiele luteinowe:
�� Grubsze ściany składające się z warstw luteinizowanych komórek ziarnistych
�� Grubość ściany przekracza 3 mm
�� Wnętrze cysty wypełnione płynem koloru bursztynowego
�� Właściwości sekrecyjne (głównie progesteron)
Objawy występowania torbieli luteinowych: u większości krów acyklia, rzadko cykle rujowe zachowane z reguły
nieregularne, wysoki poziom progesteronu we krwi i mleku
Ciałko żółte torbielowate:
W odróżnieniu od torbieli jajnikowych, występowanie ciałek żółtych torbielowatych nie jest spowodowane brakiem
owulacji.
Są to twory różnej wielkości  odpowiadającej ciałkom okresowym, stąd też ich kliniczne rozpoznanie jest trudne.
Posiadają one wewnątrz jamkę o średnicy około 1 cm wypełnioną surowiczym płynem. Obwodowa tkanka lutealna
jest grubości 5-10 mm.
Diagnostyka torbieli jajnikowych:
Badanie rektalne: obecność cienko lub grubościennych pęcherzyków > 20-25 mm średnicy utrzymujących się w
stanie niezmienionym co najmniej 10 dni
Małe pęcherzyki  kolejne badanie w odstępie 8-14 dni.
Klasyczne torbiele pęcherzykowe : posiadają na ogół cienką ściankę i po manualnym wyciśnięciu powstaje
zagłębienie wielkości opuszki palca.
Torbiele luteinowe : mają gruszą ścianę torbieli, która po manualnym wyciśnięciu jest wyraz
nie wyczuwalna.
Pomimo tych różnic rozróżnienie torbieli badaniem rektalnym jest trudne, a niekiedy wręcz niemożliwe.
Różnicowanie torbieli luteinowych od ciałka żółtego torbielowatego:
Jama ciałka żółtego torbielowatego: ma formę owalną, z reguły nie pracza 25-30 mm średnicy, a grubość
obwodowej tkanki lutealnej wynosi od 5-10 mm. jama centralna ciałka żółtego ma tendencję do ustępowania w
czasie od 10 do 15 dnia cyklu.
Jama torbieli luteinowej: jest bardziej okrągła, częściej zawiera beleczki tkanki łącznej, a tkanka lutealna obwodowa
ma formę bardziej nieregularną.
Należy podkreślić, że ciałko żółte torbielowate jest uznawane za strukturę prawidłową produkującą normalną ilość
progesteronu.
Różnicowanie torbieli przy pomocy USG:
W badaniu USG torbiele pęcherzykowe dają obraz podobny do pęcherzyka jajnikowego różniąc się od niego jedynie
średnicą. Na monitorze widoczna jest czarna strefa nieechogenna, średnicy powyżej 20-25 mm, otoczona cienką
ścianką, grubość ścianki z reguły nie przekracza 3 mm. torbiele pęcherzykowe mogą być kształtu kulistego,
owalnego lub wielobocznego. Podobnie jak w przypadku pęcherzyków, w części brzusznej torbieli obserwować
możemy strefę hyperechogenną (na ogół jest to artefakt)
W przypadku torbieli luteinowej ściana torbieli o grubości powyżej 3 mm jest mniej echogenna od zrębu jajnika i
wyraz
nie od niego odgraniczona. Tkanka lutealna otacza jamkę, która jest nieechogenna i ma średnicę równą lub
większą niż 25 mm. czasem jama pęcherzyka poprzedzielana jest beleczkami tkanki łącznej, które są echogenne.
Oznaczanie poziomu hormonów:
Głównie progesteronu we krwi lub mleku ma ograniczoną wartość praktyczną i może stanowić jedynie pomocniczy
test rozpoznawczy.
49
Leczenie cyst jajnikowych:
Określenie rodzaju torbieli ma znaczenie dla podjęcia właściwego postępowania.
Cysty pęcherzykowe:
Głównym celem w terapii tych torbieli jest doprowadzenie do powstania ciałka żółtego cyklicznego.
W terapii tej przypadłości stosuje się przede wszystkim analogi naturalnego hormonu podwzgórza (GnRH). Hormon
indukuje uwalnianie LH, co prowadzi do luteinizacji torbieli.
Ręczne wyciskanie torbieli (cystotypsja) przed podaniem analogów GnRH jest zbyteczne. Jeśli w badaniu
kontrolnym jajników, przeprowadzonym po 10-14 dniach od pierwszej iniekcji GnRH nie stwierdza się efektów
można ewentualnie zastosować preparat po raz drugi w tej samej dawce, przy czym obowiązuje wówczas
powtórne badanie kontrolne narządu rodnego. Odsetek zapłodnień u leczonych krów waha się przeważnie w
granicach 50-80%.
W przypadku octanu busereliny (Receptal) dawka terapeutyczna wynosi 20 mg (5ml) na krowę.
Oprócz analogów GnRH w terapii cyst pęcherzykowych powszechne zastosowanie znajdują preparaty zawierające
hCG (np. Chorulon) aplikowane dożylnie lub domięśniowo w dawce 3000 j.m. lub dotorbielowo w dawce 1500 j.m.
mają tu zastosowanie również specyfiki będące połączeniem hCG (3000 j.m.). oraz progesteronu (125 mg) 
Nymphalon. Rezultaty uzyskiwane przy użyciu hCG oraz GnRH są podobne, pamiętać jednak należy, że GnRH jest
tańszy i ma mniejszy ciężar molekularny dzięki czemu nie wywołuje reakcji uczuleniowych, jak może to mieć
miejsce przy hCG.
Możliwa jest również stymulacja ciałka żółtego poprzez aplikację gestagenów  np. dopochwowej spirali PRID przez
okres 12 dni.
Cysty luteinowe:
Produkujących progesteron, lekiem z wyboru jest prostaglandyna F2alfa lub jej syntetyczne analogi. Po ich podaniu
 przy obecności na jajniku tkanki lutealnej  dochodzi do szybkiego spadku poziomu progesteronu i wystąpienia
objawów rujowych w ciągu kilku dni.
Cysty ciałka żółtego:
Ich leczenie nie jest konieczne, gdyż nie są one tworami patologicznymi w pełnym tego słowa znaczeniu.
Ponadto jamka centralna tych cyst ma tendencję do samoistnego ustępowania od 10 dnia cyklu.
Należy podkreślić, że sama terapia hormonalna nie daje jeszcze w pełni zadawalających wyników i nie jest w stanie
poprawić w znaczny sposób wskaz
ników zacieleń leczonych krów. Nieodzowna jest poprawa żywienia i warunków
utrzymania (m.in. korzystanie z pastwisk lub wybiegów, wygodne stanowiska) oraz leczenie poporodowych
zaburzeń w inwolucji macicy i różnych postaci metritis puerperalis. Takie działania mogą wydatnie zwiększyć liczbę
zacielonych krów po leczeniu cyst jajnikowych.
50