Jean Maisonneuve - Rytualy dawne i wspolczesne




1. Dwa sposoby obserwacji.

Podstawowa metoda zbierania informacji pozostaje obserwacja1,
ktora moze przyjac dwie odmienne postacie:


Mniej lub bardzie systematyczna
obserwacja zachowan w oparciu o instrukcje lub zestawienie sporzadzone
na podstawie wywiadu wstepnego w wybranych grupach danej populacji. Obserwator
podchodzi do zagadnienia z pewnym dystansem, tak aby pozostal jak najbardziej
neutralny.

Obserwacja uczestniczaca, podczas
ktorej badacz integruje sie z grupa badanych i wspoldziala z nia w roznych
sytuacjach. Nawet jesli uda mu sie stworzyc od razu kilka hipotez lub zarysowac
centra zainteresowan, jego glowna troska jest obserwacja ludzi, ktorych
chce zrozumiec.


A. Oto przyklad pierwszego sposobu prowadzenia
obserwacji:

Badania B.Brila dotycza niezmiennikow
lub rytemow mozliwych
do wyroznienia na podstawie analizy porownawczej caloksztaltu rytualow
zwiazanych z narodzinami i smiercia, zaobserwowanych w roznych kulturach
afrykanskich. Mozna hipotetycznie przyjac pewna liczbe systemow pozwalajacych
poprzez roznorodne kombinacje na zrekonstruowanie zachowan rytualnych w
oparciu o trzy poziomy struktury rytualu:


Poziom 1: rytual globalny lub calosciowy,
np. obrzed pogrzebowy,

Poziom 2: kolejne elementybrytualu, np. oczyszczenie,
ofiara,

Poziom 3: podstawowe dzialania rytualne, np.
skropienie, libacja.


Jednakze metoda analizy wylacznie opisowej
nie wystarczy do interpretacji zaobserwowanych zachowan, proby uchwycenia
ich sensu.
Jest to widoczne w wyborze i w nazwach kategorii rytemow, np. ofiara
lub oczyszczenie,
ktore z kolei obejmuje szesc rytemow: kapiel, skropienie, mycie, wycieranie,
zamiatanie i spalenie. Samo skropienie oznacza cos wiecej niz pokropienie
woda osoby lub przedmiotu, podobnie jak pojecie ofiary jest nierozerwalnie
zwiazane z zabiciem.

Taki sposob poznawania rytualow odsyla wiec
metody badawcze do okreslonej problematyki, ktora wyjasnia ogolne tendencje
do rytualizacji pewnych zachowan. Rytual moze byc uwazany za jezyk grupujacy
rozne wektory: celowosci (o ktorym mowilismy przy okazji funkcji), ale
takze genezy, inspiracji. Poza odkryciem struktury2
praktyk rytualnych nalezy pytac o forme ekspresji - dlaczego przyjal sie
wlasnie taki program wybranych dzialan? Istnieje interesujaca hipoteza
na ten temat: np. ryt chodzenia wokol pewnych miejsc (dom, grob, swiatynia)
moze odzwierciedlac powiazania miedzy czlowiekiem i jego otoczeniem; przemieszczanie
sie ciala ma imitowac ruch slonca. Jednym ze zrodel zachowan rytualnych
moze wiec byc interpretacja zjawisk natury, pozostaje tylko pytanie, ktore
z nich czlowiek uznal za najistotniejsze - bez watpienia te, ktore posiadaly
najbogatszy charakter w dziedzinie percepcji i uczuc. Przy czym badacz
dysponuje rowniez innymi hipotezami.

B. Z metoda obserwacji
uczestniczacych i badan zaangazowanych
wiaza sie problemy znaczenia i zagadnienie
miejsca. Szczegolnie szamanizm uwazany jest
przez wielu badaczy za zjawisko sluzace poznaniu srodowisk zwiazanych z
okultyzmem.

Wedlug J.Favret-Saada badajacego te praktyki
w lasach Normandii nalezy odrzucic niezaangazowanie, jesli chce sie dotrzec
do sedna sprawy:


Dopoki zajmowalem postawe etnografa, ktory
chce poznac dla samego poznania, moi rozmowcy raczej sprawdzali moja wiedze,
aby zrozumiec niejasny cel moich poszukiwan, niz przekazywali mi cokolwiek
ze swojej wiedzy. Nalezalo wiec porzucic neutralnosc jako postawe absurdalna
i falszywa.


W magii nie ma miejsca na neutralnosc obserwatora.

Rytual utrwala sie przede wszystkim przez slowo,
osobe je wypowiadajaca i miejsce,
z jakiego mowi. Szamanizm staje sie w ten sposob systemem miejsc, w ktorym
funkcjonuje czarownik oznajmujacy i odczarowujacy los oraz jego pomocnicy.

Nie ulega watpliwosci, ze metoda obserwacji
uczestniczacej pozwala uchwycic aspekty i procesy, ktorych nie mozna zobaczyc
z zewnatrz, dotyczy to szczegolnie klimatu mikrokulturowego, w ktorym miesci
sie rytualnosc, sekretnych
praktyk, do ktorych zwykly obserwator nie ma dostepu, a takze osobistych
doswiadczen uczestnikow, jakie moga ujawnic sie na pewnym poziomie wymiany
i wspoldzialania. Istnieje jednak ryzyko zbytniego zaangazowania badacza
pozostajacego w bliskim kontakcie z grupa wybranych, latwo wtedy o znieksztalcone
obserwacje i stronnicza interpretacje laczaca zludzenia z rzeczywistoscia.
Wracajac do poprzedniego przykladu, nalezy podkreslic, ze w czarach system
miejsc ma kapitalne znaczenie, badacz musi zdawac sobie jasno sprawe z
wlasnego miejsca oraz z roli wybranej lub przypisanej.

W kazdym przypadku opracowanie teorii danego
rytualu wymaga laczenia licznych podejsc, nie wykluczajac zadnego ze zrodel
informacji, porownan czy analiz. Jest to kwestia rozwiazan typologicznych
majacych na celu uporzadkowanie mnogosci danych o rytualach oraz ich roznorodnosci.




1 Zob. J.Cuisenier i M.Segalen, L'ethnologie
de la France, seria "Oue sais-je?".

2 Mozemy przypuszczac, ze rezultaty naszej
pracy beda podobne do osiagnietych przez Levi-Straussa w wyniku analizy
strukturalnej mitow, gdyz przyjmujac nawet, ze rytual tworzy
jezyk w akcie, jest on mniej bogaty i mniej dostepny niz
opowiadania mityczne.


This page hosted by
Get your own Free Home
Page